Transcript Liryka
Liryka jako rodzaj literacki Liryka • • • • Liryka – jeden z trzech rodzajów literackich, obok dramatu i epiki. Obejmuje utwory, których głównym przedmiotem przedstawienia są przeżycia wewnętrzne, przekazywane za pośrednictwem wypowiedzi monologicznej , odznaczającej się subiektywizmem, podporządkowanej funkcji ekspresywnej oraz funkcji poetyckiej języka. Centralnym elementem utworu lirycznego jest tzw. podmiot liryczny. Niezależnie od gatunku język liryki oznacza się wysokim zmetaforyzowaniem. Ciekawostka!!! Jej nazwa wywodzi się od nazwy starogreckiego instrumentu muzycznego – liry. Przy jej wtórze antyczni poeci śpiewali swoje pieśni. Podział liryki • • Ze względu na sposób wypowiedzi podmiotu lirycznego: bezpośrednia – bezpośrednio, wprost, w 1. os. lp., "ja" liryczne wyznaje swoje uczucia, przeżycia, myśli : – – – • pośrednia – podmiot liryczny jest bardziej ukryty, nie wyznaje wprost, lecz wyraża swe myśli przez sytuacje, zdarzenia, opisy; utwory te mają charakter narracyjny lub dialogowy, stąd istnieje kilka odmian tego rodzaju liryki: – – • • osobista – bezpośrednie wyznania podmiotu lirycznego prezentują rozważania na temat myśli, uczuć poety utożsamianego z podmiotem lirycznym roli – podmiot liryczny nie jest utożsamiany z poetą, a treści mają charakter ogólny, uniwersalny maski – podmiot liryczny przyjmuje postać Np.: rośliny, zwierzęcia, rzeczy, przypisując im Np. swoje uczucia opisowa – uczucia podmiotu lirycznego wyrażone są przez opis np. krajobrazu, przedmiotu sytuacyjna– w formie wypowiedzi dialogowych i narracyjnych podmiot liryczny prezentuje jakieś zdarzenie , w którym nie brał udziału; oprócz podmiotu lirycznego pojawia się bohater liryczny podmiotu zbiorowego – podmiot liryczny to tzw. "my" liryczne – grupa wypowiadająca się w utworze, prezentująca swój zbiorowy pogląd, myśli zwrotu do adresata – podmiot liryczny jest wyraźnie obecny, ale swe myśli kieruje do konkretnego adresata. Zazwyczaj utwory w stylu podniosłym Podział liryki • Ze względu na typy wyrażanych przeżyć: • miłosna – tematem utworów jest miłość, jej oblicza, formy • refleksyjno-filozoficzna – rozważanie pojęć, uczuć w uogólniający sposób • patriotyczno-obywatelska – naród, ojczyzna i cała sfera zagadnień z tym związanych • agitacyjno-polityczna – teksty w formie manifestów nawołujących do popierania jakiejś idei lub czynu wielkiej rangi. • funeralna – upamiętnia zmarłą osobę, wyraża żal po jej śmierci • religijna – odwołująca się do religii • autotematyczna – liryka, której przedmiotem jest refleksja nad rolą poety i istotą poezji • refleksyjno-zasadnicza . • apelu – podmiot liryczny kieruje wypowiedź do określonego adresata zamiarem wywarcia wpływu na jego postawę i poglądy. Gatunki Liryczne • Anakreontyk – wierszowany utwór literacki o tematyce biesiadnej, wesołej lub rubasznej, sławiący uroki życia, opowiadający o miłości w sposób żartobliwy. Nazwa gatunku pochodzi od greckiego poety Anakreonta z Teos , który ukształtował styl i miarę wierszową wiersza anakreontejskiego. ANAKREONTYK Raz mnie zobaczył we śnie Mistrz z Teos, Anakreont, I śmiejąc się, zagadnął. Podbiegłem doń, objąłem, Całusem powitałem. Był stary, ale piękny, Przystojny i kochliwy. Pachniały winem wargi, A ciałem jego drżącym Na nowo Eros władał. Zdjął wieniec ze swej głowy (Pozostał na nim zapach) I mnie przekazał w darze. A ja ? cóż za szaleństwo! ? Włożyłem go na skronie. I odtąd już nie umiem Nie myśleć o miłości. Gatunki Liryczne • Bajka – krótki, epicki utwór literacki, zawierający morał (pouczenie), może być wierszowany i żartobliwy. Morał może znajdować się na początku lub na końcu utworu albo wynikać z jego treści. Istotną cechą bajki jest alegoryczność. Bohaterami bajek mogą być ludzie, a także zwierzęta, przedmioty i zjawiska, które uosabiają typy ludzkie, cechy charakteru lub przeciwstawne poglądy i stanowiska . Gatunki Liryczne • Elegia – utwór liryczny o treści poważnej, refleksyjny, utrzymany w tonie smutnego rozpamiętywania, rozważania lub skargi, dotyczący spraw osobistych lub problemów egzystencjalnych ; wyróżnia się elegie miłosne i patriotyczne. Należy do najbardziej charakterystycznych form liryki bezpośredniej. Gatunki Liryczne • Epigramat, epigram – wywodzący się z napisów informacyjnych w Starożytnej Grecji krótki, przeważnie dwuwierszowy utwór poetycki pisany dystychem elegijnym. Z czasem wykształciło się kilka rodzajów epigramu: wotywny, nagrobkowy, okolicznościowy. Odmianą epigramatu były popularne w epoce odrodzenia fraszki. Gatunki Liryczne • Epitafium – napis umieszczony na nagrobku lub pomniku upamiętniający zmarłego, jak również sam pomnik w postaci ozdobnej płyty lub tablicy z napisem ku czci zmarłego, najczęściej nie w miejscu pochówku, lecz w innym związanym z daną osobą,. w kościele, na ścianie, filarze lub posadzce. Gatunki Liryczne • Fraszka – krótki utwór liryczny, zazwyczaj rymowany lub wierszowany o różnorodnej tematyce, często humorystycznej lub ironicznej . Posiada puentę. Fraszka wywodzi się ze starożytności, swoimi korzeniami sięga do epigramatu, którego twórcą był Symonides z Keos. Były to krótkie napisy na kamieniach nagrobnych i przedmiotach codziennego użytku. Autorami fraszek było wielu znanych polskich poetów, między innymi Jan Kochanowski, Jan Sztaudynger. Gatunki Liryczne • Hymn – uroczysta i podniosła pieśń pochwalna o apostroficznym charakterze wypowiedzi, komponowana na cześć bóstwa, szczególnej osoby, wydarzenia, ojczyzny (kraju), a także idei. W kręgu kultury europejskiej hymny znane były w basenie Morza Śródziemnego już w starożytności. Na stałe weszły do kanonów kulturowych wraz z rozwojem chrześcijaństwa, który uczynił swoim ten rodzaj literacki wzorując się na hebrajskim Starym Testamencie i judeochrześcijańskim Nowym Testamencie. Gatunki Liryczne • Oda – utwór liryczny, który charakteryzuje się wzniosłością tematu i stylu, sławi ideę, wydarzenie lub czas. Zwykle cechuje ją także zbiorowy podmiot wypowiedzi. Należała do najpopularniejszych form poezji klasycznej. Gatunki Liryczne • Pieśń – gatunek literacki poezji lirycznej, o genezie związanej z obrzędami i muzyką , od której stopniowo się uwolnił, stając się samodzielną formą wyrazu. Gatunki Liryczne • Psalm – liryczny utwór modlitewny, rodzaj pieśni religijnej, o podniosłym charakterze, którego adresatem jest zazwyczaj Bóg, rzadziej człowiek. Ze względu na treść wyróżnia się psalmy: dziękczynne, błagalne, pokutne, prorocze, pochwalne, patriotyczne, żałobne. Gatunki Liryczne • Sielanka – gatunek literacki. Utwór poetycki, przedstawiający w sposób wyidealizowany uroki życia wiejskiego. Wysnuta z piosnek pasterskich stała się świadomie kreowanym obrazem utęsknionej, szczęśliwej natury – zdaniem badaczy gatunek jest specyficznym wytworem kultury miasta i ujawnia znużenie światem cywilizacji. Idylla odsłania beztroskie, spokojne i pogodne życie, spełnione przez miłość. Sielanka ma najczęściej kształt lirycznego monologu, poprzedzonego lub przeplecionego opisem bądź dialogiem. Gatunek często ukazuje świat mitologiczny. Gatunki Liryczne • Sonet – kunsztowna kompozycja poetyckiego utworu literackiego, która złożona jest z 14 wersów zgrupowanych w dwóch czterowierszach , rymowanych zwykle abba abba i dwóch trójwierszach . Pierwsza zwrotka zwykle opisuje temat, druga odnosi go do podmiotu wiersza, a tercyny zawierają refleksję na jego temat. Gatunki Liryczne • Tren, lament, płacz (żałobny) – utwór liryczny o charakterze żałobnym, wywodzący się ze starogreckiej poezji funeralnej, blisko spokrewniony z elegią, a także epicedium; ważny element struktury tragedii greckiej; odmiana pieśni lamentacyjnej. Utwory takie były poświęcane zmarłej osobie i wyrażały żal oraz smutek z powodu jej odejścia, a także przedstawiały jej cnoty i zasługi. Twórcami trenów byli m.in. Symonides z Keos i Pindar (w Grecji) oraz Newiusz i Owidiusz . Do antycznej twórczości trenodycznej nawiązywali poeci renesansowi . Gatunki Liryczne • Wiersz – sposób organizacji tekstu, polegający na powtarzaniu się w nim odcinków o takich samych właściwościach strukturalnych; przeciwieństwo prozy; utwór o swoistej językowej kompozycji, w której wers pełni funkcję wierszotwórczą, wykorzystuje środki stylistyczne w funkcji poetyckiej, impresywnej lub ekspresywnej. Wykonawcy: • Patryk Piętka • Grzegorz Cybulski • Łukasz Brzoza KL. III B