Transcript Thuyet Tam Phu va Dao Hieu

THUYẾT TAM PHỤ VÀ ĐẠO HIẾU:
Một Nỗ Lực Hội Nhập Thần Học Trong Nền
Văn Hóa Nho Giáo Việt Nam
Antôn-Phaolô Trần Quốc Anh, SJ
Đại Học Santa Clara
Berkeley, California
28/6/2014
Hội Nhập Văn Hóa
– Enculturation (trong xã hội học): giao
thoa giữa hai nền văn hóa, “nhập gia tùy
tục”
– Inculturation (trong thần học): liên hệ hỗ
tương giữa Tin Mừng và Văn Hóa, “đạo
vào đời”
Phương Pháp Truyền Giáo ở Châu Á
của Dòng Tên
Alessandro Valignano, SJ chủ trương hội
nhập vào văn hóa bản địa thay vì “xóa
bàn làm lại” (tabula rasa)
– Học tiếng bản xứ, soạn sách vở bằng
tiếng địa phương
– Tôn trọng những gì thuộc về tập tục địa
phương miễn là không trái ngược với
Tin Mừng
Tin Mừng đến Đại Việt
1533: I-ni-khu đến miền duyên hải Bắc Việt
1615: Buzomi và các bạn đến Đà nẵng
1627: Đắc Lộ và Marques đến Thanh Hóa
1660: Khoảng 300,000 tín hữu
Văn Hóa Nho Giáo ở Đông Á
• Tổ chức xã hội dựa trên tôn ti trật tự
• Tam Cương: Quân – Sư – Phụ
• Ngũ Thường: Quân-thần, Phụ-tử, Phuphụ, Huynh-đệ, Bằng-hữu
• Ngũ Đức: Trung, Hiếu, Tiết, Đễ, Nghĩa
Tin Mừng Gặp Văn HóaViệt
Thuận Lợi:
• Có sẵn một niềm tin vào Trời
• Tin vào sự thưởng phạt đời sau
• Quý trọng các nhân đức, các tương quan xã hội
Khó khăn:
• Tôn giáo độc thần
• Chống lại việc đa thê
• Không tham gia các nghi lễ tế tự ở địa phương
• Bài bác một số tục lệ vế tang tế
• Giáo dân trung thành với các thừa sai
Từ Tam Cương đến Tam Phụ
Một nỗ lực hội nhập thần học vào xã hội Nho giáo
dựa trên khái niệm trung và hiếu
Tam Cương: Quân > Sư > Phụ
Tam Phụ:
1. Thiên Chủ = Thượng Phụ
2. Quân Vương = Trung Phụ
3. Cha Mẹ = Hạ Phụ
Các Sách “Minh Giáo”
Bảo vệ niềm tin Công giáo và thuyết phục
người tân tòng/dự tòng về chân lý của đạo
mới
• Matteo Ricci: Thiên Chủ Thực Nghĩa
(1603)
• Alexandre de Rhodes: Phép Giảng Tám
Ngày (1651)
• Sách Giảng Đạo Thật (Chân Đạo Yếu Lý)
(1758)
• Hội Đồng Tứ Giáo (giữa thế kỷ XIX)
Thiên Chủ Thực Nghiã (1603)
Người ta có ba đấng bề trên (tam phụ): thứ nhất là
Thiên Chúa, thứ hai là vị quân vương, thứ ba là
người cha trong gia đình. Không vâng phục ba
đấng ấy là bất hiếu.
Một người con nên vâng lời mệnh lệnh của vị
thượng phụ, ngay cả khi điều ấy nghịch với
mệnh lệnh của trung phụ hạ phụ. Làm như thế
thì không bị xem là bất hiếu. Nếu ngược lại,
vâng lời bề trên cấp thấp mà nghịch mệnh bề
trên cấp cao hơn thì là đại bất hiếu vậy
Phép Giảng Tám Ngày (1651)
“Bây giờ ta phải hay có ba đấng bề trên, gọi là ba
cha, ta phải thờ, ở đấng nào cho nên đấng ấy.
Đấng dưới là cha mẹ sinh thân xác cho ta;
Đấng giữa là vua chúa trị nước;
Đấng trên là đức Chúa trời đất, làm Chúa thật trên
hết mọi sự
Có ba đấng này ta mới được sống được ở…”
(ngày thứ nhất)
Triển Khai Giáo Lý Tam Phụ
– Sách Giảng Đạo Thật (1758)  Chân
Đạo Yếu Lý (thế kỷ XIX)
– Hội Đồng Tứ Giáo (thế kỷ XIX)
– Cả hai sách được chép lại bằng chữ
Nôm và Quốc ngữ và được in rất nhiều
lần.
Sách Giảng Đạo Thật
(1758)
• Bản văn gốc: một sổ tay chữ Quốc ngữ
trong văn khố của Hội Thừa Sai Ba Lê, mã
số V-1183.
• Sách có khổ 16 x 22 cm, 143 trang.
• Không đề tác giả hoặc người chép.
• Chương 3 (19.5 trang) bàn về thuyết Tam
Phụ
Thảo Kính Cha Mẹ
“1. Phải có lòng kính sợ cha mẹ, chẳng bao giờ nói lời
chi, làm việc gì mất lòng cha mẹ …
2. Phải vâng lời cha mẹ hết lòng hết sức … dù trái ý,
khó nhọc cũng phải vâng chẳng nên buồn hay cãi trả
3. Phải nuôi cha mẹ chẳng nên bỏ cha mẹ đói khát
rách rưới … phải cung kính trong ngoài …
4. Khi cha mẹ ốm đau lâu ngày thì con cái phải nhịn
nhục chịu khó gìn giữ chăm sóc hết lòng hết sức …
5. Khi cha mẹ qua đời thì phải ra sức xem sóc mọi sự
cho phải lẽ, chẳng nên lánh đi …”
Hiếu Kính Cha Mẹ
6. Cũng phải trả ơn về phần hồn nữa thì mới trọn
sự báo hiếu … Chưa được đạo thì khuyên người
cho được đạo mà khi người đã có đạo thì phải lo
liệu cho người chịu các phép… đến khi người
sinh thì đoạn lại phải đọc kinh lần hạt ăn chay, ví
bằng có của đủ ăn mặc cũng phải bố thí có ý
cầu khấn ĐCT thương linh hồn cha mẹ…
7. Phải coi sóc mồ mả … phải có lòng kính lòng
nhớ cho đến trọn đời, bao giờ làm giỗ chạp thì
phải cứ sự thật, chẳng nên làm sự dối …”
Tôn Kính Đấng Làm Vua
“1. Phải kính mến đấng cai trị trong nước …
2. Phẩi vâng mệnh đấng làm vua … nếu người khiến
việc gì phải lẽ, chẳng nên chối...
3. Phải chịu việc vua là đào kinh, đắp đường … cùng
nộp thuế chẳng nên trôn lánh...
4. Khi có việc gì phải ra sức mà giúp… như khi đánh
giặc góp công góp của …
5. Phải ở hết lòng ngay mà trả ơn vua chúa cho
thật…, chăng làm ngụy làm nghịch ... Lại cầu ĐCT
phù hộ cho người…”
Thờ Phượng Thiên Chúa
“Mà thượng phụ là ĐCT thì ta phải trả ơn đến
dường nào, vì cha mẹ có công nuôi dưỡng dạy
dỗ thì ta đã báo hiếu, mà vua chúa có công trị
nước cho ta được bằng yên thì ta đã kính thờ trả
ơn vua chúa, phương chi ĐCT làm Cha cả hết
loài người ta, là vua cả trên các vua, có ơn cả có
công hơn cả cha mẹ hơn vua chúa muôn vàn
trùng …”
Nhớ Ơn Thiên Chúa
“1. Vì ĐCT sinh ra ta thì ta mới có ….
2. Vì ĐCT hằng gìn giữ ta liên …
3. ĐCT chẳng những sinh ra ta, gìn giữ ta mà còn
sinh ra muôn vàn giống để nuôi dưỡng ta …
4. Kẻ có đạo phải cám ơn riêng ĐCT mở lòng cho ta
được chịu đạo Thánh Người truyền …
5. … Ấy ĐCT đã xuống bấy nhiêu ơn cho ta thì ta
phải thờ phượng Người vì Người là Đấng tốt lành,
phải kính mến Người vì Người là Đấng nhân lành,
phải vâng phép Người vì Người là Đấng thưởng
phạt công minh …”
Hội Đồng Tứ Giáo
(thế kỷ XIX)
• Hội Đồng Tứ Giáo được viết như một cuộc tranh
luận tôn giáo 3 ngày giữa những người đại diện
của 4 tôn giáo: đạo Nho, đạo Lão, đạo Phật, và
đạo Thiên Chúa, xoay quanh ba chủ đề:
– “Con người và vũ trụ từ đâu đến?”
– “Sống trên đời ta phải làm gì ?”
– “Chết rồi thì sẽ ra sao ?
Phụng Sự Vua Chúa
“Nho sĩ rằng: Bên đạo có dạy thờ phượng đấng làm
vua chúa chăng ?
Tây sĩ rằng: Có, vì trong đạo gọi đấng làm vua chúa là
cha cả trong nước, coi sóc mọi người như con vì vậy
dạy phải lấy 5 sự này mà kính thờ vua chúa:
1)
2)
3)
4)
5)
phải tôn kính người làm bề trên cả trong nước;
phải vâng lệnh người dạy, dầu khó nhọc chẳng từ;
phục dịch đóng xâu thuế;
khi có việc thì sẵn lòng giúp đỡ
hết lòng báo ân, chớ đem lòng ngụy nghịch
Tôn Kính Cha Mẹ
“Nho sĩ rằng: Trong đạo có dạy thờ cha mẹ là thể
nào nữa chăng ?
Tây sĩ rằng: Trong đạo thánh có điều răn thảo kính
cha mẹ buộc kẻ làm con phải làm 7 sự này:
1. Tôn kính
2. Vâng lời
3. Phụng dưỡng
4. Nhẫn nhục chịu lụy
5. An táng theo phép hội thánh
6. Bố thí cho kẻ khó khăn mà cầu cùng Chúa cho
linh hồn cha mẹ
7. Trọn đời cảm nhớ, cầu hồn xin lễ cho cha mẹ
trong ngày giỗ chạp”
Bài Học từ Giáo Lý Tam Phụ
– Phản bác lại quan niệm cho rằng theo đạo là
bỏ truyền thống dân tộc
– Người Công giáo khẳng định chữ trung với
vua, hiếu với cha mẹ, cho dù cách bầy tỏ
không giống với lễ nghi đương thời.
– Dù những cung cách lễ nghi bên ngoài có
phần khác biệt, tự bản chất, đạo Thiên Chúa
cũng là đạo Hiếu, hoà nhập được và trở
thành một tôn giáo của người Việt như các
tôn giáo khác.
Kết Luận
• Giáo lý Tam Phụ là một nỗ lực hoà nhập vào xã
hội Việt Nam thời xưa
• Dùng khái niệm văn hoá để diễn tả đức tin Công
giáo cho người tân tòng và dự tòng
• Hoá giải những quan điểm đối nghịch từ người
ngoài
• Đạo có thể thích nghi và đáp ứng nhu cầu tâm
linh của người Việt.