Transcript Umiejętności i techniki przydatne w pracy nauczyciela

Umiejętności i techniki
przydatne w pracy nauczyciela
Wioletta Knapik
Akceptacja i unikanie negatywnego
nastawienia
Zrób listę zachowań, które denerwują Cię u innych, budzą Twoją
irytację, niechęć.
Na liście może znaleźć się dowolna liczba takich zachowań.
Następnie każde z nich oceń na skali od 1 (najbardziej przykre
i irytujące) do 5 (najmniej przykre).
Z listy wybierz zachowania, które oceniłeś na 5 oraz te, które
oceniłeś na 1 i zapisz je na oddzielnych kartkach.
Przyjrzyj się tym dwóm nowym listom bardzo uważnie
i zastanów się, co one mówią o Tobie, o Twoich
wartościach.
Schemat samospełniającego się proroctwa
(z: E. Aronson i in., Psychologia społeczna)
Interpretacja własnych emocji
(z: E. Aronson i in., Psychologia społeczna)
Umiejętne słuchanie
Mogłoby się wydawać, że słuchanie wymaga bierności, ale
w rzeczywistości trzeba w nie zaangażować wszystkie
władze umysłowe.
Model Słuchanie
słuchania
A
B
Bierne
Aktywne
C
D
Niesłuchanie
Model słuchania
Słuchanie bierne (A) polega na tym, że nauczyciel słucha cierpliwie, gdy rodzic do
niego mówi. Wysyła niewerbalne sygnały oznaczające
zainteresowanie, uwagę i empatyczne reagowanie.
Okazuje zrozumienie, lecz nie upewnia się, czy rzeczywiście
wszystko dobrze rozumie, gdyż nie zadaje pytań i nie
komentuje w żaden sposób wypowiedzi rodzica.
Model słuchania
Słuchanie aktywne (B) różni się od słuchania biernego tym, że nauczyciel nie
tylko wyraża swoje zainteresowanie poprzez kontakt
wzrokowy oraz inne sygnały niewerbalne i reaguje
empatycznie, lecz także zadaje pytania lub robi
krótkie podsumowania wypowiedzi rodzica (własnymi
słowami), pozwalające mu się upewnić, że dobrze
wszystko zrozumiał.
Model słuchania
Bierne niesłuchanie (C) polega na tym, że nauczyciel nie koncentruje się na tym, co
się do niego mówi. W rezultacie umyka mu treść
wypowiedzi (gubi niektóre jej wątki), nie dostrzega też
uczuć, które przeżywa rodzic.
Niesłuchanie nie musi być, i najczęściej nie jest, skutkiem
lekceważącego stosunku nauczyciela do rozmówcy. Może
być spowodowane zmęczeniem, złym samopoczuciem,
reakcją na zakłócenia itd.
Model słuchania
Aktywne niesłuchanie (D) ma miejsce wtedy, gdy partnerzy zamiast rozmawiać
sobą, mówią do siebie, lecz każdy o czymś innym.
ze
Jest to
niewątpliwie mało konstruktywny i zupełnie nieefektywny
sposób komunikowania się.
Umiejętne słuchanie - parafrazowanie
Zrozumienie okazujemy w różny sposób: kiwając potakująco
głową, wtrącając do rozmowy wyrażenia
w rodzaju:
„mhm”, „ach tak”, „rozumiem”, „oczywiście”.
Nie znaczy to jednak, że naprawdę dobrze rozumiemy co nam
chciał przekazać partner.
Wtedy niezbędna okazuje się umiejętność parafrazy.
Umiejętne słuchanie - parafrazowanie
Parafrazowanie służy trzem celom:
1.
przekonaniu rozmówcy, że staramy się dokładnie zrozumieć,
co chciał nam przekazać,
2.
precyzowaniu treści wypowiedzi,
3.
sprawdzeniu trafności rozumienia (polega ono na
streszczeniu wypowiedzi rozmówcy za pomocą własnych
słów, tak by oddać jej znaczenie
uczuciowe).
i zabarwienie
Umiejętne słuchanie parafrazowanie
Pomyśl, w jaki sposób mogą przejawiać się następujące uczucia,
wyrażone werbalnie i niewerbalnie; spróbuj wymyślić możliwie
wiele różnych przejawów.
Złość
Zaufanie
Lęk
Osamotnienie
Nuda
Miłość
Wstyd
Rozczarowanie
Frustracja
Zmieszanie
Odrzucenie
Zranienie
Umiejętne słuchanie - zadawanie
pytań
Zanim zaczniemy zadawać pytania, powinniśmy:
1.
2.
3.
4.
5.
Zdawać sobie sprawę z tego, że zadajemy pytania.
Zastanowić się, jakie pytania chcemy zadać i czy
naprawdę wszystkie są niezbędne.
Pomyśleć, w jaki sposób można formułować pytania
i jakich rodzajów komunikatów używamy najczęściej.
Zastanowić się nad innymi możliwościami niż zadawanie
pytań.
Zdać sobie sprawę, że nasz rozmówca też może mieć
pytania.
Umiejętne słuchanie - zadawanie
pytań
 pytania otwarte -
 pytania niebezpośrednie -
dają swobodę rozmówcy
bardziej otwarty charakter, stanowią
zachętę do wypowiedzi na szersze
tematy, np. „Hania chyba czuje się
dobrze w swojej nowej klasie”.
 pytania zamknięte są wąskie, ograniczają temat
odpowiedzi
 pytania bezpośrednie bardziej zamknięty charakter, np.
„Czy myśli pani, że Hania czuje się
dobrze w nowej klasie?”
Umiejętne słuchanie - zadawanie
pytań
Zadawanie pytań seriami, które zdecydowanie utrudniają
porozumiewanie się oraz mogą wprawiać rozmówcę
w duże zakłopotanie, np.
Nauczycielka: „Czy widziała już pani oceny Halinki na
pierwszy semestr? Zauważyła pani, że z polskiego ma
sporo czwórek i piątek? Nasza praca nie idzie na marne,
chyba przyzna pani sama. Czy mąż dołączy do nas za
chwilę?”
Matka: „Niestety, nie, musiał wyjechać służbowo”.
Umiejętne słuchanie - zadawanie
pytań
Zadawanie pytań rozbudowanych oraz podwójnych,
np.:
„Co pani sądzi o postępach Marcina w tym semestrze i czy
poprawiły się już jego relacje z pani mężem?”
Zadawanie pytań podwójnych, które zawierają w sobie
alternatywne odpowiedzi, np.:
„Czy możemy porozmawiać teraz, czy wolałaby pani
umówić się innego dnia?”
Umiejętne słuchanie - zadawanie
pytań
Pytania zaczynające się od słowa „dlaczego”.
Słowo to w relacjach między osobami dorosłymi może
mieć negatywną konotację i wywołać niepożądaną
reakcję; zamiast pytać:
„Dlaczego się pani spóźniła?” - lepiej stwierdzić:
„Domyślam się, że korki nie pozwoliły pani dotrzeć na
czwartą. Może następnym razem umówimy się o pół
godziny później?”
Umiejętne słuchanie - typy odpowiedzi
Odpowiedź oceniająca wskazuje
na to, że nauczyciel osądził,
jak poważny jest problem
przedstawiony przez rodzica.
Natomiast odpowiedź oceniająca
wypowiedziana w sposób
autorytatywny, niedelikatny
lub obraźliwy, nie tylko nie
spełnia swojej funkcji
informacyjnej, ale wywołuje
negatywną reakcję rodzica
Przykład złej i dobrej odpowiedzi oceniającej:
Matka: „Krysia chyba nie ma już szans na
piątkę na koniec roku
z
matematyki. Wczoraj dostała tróję
z
klasówki...
Wychowawczyni 1: „Skąd to pani przyszło do
głowy? Proszę spojrzeć, ma dwie czwórki z
plusem, sześć piątek i trzy szóstki, no i
jedną trójkę. Przecież z tego wychodzi
średnia powyżej pięciu!”
Wychowawczyni 2: „Przeglądałam jej stopnie i,
jeśli dobrze pamiętam, to jedyna trójka.
Oprócz tego ma dwie czwórki z plusem,
sześć piątek i trzy szóstki. Krysia dobrze
sobie radzi,
a jedna gorsza ocena nie
przekreśla jej dotychczasowych osiągnięć”.
Umiejętne słuchanie - typy odpowiedzi
Odpowiedź interpretująca
wskazuje na to, że nauczyciel
chce pokazać rodzicowi, co
znaczą opisane przez niego
zachowania, problemy,
sytuacje.
Aby interpretacja była pomocna,
musi być sformułowana w
odpowiedni sposób, aby nie
upokarzała, obrażała,
obwiniała.
Przykład złej odpowiedzi
interpretującej:
Matka: „Przepraszam za spóźnienie,
ale szef nie chciał mnie wcześniej
zwolnić. Nie pozwala nam nawet
odbierać prywatnych telefonów w
pracy. Zrobił mi awanturę po tym,
jak dzisiaj rozmawiałam z panią.
Jeszcze raz przepraszam. No i co
ten mój Wojtek znowu
narozrabiał?”
Nauczycielka: „Widzę, że jest pani na
mnie zła, że panią wezwałam”.
Umiejętne słuchanie - typy odpowiedzi
Odpowiedź wspierająca to taka,
której intencją jest
uspokojenie rozmówcy,
zmniejszenie intensywności
jego negatywnych emocji,
podtrzymanie go na duchu,
pocieszenie, okazanie
współczucia.
Przykład prawidłowej odpowiedzi:
„Proszę się nie denerwować. Ta
jedna dwójka z pewnością nie
zaważy na końcowej ocenie Joli z
polskiego. Pan Kolski wiele razy
chwalił jej wypracowania”.
Przykład prawidłowej odpowiedzi:
„Wszystkie dzieci w tym wieku
buntują się przeciwko rodzicom,
nawet jeśli wcześniej były
posłuszne
i kochające. Nie
trzeba się tym przejmować i
myśleć
o najgorszym”.
Umiejętne słuchanie
W sztuce porozumiewania się dużą rolę odgrywa
umiejętność słuchania. Ludzie, którzy potrafią słuchać
innych zazwyczaj otoczeni są gronem przyjaciół.
Umieć słuchać oznacza aktywne pełne zaangażowania
wysłuchanie tego, co chce powiedzieć nam nasz
rozmówca.
Umiejętne słuchanie
Bierne odsłuchanie drugiej strony zazwyczaj nie wystarcza by się
skutecznie porozumieć. Pozornie może wydawać się, że w
porozumiewaniu ważne jest tylko mówienie, sposób
formułowania wypowiedzi. To jest ważne, ale słuchanie jest
równie ważną, choć niedocenianą umiejętnością.
Umiejętne słuchanie
 pamięć;
 wsłuchiwanie się w ukryte emocje;
 komunikaty niewerbalne;
 postawa ciała;
 gesty i wyraz twarzy;
 słuchanie siebie (własne doświadczenia, empatia);
 krótkie przerwy i chwile milczenia;
 zachowanie spokoju.
Umiejętne słuchanie
 słuchanie bierne (milczenie)
- zachęca uczniów do dalszego mówienia, ale nie zaspokaja
ich potrzeb, jeśli chodzi o dwustronną, współdziałającą
i reagującą komunikację interpersonalną
 odpowiedzi potakujące
- w pewnym sensie lepsze niż milczenie jest okazywanie
uczniom, że nauczyciel słucha; tego typu odpowiedzi
przekazują jakiś element empatii
Umiejętne słuchanie
 „otwieracze” - zaproszenia do rozmowy
- są bardzo skuteczne, jeśli chodzi o pokazanie uczniom, że
nauczyciel chce ich wysłuchać i poświęca czas; nie są
natomiast skuteczne tam, gdzie chodzi o okazanie akceptacji,
zrozumienia, serdeczności
 aktywne słuchanie (wypowiedzi zwrotne)
- sprawia, że uczeń czuje, iż jego poglądy są szanowane,
rozumiane i akceptowane; niesie zarazem ryzyko, iż stanie się
czymś mechanicznym, zabrzmi fałszywie lub wyda się
manipulacją, jeżeli zostanie wykorzystane jedynie jako chwyt i
nie będzie oparte na empatii, zaufaniu i akceptacji.
1.
Komunikacja interpersonalna bariery
Niedostatecznie uważne słuchanie:
niedopuszczanie innych do głosu, przerywanie,
zajmowanie się innymi rzeczami itp.;
2.
Brak „wspólnego języka”:
rozmówca używa naukowego albo zawodowego żargonu
, brak uzgodnienia znaczeń poszczególnych pojęć
(zwłaszcza abstrakcyjnych);
3.
Negatywny stosunek do rozmówcy:
z góry zakładamy, że z tą osobą na pewno nie dojdziemy
do porozumienia - często działa to jak samospełniająca
się przepowiednia.
Komunikacja interpersonalna bariery
4.
Niewłaściwe miejsce lub/i czas rozmowy:
-jesteśmy spóźnieni, nie mamy czasu na rozmowę,
ale nie potrafimy tego powiedzieć naszemu
rozmówcy, udajemy, że go słuchamy, nerwowo
spoglądając na zegarek,
-wkoło jest głośno, ciągle ktoś lub coś przerywa
rozmowę;
5.
Przekazywanie sprzecznych komunikatów, nasze
ciało nie odzwierciedla tego co mówimy:
- mówimy, że wszystko jest w porządku, a ze złości
zaciskamy pięści,
- mówimy podniesionym tonem twierdząc, że
jesteśmy spokojni.
Komunikacja interpersonalna bariery
6.
Nakazywanie, komenderowanie, polecanie
„Nie obchodzi mnie, że chce ci się pić; siedź spokojnie,
dopóki nie pozwolę ci wyjść”.
„przestań płakać, nie jesteś już małym dzieckiem”.
7.
Ostrzeganie, groźba
„Zostaniesz tu, dopóki nie skończysz tego zadania”.
„Jeżeli się nie poprawisz, wezwę rodziców”.
8.
Moralizowanie, głoszenie kazań, „powinieneś,
powinnaś”
„Nie powinieneś robić rzeczy, które przynoszą wstyd
tobie i szkole”.
„Musisz respektować to, co mówią starsi”.
Komunikacja interpersonalna - bariery
9.
Doradzanie, sugerowanie, proponowanie rozwiązań
„Wiem, co jest dla ciebie najlepsze”.
„Gdybyś faktycznie rozumiał, co czuję – nie wysnuwałbyś takich
głupich rozwiązań”.
10. Pouczanie, robienie wykładu, dostarczanie logicznych
argumentów
Reakcja ucznia na wykład nauczyciela: „Pan nie jest na fali; jest
pan zbyt stary, by wiedzieć, co się dzieje w świecie”.
11. Chwalenie, aprobowanie, wydawanie ocen pozytywnych
Pochwała, jeśli udziela się jej publicznie, jest często kłopotliwa dla
ucznia. Uczniowie często chwaleni mogą uzależnić się od pochwał,
a nawet się ich domagać.
Komunikacja interpersonalna - bariery
12. Obrzucanie wyzwiskami, wyśmiewanie, ośmieszanie
Są to formy negatywnej i krytycznej oceny i jako takie mają
niszczący wpływ na wyobrażenie uczniów
o
sobie.
13. Interpretowanie, analizowanie, diagnozowanie
„Robisz tak po to, by zwrócić na siebie uwagę”.
„Potrafię cię przejrzeć na wylot”.
14. Uspokajanie, okazywanie współczucia, pocieszanie,
podnoszenie na duchu
Pozornie wypowiedzi tego rodzaju wydają się pomocne
w przypadku uczniów zmagających się z różnymi
problemami. W rzeczywistości jest jednak inaczej.
Komunikacja interpersonalna - bariery
15.
Wypytywanie, indagowanie, krzyżowy ogień pytań
„Czy odrobiłeś wczoraj wieczorem pracę
którą ci zadałem”.
„Jak długo odrabiałeś lekcje” Tylko
zasługujesz na dobry stopień”.
16.
domową,
godzinę? No to nie
Odwracanie uwagi, sarkazm, dowcipkowanie, zabawianie
Zbywanie byle czym, odwracanie uwagi od problemu
może
początkowo wydawać się korzystne. Jednak problemy odłożone
nie zostają w ten sposób rozwiązane.
Konflikt
Joseph P. Folger, Marshall Scott Poole, Randall K. Stutman
definiują konflikt jako
„...interakcję ludzi zależnych od siebie, którzy uważają, że mają
niezgodne cele oraz postrzegają siebie nawzajem jako
przeszkody w osiągnięciu owych celów”.
Oznacza to, że wewnętrzna walka jednostki, według tej definicji,
nie jest konfliktem. Konflikt zawsze wiąże się
komunikacją.
z
Konflikt
W niektórych sytuacjach nie można uniknąć konfliktów,
niezależnie od obaw, jakie wzbudzają.
Kiedy istnieją różnice, a problemy są naprawdę ważne,
stłumienie konfliktu jest często bardziej niebezpieczne
niż stawienie mu czoła.
Konflikt
Socjolog Lewis Coser podzielił konflikty na:
 realistyczne - powstają z powodu niezgodności co do
sposobów realizacji celu lub co do samych celów;
 nierealistyczne - są ekspresją agresji, która ma wyłącznie
na celu zaszkodzenie lub pokonanie drugiej strony.
konflikt konstruktywny versus konflikt destruktywny
Facylitacja społeczna i próżniactwo społeczne
(z: E. Aronson i in., Psychologia społeczna)
Myślenie grupowe
(z: E. Aronson i in., Psychologia społeczna)