Transcript presentatie - Academisch Genootschap

Over solidariteit
tussen generaties
Eindhoven, 26 februari 2013
Paul Schnabel
Sociaal en Cultureel Planbureau
Universiteit Utrecht
26 februari 2013
Kenmerken van generaties

Bestaan echt in familieverband (3 -4 generaties)

Worden maatschappelijk ‘waargenomen’ als ‘typisch’ voor
een bepaald leeftijdscohort in een bijzondere situatie

Maar: de afbakening in de tijd is willekeurig, de kenmerken
zijn meestal niet typisch voor een generatie maar voor de tijd,
relevantie van het concept is betrekkelijk
26 februari 2013
26 februari 2013
26 februari 2013
Typologie van generaties in Nederland
(Becker 2012)

Vooroorlogse generatie (1910 – 1930)

Stille generatie (1930 – 1945)

Protestgeneratie (Babyboom) (1945 – 1955)

Generatie X (einde babyboom) (1955 – 1970)

Pragmatische generatie (1970- 1985)

Grenzeloze generatie (1985 - ?)
26 februari 2013
De Babyboomgeneratie
(1945 – 1955, 1960, 1965, 1970?)

Grote geboortejaargangen (tot 280.000)

Verzorgingsstaat, welvaartssamenleving, vrede

Kleinere gezinnen, meer tijd en geld voor de kinderen

Moeder werkte niet

Snelle en brede stijging opleidingsniveau

Eerste generatie met eigen ‘jeugdcultuur’
26 februari 2013
26 februari 2013
De generaties na de babyboomers

In eerste instantie: babyboom-plus

Kleinere jaargangen (nu 180.000)

Minder zekerheid op gebied van relaties, gezin, werk, inkomen

Iedereen moet werken: meer uren, meer jaren

Emancipatie van de vrouw en de homo, komst van minderheden
26 februari 2013
Kenmerken van generatie Y (1980 - ?)

Ondernemerschap

Klantgerichtheid

Besluitvaardigheid (maar ook coöperatief en meegaand)

Omgevingsbewustzijn

Initiatief (maar ook gevaar ‘burn out’!)
26 februari 2013
De paradoxen van de postbabyboomgeneraties

Lang studeren, maar ook al vroeg aan het werk

Vroege relatievorming, late gezinsvorming

Lange leerplicht en toch al jong kiesrecht

Vroeg volwassen, lang jong
26 februari 2013
Nederland wordt ouder, maar is in de EU nog
een jong land
26 februari 2013
Verdeling sterfte naar leeftijd
1850
0 – 1 jaar
1 – 5 jaar
5 – 20 jaar
----65 – 80 jaar
80 en ouder
Sterftecijfer per 1000 inwoners
27,4%
14,3
8,5
13,7
4,4
25
Sociaal en Cultureel Planbureau
2000
0,8%
0,1
0,4
33,1
47,8
8
Verschil met vroeger
Meer mensen worden oud
1957 – 700.000 65+ (6%)
2010 – 2.600.000 65+ (15%)
2020 – 3.600.000 65+ (20%)
2040 – 4.500.000 65+ (25%)
Meer mensen worden heel oud
1957 – levensverwachting 65+
M. 14,2
V. 16,7
2007
M. 17,0
V. 20,5
26 februari 2013
Ouderen in de Nederlandse bevolking 2012
Totale bevolking
16,7 miljoen
65+
70+
75+
80+
85+
90+
95+
100+
2.590.000
1.804.000
1.170.000
669.000
309.000
98.000
21.000
1.600
26 februari 2013
16%
11%
7%
4%
1,9%
0,6%
0,12%
0,01%
Huishoudens 65+
 2,6 miljoen personen
 0,76 miljoen 2-personen hh.
 1 miljoen 1-persoon hh. (70% V.)
 160.000 verzorgings/verpleeghuisplaatsen
 500.000 ouderenwoningen
 ‘Individualisering’ 65+ - 1% met kind.
26 februari 2013
Snel groeiende levensverwachting
jaren
24
22
vrouw en
20
prognose 2008
18
prognose 2004
16
mannen
14
2050
2045
2040
2035
2030
2025
2020
2015
2010
2005
2000
1995
1990
1985
1980
1975
1970
1965
1960
1955
1950
12
Figuur: Resterende levensverwachting bij 65 jaar
Trendmatig stijgt de levensverwachting met bijna een jaar per
tien jaar. De ingeschatte resterende levensverwachting voor
mannen is zelfs met twee jaar gestegen sinds 2004
26 februari 2013
Stijging levensverwachting
 Nu 0,3 jr. extra per jaar
 Tot 1960/1970 – ¾ winst door voorkomen infectieziekten
(public health; vaccinatie)
 Na 1945
 2 jaar (minder hart/vaat)
 1,4 jaar (infectieziekten)
 0,85 jaar (borstkanker/V)
 0,3 jaar (dikke darm/M)
 Na 2000
 Longkanker (M)
 Medische technologie
26 februari 2013
Vergrijzing: meer ouderen per jongere
20
%
m iljo e n e n
60
1 7 .5
50
65+
15
40
1 2 .5
10
AO W 67
30
2 0 -6 4
7 .5
20
5
10
2 .5
0 -1 9
2050
2040
2030
2020
2010
2000
1990
1980
1970
1960
1950
2050
2040
2030
2020
2010
2000
1990
1980
1970
1960
0
1950
0
Bron CBS
Figuur: Samenstelling bevolking en grijze druk (65+ als percentage bevolking
20-64 jaar)
Over 30 jaar twee personen in de potentiele beroepsbevolking tegenover
iedere 65-plusser. Nu zijn dat er nog vier. Het opvangen van tegenvallers
in het stelsel door premieverhoging wordt steeds moeilijker
26 februari 2013
Armoede onder geen leeftijdsgroep zo
weinig als bij 65-plussers
26 februari 2013
Inkomen 65+ Nederland
AOW (+ bijstand)
25-30 miljard euro
Aanvullend pensioen
25-30 “
“
Vermogen/arbeid
>5-10 “
“
Gemiddeld per hh.
32.000
laag inkomen, alleenst. – 11%
laag inkomen, echtpaar – 3%
BNP 2010
Pensioenvermogen (2011)
± 600 miljard
800 miljard
26 februari 2013
Ruim 50 jaar AOW
1947 – noodwet Drees (max. €35,- p.m.)
1957 – AOW (€ 50.- per maand)
1974 – minimumloon
2011 – 2,7 miljoen 65+
(€1000 p.m. alleenstaanden, € 1600,- echtpaar)
26 februari 2013
AOW 2011
 AOW-gerechtigd
-
3 miljoen
 In Nederland
 Niet volledige AOW
-
2,7 miljoen
0,26 mijoen
-
0,3 miljoen
0,28 miljoen
 In het buitenland
 Niet volledige AOW
 2006 – 2,6 miljoen AOW (2,2 volledig)
26 februari 2013
De inkomenspositie van de gemiddelde oudere
d zd e u ro
2 9 .0
2 9 .0
d zd e u ro
5 0 -6 0
2 7 .0
2 7 .0
6 0 -6 5
65-
2 3 .0
3 0 -4 5
6 5 -7 0
65-
2 3 .0
65+
7 0 -7 5
2 1 .0
75+
2007
2006
2005
2004
2000
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
1 5 .0
2002
1 5 .0
2001
1 7 .0
2000
1 7 .0
2003
1 9 .0
2002
2 5 -3 0
1 9 .0
2001
2 1 .0
2 5 .0
2009
4 5 -5 0
2008
2 5 .0
Figuur: Gestandaardiseerd besteedbaar inkomen van huishoudens naar
leeftijd kostwinnaar
Het inkomen in de groep 65-70 jarigen stijgt tot boven het gemiddeld
besteedbaar inkomen van alle huishoudens jonger dan 65 jaar. De laagste
inkomensgroepen blijven achter.
26 februari 2013
Inkomen onder armoedegrens, 2011






Totaal
65+ alleen
65+ paar
Ouderen totaal
Kinderen totaal
Volwassenen totaal
-
6,9%
4,9%
2,1%
3,1%
11,1%
7,1%
26 februari 2013
26 februari 2013
Welvaart en welzijn van de 65+
 65-75 jr. - 900.000 hh. - € 23.700 - € 278.000
 75 +
- 814.000 hh. - € 21.000 - € 218.000
 50% gepensioneerden vermogen boven €
100.000, 41% eigen huis + gemiddeld 80.000 euro
kapitaal
 (Erg) gelukkig – 65-74 jr 87%, 75+ 77%
 (NL. alle leeftijden: 81% (erg) gelukkig)
26 februari 2013
Vermogens en huishoudens, 2009
Eigen huis Effecten
Hypotheek
25-50 jr
61%
23%
57% (180)
50-65 jr.
65%
28%
54% (111)
65-75 jr
54%
25%
34% (68)
75 plus
37%
20%
13% (46)
94.000 miljonairshuishoudens
(1,3%)
30% 60-70, 18% 70+
(CBS)
26 februari 2013
Ouderen blijven weer langer aan het werk
26 februari 2013
Ouderen en werk 55-65 jr. (2007)
1.000.000 aan het werk (50% wil meer, 50% minder)
500.000 prepensioen/VUT
370.000 ziek/arbeidsongeschikt
50.000 werkloos
Gemiddeld 34 uur per week
Na 65 jr. –
60.000 aan het werk
33.000 zelfstandig (9000 boeren)
26 februari 2013
Arbeidsparticipatie, 50-65 jaar
Mannen
Vrouwen
1996
2008
1996
2008
50-55 jr
82%
87%
37%
63%
55-60 jr
58
77
22
48
60-65 jr
19
36
5
17
65-70 jr
6
9
1
3
Totaal
40%
56%
16%
33%
SER 2016
(55-65)
58%
58%
Totaal aantal werkenden 0,95 miljoen - 1,78 miljoen
26 februari 2013
Wet werken na AOW (voorstel)
Geplande veranderingen:
Nu
Straks
Loondoorbetaling ziekte
2 jaar
6 weken
Opzegverbod bij ziekte
2 jaar
6 weken
Opzegtermijn contract
1-4 mnd.
1 maand
Minimumloon
Nee
Ja
Tijdelijke contracten
‘keten’bepaling
Onbeperkt mogelijk
Ontslag bedrijfsec. redenen
Afspiegeling/
anciënniteit
Eerst AOW-ers
26 februari 2013
Toepassing sollicitatieplicht (18-65 jr.), 2012 (1995)
Streng
Vrijstellen
Werklozen als vrijwilligers
54% (37)
5% (5)
Alleenstaanden/kinderen 6-12
41% (18)
7% (18)
Gedeeltelijk arbeidsongeschikt
17% (10)
7% (7)
Alleenstaanden/kinderen 0-5
16% (7)
23% (42)
Werklozen vanaf 55 jr.
12% (3)
18% (44)
Werklozen in mantelzorg
11% (8)
18% (20)
26 februari 2013
Plannen kabinet Rutte II

Participatiewet (Bijstand/WAO-WIA/Wajong/WSW)

WW
 1 jr. inkomensafhankelijk
 1 jr. 70% minimumloon
Daarna bijstand
26 februari 2013
Gezondheidszorg is ouderenzorg
26 februari 2013
Toekomstige zorguitgaven 2010-2040
2010
2040
(trend)
2040
(supertrend)
Levensverwachting M.
78,8
82,7
87,8
Levensverwachting V.
82,7
85,7
89,6
% BBP
13,2%
22%
31%
% Gezinsinkomen
(tweeverd., 1 ½
modaal)
23,5%
35%
46%
Werkgelegenheid
personen
12,8%
22%
29%
26 februari 2013
Gezondheidszorg is steeds meer ouderenzorg
• Cure + care – 65+ - 16% bevolking, 40% kosten
• AWBZ ouderenzorg: 15 miljard euro
• 1,5% 85+ - 12,5% kosten zorg
Toekomst minder AWBZ - hogere eigen bijdrage
• Relatie pensioen – zorg – wonen
26 februari 2013
Het opleidingsniveau stijgt
26 februari 2013
Onderwijsniveau bevolking, 25-65 jaar (2009)
Basis
VMBO
HAVO/VWO
MBO
Bachelor
Master, Ph.D
Totaal
m
v
25-34 jr
m
v
7%
18
7
34
20
13
4%
16
7
34
23
12
8%
21
7
34
20
10
26 februari 2013
4%
12
9
35
27
14
26 februari 2013
26 februari 2013
Deelname aan het hoger onderwijs
1960 1970 1980 1990 2000 2010 2010-2020
HBO
HBO
HBO
HBO
HBO
HBO
Studierendement
60.000
120.000
220.000
250.000
300.000
400.000
+ 25%
-
(63%)
Univ.
Univ.
Univ.
Univ.
Univ.
Univ.
40.000
100.000
150.000
200.000
170.000
220.000
+40%
(68%
26 februari 2013
Aandeel instromers hoger onderwijs
t.o.v. totaal 18-20 jr.
Autochtonen
Turken
Marokkanen
Surinamers
M
V
M
V
M
V
M
V
1995
2009/10 (2)
44%
46%
20%
12%
17%
14%
30%
36%
55%
61%
41%
50%
40%
54%
52%
63%
26 februari 2013
Tot slot: solidariteit tussen de generaties
26 februari 2013
Ouderen zorgen voor jongeren
30% klusjes in huis
20% helpt in huishouden
22% steunt financieel
48% past op kleinkinderen
60/69 jr.  > 60% vrijwilligerswerk
26 februari 2013
26 februari 2013