Transcript Dyslecsia ac Anawsterau Dysgu Penodol - Yr

Dyslecsia ac Anawsterau Dysgu
Penodol
Yr Athro Amanda Kirby
Nodau’r drafodaeth
1. Rhai ffeithiau sylfaenol am lythrennedd,
dyslecsia ac anawsterau dysgu penodol (ADP)
2. Uchafbwyntiau o’r astudiaeth feincnodi ac o’r
adolygiad o’r llenyddiaeth ar ddyslecsia ac ADP
Ffeithiau allweddol
• Mae nodi anawsterau darllen yn gynnar yn bwysig er mwyn
dangos pa blant sydd angen cymorth ychwanegol
• Mae ffoneg fel arfer yn dda i bawb
• Mae’r holl anawsterau dysgu penodol yn gorgyffwrdd –
felly os oes gennych un anhawster mae’n debygol bod
gennych heriau eraill hefyd
• Gall deall datblygiad nodweddiadol helpu i adnabod
datblygiad annodweddiadol
• Gall anawsterau llythrennedd effeithio ar bob maes dysgu
felly mae angen eu hystyried yn enwedig yng nghwricwlwm
yr ysgol uwchradd, e.e. mathemateg, daearyddiaeth, a
gwneud addasiadau rhesymol
Angen meddwl am resymau eraill
hefyd am y gall heriau llythrennedd
fod yn gysylltiedig â:
•
•
•
•
•
Nam iaith penodol
Dulliau addysgu anghyson
Nam gwybyddol
Anawsterau emosiynol ac ymddygiadol
Diffyg canolbwyntio (ADCG)
Adroddiad Meincnodi Dyslecsia
Prif Ganfyddiadau
http://wales.gov.uk/topics/educationandskills/
publications/researchandevaluation/research/li
teracyreview/?skip=1&lang=cy
>
Adroddiad wedi’i gomisiynu gan
Lywodraeth Cymru
•
•
•
•
Yr Athro Markéta Caravolas
Yr Athro Angela Fawcett
Yr Athro Amanda Kirby
Kathleen Glendenning
Adolygiad yn cynnwys gwybodaeth ar:
• Y diffiniadau presennol o ddyslecsia
• Y prif adroddiadau damcaniaethol ac empeiraidd ar yr hyn sy’n achosi dyslecsia
• Gwybodaeth gyfredol o’r ffordd y bydd dyslecsia’n ei amlygu ei hun
mewn gwahanol ieithoedd ac mewn unigolion dwyieithog
• Adolygiad o ymchwil i anhwylderau datblygiadol a all gyd-ddigwydd â dyslecsia
• Adolygiad o ddeilliannau addysgol a seicogymdeithasol tymor hwy unigolion
â dyslecsia
• Trosolwg o faterion yn gysylltiedig â sgrinio ac asesu dyslecsia
• Adolygiad o sail resymegol ac effeithiolrwydd dulliau ymyrryd llythrennedd y
credir ar hyn o bryd eu bod yn adlewyrchu’r arfer orau
• Adolygiad o rai dulliau ymyrryd cydategol sydd ar gael yn fasnachol
• Ystyried y goblygiadau i’r arferion gorau o ran cynorthwyo plant â dyslecsia ac
ADP eraill yn ysgolion Cymru
Adolygiad Dyslecsia Rose 2009
Anhawster dysgu yw dyslecsia sy’n
effeithio’n bennaf ar y sgiliau sydd
ynghlwm wrth ddarllen a sillafu
geiriau yn gywir ac yn rhugl.
Dyma briod nodweddion dyslecsia:
•Anawsterau o ran ymwybyddiaeth ffonolegol, cof
geiriol a chyflymder prosesu geiriau.
•Mae dyslecsia’n digwydd ar draws yr ystod o
alluoedd deallusol.
Y peth gorau yw meddwl amdano fel
continwwm, yn hytrach nag fel categori ar
wahân, ac nid oes torbwyntiau clir.
Cyd-ddigwydd (gorgyffwrdd,
cydforbidrwydd)
Gall gyd-ddigwydd â’r canlynol:
• anhwylderau iaith
• anawsterau cydsymud echddygol
• anawsterau cyfrifo yn y pen
• anawsterau canolbwyntio
• anawsterau trefnu personol
OND nid yw’r rhain, ar eu pennau eu hunain yn
arwyddion o ddyslecsia
Mae siâp gwahanol i bob myfyriwr
Hawlfraint 2013 Amanda Kirby
12
ODD
SLI
CD
Dyslexia
ADHD
DCD
Anxiety
ASD
Amanda Kirby 2013
Felly gallai myfyriwr fod yn wynebu
heriau o ran:
•
•
•
•
Darllen (ond yn gallu sillafu)
Ysgrifennu (ond yn dda mewn chwaraeon)
Siarad (ond yn deall yn dda)
Rheoli amser (ond yn gallu ei drefnu ei hun yn
dda)
Hawlfraint 2013 Amanda Kirby
14
Mae gan bob myfyriwr
fryniau gwahanol i’w goresgyn a…
ffyrdd gwahanol o wneud hynny
Hawlfraint 2013 Amanda Kirby
15
Ymateb i Ymyrraeth
Gellir cael syniad da o ddifrifoldeb
a dycnwch anawsterau
dyslecsig drwy edrych ar sut y
mae’r unigolyn yn ymateb neu
wedi ymateb i ymyrraeth
resymol.
Astudiaeth feincnodi i Gymru
• Cymerodd pob awdurdod lleol ran
• Edrychodd ar sgrinio, ymyrraeth ac arferion
ADP ledled Cymru
Amlygodd y canlyniadau:
amrywioldeb
• Yn strwythur y gwasanaethau ADP a ddarperir gan
ALlau
• Yn y ffordd y cynorthwyir plant â dyslecsia ledled
Cymru
• Yn y dulliau a ddefnyddir i asesu am ddyslecsia
• Yn y torbwyntiau a ddefnyddir i gael cymorth
ychwanegol ac i beidio â bod yn gymwys mwyach i gael
cymorth ychwanegol
• Yn y llwybrau amlasiantaeth ar gyfer ADP gwahanol
• Fodd bynnag, nod POB ALl yw cynorthwyo plant heb
fod angen diagnosis nac asesiad statudol
Sgrinio
• Anghysondeb rhwng ALlau o ran sgrinio am
ADP eraill
• Ni fydd Unedau Cyfeirio Disgyblion yn
sgrinio’n rheolaidd am anawsterau
llythrennedd er bod lefelau uchel o broblemau
llythrennedd, NIP, ADCG ac ADP yn cael eu
nodi (Place, 2000)
Ymyriadau
• 69 o becynnau/dulliau ymyrryd gwahanol yn cael
eu defnyddio
• Amlder yr ymyrryd yn amrywio ledled Cymru
– Amrywio o ymyrryd yn yr ysgol yn ôl anghenion y
disgybl i 1 hanner diwrnod o ymyrraeth ddwywaith yr
wythnos
• Amrywioldeb yn y ffordd y darperir ymyriadau
– Yn yr ysgol
– Tîm canolog o athrawon arbenigol
– Prynu ymyriadau gan ddarparwr allanol
Adnoddau
Diffyg cyfartalwch rhwng adnoddau Cymraeg a
Saesneg
– I asesu anawsterau
– I gynorthwyo plant ag anawsterau
– Sawl ALl yn datblygu eu deunyddiau da eu hunain
yn y Gymraeg
Y Ddarpariaeth Gymraeg
• Diffyg deunyddiau asesu/ymyrryd
• Prinder arbenigwyr cymwysedig sy’n siarad
Cymraeg
– E.e. Seicolegwyr Addysg
Saesneg fel Iaith Ychwanegol (SIY)
• Wedi’u tangynrychioli yn yr ystadegau, o
bosibl yn cael eu hanwybyddu
• 59% o ALlau yn annog cydweithredu rhwng
arbenigwyr dyslecsia a staff cymorth SIY
• Canran fach o staff cymorth SIY sydd â
chymhwyster mewn dyslecsia neu ADP
• Nododd hanner yr ALlau eu bod yn cael
trafferth gwahaniaethu rhwng problemau
llythrennedd Iaith 2 a dyslecsia
Hyfforddiant
• Nid oes gan lawer o ALlau gronfa ddata o
athrawon sydd wedi cael hyfforddiant ADP
• Roedd yr holl ALlau yn cynnig hyfforddiant
anachrededig i staff
• Roedd 68% yn cynnig hyfforddiant achrededig
i staff
• Roedd 59% yn cynnig hyfforddiant yn y
Gymraeg a’r Saesneg
Rhieni
• Mae’r holl ALlau’n annog rhieni i gymryd rhan
yn y broses o asesu a chynorthwyo
• Peth gwybodaeth dda i rieni ar gael ledled
Cymru
– Angen ei chyfieithu i wahanol ieithoedd lleiafrifol
• Mae 32% yn cynnig hyfforddiant i rieni gan
ysgolion
• Mae 32% yn cynnig hyfforddiant gan yr ALl
Hysbysu am ADP
• Anawsterau wedi’u nodi o ran codau hysbysu
– Anodd disgrifio’n foddhaol ddisgybl ag ADP sy’n
gorgyffwrdd
Adroddiad Meincnodi Dyslecsia
Goblygiadau’r Prif Ganfyddiadau
Cynllunio
Angen grŵp Gorchwyl a Gorffen ar gyfer
Cymraeg
– Cydgysylltu’r gwaith o ddarparu adnoddau ar gyfer
adnabod, asesu a chymorth trwy gyfrwng y
Gymraeg
– Adnoddau’n cael eu datblygu’n annibynnol ac mae
angen eu cyfuno er mwyn i bawb eu defnyddio
– Nodi bylchau yn y ddarpariaeth a datblygu
adnoddau
– Dylai adnoddau gael eu datblygu’n broffesiynol a
dylent fod ar gael trwy storfa ganolog, e.e. GCaD
Ymchwil i Gymorth Cymraeg
• Angen deall y ffordd orau o gynorthwyo plant
ag anawsterau llythrennedd yn y cyd-destun
dwyieithog Cymraeg/Saesneg
• Angen ystyried amrywiaeth sefyllfa’r cartref o
ran iaith
• Angen datblygu dulliau sgrinio ac asesu
priodol yn Gymraeg
Canllawiau i Awdurdodau Lleol
• Egluro pa ddulliau sgrinio/asesu sy’n briodol
ac yn ddilys
– Dylid ymchwilio i’r ‘bylchau’ yn y dulliau
• Ystyried diffinio’r meini prawf ar gyfer
cychwyn/terfynu ymyrraeth er mwyn osgoi
loteri cod post
• Llwybrau amlasiantaeth clir ar gyfer yr holl
ADP i ddisgyblion o oedrannau gwahanol ac
mewn cyfnodau gwahanol
Argymhellion Eraill
• Adolygiad o godau CYBLD i sicrhau bod
disgrifiadau’n gywir ac y gellir nodi gorgyffwrdd
• Sgrinio’r holl blant a dderbynnir i Unedau Cyfeirio
Disgyblion am anghenion dysgu ychwanegol
– Darllen, sillafu, ysgrifennu, mathemateg, dealltwriaeth
o leiaf
• Dylid cynnwys llais y disgybl yn y penderfyniadau
cynllunio
• Paratoi canllawiau ar gynorthwyo ADY ac SIY a
lledaenu’r arferion gorau
Argymhellion o ran Hyfforddiant
• Angen iddo gynnwys gwybodaeth ar ddatblygiad nodweddiadol fel
y gellir adnabod anghysonderau (mae LlC bellach wedi creu
modiwl.. http://learning.wales.gov.uk/improvementareas/childadolescentdevelopment/;jsessionid=DCF2732530FE17DAD515EC2077845D2E?
skip=1&lang=cy#/improvementareas/child-adolescentdevelopment/?lang=cy
• Dylai pob athro ar draws holl bynciau’r cwricwlwm gael hyfforddiant
ar ADP hyd at lefel ofynnol
• Dylai pob ANG a holl staff yr Unedau Cyfeirio Disgyblion gael
hyfforddiant ar adnabod a chynorthwyo dyslecsia ac ADP eraill
• Dylai fod o leiaf 1 athro arbenigol ADP i bob clwstwr o ysgolion
• Dylai pob Awdurdod Lleol gadw cronfa ddata o hyfforddiant ac o
staff sydd â chymwysterau ADP
Argymhellion o ran Arferion
• Dylai asesiadau llythrennedd gynnwys pob
agwedd ar anawsterau llythrennedd
– Darllen a deall, cyflymder darllen, sillafu, gallu i
ysgrifennu, darllen geiriau unigol
– Ystyried cynnal profion am anawsterau gweld
• Cymorth ar gyfer ADP eraill yn unol â dyslecsia
• Storfa ganolog o wybodaeth a deunyddiau
mynediad agored i athrawon, rhieni ac eraill
• Cyfieithu gwybodaeth i rieni i brif ieithoedd
cymunedau a sicrhau ei bod ar gael yn rhwydd
Cofiwch
Mae gan bob myfyriwr fryniau
gwahanol i’w goresgyn a…
ffyrdd gwahanol o wneud hynny
Hawlfraint 2013 Amanda Kirby
35
Take 10 students all with a
diagnosis of Dyslexia
(literacy difficulties)
Amanda Kirby 2013
Sgoriau Graddfa Deallusrwydd Oedolion
Wechsler (WAIS)
140
120
100
80
60
40
WAIS Full Scale - S Score
Verbal Comp - S Score
20
Perceptual Reasoning S Score
Working Memory SS
0
a
b
c
d
e
f
g
h
Amanda Kirby 2013
i
j
Processing Speed S Score
Is-sgoriau
120
100
80
60
Reading Comp SS
40
Pseudo Words SS
20
Spelling SS
0
a
b
c
d
e
f
g
h
i
Amanda Kirby 2013
j
Numerical Op SS
Faint sy’n nodi anawsterau talu sylw
Amanda Kirby 2013
Cyf: Kirby, Do-IT Profiler,2013
…Ac anawsterau cymdeithasol
Amanda Kirby 2013
….Ac anawsterau cydsymud/trefnu
Amanda Kirby 2013
…a’u ffyrdd o astudio …
Amanda Kirby 2013