Transcript Sulama suyunda % 10 kısıntı yapıldığında

KISINTILI SULAMA
1
SULAMADA TEMEL AMAÇ
1. Çiftçiye en yüksek gelirin sağlanması
2. İletim ve uygulamanın en az su kaybı ile yapılması
3. Tarım alanının uzun dönemdeki verimliliğinin, toprak
yapısı bozulmadan, tuzluluk ve taban suyu düzeyinin
yükselmesi önlenerek yapılmasıdır.
2
SULAMADA «SU KULLANIMINI İSTENEN DÜZEYİ»
1.Agronomist ve diğer üretime yönelik araştırmacıların
çalışmalarında birim alandan en yüksek (maksimum)
verimin alındığı su miktarı, su kullanımının istenen düzeyi
olarak kabul edilir.
2. Diğer bir tanımlama su kullanım randımanıdır. Birim suyu
karşılık en yüksek verimin alındığı koşullarda su
kullanımının istenen düzeyde olduğu varsayılır.
3. Su kullanımının istenen düzeyi ile ilgili bir diğer
tanımlama, ekonomistler tarafından geliştirilmiştir. Buna
göre, sulama suyu en son verilen suyun birim fiyatının
bundan elde edilen gelire eşit olduğu noktaya kadar
uygulanmalıdır.
3
Toprakta oluşan rutubet eksikliğine tüm bitkiler aynı ölçüde
ve aynı şekilde tepki göstermezler. Su noksanlığı koşullarında, farklı
bitki türlerinin aynı tepkiyi göstermesi bir tarafa, ayni türe ait
çeşitler arasında dahi, kuraklığa dayanım bakımından
farklılaşmalar vardır.
4
KISINTILI SULAMA
1. Sulama suyu miktarlarını azaltmak
2. Sulama aralıklarını geniş tutmak
3. Bitkinin bazı dönemlerinde sulama
yapmamak
4. Bazı verim potansiyeli düşük alanlar
üretim dışı bırakılarak su diğer alanlara
su vermek
5
Y=a+bc (doğrusal)
Y=a+bx+cx2 (quadratik)
Eşitliklerde
Y: verim (kg/da)
X: Sulama suyu miktarı (mm)’dir.
6
Eksik veya yeterli sulama
Verim
y=a+bx
Sulama suyu
Fazla aşırı sulama
Verim
y=a+bx-cx2
Sulama suyu
7
ÖRNEK
Pamukta Harran Ovası koşullarında karık sulaması ile ilgili yapılan araştırma
sonuçlarına göre sulama suyu ile pamuk kütlü verimi arasında y=-43,1+0,62X0,000215x2 ile tanımlanan quadratik bir ilişki tespit edilmiştir.
8
Pamuk karık sulamada kısıntılı sulama ile verim
arasındaki ilişki (Çetin, 1996)
Sulama suyu
Verim
(mm)
(kg/ha)
1380
1311
1242
1104
966
828
690
552
414
276
0
404
400
395
379
355
303
283
234
177
112
0
Kısılan
Su
(%)
Su miktarı
-5
10
20
30
40
50
60
70
80
100
-69
138
276
414
552
690
828
966
1104
1380
Azalan
Verim)
%
-4
9
25
49
101
121
170
227
292
404
-1,0
2,2
6,2
12,1
25,0
30,0
42,1
56,2
72,3
100,0
(mm)
1. Sulama suyunda % 10 kısıntı yapıldığında
1380-1242 =138 mm, artırılan sulama suyu
404-395 =9 kg/da verimde beklenen azalma
138 mm/1242 mm/da = 0,11 da, artırılan su ile aynı koşullarda
sulanabilecek alan
(395-(-43))x0,11= 48 kg sulamaya açılacak alandan elde edilen üretim
artışı
Kısıtlama sonucu : 48-9 = 39 kg/da üretim artışı sağlanmıştır.
2. Sulama suyunda % 20 kısıntı yapıldığında
1380-1104 =276 mm, artırılan sulama suyu
404-379 =25 kg/da verimde beklenen azalma
276 mm/1104 mm/da = 0,25 da, artırılan su ile aynı koşullarda
sulanabilecek alan
(379-(-43))x0,25= 106 kg sulamaya açılacak alandan elde edilen üretim
artışı
Kısıtlama sonucu : 106-25 = 81 kg/da üretim artışı sağlanmıştır.
10
3. Sulama suyunda % 30 kısıntı yapıldığında
1380-966 =414 mm, artırılan sulama suyu
404-355 =49 kg/da verimde beklenen azalma
414 mm/966 mm/da = 0,43 da, artırılan su ile aynı koşullarda
sulanabilecek alan
(355-(-43))x0,43= 171 kg sulamaya açılacak alandan elde edilen üretim
artışı
Kısıtlama sonucu : 171-49 =122 kg/da üretim artışı sağlanmıştır.
Sulama suyunda kısıntı yapılırken, yetiştirilen bitkilerin (ürünler)
maliyetleri de gözönüne alınmalıdır. Su artırımı öyle bir düzeyde
tutulmalıdır ki, elde edilen verim maliyetin % 50 oranında kar
getirebilsin.
11
2010 yılı fiyatlarına göre, pamuğun satış fiyatı 2 TL/kg ve üretim
masrafı ise 440 TL/da’dır. Bu masrafların karşılığı 220 kg/da kütlü
pamuk karşılığıdır.
Sulamada % 10 kısıntı yapıldığında bunun üretim değeri (395 kg/da x 2
TL) 790 TL’dir. Buna göre 790-440 = 350 TL kar sağlanmaktadır. Bu
kar maliyetin % 80’ine karşılık gelir.
Sulamada % 20 kısıntı yapıldığında bunun üretim değeri (379 kg/da x 2
TL/da) 758 TL’dir. Buna göre 758-440 = 318 TL kar sağlanmaktadır.
Bu kar maliyetin % 72’ine karşılık gelir.
Aynı şekilde % 30 su kısıntısı yapıldığında kar maliyetin % 61 ve % 40
kısıntı yapıldığında ise kar maliyetin % 37’sine karşılık gelir.
12
II. Bitki kök bölgesinde tutulan kullanılabilir suyun bitkiye
yararlılığı 2 farklı kuram ile açıklanmaya çalışılır.
1.
Bitkiler kök bölgesinde tutulan kullanılabilir suyun her düzeyinden
eşit olarak yararlanır.
2.
Bitkiler kullanılabilir suyun farklı düzeylerinden farklı biçimde ve
büyüme hızı ile mevsim sonu ürün miktarı su düzeyine bağlıdır.
Su-verim ilişkileri kavramı ikinci kuramdan doğmuştur. Sulama
planlaması açısından çok önemli olan bitki verim tepki etmeni (ky)
değerleri o dönemde oluşan su eksikliğinin bitki verimine etki
derecesinin bir göstergesidir. Buna “Su-Verim fonksiyonu” mevsim
sonunda kullanılan toplam su ile verim arasındaki ilişkiyi gösteren
fonksiyona da “mevsimlik su-verim fonksiyonu” denir.
13
Bu yöntemde bitkideki su eksikliği gerçek su tüketiminin (ETa),
maksimum su tüketimine (ETm) oranı olarak belirlenir. Bitki su
gereksinimi topraktaki kullanılabilir nem (su) tarafından tamamen
karşılınıyorsa ETa=ETm olur. Su kaynağı yetersiz kaldığında
ETa<ETm yazılabilir. Bir çok bitki ve iklim koşulları için ETm=ETa
kolayca belirlenebilir.
Bitki su gereksinimi tamamen karşılanmadığında bitkideki su eksikliği,
gelişimi ve verimi etkileyecek düzeye kadar yükselir. Ancak, bu
etkilenme bitki çeşidi ve gelişme dönemine göre değişiklik gösterir.
Oransal bitki su tüketiminin saptanması (ETa/ETm) yolu ile su
eksikliğinin verim azalmasına etkisi, gerçek (Ya) ve maksimum (Ym)
verimlere ilişkin yeterli bilgi olduğunda kolayca bulunabilir. Gerçek
verimin (Ya), maksimum verime (Ym) oranına oransal verim verim
denir. Bu değer değişik su sağlama düzeylerinde ayrı ayrı belirlenir.
14
Ekonomik etmenler üretimi kısıtlamadığı ve su gereksiniminin tam olarak
karşılandığında Ya=Ym olur. Su kaynağı yetersiz ise bu durumda Ya<Ym
yazılabilir.
Söz konusu yöntemde, su eksikliğinin etkisini sayısallaştırmak için bir
deneysel verim etmeni (ky) ile oransal verim ve oransal su tüketiminin
eksikliği arasındaki ilişki belirlenmeye çalışılmaktadır.
Eşitlikte;
Ya: Gerçek verim (herhangi bir su eksikliğinin söz konusu olduğu dönemde elde edilen
verim)
Ym: Maksimum verim
Ky: Verim tepki etmeni
ETa: Gerçek su tüketimi
ETm: Maksimum su tüketimi
15
Bitki yetişme periyodunun herhangi bir döneminde görülen su eksikliğine karşı
verimde görülen azalış, anılan dönemin su eksikliğine ne kadar duyarlı olduğuna
bağlıdır. Genel olarak bitkiler çimlenme, çiçeklenme ve meyve bağlama
başlangıcı dönemlerinde vejetatif gelişme ve geç olgunlaşma dönemlerine oranla
su eksikliğine daha fazla duyarlıdırlar.
Eskişehir koşullarında mısırda yapılan araştırmada:
Vejetatif gelişmede : 0,395,
Tepe püskülünde : 0,931,
Koçan oluşumunda:0,911,
Süt olumunda : 0,390
Mevsimlik : 1,017
Harran Ovası pamukta yapılan araştırmada :
İlk sulama-Çiçeklenme arası : 0,31,
Çiçeklenme başlangıcı-Koza oluşumu: 1,77,
Koza oluşmu-% 10 koza açımı: 1.08
Mevsimlik : 1,25
16
Örnek çözümler
Harran Ovasında
ETm= 1200 mm,
Ym= 400 kg/da
Çiçeklenme döneminde 400 m sulama suyu kısıntısı yapılmıştır. Buna göre ETa=
800 mm
Buna göre bu koşullarda elde edilmesi gereken olası verim kaç kg/da’dır?
19
20
Çizelge 1. Ülkemizde Yetiştirilen Bazı Bitkilerin Su Stresine Karşı
Duyarlı Oldukları Fenolojik Devreler (Doorenbos ve Kassam, 1979)
Bitki Türü
Yonca
Yonca
Fasulye
Lahana
Limon
Portakal
Pamuk
Bağ
Yer fıstığı
Mısır
Zeytin
Soğan
Su Eksikliğine Duyarlı Fenolojik Dönemler
Her biçimden sonra
Çiçeklenme
Çiçeklenme ve Bakla Oluşumu
Ürün oluşumu
Çiçeklenme ve meyve bağlamameyve büyümesi
Çiçeklenme ve meyve bağlamameyve büyümesi
Çiçeklenme ve elma oluşumu
Vejetatif gelişme, özellikle sürgünlerin uzaması ve
çiçeklenme
Çiçeklenme ve ürün oluşumu
Tepe püskülü ve koçan oluşumudane doldurma
Çiçeklenme öncesi ve ürün oluşumu, özellikle çekirdek
sertleşmesi
24
Soğan gelişmesi
Bezelye (taze) Çiçeklenme ve ürün oluşumu  vejetatif
gelişme
Bezelye (kuru) Çiçeklenme ve ürün oluşumu dane
olgunlaşması
Patates
Yumru oluşumunun başlangıcı
ve ürün oluşumu
Çeltik
Salkım oluşumu ve çiçeklenmevejetatif ve
olgunlaşma
Aspir
Dane doldurma Çiçeklenmevejetatif
Soya
Ürün oluşumu ve çiçeklenme, özellikle
bakla oluşumu
Şeker pancarı Çıkışı takip eden ay içerisinde?
Ayçiçeği
Çiçeklenmeürün oluşumugeç vejetatif,
özellikle tabla oluşumu
Tütün
Hızlı vejetatif gelişimiürün oluşumu ve
olgunlaşma
Domates
Karpuz
Buğday
Çiçeklenmeürün oluşumuvejetatif
Çiçeklenme ve meyve gelişmesivejetatif
Çiçeklenmeürün oluşumuvejetatif
25
Çizelge 2. Colorado Koşullarında Yetiştirilen Bazı Bitkilerin Su Eksikliğine Karşı
Kritik Devreleri ve Stres Göstergeleri (Kaisi ve Broner, 1999)
Bitki Türü Kritik Devre
Stres Göstergeleri
Düşünceler
Yonca
Erken ilkbahar ve Yaprak
renginin Biçimler arasında da
her biçimden sonra koyulaşması ve daha gerektiğinde
sulama
sonra
yaprakların uygulanmalı
solması
Mısır
Tepe
püskülü Yaprakların öğleden
devresinden
dane önce
büzülmesi
doldurmaya kadar (kıvrılması) ve rengin
koyulaşması
Maksimum verim için
çıkış ile tepe püskülü
arasında da sulama
yapılmalı
Sorgum
Kardeşlenme,
çiçeklenme
olgunlaşma
Yaprakların öğleden
ve önce
büzülmesi
(kıvrılması) ve rengin
koyulaşması
Çiçeklenme ve dane
oluşumu döneminde
su eksikliği verimi çok
düşürmektedir
Bitkilerin
Günün
asıcak
teklemesinden sonra saatlerinde
yaprakların solması
Çiçeklenme
ve Yaprakların solması
kapsül oluşumu
Aşırı sulamalar şeker
oranını düşürmektedir
Şeker
pancarı
Baklagiller
Çiçeklenme ve kapsül
oluşumu döneminde su
eksikliği verimi çok26
düşürmektedir
Patates
Yumru
oluşumundan
hasada kadar
Günün
sıcak Kritik devrelerdeki su
saatlerinde
eksikliği
yumrularda
yaprakların solması
çatlamalara neden olabilir
Küçük
daneliler
Kardeşlenme ve Donuk yeşil yaprak Son sulama
çiçeklenme
rengi ve daha sonra alt devresinde
yapraklarda
kurumalar
Soğan
Soğan oluşumu
Domates
Meyve bağlama
devresinden
Bitkilerin solması
sonraki dönem
Soğuk
mevsim
çimleri
Meyve
Türleri
Solmalar
süt
olumu
Soğan oluşumu süresince
toprağın ıslak, hasattan
önce de kuru tutulması
Yaprakların
büzülmesi
hastalık
nedeniyle
de
olabilir
Erken ilkbahar, Donuk yeşil renk ve Tohum üretimi için kritik
erken sonbahar daha sonra solmalar
dönemler kardeşlenme ve
başaklanmadır
Vejetasyon
Yaprak
renginin Sert çekirdekliler hasat
süresinin
donuk
yeşile öncesi (2 hafta) su stresine
herhangi
bir dönüşmesi
ve çok hassastır
noktası
sürgünlerin
büyüme
uçlarının bükülmesi ve
27
sarkması
Çizelge 3. Bazı Bitkileri Değişik Fenolojik Devrelerinde İzin
VerilenMaksimum Tüketim Seviyeleri (p) (Kaisi ve Broner, 1999)
Bitki
Yonca
Gelişme Devresi
Çıkış-1. Biçim
1.biçim-2.biçim
2.biçim-3.biçim
3.biçim-4.biçim
p (%)
65
50
40
60-70
Su Stresinin Etkisi
Verim azalması
Baklagiller
Çıkış-dallanma
Çiçeeklenme-dane doldurma
Dane doldurma-olgunlaşma
60-70
55
60-70
Verim azalışı
Patates
Erken vejetatif devre
Yumruların koyulaşması
Olgunlaşma
40-60
30-40
65
Verim azalışı
Mısır
Çıkış-12. Yaprak
12 yaprak-süt olumu
süt olumu-olgunlaşma
60-70
50
60-70
11.5 bushel/acre
ölçüsünde verim
azalışı
28
Küçük daneli
hububatlar
Çıkış-1.boğum
1.boğum-çiçeklenme
süt olumu-olgunlaşma
65-70
40-60
50-70
6-8 bushel/acre
ölçüsünde verim
azalışı
Soya
Çiçeklenme öncesi
Çiçeklen. başı-Kapsül oluş.
Kapsül oluşumu-olgunlaşma
65-70
60-65
60-70
Verim
azalışları
Yukarıda sıralanan bilgiler ışığında, sulama yönetimi ve suverim ilişkileri bakımından bitki özelliklerinin önemi, aşağıdaki
maddelerde olduğu gibi özetlenebilir:
1. Su stresi açısından kritik olan devreler süresince toprakta
oluşan su eksikliği verim düşüşüne neden olmaktadır
2. Bitkilerin strese girmesini önlemek için, bitkilerin kritik
devreleri esnasında tükettikleri su miktarları (ET) ile ilgili bilgiler,
sulama programlamasında kullanılmalıdır.
3. Bitki su tüketiminin iklim, toprak, su ve bitki koşulları
29
tarafından belirlendiği unutulmamalıdır
4. Yetiştirilen bitkilerin kritik devrelerde su stresine
girmelerini önlemek için, düzenli olarak toprağın etkili kök
derinliğinde mevcut olan nem miktarları kontrol edilmelidir
30
Çizelge 5. Ülkemizin farklı yörelerinde ve dünyada yapılan bazı
çalışmalarda mısır bitkisi için elde edilen mevsimlik ky değerleri
Araştırma
Bölgesi
Çukurova
Orta Anadolu
Orta Anadolu
Trakya- sahil
Trakya
Ege
Tesbit Edilen
Düşünceler
Ort. Mevsimlik Ky
0.98
1.07
1.02
0.76
0.83-1.36 (1.29)
1 .09-1.27 (1.19)
Gneydoğu
Anadolu
1.18
Belirtilmemiş
1.25
ABD
1.12-1.39
II. ürün, Tarsus
Ankara
Eskişehir
Tekirdağ’da
Kırklareli
Balıkesir
Harran,
II.Ürün
karşılaştırma
amacı ile
Utah,karşılaştırma
Kaynak
Kanber ve ark (1990)
Yıldırım (1993)
Öğretir (1996)
İstanbulluoğlu
ve Kocaman (1996)
Çakır (1999)
Gündüz ve
Beyazgül (1999)
Değirmenci ve ark
(1999)
Doorenbos ve
Kassam (1979)
Retta ve Hanks (1980)
31