Transcript Prof. dr hab. Dariusz Kiełczewski, Różnorodność kulturowa jako

RÓŻNORODNOŚĆ KULTUROWA
JAKO CZYNNIK ROZWOJU
PODLASIA
Dr hab. Dariusz Kiełczewski, profesor UwB
REGION
Obszar kraju wyróżniający się określonymi,
szczególnymi dla siebie cechami
 Mogą to być cechy geograficzne (jednolity
geograficznie obszar)
 Mogą to być cechy kulturowe (tożsamość
kulturowa danej grupy)
 Mogą to być cechy historyczne (przynależność do
danego kraju księstwa)
 Mogą to być cechy administracyjne (powiązania
administracyjne)
 Mogą to być cechy ekonomiczne (powiązania
gospodarcze)

ROZWÓJ REGIONU
•
•
•
Wzrost gospodarczy i rozwój regionu
Wzrost gospodarczy- wzrost regionu w sensie
ilościowym (wzrost produkcji, wzrost dochodów
przedsiębiorców i gospodarstw domowych)
Rozwój- przemiany o charakterze jakościowym,
kierunki zmian, które są pozytywnie oceniane
przez społeczeństwo (np. lepszy dostęp do
zaspokojenia potrzeb, bezpieczeństwo itd.)
CZYNNIKI ROZWOJU
Czynniki zewnętrzne i czynniki wewnętrzne
 Podział na czynniki wyznacza charakter teorii
rozwoju regionalnego
 Teorie oparte na czynnikach zewnętrznych to
teorie „rozwoju od góry” (egzogenicznego)
 Teorie oparte na czynnikach wewnętrznych to
teorie „rozwoju od dołu” (endogenicznego)

CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Globalizacja
Tworzenie się instytucji i organizacji
ponadnarodowych
Koniunktura międzynarodowa (zbyt produktów)
Relacje między władzą centralna i regionem
(prawo, polityka, środki finansowe)
Polityka gospodarcza państwa
Otoczenie regionu (regiony sąsiadujące)
Środowisko przyrodnicze w sąsiednich regionach
Transfery wiedzy i kapitału
Powiązania między przedsiębiorstwami i ich
otoczeniem
CZYNNIKI WEWNĘTRZNE
•
•
•
•
•
•
Infrastruktura techniczna (transport, sieci
energetyczne, zaopatrzenie w wodę itd.)
Infrastruktura społeczna (oświata, służba
zdrowia, kultura, administracja, organizacje
pozarządowe)
Zasoby i walory środowiska przyrodniczego
Kapitał ludzki (ludność, rozmieszczenie, wiek,
pleć), w tym intelektualny (kwalifikacje) oraz
społeczny (zaufanie, relacje społeczne)
Jednostki badawczo- naukowe i uczelnie wyższe
Poziom przedsiębiorczości
CECHY TEORII EGZOGENICZNYCH
(ROZWOJU „OD GÓRY”)
•
•
•
•
Założenie: przepływ czynników produkcji
Wiodące czynniki: przyciąganie inwestorów
zewnętrznych, zmniejszanie kosztów produkcji,
uprzemysłowienie regionu
Cele: zmniejszanie dysproporcji rozwojowych
między regionami, przestrzenna koncentracja
inwestycji
Instrumenty: bodźce finansowe dla inwestorów,
rozwój infrastruktury, umowy dotyczące
inwestycji na obszarach słabo rozwiniętych,
występowanie państwa w roli inwestora (Gdynia,
COP)
CECHY TEORII ENDOGENICZNYCH („OD
DOŁU”
•
•
•
•
Założenia: mała mobilność zasobów
Czynniki: nowe firmy i nowe rodzaje produkcji,
przedsiębiorczość, innowacje, tworzenie miejsc
pracy we wszystkich dziedzinach, własne zasoby
Cele: wyrównywanie szans przedsiębiorcom,
wspieranie konkurencyjności przedsiębiorstw ze
słabo rozwiniętych regionów w skali
międzynarodowej
Instrumenty: badania i rozwój, transfer
technologii, kształcenie zawodowe, usługi
produkcyjne (np. marketing), kooperacja firm
TEORIE EGZOGENICZNE
Teoria wzrostu zrównoważonego
 Teoria wzrostu niezrównoważonego
 Teoria interwencjonizmu państwowego
 Teoria eksportu

TEORIE ENDOGENICZNE
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Teoria potrzeb podstawowych
Teoria rozwoju autocentrycznego
Teoria niezależnego rozwoju gospodarczego
Teoria rozwoju sieciowego
Teoria klastrów
Teoria polityk strukturalnych
Teoria regionu uczącego się
Teoria instytucjonalna
Teoria rozwoju zrównoważonego
Teoria bioregonalna
TEORIA WZROSTU ZRÓWNOWAŻONEGO
Zaklęty krąg ubóstwa (niska wydajność pracyniskie oszczędności- brak kapitału i niskie
dochody gospodarstw domowych-niska wydajność
pracy)
 Trzeba przyciągać inwestorów zewnętrznych
 Trzeba nakłaniać przedsiębiorców by inwestowali
zamiast konsumować

TEORIA WZROSTU NIEZRÓWNOWAŻONEGO
Każdy kraj ma regiony i sektory, które są lepiej
rozwinięte niż inne (bieguny wzrostu)
 Trzeba rozwijać przede wszystkim te sektory i te
regiony
 Pociągną one za sobą rozwój innych sektorów (bo
wzrost dochodów) oraz regionów (np. migracje)

TEORIA INTERWENCJONIZMU
Region peryferyjny nie ma atutów rozwojowych
 Przedsiębiorcy nie chcą tu inwestować (słaba
infrastruktura, duża odległość, płytki rynek
konsumpcyjny)
 Dlatego państwo musi realizować inwestycje w
takim regionie (COP, Gdynia, kraje
socjalistyczne)

TEORIA EKSPORTU

Należy wyspecjalizować się w określonej
produkcji i eksportować ją, ponieważ na
wewnętrznym rynku może być za niska podaż, za
mało chętnych na produkty
TEORIA POTRZEB PODSTAWOWYCH
Równomierny rozwój regionu w oparciu o własne
zasoby
 Dbałość o zaspokojenie potrzeb społecznych
(oświata, edukacja, kultura itd.)
 Brak nacisku na szybki wzrost gospodarczybędzie on skutkiem rozwoju sił wytwórczych

TEORIA ROZWOJU AUTOCENTRYCZNEGO
Izolacja regionu od gospodarki światowej (gdyż
import jest zbyt atrakcyjny)
 Restrukturyzacja regionu
 Oparcie rozwoju o rynki wewnętrzne
 Powrót po zmianach do gospodarki światowej (np.
Korea Płd.)

TEORIA NIEZALEŻNEGO ROZWOJU
Dotyczy regionów peryferyjnych w krajach
wysoko rozwiniętych
 Przepływ informacji o technologiach i
innowacjach
 Rozbudowa własnego potencjału
 „import” technologii i innowacji stosowny do
własnego potencjału (robimy to, co najlepiej
potrafimy)

TEORIA ROZWOJU SIECIOWEGO
Oparta na wzroście kapitału społecznego
 Współpraca wewnątrz regionu
 Pozioma współpraca przedsiębiorstw (te same
dobra), pionowa współpraca (różne fazy
produkcji), diagonalna (specjaliści ze zbliżonych
dziedzin)
 Współpraca przedsiębiorstw z B+R
 Rozwój kapitału społecznego

TEORIA KLASTRÓW
Klaster- skupisko przedsiębiorstw i instytucji,
które równocześnie współpracują i konkurują ze
sobą
 Powoduje to wzrost produktywności oraz
innowacyjności oraz spadek kosztów związanych
z produkcją (np. wspólne innowacje)

TEORIA POLITYK STRUKTURALNYCH
Polityka państwa
 Likwidacja schyłkowych dziedzin przemysłu
 Wspieranie rozwoju nowych dziedzin przemysłu
 Ochrona nowych branż przed konkurencją
międzynarodową
 Fundusze strukturalne

TEORIA REGIONU UCZĄCEGO SIĘ
Samuelson, Nordhaus
 Czynnikiem rozwoju jest innowacyjność
technologiczna
 Tworzenie magazynów wiedzy
 Ułatwianie współpracy (przedsiębiorstwa-naukaadministracja-sektor oganizacji pozarządowych)
 Informacja o innowacjach

TEORIA INSTYTUCJONALNA
Kształtowanie instytucji formalnych i
nieformalnych
 Prawo wspierające przedsiębiorczość
 Ochrona prawa własności
 Kształtowanie kultury ekonomicznej

TEORIA ROZWOJU ZRÓWNOWAŻONEGO

Gospodarka- społeczeństwo -środowisko
NAJWAŻNIEJSZE CECHY
CHARAKTERYSTYCZNE PODLASIA
Różnorodność biologiczna: zasoby i walory
środowiska przyrodniczego, unikalne systemy
przyrodnicze i gatunki roślin i zwierząt
 Różnorodność kulturowa: zróżnicowanie stylów
życia i budowania związków między ludźmi
wewnątrz danych społeczności

CECHY RÓŻNORODNOŚCI KULTUROWEJ
PODLASIA
Różnorodność etniczna: Polacy, Białorusini,
Ukraińcy. Litwini, Tatarzy
 Różnorodność regionalna: mieszkańcy Podlasia,
Mazowsza, Kurpi, Suwalszczyzny
 Różnorodność religijna: katolicy, prawosławni,
wyznawcy islamu
 Różnorodność obyczajowa: różne obrzędy,
tradycje (szlacheckie, chłopskie, narodowe), różne
mentalności
 Różnorodność stylów życia: różne rzemiosła, style
budownictwa (architektoniczne), różne nawyki
żywieniowe (kuchnia podlaska, mazowiecka,
kurpiowska, białoruska, tatarska, litewska)

DLACZEGO RÓŻNORODNOŚĆ KULTUROWA
JEST CZYNNIKIEM ROZWOJU
Jest to przejaw rozwoju kulturowego
(cywilizacyjnego) ludzkości
 Jest to coś, co może budować kapitał społeczny,
kapitał ludzki i wiarę społeczności regionu we
własne możliwości
 Jest to coś, co wspiera rozwój gospodarki
 Warunkiem tego jest docenienie potencjału, który
posiadamy i potraktowanie go jako atut

RÓŻNORODNOŚĆ KULTUROWA A ROZWÓJ
KULTUROWY



Kultura jest swoistą cechą człowieka, ponieważ jej cechą
jest zróżnicowanie: każda kultura tworzy własne symbole,
normy zachowań, sygnały kulturowe (estetyczne, religijne,
obyczajowe, językowe itd.); o rozwoju świadczy
współistnienie różnych kultur; to czyni ludzkość bogatszą
Kultywowanie tradycji kulturowych na Podlasiu i
wzajemny szacunek powodują, że region lepiej się rozwija w
sensie cywilizacyjnym, jest bogatszy niż inne bogactwem
różnorodności kultur
Ochrona różnorodności kultur może być potraktowana też
jako wymóg moralny: skoro cecha kultur jest różnorodność,
to dobre jest chronienie tej różnorodności, a nie dążenie do
ujednolicania zachowań ludzi; ujednolicenie kultury zubaża
ją; nie możemy też jednoznacznie stwierdzać, że jedne
kultury są „lepsze” i trzeba je chronić, a inne „gorsze” i
niewarte uwagi
KAPITAŁ LUDZKI I SPOŁECZNY
Życie w różnorodności wymaga wypracowania
pewnych umiejętności, które potem są przydatne
w praktyce (np. w gospodarowaniu)
 Musimy nauczyć się akceptować to, że inni ludzie
maja inna mentalność, inne zwyczaje, inne
wierzenia, inny gust, czyli musimy nauczyć się
wzajemnej tolerancji i zaufania
 Wzajemne zaufanie to lepsze relacje między
ludźmi, np. wzrost poczucia bezpieczeństwa
(mniej ludzi będzie chciało nas okraść, oszukać,
użyć wobec nas przemocy), większa skłonność do
współpracy

KAPITAŁ SPOŁECZNY A GOSPODARKA




Wysoki poziom bezpieczeństwa i wzajemnego
zaufania sprzyja rozwojowi gospodarczemu
Łatwiej jest prowadzić działalność gospodarczą (bo
bardziej wiarygodni są partnerzy handlowi)
Łatwiej jest współpracować zamiast wyłącznie
konkurować, a jak wspomnieliśmy właśnie regionom
słabiej rozwiniętym gospodarczo potrzebna jest
współpraca
Jako pracownicy lepiej się przystosowujemy do
zmienionego otoczenia (gdyż przyzwyczailiśmy się, że
ludzie i kultury są różni), dlatego gdy zmieniamy
miejsce pracy (np. wyjeżdżamy za granicę) lepiej się
przystowujemy, ponieważ nie spotyka nas szok
kulturowy)
RÓŻNORODNOŚĆ KULTUROWA- ŹRÓDŁO
KONKRETNYCH KORZYŚCI GOSPODARCZYCH
Specyficzne niepowtarzalne produkty
 Podlasie- walory turystyczne wynikające z
różnorodności kulturowej
 Zróżnicowana kuchnia regionalna: potrawy
typowe dla Podlasia, Mazowsza, Kurpi, Białorusi,
Litwy, kuchnia tatarska, około 40% turystów
uważa kontakt z regionalną kuchnią za ważny
element atrakcyjności turystycznej danego
regionu; Unia Europejska wspiera materialnie te
podmioty gospodarcze, które decydują się na
działalność gospodarczą polegającą na produkcji
produktów tradycyjnych i regionalnych (one
posiadają specjalne oznaczenia i na ogół są
bardzo drogie)

RÓŻNORODNOŚĆ KULTUROWA…
Turystyka sakralna (obecnie bardzo dochodowy
dział turystyki): obiekty sakralne kościoła
katolickiego (np. Hodyszewo, Krypno, Tykocin,
Drohiczyn, klasztor wigierski, Studzieniczna),
kościoła prawosławnego (w tym bardzo ważne:
Grabarka, Supraśl, prawie wszystkie ważne
obiekty znajdują się na Podlasiu), islamu
(Kruszyniany i Bohoniki)
 Turystyka etnograficzna: polska, białoruska,
litewska, tatarska, chłopska kultura kurpiowska,
szlachecka kultura wschodniego Mazowsza

RÓŻNORODNOŚĆ…

Turystyka kulturowa: festiwale folkowe (np.
Podlaska Oktawa Kultur, działalność grupy
Czeremszyna), festiwale mniejszości narodowych
i etnicznych (np. Basowiszcza, bardzo
charakterystyczny i nietypowy festiwal, jesień
Bardów), festiwale muzyki poważnej (np. muzyki
cerkiewnej), festiwale literackie (Biazzmieża,
Wielkie Księstwo Poetów), potencjalnie jest to
bardzo szeroka i różnorodna oferta
RÓŻNORODNOŚĆ…





Różnorodność kulturowa to także kształtowanie
specyficznych cech pracowników:
np. przynależność religijna powoduje, że ma się
specyficzne umiejętności np. prawosławni pracownicy
lepiej radzą sobie w hierarchicznych strukturach i
większej dyscyplinie)
Większa elastyczność działalności przedsiębiorstw
(np. w zakładach pracy ciągłej można łatwiej i mniej
konfliktowo rozwiązać problem pracy w dni
świąteczne)
Łatwiejsze kontakty z zagranicą (bo pracownicy
litewscy albo białoruscy mogą prowadzić negocjacje z
partnerami z tych krajów; przyzwyczajenie do różnic
w mentalności ułatwia negocjowanie warunków
umów)
Łatwiejsza nauka języka: gdyż od dziecka ma się
kontakt z różnymi wersjami używanego języka)
WNIOSEK
Podlasie jest najbardziej zróżnicowanym
kulturowo regionem Polski
 Dotychczas nie potrafi tego wykorzystać
 „odkrycie” różnorodności bez wątpienia daje
szanse rozwojowe: wzbogaca region, daje jego
mieszkańcom nowe kompetencje i umiejętności
pracownicze oraz otwiera nowe rynki dla nowych
rodzajów gospodarowania

LITERATURA
Zapraszam do lektury cyklu książek
poświęconych rozwojowi społecznogospodarczemu Podlasia, które ukazywały się w
latach 1997-2009 nakładem Wydawnictwa
Uniwersytetu w Białymstoku pod redakcją
naukową profesora Andrzeja Bociana
 Książki zawierają łącznie ponad 100 artykułów
napisane przez naukowców zajmujących się
Podlasiem: głównie są to pracownicy Wydziału
Ekonomii i Zarządzania UwB, ale są także
reprezentanci innych ośrodków naukowych
