Persoonlijkheid en depressie

Patrick Luyten Departement Psychologie, K.U.Leuven

University College London, UK

1

Overzicht

1. Wat is depressie?

2. Wat is persoonlijkheid?

3. Interactie model 4. Behandeling

2

Wat is depressie?

3

Wat is depressie?

 Verschillende betekenissen:  Emotie/affect  Stemming  Stoornis  Bevinden zich op een continuüm van normale emotie als reactie op verlies en/of falen tot klinische stoornis

4

5

 Maar omwille van pragmatische redenen onderscheidt men  “normale” gevoelens van depressie  Subklinische depressie  Klinische depressie o Depressie in engere zin o Bipolaire stoornis o Aanpassingsstoornis met depressieve of gemengd angstige en depressieve kenmerken  Is grotendeels arbitrair  Depressie is niet noodzakelijk “maladaptief”  Maar kan het wel worden…

6

 A. Gedeprimeerde stemming of verlies van belangstelling of genoegen  Vier van de volgende symptomen:  Gedeprimeerde stemming gedurende het grootste deel van de dag.  Duidelijke daling van belangstelling in aangename activiteiten.  Veranderende eetlust en duidelijke gewichtstoename of gewichtsverlies.  Verstoord slaappatroon of slapeloosheid of meer slapen dan normaal.  Veranderingen in activiteitenniveaus, rusteloosheid of zich beduidend langzamer bewegen dan normaal.  Vrijwel alle dagen vermoeidheid of energieverlies.  Gevoel van schuld, hulpeloosheid, bezorgdheid, en/of vrees.  Verminderde concentratie/besluiteloosheid  Suïcidale gedachten.

7

 B. De symptomen voldoen niet aan de criteria voor een gemengde episode.

 C. Klinisch significant lijden of belemmering in sociale, beroepsmatige of andere belangrijke omstandigheden.

 D. Niet het gevolg van fysiologische effecten van middelengebruik of een somatische aandoening  E. De symptomen kunnen niet beter worden verklaard door rouw

8

 Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM):  Vrijwel uitsluitend gebaseerd op beschrijvende kenmerken (symptomen, klachten)  Assumpties hebben het slecht gedaan in onderzoek:  Dimensionele visie is beter  DSM “does not carve nature at its joints”  Continuïteit zowel op vlak van symptomen als van oorzakelijke factoren zoals persoonlijkheid Luyten, P., Blatt, S. J., Van Houdenhove, B., & Corveleyn, J. (2006). Depression research and treatment: are we skating to where the puck is going to be?

Clinical Psychology Review.

Luyten, P., & Vliegen, N. (2005). ‘Lost in translation’. De invloed van de ziektemetafoor op de classificatie en behandeling van psychopathologie: Assumpties en bevindingen.

Tijdschrift Klinische Psychologie

,

35

, 243-252.

9

Depressie is echter niet de “verkoudheid van de psychopathologie”

 Hoge comorbiditeit met andere stoornissen zoals angst, PTSS en vooral ook persoonlijkheidsstoornissen  Bijv. Kessler et al. (2003): 72% met life time diagnose depressie had minstens 1 andere stoornis  Hoge hervalcijfers (20-30% in 3 jaar, 70-80% > 3 episodes, bijna 90% life-time, M = 4 episodes)  Chronisch in 10 30% van patiënten  Nood aan levensloopperspectief

10

11

Niet zo makkelijk te behandelen



Psychotherapie



Korte behandelingen (12-16 sessies):

 ± 50% response (ITT: 37%)  Beperkte evidentie voor theorie-specifieke effecten: alle

bona fide

vormen van psychotherapie ongeveer even effectief = Cognitieve gedragstherapie, psychodynamische therapie, cliëntgerichte en interpersoonlijke therapie

*

Luyten, P., Blatt, S. J., Van Houdenhove, B., & Corveleyn, J. (2006). Depression research and treatment: are we skating to where the puck is going to be?

Clinical Psychology Review.

** Paykel, E. S. et al. (2005). Duration of relapse after cognitive therapy in residual depression.

Psychol Med

,

35

, 59 68.

12

 Op lange termijn  Relatief weinig studies:  12-18 maanden: slechts ongeveer 35% geen herval  >24 maanden: slechts ongeveer 25% geen herval (8% van gescreende patiënten)

13

 Medicatie: vergelijkbare bevindingen  Korte termijn: o ± 50-60% response o Placebo: 30-35%  Lange termijn: langdurende medicamenteuze behandeling (>6 maanden)?

o Vooruitgang vooral beperkt tot neveneffecten, niet effectiviteit** o Geen relatie tussen duur en uitkomst na stoppen van behandeling*** * Williams et al. (2000). A systematic review of newer pharmacotherapies for depression in adults: evidence report summary.

Annals of Internal Medicine

clinical trials.

British Journal of Psychiatry Psychotherapy and Psychosomatics

, .

132

**Barbui, C., & Hotopf, M. (2001). Amitriptyline v. the rest: Still the leading antidepressant after 40 years of randomised *** Fava, G. (2002). Long-term treatment with antidepressant drugs: The spectacular achievements of propaganda.

71

, : 749-756.

178

, 129-144.

, 127-132.

14

 Conclusies:  Depressie kan chronisch worden/terugkeren in relatief grote groep van patiënten  Kortdurende psychotherapie/medicatie is relatief effectief bij subgroep van patiënten  Langdurende behandeling is echter aangewezen bij substantiële groep van patiënten  Therapievormen focussen wellicht te weinig op onderliggende kwetsbaarheden voor depressie => Onder andere persoonlijkheid????

15

Persoonlijkheid

16

Wat is persoonlijkheid?

  Geheel van psychologische kenmerken die relatief stabiel zijn doorheen de levensloop Wat iemand “typeert”   Ook persoonlijkheidskenmerken zijn dimensioneel Van “normale” trekken tot persoonlijkheidsstoornissen  Bv. gewetensvol dwangmatig  Bv. ambitieus extreem perfectionistisch  Bv. bescheiden overmatig verlegen  Bv. sociaal extreem afhankelijk

17

 Depressie en persoonlijkheid(stoornissen):  Comorbiditeit met persoonlijkheidsstoornissen erg hoog (50-60% in klinische populaties)  Zowel brede als meer specifieke persoonlijkheidsdimensies hangen samen met ontstaan, verloop en uitkomst van behandeling

18

 “Brede” persoonlijkheidsdimensies  Basale temperamentfactoren  Grotendeels biologisch bepaald  Erg stabiel overheen de levensloop  “Big Five” of OCEAN:  Openness to experience  Conscientiousness  Extraversion  Agreeableness  Neuroticism

19

 Specifieke persoonlijkheidsdimensies  Ontstaan veel meer door specifieke (gehechtheids)geschiedenis  Zelfkritisch perfectionisme:  De lat te hoog leggen  ‘het gras is altijd groener aan de overkant’  Niets kan blijvende tevredenheid brengen (de ‘zondagsneurose’: ontspannen is een hel)  Interpersoonlijke afhankelijkheid  Te afhankelijk zijn van anderen  Geen stabiel zelfwaardegevoel

20

 Mensen zijn niet uitsluitend passieve “gasten” voor een “pathogen”  gen- en persoonsomgevingscorrelaties en interacties  Mensen creëren en verergeren vaak – grotendeels ongewild – hun eigen maladaptieve omgeving  Inzicht in dergelijke cycli is belangrijk voor behandeling, ongeacht het type van behandeling

21

Normale regulatie van stress in relaties

DISTRESS/FEAR Activation of attachment Proximity seeking

Zelfkritisch perfectionisme en deactiverende gehechtheidstrategie Best friend Partner Most involved Colleague Least involved Intensity of emotional investment Daughter Mother Teacher Figure 3. Hierarchy of relationships associated with attachment avoidance in self-critical/autonomous depressed individuals Luyten, P., Fonagy, P., Lemma, A., & Target, M. (in press). Mentalizing and depression. In A. Bateman & P. Fonagy (Eds.),

Mentalizing in mental health practice. Washington, DC: American Psychiatric Association.

23

Afhankelijkheid en hyperactiverende gehechtheidstrategie Best friend Partner Most involved Colleague Least involved Intensity of emotional investment Daughter Mother Teacher Figure 2. Hierarchy of relationships associated with high attachment anxiety in dependent/sociotropically depressed individuals Luyten, P., Fonagy, P., Lemma, A., & Target, M. (in press). Mentalizing and depression. In A. Bateman & P. Fonagy (Eds.),

Mentalizing in mental health practice. Washington, DC: American Psychiatric Association.

24

Vicieuze cirkels en reflectief vermogen

Verlies veerkracht Bedreiging (falen, verlies) Toename arousal en stress Verlies van reflectief vermogen 25

Relatie tussen aantal negatieve levensgebeurtenis sen (tussen 21 26 jaar) en suïcidegedachten en pogingen als functie van 5-HTT genotype* *Caspi, Sugden, Moffitt et al. (2003), Science, 301, 386-389

A Dynamic Interactionism Model of Depression Macro system Independent Life Stress Fateful Life Stress Genetic factors - “Within-the-skin” - “Outside-the-skin”: temperament Environmental factors - Early Life Stress (ELS) - Parental Styles (PS) Personality/ Cognitive Affective Schemas - Broad: Neuroticism/NA - Specific: - Dependency - Perfectionism HPA as dysfunction Depression Other Disorders Interpersonal Relationships - Biographical variables (age, gender, etc.) - Clinical variables (e.g., number of previous episodes, etc.)

27

Behandeling

28

Persoonlijkheid en behandeling

   Beïnvloedt persoonlijkheid behandeling?

Kan behandeling persoonlijkheid veranderen?

“Moet” persoonlijkheid veranderen en in welke mate?

29

  Afhankelijkheid en perfectionisme hangen samen met verschillende noden én verwachtingen, vooral bij de aanvang “Congruente” thema’s beheersen therapie  zorg, intimiteit, verlies, verlating  autonomie, identiteit (macht, controle, agressie, schuld) Blatt, S. J., & Felsen, I. (1993). Different kinds of folks may need different kinds of strokes: The effect of patients’ characteristics on therapeutic process and outcome.

Psychotherapy Research

,

3

, 245-259.

30

 Gevoelig voor verschillende dimensies in therapie: o Als afhankelijkheid domineert: • • Relationele/steunende dimensie belangrijk Duurt langer vooraleer inzicht tot werkelijk eigen, verworven inzicht wordt o Als perfectionisme domineert: • • Accent op inzicht, verklaring Therapeutische relatie: wantrouwen, ambivalentie, nood aan controle, hebben meer tijd nodig om tot veilige relatie te komen  Uiteindelijk: doorwerken beide ontwikkelingsthema’s  “Reinitiation of normal developmental process”

31

 Vooral perfectionisme hangt samen met beperkt resultaat in kortdurende therapie  Algemene ontevredenheid over bereikte resultaat  Te weinig vertrouwen om goede therapeutische relatie op te bouwen  Vooral naar het einde van de therapie Blatt, S. J., Zuroff, D. C., Hawley, L. L., & Auerbach, J. S. (2010). Predictors of sustained therapeutic change.

Psychotherapy Research, 20, 37-54.

32

Patient Alliance as a Function of Perfectionism 33

Partial Mediation of Outcome by Patient Alliance -.24 .39

Pure Perfectionism (-.31) -.21 Clinical improvement

34

Complete Mediation of Outcome by Patient Alliance and Perceived Social Support Perfectionism -.28

-.24

Increase in Perceived Social Support

.11, n.s.

.41

Increase in Patient Alliance

.45

Increase in Adjustment

35

 Riggs-Yale Project (Blatt & Ford, 1994):  perfectionistische patiënten doen het beter in frequente (4 to 5 keer per week) psychoanalytische therapie dan afhankelijke patiënten  Menninger Psychotherapy Research Project (Blatt, 1992)  perfectionistische patiënten doen het beter in psychoanalyse (5 keer per week) dan in psychodynamische psychotherapie (2 keer per week), en vice versa voor anaclitische patiënten

36

 Farmacologische behandeling:  Peselow et al. (1992), Blatt et al. (1995): o Perfectionisme hangt samen met goede response (74%), beter dan placebo (25%) o Afhankelijkheid hangt samen met lagere respons, geen significant verschil tussen medicatie (39%) en placebo (32%) o Afhankelijkheid: negatief effect op farmacologische behandeling (Mulder, 2002)

37

 Kortdurende psychotherapie of farmacologische behandeling heeft nauwelijks invloed op afhankelijke of perfectionistische trekken  Langdurende therapie heeft dat duidelijk

wel

 Totnogtoe vooral onderzocht voor langerdurende psychodynamische therapie Blatt, S. J., Zuroff, D. C., Hawley, L. L., & Auerbach, J. S. (2010). Predictors of sustained therapeutic change.

Psychotherapy Research, 20, 37-54.

Luyten, P., Blatt, S. J., & Mayes, L. C. (in press). Process and outcome in psychoanalytic psychotherapy research: The need for a (relatively) new paradigm. In R. A. Levy, J. S. Ablon & H. Kächele (Eds.),

Handbook of Evidence Based Psychodynamic Psychotherapy. Bridging the Gap Between Science and Practice (2nd ed.). New York: Humana Press/Springer.

Leichsenring, F., & Rabung, S. (2008). Effectiveness of long-term psychodynamic psychotherapy: A meta-analysis.

Journal of the American Medical Association, 300(13), 1551-1565.

38

 Maar: medicatie kan invloed hebben op meer basale persoonlijkheidskenmerken  SSRI (paroxetine) leidde tot verlaagde scores op neuroticisme en verhoogde scores op extraversie  Placebo conditie leidde niet tot veranderingen Tang, T. Z., DeRubeis, R. J., Hollon, S. D., Amsterdam, J., Shelton, R., & Schalet, B. (2009). Personality Change During Depression Treatment: A Placebo-Controlled Trial.

Archives of General Psychiatry, 66(12), 1322-1330.

39

40

Volgorde van verandering?

Depressie 41

Perfectionisme 42

Vier mogelijke modellen

Verandering in symptomen en verandering in persoonlijkheid zijn niet gerelateerd Veranderingen in depressie veroorzaken veranderingen in persoonlijkheid Reciproke invloed tussen veranderingen in depressie en persoonlijkheid *Veranderingen in persoonlijkheid veroorzaken veranderingen in depressie

43

R 2 = .43

e1 Perfectionisme

.66

-.02

Perfectionisme

.63

.58

.32

R 2 = .26

e2

.25

Depressie Depressie Vliegen, N., Luyten, P., Besser, A., Casalin, S., Kempke, S., & Tang, E. (2010). Stability and Change in Levels of Depression and Personality: A Follow-up Study of Postpartum Depressed Mothers That Were Hospitalized in a Mother-Infant Unit.

The Journal of Nervous and Mental Disease, 198(1), 45-51.

44

Perfectionisme en veranderingen in omgaan met stress en reflectief vermogen

45

Perfectionisme en de capaciteit om met stress om te gaan

46



Besluit

Persoonlijkheid beïnvloedt  De kans op depressie  Het verloop van depressie  Behandelrespons  Veranderingen in persoonlijkheid zijn vaak nodig/wenselijk om beter gewapend te zijn tegen onvermijdelijke stress en tegenslagen  Vooral in relatie tot zichzelf én anderen  Beter reflectievermogen brengt ons wellicht al heel ver

47

Dank!

48