Transcript Środki stylistyczne

ABC nauczyciela
przygotowującego uczniów
do konkursu polonistycznego
opracowała: Barbara Bilińska
Liryka
Co należy wiedzieć?

Liryka – domenę tematyczną stanowią przede
wszystkim wewnętrzne przeżycia, doznania,
emocje i przekonania jednostki
Podział liryki ze względu
na konstrukcję gramatyczną podmiotu lirycznego




liryka bezpośrednia – obejmuje takie utwory, w których ja liryczne jest
jawnie obecne w gramatycznym zaimku ja i w pierwszoosobowych
formach czasowników
odmiany liryki bezpośredniej:
liryka osobista – podmiot liryczny sugeruje, że jest autorem zewnętrznym,
podmiotem czynności twórczych
liryka roli – podmiot liryczny jest postacią historyczną, mitologiczną itp.,
wypowiedź podmiotu lirycznego ma udawać wypowiedź owej postaci
liryka maski – podmiot liryczny przyjmuje postać przedmiotu, rzeczy,
zwierzęcia, rośliny itp. i wygłasza tekst zawierający poglądy, które
skądinąd możemy uważać za przekonania samego poety
Podział liryki ze względu
na konstrukcję gramatyczną podmiotu lirycznego




liryka pośrednia – obejmuje utwory, w których podmiot mówiący nie ujawnia się
w formach gramatycznych, mówi (opowiada, opisuje) o kimś (o czymś) w trzeciej
osobie (zaimek on), toteż myśli i przeżycia ja lirycznego odczytujemy pośrednio, ze
sposobu mówienia, ze świata przedstawionego
odmiany liryki pośredniej:
liryka opisowa – opis liryczny wyraża stosunek podmiotu do opisywanego
zjawiska
liryka narracyjna – podmiot liryczny opowiada o czymś, co znajduje się poza
podmiotem, co się zdarzyło; opowiadanie nie jest ważne samo w sobie, odnosi się
w pełni do podmiotu
liryka sytuacyjna – na plan pierwszy wysuwa się w niej świat przedstawiony,
ukazany bezpośrednio jak w dramacie; podmiot liryczny chowa się w cień,
dopuszcza do głosu bohaterów, toteż dużą rolę gra w utworach tego typu rozmowa
Poza rozróżnieniem liryka bezpośredniej
i liryka pośredniej


liryka inwokacyjna (liryka apelu) – zasadniczo nie ma podstaw do
wyodrębnienia jej w osobny typ liryki, ponieważ podmiot liryczny ma
wszelkie cechy podmiotu, jaki znamy z liryki bezpośredniej, osobistej:
ów apel do ty może się wyartykułować gramatycznie tylko z pozycji
pierwszej osoby, niemniej ta pierwsza osoba – podmiot liryczny – wyraźnie
ustępuje miejsca lirycznemu ty; jest niezaprzeczalnym faktem, że podmiot
wypowiedzi lirycznej tego typy eksponuje bohatera lirycznego, jego
doznania, przeżycia, refleksje i one stanowią treść utworu, wypowiadane
przez podmiot mówiący
liryka podmiotu zbiorowego – podmiot liryczny wypowiada się
w pierwszej osobie liczby mnogiej; zazwyczaj "my" to grupa ludzi
powiązanych wspólnymi przekonaniami, emocjami czy dążeniami.
Podział liryki ze względu na temat



Liryka miłosna – utwory realizujące temat miłości nazywamy
erotykami. Temat miłości realizować się może – najogólniej
rzecz biorąc – dwoma sposobami: albo tematem utworu jest
miłość jako taka i utwór jest refleksją nad zjawiskiem miłości,
albo – konkretne przeżycie miłosne, związane z określoną
osoba.
Liryka religijna – tematem jest Bóg, obrzędowość religijna,
nadprzyrodzony cel życia.
Liryka refleksyjno-filozoficzna – zawiera pytania o istotę
bytu, możliwości poznania świata i systemy wartości
etycznych, o sens dziejów, rolę jednostki w historii itp.
Podział liryki ze względu na temat



Liryka patriotyczno-obywatelska – tematem jest
wspólne dobro, troski i problemy całości
społeczeństwa, walka o wolność, los narodu.
Liryka agitacyjno-polityczna – tematem są cele
działania określonej grupy ludzi, mobilizowanie
grupy.
Liryka autotematyczna – tematem utworu jest
poeta, jego czynności poetyckie, refleksja nad istotą
i funkcjami poezji.
Zagadnienia istotne w liryce


Podmiot liryczny – skonstruowana w utworze lirycznym fikcyjna
osoba wypowiadająca swoje przeżycia, doznania, refleksje i poglądy;
nadawca monologu lirycznego, stanowiący zarazem najczęściej
ośrodek świata przedstawionego i scalający wszystkie elementy treści
utworu oraz motywujący charakter i sposób rozwijania wypowiedzi
Bohater liryczny – postać literacka przedstawiona w utworze
lirycznym – zasadniczo różna od podmiotu lirycznego. W liryce
pośredniej występuje jako "on", o którym się opowiada, a więc
analogicznie do sposobu istnienia postaci w utworze narracyjnym; w
liryce inwokacyjnej występuje jako "ty", do którego adresowany jest
monolog; w liryce roli oraz w liryce maski formalnie utożsamia się z
podmiotem, ponieważ występuje jako "ja" mówiące
Zagadnienia istotne w liryce


Sytuacja liryczna – (w jakiej sytuacji mówi?)
okoliczności, jakie towarzyszą wypowiedzi podmiotu
lirycznego, a dające się określić na podstawie tekstu
wypowiedzi (wyrazy nazywające sytuację: wyznanie –
mówiący ujawnia swoje uczucia i myśli; narracja –
mówiący prezentuje „przestrzenne” ujecie świata
zewnętrznego; sytuacja dramatyczna – mówiący
prezentuje „czasowe” ujecie świata zewnętrznego, tworzy
scenkę dramatyczną z udziałem bohaterów; apel –
mówiący zwraca się do adresata; opis; rozmowa).
Przesłanie liryczne – (co mówi?) temat i sens utworu.
Środki stylistyczne

fonetyczne środki stylistyczne

słowotwórcze środki stylistyczne

semantyczne środki stylistyczne

składniowe środki stylistyczne

leksykalne środki stylistyczne

fleksyjne środki stylistyczne
Fonetyczne środki stylistyczne




Instrumentacja głoskowa
powtarzające się grupy głosek (rym, aliteracja,
echolalia)
trudnych do wymówienia zbieg głosek na
końcu jednego i początku drugiego wyrazu
(rozziew)
grupy głosek, wyrazy lub grupy wyrazów
naśladujących dźwięki (onomatopeja)
Słowotwórcze środki stylistyczne

zdrobnienie i zgrubienie - wyrazy
o zabarwieniu emocjonalnym

neologizm
Semantyczne środki stylistyczne
Epitet - przymiotnik, imiesłów, rzadziej rzeczownik dodany do rzeczownika
w funkcji określenia którejś z jego cech; wyróżniający przedmiot lub osobę
spośród podobnych do nich pod innymi względami.
Epika - epitet łączy w sobie funkcje semantyczną i obrazotwórczą.
Natenczas Wojski chwycił na taśmie przypięty
Swój róg bawoli, długi, centkowany, krety
Liryka - epitet mniej mówi lub w ogóle nie mówi, jaki jest dany przedmiot,
zjawisko, wskazuje raczej, jaki jest stosunek podmiotu lirycznego do
niego, np.:
Moje życie miało imię dziewczęce,
Imię jasne jak konwalie pierwsze,
Rwane w trawie błyszczącej o świcie
Przez lilijne szopenowe ręce
Rodzaje epitetów
stały – znany już u Homera, np. Dzeus
gromowładny, Achilles prędkonogi
oksymoron – epitet pozostaje w sprzeczności z
wyrazem określanym, np.: sucha woda, suchy
ocean
metaforyczny – tworzy w połączeniu z określonym
wyrazem związek metaforyczny, np. gorzki
uśmiech, zwiędłe serce, skrzydlata myśl.
Semantyczne środki stylistyczne
Porównanie – to zestawienie dwu przedmiotów, dwu zjawisk na podstawie
jakiejś cechy wspólnej, dającej możliwość ustalenia podobieństwa,
występującej jednak w różnym stopniu natężenia.
Porównanie jest dwuczłonową konstrukcją semantyczną sprzęgniętą
wewnętrznie za pomocą wyrażeń: jak, jako, jakby, jakoby, jak gdyby, na
kształt, podobny, podobnie jak, niby, niczym, tak i itp.
Funkcje porównania:

semantyczna

obrazotwórcza

ekspresywna
Rodzaje porównania





zwykłe, potoczne – czerpane z mowy potocznej,
poetyckie – oryginalne, nieszablonowe
tautologiczne – porównanie zjawiska lub przedmiotu
do niego samego, np.: słońce świeci jak słońce
homeryckie – człon porównujący jest rozbudowany
w samodzielny obraz
hiperboliczne – porównanie do wielu zjawisk
jednocześnie
Semantyczne środki stylistyczne

Metafora czyli przenośnia – wyrażenie
odbierające tworzącym je wyrazom ich
pierwotne znaczenie bądź w zupełności, bądź
tylko częściowo. Metafora jest niewymienialna
na żaden inny zestaw wyrazów, to znaczy, ze
znaczenia, jakie tworzy, nie potrafimy
przekazać za pomocą żadnej innej sekwencji
słów, jakiejkolwiek innej wypowiedzi.
Semantyczne środki stylistyczne
Synekdocha, czyli ogarnienie – nazwanie zjawiska lub
przedmiotu nazwaniem ich części, użyciem liczby
pojedynczej zamiast mnogiej, gatunku zamiast
rodzaju lub używanie pojęcia szerszego zamiast
węższego, liczby mnogiej zamiast pojedynczej, np.:
Czerwone maki na Monte Casino
Zamiast rosy piły polską krew,
A po tych makach szedł żołnierz i ginął,
Bo od śmierci silniejszy był gniew.
Semantyczne środki stylistyczne
Metonimia, czyli zamiennia – polega na użyciu takiego wyrazu, który z
pojęciem, o które chodzi, pozostaje w istotnym związku logicznym bądź
czasowo-przestrzennym, np.:
Mówiono o Norwidzie, oprawnym we wstążki,
W złoconych rogach lśniących na stole w salonie
Zasadne jest mówienie o metonimii, kiedy wskazuje się na przyczynę zamiast
na skutek, a także gdy wskazuje się materiał, z którego zrobiono dana
rzecz, zamiast na nią samą.
Funkcje synekdochy i metonimii:

obrazotwórcza

pojęciowo-intelektualna

estetyczno-ekspresywna
Semantyczne środki stylistyczne
Personifikacja, czyli uosobienie lub antropomorfizacja – nadanie
przedmiotowi, zjawisku cech ludzkich, np.:
Księżyc w globusy patrzał w bibliotecznej salce
i po Morzu Śródziemnym wodził srebrnym palcem,
w Sycylię się wpatrywał, wędrował nad Francją,
a potem wielkim łukiem znów biegł do Bizancjum
(…)
Funkcja personifikacji: dynamizuje obraz, np.:
Drżąc muślimin całuje stopy twej opoki,
Maszcie krymskiego statku, wielki Czatyrdahu!
O minarecie świata! o gór padyszachu!
Ty, nad skały poziomu uciekłszy w obłoki,
Siedzisz sobie pod bramą niebios,
Semantyczne środki stylistyczne
Peryfraza, czyli omówienie – zastąpienie nazwy jakiegoś zjawiska przez
bardziej lub mniej rozbudowane jego opisanie. Peryfrazą jest zastąpienie
właściwej nazwy opisem (najwybitniejszy poeta romantyzmu zamiast
Adam Mickiewicz) lub metaforą (jesień życia zamiast starość).
Rozdzielił nas gościniec płynnego szafiru,
Funkcja peryfrazy: podniosłość, koturnowość językowo-stylistyczna np.:
Z dębowego drzewa, bogobojna łódź,
Wypłynie z pokoju, zacznie otchłań pruć…
Funkcja peryfrazy:
semantyczno-stylistyczna
Semantyczne środki stylistyczne
Hiperbola, czyli przesadnia – polega na przesadnym,
najczęściej pod względem ilościowym, ale nie tylko,
przedstawieniu zjawiska, jak również na
wyolbrzymieniu jego znaczenia i wartości, np.:
O, ty zbrodniarzu, cudowny i prosty,
Elementarny, pierwotnie wspaniały!
Ty gnoju miasta, tytanicznej krosty,
Tłumie, o Tłumie, Tłumie rozszalały!
Faluj, straszliwa maso, po ulicach,
Wracaj do rogu, śmiej się, wariuj, szalej!
Ciasno ci w zwartych, twardych kamienicach,
Przyj! Może pękną – i pójdziecie dalej!
Semantyczne środki stylistyczne
Alegoria, czyli wielka metafora – potocznie przez alegorię rozumie się zwykłe upostaciowienie
abstrakcyjnych pojęć: amorek jest alegorią miłości, sowa – mądrości, lis – chytrości i
podstępu, kruk – próżności i głupoty, zając – tchórzostwa itp. Alegoria w pojęciu szerszym,
obejmuje nie tylko owe upostaciowione abstrakty, lecz przede wszystkim stosunki, w jakie
wchodzą one pomiędzy sobą w fabule utworu, np.:
W ciemnosmreczyńskich skał zwaliska,
Gdzie pawiookie drzemią stawy,
Krzak dzikiej róży pąs swój krwawy
Na plamy szarych złomów ciska.
U stóp mu bujne rosną trawy,
Bokiem się piętrzy turnia śliska,
Kosodrzewiny wężowiska
Poobszywały głaźne ławy…
Samotny, senny, zadumany,
Skromnie do zimnej tuli ściany,
Jakby się lękał tchnienia burzy.
Cisza… O liście wiatr nie trąca
A tylko limba próchniejąca
Spoczywa obok krzaku róży.
Semantyczne środki stylistyczne


Eufemizm - polega na zastąpieniu wyrazu lub grupy
wyrazów odczuwanych jako wyrazy zbyt dosadne,
zabarwione negatywnie, wyrazem o łagodniejszym
znaczeniu
Symbol - pojęcie, przedmiot, motyw itp. występujący
w utworze, którego charakterystyczną cechą jest
niejednoznaczność; znaczenie symbolu jest ukryte,
dlatego można się go tylko domyślać; pełnego
znaczenia symbolu w zasadzie nigdy nie udaje się
rozszyfrować, do końca wytłumaczyć
Składniowe środki stylistyczne


Inwersja (szyk przestawny)
Apostrofa - bezpośredni, uroczysty zwrot do osoby, pojęcia, przedmiotu, bóstwa;
ma na celu wywołanie podniosłego nastroju

Inwokacja - rozbudowana apostrofa

Pytanie retoryczne
pytanie nie wymagające odpowiedzi
podkreśla stanowisko osoby pytającej, a także przykuwa uwagę słuchaczy
i czytelników
-
Składniowe środki stylistyczne

-
-
Antyteza (przeciwstawienie)
zestawienie dwóch przeciwstawnych znaczeniowo składników
wypowiedzi, np. zdań, pojęć
celem antytezy jest wywołanie silnych emocji u odbiorcy, np..
Są talerze, ale nie ma apetytu.
Są obrączki, ale nie ma wzajemności
Od co najmniej trzystu lat

-

-
Wyliczenie
wymienienie rzeczy, pojęć lub cech, np..
Wykrzyknienie
wypowiedzenie wykrzyknikowe (zdanie lub równoważnik zdania) lub
wtrącenie wyrażające zaangażowanie emocjonalne mówcy, zawsze
kończące się wykrzyknikiem, np.
Zobacz, ile jesieni!
Pełno, jak w cebrze wina.
Składniowe środki stylistyczne

-
-
-
powtórzenie składniowe:
anafora - powtórzenie tego samego słowa lub
zwrotu na początku kolejnych segmentów
wypowiedzi
epifora - powtórzenie tego samego słowa lub
zwrotu na końcu wersu
refren - powtórzenie dosłowne lub wariacyjne
części wersu, całego wersu lub strofy w tych
samych, stałych miejscach utworu stroficznego
Leksykalne środki stylistyczne
Archaizacja
- nadawanie językowi form właściwych epoce
minionej, dziś nie używanych

Dialektyzacja
- rodzaj stylizacji polegający na wprowadzaniu
dialektyzmów (wyraz, zwrot, wyrażenie
właściwe jakiemuś dialektowi) do języka
literackiego

Fleksyjne środki stylistyczne

zmiana końcówek przypadków
Gatunki literackie – poezja
I.



Gatunki zwięzłe, satyryczne i dydaktyczne
Bajka - krótki utwór wierszowany, najczęściej żartobliwy, zawierający morał
(pouczenie). Morał może znajdować się na początku lub na końcu utworu, albo
wynikać z jego treści. Istotną cechą bajki jest alegoryczność . Każda bajka posiada
charakter dydaktyczny. Może mieć formę rozbudowaną, narracyjną lub zwięzłą,
epigramatyczną. Bohaterami bajki są ludzie, zwierzęta i przedmioty uosabiające
typy ludzkie i cechy charakteru.
Epigramat (< gr. epígramma = napis) - zwięzły utwór poetycki o charakterze
aforystycznym (aforyzm), dowcipny, zamknięty wyrazistą i zaskakującą pointą,
często o charakterze satyrycznym. Pierwotnie wierszowany napis, zwykle w
formie dystychu elegijnego, umieszczany w starożytnej Grecji na pomnikach,
grobowcach, przedmiotach ofiarowywanych bóstwu lub na dziełach sztuki (
inskrypcje).
Fraszka - krótki utwór liryczny, zazwyczaj rymowany lub wierszowany o
tematyce humorystycznej lub ironicznej. Do literatury polskiej fraszkę wprowadził
Jan Kochanowski. Oprócz tematyki żartobliwej (np. fraszka O doktorze
Hiszpanie), pisywał także fraszki refleksyjne (O żywocie ludzkim), pochwalne,
biesiadne, miłosne (Do Kasi).
Gatunki literackie – poezja
II. Gatunki wywodzące się z poezji miłosnej
 Sonet - kunsztowna kompozycja złożona z 14
wersów zgrupowanych w dwóch
czterowierszach (tetrastychach), rymowanych
zwykle abba abba i dwóch trójwierszach
(tercynach). Pierwsza zwrotka zwykle opisuje
temat, druga odnosi go do podmiotu wiersza, a
tercyny zawierają refleksję na jego temat.
Gatunki literackie – poezja
III. Formy do dziś nierozłącznie związane z melodią
Pieśń - najstarszy i najbardziej powszechny gatunek poezji lirycznej związany z
muzyką. Ścisły związek pieśni z muzyką właściwy był poezji średniowiecznej,
m.in. w liryce trubadurów i minnesingerów. Termin "pieśń" do dziś używany
jest często jako synonim utworu lirycznego w ogóle, np. w tytule cyklu K. I.
Gałczyńskiego Pieśni, Z. Herberta Pieśń o bębnie. W budowie utworów
pieśniowych zachowane zostały istotne właściwości związane z genezą
gatunku: organizacja stroficzna powtarzająca uporczywie ten sam układ
wersów, zwrotki, tendencja do wyrazistej rytmizacji, liczne paralelizmy
leksykalne i powtórzenia, częste posługiwanie się refrenem, skłonność do
paralelizmu składniowego i prostej organizacji syntaktycznej.


2. w lit. średniowiecznej narracyjne utwory o charakterze epickim i tematyce
historycznej lub legendarnej, np. Pieśń o Rolandzie. Por. chanson de geste;
3. wyodrębniona kompozycyjnie część eposu lub poematu epickiego;
Gatunki literackie – poezja
IV. Gatunki wywodzące się z tematyki żałobnej, wyrażające żal, skargę



Epitafium (łac. < gr. epitáphios = pogrzebowy) – krótki napis nagrobkowy najczęściej wierszowany,
a także utwór poetycki sławiący zmarłego, utrzymany w stylu takiego napisu. Epitafium odznacza się
epigramatyczną zwięzłością i wyrazistością stylistyczną, często ma charakter panegiryczny.
Elegia - utwór liryczny o treści poważnej, refleksyjny, utrzymany w tonie smutnego rozpamiętywania,
rozważania lub skargi, dotyczący spraw osobistych lub problemów egzystencjalnych (przemijanie, śmierć,
miłość). Należy do najbardziej charakterystycznych form liryki bezpośredniej. Wyróżniamy także elegie
miłosne (wyrażające cierpienia osoby nieszczęśliwie zakochanej lub żal po utracie ukochanej osoby) oraz
patriotyczne. Jest to utwór przedstawiający cierpienie lub wspomnienie.
Tren - wierszowany utwór liryczny, wywodzący się z poezji starogreckiej, poświęcany zmarłej osobie i
wyrażał żal oraz smutek z powodu jej odejścia, a także przedstawiał jej cnoty i zasługi.
Części trenu:
- pochwała osoby zmarłej
- wykazanie straty
- żal
- napomnienie
- pocieszenie .
Gatunki literackie – poezja
V. Gatunki wywodzące się z różnych form pochwały, panegiryczne, patetyczne



Oda - utwór liryczny, który charakteryzuje wzniosłość tematu i stylu, sławiący
osobę, ideę, wydarzenie i czas. Posiada kunsztowny układ.
Hymn (z greckiego hymnos = pieśń pochwalna) - uroczysta i podniosła pieśń
pochwalna o apostroficznym charakterze wypowiedzi, komponowana na cześć
bóstwa, szczególnej osoby, wydarzenia, ojczyzny (kraju), a także idei.
Psalm (gr. psalmós = śpiew do wtóru harfy) – hebrajska pieśń religijna o
charakterze modlitewno-hymnicznym. Zbiór p. w liczbie 150 wchodzi w skład
pism Starego Testamentu. Rozróżnia się wśród nich rozmaite grupy utworów:
hymny pochwalne sławiące potęgę i dobroć Jahwe, pieśni dziękczynne,
patriotyczne, królewskie, żałobne, pokutne, profetyczne, suplikacje i in.
Równolegle do roli odgrywanej w liturgii chrześcijańskiej p. odegrały ważną rolę
w ewolucji poezji lirycznej, stając się punktem wyjścia wielu parafraz i stylizacji
w różnych lit. narodowych.
Gatunki literackie (mieszane)
VI.

Dłuższe formy o wyrazistych elementach narracyjnych
Ballada (ang. ballad) – gatunek obejmujący pieśni o charakterze epickolirycznym, nasycone elementami dramatycznymi, opowiadające o
niezwykłych wydarzeniach legendarnych lub historycznych. Fabuła b.
charakteryzuje się szkicowością, zawiera zwykle momenty tajemnicze i
zagadkowe, jej dominantę stanowi jakieś jedno wyraziście zarysowane
zdarzenie. Przedstawione postacie są silnie stypizowane, a ich
charakterystyka zmierza do uwydatnienia jakiejś cechy podstawowej;
narracja b. jest w wysokim stopniu zsubiektywizowana, w jej obrębie
pojawiają się często partie dialogowe; dla stylu balladowej opowieści
znamienna jest obecność konwencjonalnych w tym gatunku ujęć i
środków, takich jak paralelizm składniowy, stałe epitety, porównania,
powtórzenia i refreny; budowa utworu najczęściej stroficzna.
Pojęcia związane z budową wiersza


Średniówka – przedział wewnątrzwersowy, którego obecność, postać i
umiejscowienie kształtują intonację wierszową w obrębie wersu. Występuje w
wersach co najmniej siedmiozgłoskowych (4+4, 5+4, 7+6, 7+7)
Klauzula (łac. clausula = zamknięcie) - w wierszu końcowy odcinek wersu, w
którym zbiegają się sygnały delimitacyjne wersu, wyodrębniające go jako
wierszową jednostkę i nadające mu samodzielną intonację wierszową.
Sygnałami k. bywają: 1. ustalony porządek akcentowy, 2. rym, 3. dział składniowointonacyjny oraz 4. układ graficzny tekstu. Współdziałanie tych wszystkich
sygnałów zakończenia wersu zdarza się dość często, choć nie ma charakteru
obowiązującego. Obok najpowszechniejszych wierszy rymowych występują
bowiem wiersze białe, a obok k. uwydatnionych przez dział składniowy występują
k. z przerzutnią.
Pojęcia związane z budową wiersza
Przerzutnia – występująca wtedy, gdy klauzula wersu wypada wewnątrz spoistej całostki
zdaniowej, której zakończenie znajduje się na początku wersu następnego.
Jest ona ważnym sposobem:
1.
urozmaicania (ale nie niweczenia) toku rytmicznego we wszystkich tych rodzajach
wiersza, które nie stabilizują działów składniowych w funkcji wierszotwórczej
2.
uwydatniania wierszowymi sygnałami intonacyjnymi pewnych zespołów słownych, co
modyfikuje i wzmacnia ich wyrazistość znaczeniową w sposób nieosiągalny w prozie
Twoją miłością, że ognie, co płoną,
Dotąd nie mogły go uczynić czystym!
A ty myślałaś, że ja z tym ognistym
Sercem – nazwę cię kochanką i żoną?
Pojęcia związane z budową wiersza

Rym – powtórzenie jednakowych lub
podobnych układów brzmieniowych w
zakończeniach wyrazów zajmujących ustaloną
pozycję w obrębie wersu. Wiersz rymowany i
wiersz biały (nie posiada rymów).
Pojęcia związane z budową wiersza

Rytm – to występująca w przebiegu tekstu uchwytna powtarzalność
odpowiadających sobie pod względem budowy językowej i brzmieniowej
segmentów mowy:
-
podział na wersy
-
powtarzanie się tej samej liczby sylab w kolejnych wersach
-
powtarzanie się tej samej liczby akcentów głównych (zestrojów akcentowych) w
poszczególnych wersach,
-
występowanie rymu,
-
podział na strofy,
-
występowanie średniówki w wersach
Pojęcia związane z budową wiersza







Strofa (zwrotka) – zespół wersów (co najmniej
dwóch), swoiście zorganizowanych jako całość,
wyodrębniony graficznie i powtórzony w tym samym
kształcie co najmniej dwukrotnie.
Rodzaje strof:
dystych – strofa złożona z dwu wersów
tercyna – strofa trzywierszowa
tetrastych – strofa czterowiersz
sekstyna – strofa złożona z sześciu wersów
oktawa – strofa ośmiowierszowa
Najważniejsze systemy wierszy
Wiersz sylabiczny – pojawił się w okresie renesansu
- stała liczba sylab w poszczególnych wersach lub
powtarzalny ich układ w wierszach stroficznych
- z reguły występują rymy (są one dokładne, żeńskie)
- wersy dłuższe niż 8-zgłoskowe zawierają średniówkę
- stały akcent na 2.sylabie przed klauzulą i średniówką
(paroksytoniczny),
- rozmaite układy wersowo-zdaniowe (w klauzuli i w
średniówce mogą występować przerzutnie).
Najważniejsze systemy wierszy
wiersz sylabotoniczny – pojawił się w okresie
oświecenia
- stała liczba sylab w wersie
- stała liczba i rozmieszczenie akcentów
- rozwinięta strofika
- klauzula i średniówka wypada na ogół w
miejscu działu składniowego, przerzutnie są
więc wyraziste
- rymy mogą być żeńskie lub męskie
Najważniejsze systemy wierszy
wiersz toniczny – pojawił się w drugiej połowie
XIX wieku
- stała liczba akcentów głównych, czyli
zestrojów akcentowych w wersie (najczęściej
3, rzadziej 6)
Najważniejsze systemy wierszy
Wiersz wolny – nie tworzy on jednolitego typu
o stałych regułach wersyfikacyjnych
Cechy wiersza wolnego:
- różna liczba sylab w wersach
- brak rytmu
- układ graficzny zależny od autora
- zdarza się, że autor odrzuca interpunkcję, pisownię
wielką litera, podział na strofy