Transcript Лабораториски калкулации

Лабораториски
пресметки
Аспекти на решавање на
пресметковни проблеми
Доц. Д-р Маја Симоноска Црцаревска
Институт за фармацевтска технологија
Лаб. пресметки
• Потребни ни се за подготовка на реагенси, р-ри, разредување
на р-ри, пакување и дозирање.
• Грешките можат да наштетат на пациентот и/или да прикажат
погрешни резултати!!!! Критичен сегмент во обезбедувањето
на добрата лаб. практика.
• Лаб. пресметки се едноставни за разбирање. Прецизноста е
НАЈЗНАЧАЈНА!!!
• Во секојдневната практика е потребно да имаме знаења за:
• Примена на метричкиот систем
• Дози и пресметки за дозирање
• Тоничност
• Пресметки на концентрација
• Пресметки за дилуција
Кратки деф. на некои препарати со цел да продолжиме со лаб. пресметки
Раствори се течни препарати кои соджат една или повеќе супст. ррени во соодветен растворувач.
Супст. која се раствара се нарекува СОЛВЕНДУМ а растворувачот
СОЛВЕНС.
Прашоци се цврсти препарати составени од цврсти, слободни, суви
честички, со различен степен на иситнетост, кои соджат една или
повеќе супстанции.
Суспензии се дисперзни системи
кои содржат
нерастворлив прашок диспергиран/суспендиран вo течност.
практично
Таблети се цврсти еднодозни препарати кои содржат една или повеќе
активни супст. изработени со компресија на прашок или гранули.
Меѓународен систем на единици (SI)
Изведени единици SI, како:сила, притисок, целзиусова
темепература, површина, зафатнина, моларна маса и др.
Маса и зафатнина/волумен
• Маса –основна SI единица - kg
• за квантифицирање, одмерување на
масата, се користат различен тип на ваги.
– Со вагање може да се одмерува маса на цврсти
и полуцврсти супстанции, но и на течности.
– Идентичност на вредноста на масата и
зафатнината имаме само кај водата (зошто???).
1g дестилирана вода = 1ml дестилирана вода на 20  С
ρ=m/V
Практични мерки
за приближно одмерување на маса
Изразување на маса
- грами (g)
kg
103
g
1
mg
10-3
0.001 g
μg
10-6
0.000001 g
ng
10-9
0.000000001 g
pg
10-12
0.000000000001 g
1000 g
Најчесто се користат
при изразување на
конц. на лек во крвта
или за супст.
присутни во многу
мали количини, а не
за доза.
Изразување на маса
грами (g)
Пресметајте –брзо и точно …
12.5g = _____ mg
0.25mg = _____ μg
40mg = ______ g
0.06g = ______ μg
7,500 pg = _____ μg
Изразување на маса, грами (g)
Одговори
12.5g = 12,500 mg
надолу една единица, x1,000
0.25mg = 250 μg
надолу една единица, x1,000
40mg = 0.04 g
нагоре една единица, 1,000
0.06g = 60mg = 60,000 μg
надолу две единици, x 1,000,000
7,500 pg = 7.5 ng = 0.0075 μg
нагоре две единици, 1,000,000
Маса и зафатнина/волумен
• Зафатнина/волумен –изведена SI единица
m3 или L
– за квантификување, одмерување на волуменот
според количината што се мери се користат:
• Стандардната капалка (Ph. Eur.) има
значајно место во точното одмерување.
– При употреба на стандардната капалка за
одмерување на течни супст. треба да знаеме
дека РАЗНИ ТЕЧНОСТИ ИМААТ РАЗЛИЧЕН БР.
НА КАПКИ (gtt) na 20  С.
Однос и пропорција
Една Парацетамол табл. содржи 500
mg на активна супстанција
Колку g на а.с.се потребни за
подготовка на 40 tabl.?
1 tаbl
500 mg = 0.5 g paracetamol
40 tаbl
X g paracetamol
X = 0.5 gx40tbl/1tbl=
20 g paracetamol
Колку ml на тетрациклин суспензија, која содржи 250 mg на тетрациклин во
секои 5 ml (250 мг/5мл) треба да се дадат на пациент на кој му е препиша доза
од 150 mg?
250 mg
5 ml suspension
150 mg
X ml suspension
X = 150 x 5/ 250 =
3 ml suspension
Или: 250 mg/ 5 ml = 150 mg / X ml
250 (X) = 5 (150)
X = 750/250
X = 3 ml suspension
Пример на Rp/ кој бара пресметки
пред подготовка на препаратот
Rp/
KMnO4
Dist. Water ad
Mf 1:5000 Sol.
Пресметка
q.s.
120 ml
1 g ………………………………… 5000 ml
x g…………………………………. 120 ml
……………………………………………………….
x = 120 x 1/5000
x = 0.024 g
-Потребно е да се подготви воден р-р
x = 24 mg
на калиум перманганат
-Количината/волуменот на финалниот Или :
р-р е 120 ml
1 g/ 5000 ml = x g / 120 ml
-Р-рот треба да има концентрација 5000 (x) = 1 (120)
еквивалентна на 1 g/ 5000 ml
X = 120/5000
x = 0.024 g
x = 24 mg
Задачи
• Доколку 500 ml р-р содржат 500 мg на а.с., колку g
од а.с. се потребни за подготовка на 5 L од р-рот?
• 3 дози на сируп содржати 7.5 mg а.с. Со колку
дози пациентот ќе прими 80 mg на а.с.?
• Доколку 10 ml р-р содржат 500 µg на а.с., колку g
од а.с. се потребни за подготовка на 100 ml од ррот?
Намалување и зголемување на
рецептурата
• Вообичаено е потребно да се намали или зголеми
количината на Официнелната проскрипција/рецептура со
цел да се задоволат потребите на пациентот или
анализата.
• Кол. на поединечните компоненти најчесто е изразена во
грами (g), независно дали се работи за течна или цврста
супстанција.
• Доколку се употребуваат др. единици истите мора да
бидат прецизирани (пр. mg, ml, gtt).
Намалување и зголемување на проскрипцијата
- метод на пропорција
- метод на конверзија
• X = кол.(маса/вол.) на секој инградиент
според потребната количина
• Или можеме да го пресметаме факторот на
конверзија
Употреби го намалувањето на проскрипцијата или
факторот на конверзија во проскрипцијата
Пр.
Пример: Според проскрипцијата пресметајте која количина од секоја супст.
е потребна за подготовка на 120 ml Cocoa Syrup.
Формули кои ги специфицираат
пропорционалните делови
– Пресметки за кол. на делови на
инградиенти за 1000 g препарат
Инградиенти
делови
Кол. за 1000 g
Coal tar
5 дела
x = 76.92 g coal tar
Zinc oxide
10 дела
X = 153.85 g Zinc oxide
Hydrophilic ointment
50 дела
X = 769.23 g Hydrophilic
ointment
Вкупен бр. делови
(изразени во маса) 65
Пресметајте ги потребните количини
(од проскрипцијата пресметајте ги количините потребни за
подготовка на 500g прашок)
Ingredients
делови
Boric acid
5
Starch
20
Talc
50
Количина за 500 g
Зголемување на рецептурата
Rp
За 10 ml препарат
Подгответе 250 ml
Light caolin
2g
50 g
Light magnesium trisilicate
0.5 g
12.5 g
Sodium bicarbonate
0.5 g
12.5 g
Pepermint emulsion
0.25 ml
6.25 ml
Conc.chloroform double
strength
5 ml
125 ml
Distilled water
Ad 10 ml
Ad 250 ml
Намалување на рецептурата
Rp
1000ml
За 100 ml
Codeine phosphate
3g
0.3 g
Tartarazine compound
10 ml
1.0 ml
Solution benzoic acid
20 ml
2.0 ml
Chloroform spirit
20 ml
2.0 ml
Distilled water
20 ml
2 ml
Lemon syrup
200 ml
20.0 ml
Syrup BP to
1000 ml
100 ml
Изразување на концентрација на р-ри
Конц. на некоја супст. во р-р најчесто се изразува преку:
• Маса/волумен пр. mg/100ml
• Молска концентрација - кол. на супстанција на даден волумен (n/V)
• Удел
•
%(m/v)
•
%(v/v)
•
%(m/m)
• Преку однос на компонентите во финалниот р-р
• пр. 1:500 значи 1 g супст. во 500 ml финален р-р
• Преку однос на компонентите
• пр. 1+9 значи 1 g супст. и 9 g р-рувач
• ppm
Изразување на концентрација на р-ри
(1) Проценти (%)
Масено/волуменска конц. – бр. на гр. на супст. растворени во 100 мл р-р
(М/В %) или теж/вол. %.
Дефиниција за процент
Пресметка на проценти
1%
- 1 дел во 100 ml р-р
1 : 400
2 : 2500 ?
- 1 g на солвендум во доволна
кол. Солвенс за да се подготват
100 ml препарат
1 X 100 %/ 400 = 0.25%
Пресметајте!!!
ЗАПАМТЕТЕ ДЕКА 1% НЕ Е 1g
НА СОЛВЕНДУМ ВО 100 ML НА
СОЛВЕНС
1 : 1000
4 : 10.000 ?
1 X 100 %/1000 = 0.1%
Пресметајте!!!
m/v % = g per 100ml
Пресметајте на потребната количина
во g на натриум хлоррид за подготовка Во 1500 ml = 0.9 x 1500 ml /100 = 13.5 g
на 1,5 L 0,9% р-р на натриум хлорид.
Одговор:
0.9% - 0.9 g на NaCl во 100 ml р-р
Во 100 ml; содржани се 0.9 g NaCl
Во1500 ml; содржани се ???? g NaCl
5g/L =
0.5g/100ml =
0.5%(m/v)
13.5 g NaCl треба комплетно да се р-рат
во мал дел на водата, а потоа се
дополнува до пропишаниот волумен
(1500 ml)
35mg/L =
0.035g/L =
0.0035g/100ml =
0.0035%(m/v)
Пример
Колку g на калиум перманганат се потребни за подготовка на следната
проскрипција
Rp/
Potassium permanganate
Purified water ad
0.02%
250.0 ml
Sig. As directed
0.02 g ……………………………………………….100 ml
x g ………………………………………………..250 ml
…………………………………………………………….............
x = 0.05 g
Или: Колку g на декстроза се потребни за подготовка на 4200 ml на 5% р-р на
декстроза
Одговор: 210 g
v/v % = ml per 100ml
Обично се користи при мешање на течности.
Пр. 50ml на етанол да се разредат до 1L со вода. Која е
конц. на финалниот р-р во %?
50ml ethanol/L = 5ml/100ml
= 5% (v/v)
4 ml на супстанција се користи за подготовка на 250 ml
на р-р. Која е конц. на супст. во р-рот во %v/v
250 ml р-р…………………………………….4 ml
100 ml р-р……………………………………….x
……………………………………………………………….
X = 1.6% v/v
%v/v
Колку ml на течен фенол се потребни за следнава проскрипција:
Rx
Liquefied phenol
Calamine Lotion
2.5%
240.0 ml
Sig. За надворешна примена
% m/m = g per 100g
Колку g на супст. е потребно за да се
подготви 240 g на 5% (m/m) р-р во
вода?
100 g …………………………………… 5 g
240 g……………………………………. X
…………………………………………………..
X = 12 g
• Доколку 1.5 kg на
воден р-р соджи 75 g
на супст., која е конц.
на р-рот изразена во
%?
Доколку во проскрипцијата се наведени само %,
ПОДРАЗБИРАМЕ ТЕЖИНСКИ ПРОЦЕНТИ (% m/m).
ИСКЛУЧОК: Кога се изразува конц. на етанол во смеса
со вода, под % СЕ ПОДРАЗБИРА ВОЛУМЕНСКИ
ПРОЦЕНТ (% v/v).
Употреба на процентите
(2) Преку однос = gram per (number) ml
• Конц. на дилуираните р-ри или течни препарати често се
прикажува и преку однос.
• Сите проценти се однос на делови per 100.
• Односот е др. начин на изразување на % конц. на некој р-р.
• 1 : 1000
• 1 g солвендум во 1000 ml финален р-р (препарат)
Однос
• Конвертирање на % во
однос
• Конвертирање на
однос во %
• 0.02%
• 1:4000
• 4000 делови/ 1 делови =
100%/ x %
• 4000 x X = 100 x 1
• X= 100/4000
• X = 0.025%
• 0.02%/100%=1 делови/x
делови
• 0.02 x X=100 x 1
• X= 100/0.02
• X=5000
• Однос 1:5000
•
•
•
•
•
1:100 = 1/1% = 1%
1:200 = ½% = 0.5%
3:500 = 3/5% = 0.6%
1:2500 = 1/25% = 0.05%
1:10 000 = 1/100 = 0.001%
• Кој е конц. однос на р-р кој соджи 20 mg/ml активна
супстанција?
•
•
•
•
•
0.02g ……………………. 1 ml
1g ……………………………x
……………………………………
X = 500
1:500 конц. однос
ВНИМАВАЈТЕ ЗА КОНЦ.
ОДНОС
1 g солвендум во 1000 ml
финален р-р (препарат)
Пример
Која е конц. прикажана преку однос (м/v) на р-р направен со р-рање на 5 табл.,
при што секоја соджи 2.25 g натриум хлорид , во вода со финален волумен на ррот 1800 ml
2.25 x 5 = 11.25 g NaCl
11.25 (g)/ 1 (g) = 1800 (ml)/x (ml)
11.25 x X=1800 x 1
X = 160 ml
Конц. однос е 1 : 160
Колку g на калиум перманганат се потребни за подготовка на 500 ml 1:2500 р-р
Конвертирајте го односто во проценти и пресметајте:
1:2500 = 0.04%
500 (g) x 0.04 = 0.2 g
Или 1:2500 значи 1g во 2500 ml на р-р ......НАПРАВЕТЕ ПРОПОРЦИЈА!!!
2500 (ml)/500 (ml) = 1 (g)/ x (g)
2500 x X = 500 x 1
X = 0.2 g
Примери
Rр/.
Gentian violet solution 1:10 000
1:10000 = 0.01%
(500 g x 0.01)/100 = 0.050 g or 50 mg
Или 1:10000 значи 1 g во 10 000 ml
10 000 ml/500 ml = 1 g / x g
X = 0.05 g или 50 mg
Hexachlorophene 1:400
Hydrophylic ointment ad 10 g
1:400 = 0.25%
(10 g x 0.25)/100 = 0.025
Или
400 g/10 g = 1 / x(g)
X= 0.025g или 25 mg
500 ml
(3) Конверзија на конц. во mg/ml
• Конц. во %
• Конц. однос
во mg/ml
во mg/ml
Примери
Конвертирајте 4% (м/v) во mg/ml
4000 mg …………………………………. 100 ml
X mg ………………………………….
1ml
……………………………………………………
X= 4000/100 = 40mg/ml
Конвертирајте 1:10000 (м/v) во
mg/ml
1000 mg ……………………………………. 10 000 ml
X mg ……………………………………….
1 ml
…………………………………………………………………
X = 1000/10 000 = 0.1 mg/ml или 1mg/10 ml
Конвертирајте 1g per 250 ml во
mg/ml
1000 mg …………………………………. 250 ml
X mg …………………………………. 1 ml
………………………………………………………………
X = 1000/250 = 4mg/ml
(4) Употреба на parts per million
ppm = mg per litаr
1ppm = 1gram во 1,000,000ml
= 1mg/1,000ml
= 1mg/L
• 400mg на флуорид се р-рени во 500L на
дестилирана вода
= 400mg/500L
= 0.8mg/L
= 0.8ppm
Изразете ги 5ppm на железо во
проценти и конц. однос.
Конц. во проценти
5parts ……………………… 1 000 000 parts
X parts ……………………….
100 parts
…………………………………………………………….
X = 500/1 000 000 = 0, 0005%
5 parts ………………………….1000 000 parts
1 part ………………………….
X parts
……………………………………………………………...
X = 1000000 / 5 = 200 000
Одговор: 1: 200 000 конц. однос
ppm – за изразување на
конц. на многу дилуирани
раствори.
На пр. Флуорираната вода има конц. од
1 дел per 1 000 000 делови на вода за
пиење.
Онечистувањата на хем. Супст. Најчесто
се прикажуваат како parts per million
Примери
parts per million
ppm = mg per litаr
Rр/.
Antipyrine
5%
Glycerin
ad 60.0 ml
S. По 5 капки на ден во секое уво
Колку грами на antipyrinе се потребни
за
подготовка
на
следнава
проскрипција? Одговор????
Конц. на одредена супст. во препарат
треба да биде 12.5 ppm. Колку mg од
супст. се потребни за подготовка на 5.2
kg на препарат?
12.5 ppm = 12.5 делови на супст. per
1000 000 препарат или
12.5 g за 1000 000 g препарат
12.5 g ………………………… 1000 000 g р-р
Xg
…………………………
5200 g р-р
………………………………………………………………
X = 5200 x 12.5 / 1000 000 = 0.065 g или
65 mg
или
1000 000/12.5 = 5200/x
X = 5200 x 12.5/ 1000 000
Примери
Подгответе ги следниве проскрипции:
Rp/
Potassium Iodide solution (10%)
Ephedrine sulfate solution (3%) aa ad 15ml
S. 5 капки да се р-рат во вода и според
упатството
Одговор:
Rp/
Resin of Podophyllum
25%
Compound benzoin tincture ad 30.0 ml
S. Да се нанесе директно
Одговор:
Rp/
Sol Ephedrine Sulfate ½%
30.0 ml
S. 3-4 капки во нос на секои 6 часа
Одговор :
Rp/ Пресметајте го % на салицилна кис. во
проскрипцијата:
Salicylic acid
20.0g
Whitfield’s Ointment
60.0g
White petrolatum
300.0g
S. Надворешно
Одговор :
Задачи
1) Колкава маса на флуориди има во 0.2ml на вода за пиење со
конц. на флуориди од 0.9ppm?
2) Која конц. [во ppm] ќе се добие доколку 1g на флуориди се
додадат на секои 2,000 Л на вода? (Претпоставка, водата не
содржи флуориди)
3) Доколку водата за пиење соджи 0.8ppm на флуориди, колкава
количина е потребна да се испие за внес на 10mg на флуориди?
Дилуирање и концентрирање
(практични совети) - заклучоци
1. Кога конц. изразена преку однос е дадена, конвертирајте ја во конц. во %
(на пр. 1/10 или 1/500 во 10% и 0.2% ).
2. Секогаш пропорционалните делови намалете ги на најмал однос
75 parts (дела) : 25 parts (дела) Е ИСТО ШТО И 3 parts (дела) : 1 part (дел)
За пресметките обично користиме:
 ПРОПОРЦИЈА/ИНВЕРЗНА ПРОПОРЦИЈА
 (КОЛ. ВО ВОЛУМЕН) X (КОНЦЕНТРАЦИЈА) = (КОЛ.) X
(КОНЦЕНТРАЦИЈА) V1 x C1 = V2 x C2 или V1xC1 + V2xC2= V3xC3
 ОПРЕДЕЛУВАЊЕ НА ПОТРЕБНАТА КОЛ. НА СУПСТ. (СОЛВЕНДУМ) И
ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА КОЛ. НА ПОТРЕБЕН ВЕХИКУЛУМ/ Р-РУВАЧ
(ОБИЧНО КОНЦЕНТРИРАН ИЛИ СТ. Р-Р) КОЈ СЕ ПОТРЕБНИ ЗА
ПОТДОТОВКА НА ФИНАЛНИОТ Р-Р
ДИЛУИРАЊЕ НА Р-РИ –определување на конц. во
проценти
Доколку 500 ml на 15% v/v р-р супст. во
вода се дилуира (разреди) до волумен
од 1500 ml, која ќе биде конц. во % на
добиениот р-р?
(Кол.) X (Конц.) = (Кол. 1) X (Конц. 1)
500 x 15 = 1500 x (x %)
X= 5%
Или:
1500ml/500ml = 15 (%) / x (%)
Доколку 50 ml на1:20 м/v р-р на
aluminium acetate се дилуира со
соодветниот р-рувач до волумен од
1000 ml , кој е конц. однос на
финалниот р-р (м/v)
1/20 = 5%
50 x 5% = 1000 x (x%)
Или: 1000/50 = 5%/x%
X = 0.25% или 1:400
Или: 1000/50 = 1/20/x
X = 1/400 или 1:400
Доколку сируп содржи 65% (м/v) на сахароза се евапорира до 85% од својот
волумен, која ќе биде конц. на сахароза (м/v) во овој сируп?
85ml/100ml = 65%/ x%
X=76.47%
ДИЛУИРАЊЕ НА Р-РИ –
определување на кол. на р-р со барана концентрација
Колку g на 10% (м/м) амоњачен р-р можат да се добијат од 1800 g на 28% (м/м)
конц. р-р на амоњак?
10 %/ 28 % = 1800 (g) / x (g)
или
1800 (g) x 28 (%) = x (g) x 10 %
Колку ml на 1:5000 (m/v) р-р на фенилмеркури ацетат може да се се направат од
125 ml на 0.2% р-р?
1:5000 = 0.02%
0.02% / 0.2% = 125 ml / x ml
x = 1250 ml
Или: 1/5000 / 1/500 = 125 (ml) / x (ml)
Или: 125 ml, 0.2% sol cсодржи 0.25 g phenyl mercury nitrate
Тогаш 1g / 0.25g = 5000 ml / x ml [ или 125 ml x 0.2% = x ml x 0.02 %
или многу почесто Правило на ѕвезда
Да се подготви 10 g на р-р со конц. 100 mg/8 мл. На располагање имаме 2.5% рр на кортизон ацетат. Колку g од овој р-р и колку g на вода се потебни за
подготовка на препаратот?
Најпрво ќе ја пресметаме финалната
конц. во % која се бара:
100 mg= 0.1g
8ml=8g dokolku e voden r-r (ρ=1g/ml)
2.5g na 1.25%
1.25 г 2.5%
Х г 2,5%
2,5г од 1,25%
10 г 1,25%
Х = 5 г од 2,5% и 5г(мл) на вода се потребни за подготовка на 10г 1,25% р-р
Задачи
Колку g на 14% цинк оксид паста може
да се подготват од 454 g на 20% паста?
Колку ml на 10% povidone-iodine
(Betadine) р-р се потребни за
подготовка на 4 l на 1:2000 Betadine рр?
Колку ml на 1:200 р-р на сребро нитрат
се потребни за добивање на 2000 ml на
1:4000 р-р?
Дилуирање на алкохол
• При мешање на алкохол со вода настанува
контракција на волуменот на смесата (создавање на
алкохолни хидрати.
Пр. 100мл чист алкохол+100 мл вода=192 мл смеса
• Затоа дилуциите на алкохол со вода секогаш се
пресметуваат во м/м %.
Доколку во проскрипцијата се наведени само %, ПОДРАЗБИРАМЕ
ТЕЖИНСКИ ПРОЦЕНТИ (% m/m).
ИСКЛУЧОК: Кога се изразува конц. на етанол во смеса со вода, под
% СЕ ПОДРАЗБИРА ВОЛУМЕНСКИ ПРОЦЕНТ (% v/v).
96% алкохол значи 96ml алкохол во 100ml p-p.
При разредување на алкохол со вода мора
да ги користиме тежинските (масените)
проценти
• За тоа се користат таблици од фармакопеа
(дадени се во прилог)
Пример
•
Припремете 500г 75% алкохол од 30% и 96%.
–
75% v/v = 67,835% m/m
93, 835%
43,185g (93, 835%)
67,835%
24,65%
26g (24,65%)
69,185g (67,835%)
за 69,185g (67,835%) се потребни ------> 43,185g (93, 835%)
за 500g (67,835%) ќе се потребни ----> x g (93, 835%)
x = 312,1g (93, 835%) и остатокот до 500g t.e. 187,9g (24,65%)
Пример
•
Припремете 2кг 60% алкохол од 70%
(60% (v/v) = 52,115 %(m/m)
62,385%
52,115g (62,385%)
52,115 %
0%
10,27g вода
62,385g (52,115 %)
за 62,385g (52,115 %) потребни се -----> 52,115g (62,385%)
за 2000g (52,115 %) ќе се потребни -----> x g (62,385%)
x = 1670,754g (62,385%) a до 2000g вода, значи 329.246g вода
Пример
•
На 5кг алкохол додадени се 1.5кг вода. Колкав е
процентот на вака добиениот алкохол и колку 96%
алкохол треба да се додаде за повторно да се добие 70%
алкохол? За експедиција на добиениот алкохол колку
шишиња од 1000мл се потребни?
Пример
•
На 300г алкохол со спец. теж. од 0.8089 на Т од 20°C
додадени се 150г вода. Ако целата количина се помеша
со 90 % алкохол, колку грама 80% алкохол ќе се добие?
Од таблица читаме дека релативната густина = специфична тежина
0,8089 одговара на 93,835 % алкохол