Transcript Ruimtevaart jaaroverzicht 2016

2016
Ruimtevaart in Nederland presenteert:
In samenwerking met MediamixOnline
Ruimtevaart
Jaaroverzicht
Ruimtevaart
Jaaroverzicht
© HSC Studio’s 2016
Ruimtevaart in Nederland
11-12-2016
Inhoud
Ruimtevaart Jaaroverzicht ................................................................................................................. 0
Ruimtevaart Jaaroverzicht ................................................................................................................. 0
1 januari 2016 ............................................................................................................................ 4
5 januari ................................................................................................................................... 8
Curiosity maakt prachtige foto's van duinen op Mars… ..................................................................... 9
11 januari ................................................................................................................................ 12
Nieuw commando naar Philae gestuurd, maar of hij het hoort? ........................................................ 12
13 januari ................................................................................................................................ 14
Nog geen reactie van onfortuinlijke komeetlander Philae ................................................................. 14
15 januari ................................................................................................................................ 16
Ruimtesonde Juno breekt afstandsrecord.......................................................................................... 16
SpaceX ziet raketlanding op drijvend platform weer mis gaan.......................................................... 18
25 januari ................................................................................................................................ 20
Marsrover Opportunity alweer twaalf jaar op Mars! ......................................................................... 20
1 februari................................................................................................................................. 23
Kraters en bergen van dwergplaneet Ceres schitteren in nieuwe animatie ......................................... 23
3 februari................................................................................................................................. 24
NASA laat 13 mini-satellieten meeliften met 'monsterraket' ............................................................. 24
Alle spiegels James Webb-telescoop zijn geïnstalleerd..................................................................... 26
"Het is tijd om afscheid te nemen van komeetlander Philae" ............................................................ 28
1 maart .................................................................................................................................... 31
Russische satelliet moet de helderste 'ster' aan de hemel worden ...................................................... 31
Astronauten veilig geland na recordbrekend lange missie in het ISS................................................. 33
En..lift off! ExoMars is nu onderweg naar Mars ............................................................................... 36
15 maart .................................................................................................................................. 37
ExoMars stuurt eerste signaal naar de aarde: alles is oké! ................................................................. 37
Hubble ontdekt grote set monstersterren .......................................................................................... 38
9 april ...................................................................................................................................... 40
Eindelijk! SpaceX landt raket voor het eerst op zeeplatform............................................................. 40
Problemen met ruimtetelescoop Kepler lijken opgelost .................................................................... 42
NASA installeert opblaasbare kamer aan internationaal ruimtestation .............................................. 44
SpaceX wil in 2018 een onbemand ruimtevaartuig op Mars laten landen .......................................... 46
Tripje naar Mars duurt dankzij nieuwe aandrijving nog maar 30 minuten ......................................... 48
9 mei ....................................................................................................................................... 51
De Mercuriusovergang is vandaag! .................................................................................................. 51
Wauw: nieuwe beelden van Mercuriusovergang zijn scherpste ooit! ................................................ 52
Japans bedrijf wil een kunstmatige meteorenregen creëren ............................................................ 54
Internationaal ruimtestation heeft er 100.000 rondjes rond de aarde opzitten! ................................... 56
8 juni ....................................................................................................................................... 57
Elon Musk gaat nu echt een raket hergebruiken ............................................................................... 57
Gaat Marsrover Curiosity met eigen ogen stromend water op Mars zien? ......................................... 58
Belangrijk onderdeel van NASA's monsterraket spuwt vuur in Utah ................................................ 61
1 Juli ........................................................................................................................................ 64
Nog drie maanden en dan is het over en uit voor ruimtesonde Rosetta .............................................. 64
Juno-ruimtesonde nestelt zich in een baan rond Jupiter .................................................................... 66
Daar is 'ie dan! De eerste foto van Juno sinds aankomst bij Jupiter! ................................................. 68
Hubble fotografeert gigantische groep sterrenstelsels ..................................................................... 70
Mare Imbrium is ontstaan door botsing met protoplaneet ................................................................. 72
1 augustus ............................................................................................................................... 74
Chinese maanrover geeft nu echt de geest ........................................................................................ 74
Perseïden geven een prachtige show weg ......................................................................................... 76
Sojoez: al bijna vijftig jaar heer en meester in de ruimte .................................................................. 82
Gesimuleerde Marsmissie op Hawaii komt na één jaar ten einde ...................................................... 95
Primeur! DNA voor het eerst in de ruimte ontrafeld ......................................................................... 97
1 september ............................................................................................................................ 99
Drie grote planeten ontdekt rond dubbelster ..................................................................................... 99
Oeps... ESA-satelliet geraakt door ruimtesteen ............................................................................... 101
Rosetta maakt foto van omgevallen komeetlander Philae ............................................................... 103
Blue Origin onthult gigantische raket ............................................................................................. 107
30 ton zware meteoriet gevonden in Argentinië ............................................................................. 109
Protuberans schiet ruim 50.000 kilometer de lucht in ..................................................................... 111
SpaceX onthult interplanetair ruimteschip om Mars te koloniseren ......................................... 113
Rosetta crasht op komeet 67P ..................................................................................................... 117
Oktober ................................................................................................................................. 127
Mogelijk opnieuw een dwergplaneet ontdekt in ons eigen zonnestelsel .......................................... 127
Twee Chinese astronauten onderweg naar Chinees ruimtestation ................................................... 129
Schiaparelli uit elkaar gespat op het oppervlak van Mars ............................................................... 131
Nieuw onderzoek trekt versnelde uitdijing van universum in twijfel ............................................... 134
Krachtigste ruimtetelescoop ooit gebouwd is nu compleet! ............................................................ 136
November ............................................................................................................................. 139
De supermaan komt eraan: bewonder hem komende maandag ....................................................... 139
Grootste Chinese raket voor het eerst gelanceerd ........................................................................... 141
Meteorieten onthullen hoe ontzettend droog Mars is ...................................................................... 144
Oogproblemen van astronauten zijn nu te verklaren ....................................................................... 146
December .............................................................................................................................. 148
Dit zijn de eerste foto's gemaakt vanuit het nieuwe perspectief van Cassini! ................................... 148
Slotwoord...................................................................................................................................... 154
Klik op de afbeelding voor ons YouTube kanaal
Met dank aan:
MediaMixOnline.nl
1 JANUARI 2016
2015 was natuurlijk het jaar van New Horizons en de beroemde vlucht langs
dwergplaneet Pluto. In dit artikel tien feiten over Pluto, die we vorig jaar nog niet
wisten!
#1 – Pluto is geen saaie dwergplaneet
Afgelopen jaar kwam de Dawn-ruimtesonde aan bij de asteroïde Ceres: één van de vier
officieel erkende dwergplaneten in het zonnestelsel. Het is misschien een beetje als vloeken
in de kerk, maar Ceres viel – in ieder geval voor mij – een beetje tegen. Naast een paar witte
vlekken is er weinig te ontdekken op het oppervlak van deze dwergplaneet. Gelukkig blijkt
Pluto de tegenpool te zijn van Ceres. Al dagen voor de scheervlucht van New Horizons waren
er al bijzondere details zichtbaar, zoals een groot wit hart.
Het witte hart was al een paar dagen voor de scheervlucht duidelijk te zien.
#2 – Pluto is groter dan verwacht
De radius van Pluto werd voor de scheervlucht geschat op 1.150 kilometer. Pluto blijkt echter
70 kilometer breder te zijn dan verwacht en heeft dus een radius van 1.185 kilometer. Als we
gaan kijken naar andere objecten in het zonnestelsel is Pluto niet heel groot. Zo is de radius
van onze maan 1.737 kilometer. Dit betekent dat de dwergplaneet veel kleiner is dan onze
natuurlijke satelliet.
#3 – Pluto heeft bergen en mogelijk ijsvulkanen
Op Pluto zijn bergen te vinden die meer dan 3.000 meter hoog zijn. Deze bergen maken
onderdeel uit van een gebied dat Norgay Montes heet. Maar daar stopt het niet. Er zijn ook
bergen met een groot gat in hun top gevonden. “En op aarde betekent dat doorgaans maar één
ding: vulkanen”, zegt onderzoeker Oliver White. De kandidaat-ijsvulkanen zijn tientallen
kilometers breed en meerdere kilometers hoog. Deze vulkanen zijn anders dan aardse
vulkanen. Ze spuwen geen gesmolten gesteente, maar waarschijnlijk een gesmolten mix van
stikstof, waterijs, ammoniak of methaan.
#4 – Het oppervlak van Pluto vernieuwt zichzelf
Op Pluto is een groot wit hart te zien: Sputnik Planum. Dit is een gigantische bevroren vlakte,
die zo goed als kraterloos is. Het ontbreken van kraters betekent dat het oppervlak vrij jong
is, namelijk minder dan honderd miljoen jaar oud. Pluto is in staat om zijn oppervlak te
vernieuwen. Hoe? Dat is momenteel nog een mysterie.
#5 – …en er is waterijs op het oppervlak gevonden
Op het oppervlak van Pluto zijn kleine waterijsgebieden op Pluto gevonden. Deze ontdekking
is gedaan met dank aan het Ralph-instrument, die tijdens de scheervlucht gegevens over de
samenstelling van het oppervlak van de dwergplaneet verzamelde. Het is nog onduidelijk
waarom op slechts een paar plekken waterijs is gevonden. Dit mogen de wetenschappers van
het New Horizons-project verder gaan uitzoeken.
#6 – Het is nevelig op Pluto
Toen de New Horizons-ruimtesonde achterom keek en het donkere silhouet van Pluto
aanschouwde, zag het ruimtevaartuig een lichte kring om de dwergplaneet: de atmosfeer. Er
zijn nevels te zien die tot 130 kilometer boven het oppervlak van Pluto reiken. “Mijn mond
viel open toen ik deze eerste foto van een buitenaardse atmosfeer in de Kuipergordel zag,”
stelt onderzoeker Alan Stern. De nevels ontstaan doordat ultraviolet zonlicht methaangas –
het eenvoudigste koolwaterstof dat voorkomt in Pluto’s atmosfeer – opbreekt.
Koolwaterstoffen als ethaan en acetyleen stapelen zich hierdoor op, condenseren en worden
ijsdeeltjes. Hierdoor vormen ze de nevels die we zien.
#7 – …en er zijn ‘gletsjers’ op de dwergplaneet
New Horizons spotte veel stikstof-, koolstofmonoxide- en methaanijs in het centrum van
Sputnik Planum. Door de lage temperaturen op Pluto ontstaat er iets interessants. “Dit ijs kan
stromen als een gletsjer,” stelt onderzoeker Bill McKinnon. Wanneer we naar het zuidelijke
deel van het hart kijken, is te zien dat vrij jonge ijsafzettingen de kraters daar zijn
‘binnengevallen’. Het wijst erop dat de gletsjers nog heel recent stroomden en mogelijk zelfs
nog steeds in beweging zijn. “We hebben bewijs voor geologische activiteit in Sputnik
Planum,” vertelt McKinnon. “Het is een droom die uitkomt!”
#8 – Pluto heeft een blauwe atmosfeer
Daarnaast heeft de dwergplaneet Pluto – net als de aarde – een blauwe atmosfeer. “Wie had
ooit verwacht een blauwe lucht aan te treffen in de Kuipergordel? Het is prachtig”, vindt
projectwetenschapper Alan Stern van het New Horizons-team. Hoewel de deeltjes in de
atmosfeer waarschijnlijk grijs of rood zijn, verspreiden ze blauw licht. Dankzij de kleur
kunnen onderzoekers bepalen waar de atmosfeer uit bestaat. Op aarde wordt de blauwe kleur
veroorzaakt door piepkleine stikstofmoleculen. In de atmosfeer van Pluto wordt de blauwe
kleur waarschijnlijk veroorzaakt door zogenoemde tholines. Zij worden gevormd uit
eenvoudige organische verbindingen – zoals methaan of ethaan – onder invloed van de
ultraviolette straling van de zon.
#9 – Maan Charon heeft een roerige geschiedenis
Ook de manen van Pluto verrasten onderzoekers. Op de grootste maan Charon is een enorme
scheur te zien. Deze vallei is vier keer langer dan de Grand Canyon. Het kloofsysteem is
meer dan 1600 kilometer groot en loopt dwars over het deel van Charon dat op de
onderstaande foto te zien is. Mogelijk gaat het kloofsysteem aan de andere zijde van Charon
verder. Het is zeker vier keer zo lang als de Grand Canyon en op sommige plekken twee keer
zo diep. “Het lijkt alsof de gehele korst van Charon opengescheurd is,” vertelt onderzoeker
John Spencer. De enorme scheur wijst erop dat Charon een veelbewogen leven achter de rug
heeft. Wat er precies is gebeurd, hopen onderzoekers in de toekomst te achterhalen.
#10 – Het maantje Nix heeft een enorme krater
De maan Nix is één van de kleinere maantjes van Pluto. De langste as is minder dan vijftig
kilometer lang. Wat direct opvalt op de foto’s van Nix is dat de maan een enorme krater
bezit. Omdat Nix niet groot is, is er een dunne scheidslijn tussen een inslag die een krater van
deze grootte maakt en een inslag die resulteert in de totale vernietiging van de maan. Dat Nix
er nog is, kan een kwestie van dom geluk zijn. Of is Nix zelf een fragment van een maan die
ooit vernietigd is?
En nu?
Er zijn nog veel vragen die beantwoord moeten worden, maar er is nog tijd zat. Het duurt nog
tot 2019 voordat New Horizons bij zijn volgende doel aankomt: het Kuipergordelobject 2014
MU69. Dit object ligt op een afstand van 1,6 miljard kilometer van Pluto. Tot die tijd kunnen
wetenschappers hun tanden in Pluto zetten. Het enige nadeel is dat onderzoekers het moeten
doen met de gegevens die nu zijn verzameld. Er is geen mogelijkheid om een tweede keer
data te verzamelen, omdat New Horizons momenteel al te ver weg is van Pluto. De enige
optie voor vervolgonderzoek is om ooit opnieuw een ruimtevaartuig richting de dwergplaneet
te slingeren. En dat zal waarschijnlijk nog decennia gaan duren.
5 JANUARI
Curiosity maakt prachtige foto's van duinen op
Mars…
De rover bestudeert en beklimt de duinen momenteel. Een primeur: nog nooit zijn
buitenaardse duinen van zo dichtbij aan een onderzoek onderworpen!
Momenteel bestudeert Curiosity de Bagnold-duinen. Dit zijn duinen opgebouwd uit donker
zand, te vinden aan de noordwestelijke kant van Mount Sharp. De Bagnold-duinen zijn actief,
zo hebben beelden gemaakt vanuit een baan rond Mars aangetoond. Dat wil zeggen dat de
duinen zich verplaatsen, soms wel met een meter per jaar.
Een duin van ongeveer 4 meter hoog. Curiosity kijkt hier tegen de lijzijde aan. Afbeelding:
NASA / JPL-Caltech.
Op de foto hieronder zie je één van de duinen die onderdeel uitmaakt van de Bagnold-duinen.
Dit duin hebben onderzoekers Namib-duin gedoopt. Het duintje is ongeveer vijf meter hoog.
Namib-duin, tegen de horizon zie je ook Mount Sharp nog. Klik voor een vergroting.
Afbeelding: NASA / JPL-Caltech / MSSS.
Hieronder zie je dit duintje nogmaals, maar dit keer van ietsje dichterbij. We kijken hier
tegen de lijzijde – oftewel de windluwe zijde – van het duin aan. Zand dat over het duintje
waait, wordt eenmaal aan deze zijde aangekomen opeens niet meer aan wind blootgesteld en
valt uit de lucht. Het verzamelt zich op deze zijde van het duin, maar op een gegeven moment
ligt er zoveel zand dat het gaat schuiven. Curiosity heeft zo’n zandverschuiving nog niet live
zien gebeuren, maar op de foto’s die de rover van Namib-duin heeft gemaakt, is duidelijk te
zien dat die verschuivingen hebben plaatsgevonden. Deze zijde van het duin zien er dan ook
heel anders uit dan de andere zijde die gekenmerkt wordt door golvende ‘rimpels’.
Namib-duin. Klik voor een vergroting. Afbeelding: NASA / JPL-Caltech.
Curiosity is alweer bijna 3,5 jaar op Mars. De rover doet onderzoek in de Gale-krater. De
rover is met name heel geïnteresseerd in Mount Sharp. Deze berg in de krater bestaat uit
verschillende lagen en kan ons mogelijk meer vertellen over de klimaatgeschiedenis van de
rode planeet.
11 JANUARI
Nieuw commando naar Philae gestuurd, maar
of hij het hoort?
Dit weekend stuurden onderzoekers een nieuw commando richting de lander in de hoop
nog één keertje contact te kunnen leggen. Maar eerlijk is eerlijk: het ziet er niet goed
uit.
Op 9 juli 2015 is er voor het laatst contact geweest met de onfortuinlijke komeetlander. Later
ondernomen pogingen om de lander te bereiken, liepen op niets uit. En nu proberen
onderzoekers het nog eens. Het is een race tegen de klok. De komeet waarop Philae zich
bevindt, haast zich namelijk bij de zon vandaan. Hierdoor daalt de temperatuur op de komeet.
Aan het eind van deze maand zal het op de komeet al zo koud zijn dat Philae onmogelijk
meer kan functioneren.
Andere positie
Afgelopen weekend hebben onderzoekers de lander opdracht gegeven om zijn reactiewiel in
te schakelen. Dit onderdeel gebruikte de lander tijdens zijn afdaling richting de komeet om
stabiel te blijven. De onderzoekers hopen dat Philae luistert, het reactiewiel activeert en
daardoor iets van positie verandert. “In het beste geval schudt de lander het stof van zijn
zonnepanelen en komt deze beter op een lijn met de zon te staan,” vertelt Koen Geurts,
werkzaam bij het Duitse ruimtevaartcentrum (DLR).
Activiteit
Toen Rosetta en Philae bij komeet 67P/C-G arriveerden, haastte de komeet zich nog richting
de zon. In augustus vorig jaar was de afstand tussen de komeet en de zon het kleinst. Dat
betekent dat de komeet in die periode ook zeer actief was. Een komeet bestaat uit stof en ijs.
Naarmate de afstand tot de zon kleiner wordt, warmt de komeet op en sublimeert (verdampt)
het ijs. Zo ontstaan straalstromen die met grote snelheid verdampt ijs en stofdeeltjes
wegvoeren. Dergelijke activiteit kan er zomaar voor zorgen dat Philae omtuimelt en/of
bedekt raakt met een dikke laag stof.
Geen goed teken
Maar het is niet ondenkbaar dat Philae helemaal niet in actie komt. Aangenomen wordt dat
één van de twee transmitters die de lander rijk is, niet meer werkt. Hetzelfde zou gelden voor
één van de twee ontvangers. En de transmitter en ontvanger die nog wel werken, doen dat
ook niet helemaal naar behoren. Bovendien kan het zomaar zijn dat Philae – door activiteit op
de komeet (zie kader) – is omgerold en al schuilgaat onder een dik pak stof. “Helaas is
Philae’s stilte geen goed teken,” stelt Stephan Ulamec, ook werkzaam bij DLR.
Laatste pogingen
Het verstuurde commando is één van de laatste pogingen die worden ondernomen om contact
te leggen met de lander. “De tijd raakt op, dus we willen alle mogelijkheden verkennen,” stelt
Ulamec.
In november 2014 maakte Philae zich los van de orbiter die nog altijd rond komeet 67P/C-G
cirkelt: Rosetta. Op 12 november kwam de lander op 67P/C-G aan. Maar de landing verliep
allesbehalve vlekkeloos. De lander stuiterde over het oppervlak van de komeet. Uiteindelijk
landde deze in de schaduw van een klif. Dat betekende dat de lander – die draait op zonneenergie – onmogelijk voldoende zonne-energie kon opwekken om langdurig te functioneren.
Na enkele tientallen uren onderzoek te hebben gedaan op de komeet, stopte Philae ermee. In
de maanden die volgden, werd zo af ten toe met succes contact gelegd met de lander. Of dat
nog een keertje gaat lukken? De tijd zal het leren. In theorie moet het dan wel voor eind
januari gaan gebeuren, maar Rosetta zal ook na januari nog blijven luisteren naar een signaal
van Philae. De missie van Rosetta loopt nog tot eind september.
Muziek track: Vangelis – Rosetta Album – Origins(Arrival)
13 JANUARI
Nog geen reactie van onfortuinlijke
komeetlander Philae
Afgelopen weekend begonnen onderzoekers aan een laatste, ultieme poging om contact
te leggen met komeetlander Philae. Vooralsnog zonder resultaat.
Onderzoekers gaven Philae het commando om zijn reactiewiel in te schakelen. Gehoopt werd
dat Philae zo van positie zou veranderen en het stof van zijn zonnepanelen zou schudden.
Mogelijk zou de lander in dat scenario weer voldoende zonne-energie op kunnen vangen om
in actie te komen, contact op te nemen met de aarde en – ook niet onbelangrijk – zijn laatste
onderzoeksgegevens richting onze planeet te sturen.
Het verhaal van Philae
Philae landde in november 2014 op komeet 67P/C-G. Dat ging niet zonder slag of stoot: de
lander slaagde er niet in om zich op zijn landingsplek aan de komeet te hechten en stuiterde
over het oppervlak. Uiteindelijk kwam deze nabij een klif tot stilstand. De landingsplek van
Philae – die op zonne-energie draait – bevond zich helaas in de schaduw. Na enkele tientallen
uren onderzoek was de koek op; Philae kon niet langer functioneren. Gehoopt werd dat de
lander wanneer de komeet dichter bij de zon in de buurt kwam, weer actief zou worden. En
jawel, afgelopen zomer werd er nog enkele malen contact gelegd met Philae. Maar inmiddels
is het alweer een aantal maanden stil.
Is Philae in beweging gekomen?
Inmiddels zijn we een dag of vijf verder en hult Philae zich nog altijd in stilte. Rosetta – de
Orbiter die rond komeet 67P/C-G cirkelt en eventuele signalen van Philae op moet vangen en
naar de aarde door moet zetten – heeft niets van de lander gehoord. Heeft Philae dan niet
gereageerd op het commando dat hij eerder ontving? Dat lijkt een waarschijnlijk scenario.
Een andere mogelijkheid is dat het signaal van Philae niet bij Rosetta is aangekomen.
Foto’s bestuderen
Natuurlijk willen onderzoekers graag weten of Philae van positie veranderd is. En daarom
gooien ze het nu over een andere boeg. Rosetta heeft een reeks foto’s gemaakt van de komeet
en die foto’s worden nu onderzocht. De onderzoekers zoeken met name naar een stofwolkje
dat erop kan wijzen dat Philae toch in beweging is gekomen.
Race tegen de klok
Het werk dat erop gericht is om contact te leggen met Philae is een race tegen de klok. De
komeet waarop Philae zich bevindt, haast zich weg van de zon. Hierdoor zullen de
temperaturen op de komeet flink teruglopen. Op een bepaald moment is het zo koud dat
Philae – ongeacht zijn positie – gewoonweg niet meer functioneren kan. Dat moment nadert
met rasse schreden: tegen het eind van deze maand is het al zover.
Slikken
Als Philae straks daadwerkelijk als verloren moet worden beschouwd, dan zal dat even
slikken zijn. Aan boord van de lander bevindt zich mogelijk nog interessante onderzoeksdata
waar we dan de handen niet meer op kunnen leggen. Ook heeft Philae door zijn onhandige
landingsplek nooit zoveel werk kunnen verzetten als werd gehoopt. Toch is er geen enkele
reden voor het Rosetta-team om het hoofd te laten hangen. Rosetta cirkelt nog altijd in goede
gezondheid rond de komeet en blijft ons verrassen met nieuwe ontdekkingen. En het
oppervlak van de komeet gaan we – zoals het er nu naar uitziet – toch nog een keertje van
dichtbij bekijken. Naar verwachting zal Rosetta aan het eind van haar missie (september
2016) opdracht krijgen op het oppervlak van de komeet te landen.
Ondertussen laten we de moed nog niet helemaal zakken; Rosetta zal nog een aantal dagen
aan Philae blijven roepen. En wie weet…
15 JANUARI
Ruimtesonde Juno breekt afstandsrecord
Nog niet eerder heeft een ruimtesonde die op zonne-energie draait zo’n grote afstand op
zonne-energie afgelegd. Juno bevindt zich momenteel 793 miljoen kilometer(!) van de
zon.
Juno vestigde het record afgelopen woensdag. Daarmee werd de vorige recordhouder –
kometenjager Rosetta – van de troon gestoten.
Drie zonnepanelen
Juno werd in 2011 gelanceerd en is onderweg naar Jupiter. Om op zo’n grote afstand van de
zon toch voldoende zonne-energie te kunnen opwekken, is de sonde voorzien van drie negen
meter lange zonnepanelen. Die zonnepanelen bestaan uit 18.698 zonnecellen. Eenmaal bij
Jupiter aangekomen zullen die zonnepanelen slechts 500 watt genereren. “Maar Juno is heel
efficiënt ontworpen en dus is dat meer dan genoeg om de klus te klaren,” stelt projectmanager
Rick Nybakken.
Nucleaire energiebronnen
Juno is natuurlijk niet de eerste ruimtesonde die zich honderden kilometers van de zon
verwijderd weet. Er zijn ruimtesondes die het al verder geschopt hebben. Maar al die
ruimtesondes draaien op nucleaire energiebronnen.
De missie
Juno zal niet alleen spectaculaire close-up foto’s van Jupiter gaan maken, maar ook door het
dikke wolkendek van de gasreus proberen te turen. Bovendien zal de ruimtesonde de
samenstelling en temperatuur van de atmosfeer vast stellen en de bewegingen van de wolken
op Jupiter in kaart brengen en achterhalen of er water in de atmosfeer van Jupiter te vinden is.
Onderzoekers hopen zo uiteindelijk meer te weten te komen over de oorsprong en evolutie
van Jupiter en meer inzicht te krijgen in de babyjaren van het zonnestelsel.
Naar verwachting komt Juno in juli bij Jupiter aan. Eenmaal gearriveerd zal de ruimtesonde
16 maanden lang onderzoek doen. De maximale afstand tot de zon bedraagt tijdens die missie
zo’n 832 miljoen kilometer.
SpaceX ziet raketlanding op drijvend platform
weer mis gaan.
Eén van de poten van de raket functioneerde niet goed. Hierdoor is de raket op het
landingsplatform omver getuimeld.
Al enkele malen probeerde SpaceX een trap van een raket te laten landen op een drijvend
platform. Maar elke keer ging dat mis. Wel slaagde het bedrijf er vorige maand in om een
trap van een raket die in de ruimte is geweest heelhuids op het vasteland te laten landen.
Mis
En gisteren heeft SpaceX opnieuw geprobeerd om de eerste trap van een raket op een
drijvend platform te laten landen. Een raket bracht een satelliet in een baan om de aarde.
Vervolgens kreeg de eerste trap van de raket opdracht netjes op een drijvend platform te
landen. Maar dat ging – weer – mis.
Lastiger
“Het is zeker lastiger om op een schip te landen,” stelt Elon Musk, algemeen directeur van
SpaceX. “Vergelijk het met een vliegdekschip versus het land: het landingsgebied is kleiner
en tevens in beweging.” Maar dat was uiteindelijk niet de reden dat deze landing misging, zo
benadrukt hij. De snelheid waarmee de raket het landingsplatform naderde, was prima. Maar
één van de poten waarop de raket neer moest komen, functioneerde niet zoals gepland.
Hierdoor viel de raket om (zie het filmpje hieronder).
Nog een keer
Wie de beelden ziet, moet concluderen dat SpaceX er – ondanks dat het deze keer weer fout
ging – toch heel dichtbij is. Musk benadrukt dan ook dat dit zeker niet de laatste poging is.
“Ik ben optimistisch over de volgende landing op een schip,” stelt hij op Twitter.
SpaceX wil in de toekomst delen van raketten gaan hergebruiken. Zo kunnen de de kosten
van de ruimtevaart namelijk flink worden teruggedrongen. De door SpaceX ontwikkelde
Falcon 9-raket is zo gebouwd dat deze herbruikbaar is. Maar dan moeten de delen die
herbruikbaar zijn na een ritje richting de ruimte nog wel heelhuids op aarde terugkeren. En
dat blijkt dus best lastig te zijn.
25 JANUARI
Marsrover Opportunity alweer twaalf jaar op
Mars!
Hij lijkt wel onsterfelijk: Marsrover Opportunity – een robot die eigenlijk maar 90
Martiaanse dagen mee moest gaan – viert vandaag zijn twaalfde verjaardag op Mars.
Op 25 januari 2004 landde Marsrover Opportunity op Mars. Zijn doel was duidelijk: hij
moest uitzoeken of er ooit leven is geweest op Mars, meer inzicht geven in het klimaat en de
geologie van de rode planeet en zo gaandeweg informatie verzamelen die van pas kan komen
tijdens bemande missies naar Mars. Geholpen door zijn tweelingbroer – Marsrover Spirit –
moest dat allemaal in negentig sols (Martiaanse dagen) gaan gebeuren. Inmiddels zijn we
echter meer dan 4000 sols verder en rijdt Opportunity nog altijd op het oppervlak van de rode
planeet rond!
Hoe kan dat?
Hoe kan een rover die eigenlijk maar een paar maanden mee moest gaan, nu nog altijd blaken
van gezondheid? Nou, allereerst is Opportunity natuurlijk een gedegen ontwerp. Zijn zes
wielen maken de rover zeer stabiel, zelfs op vrij steile hellingen. En de rover is natuurlijk
gemaakt om dagelijks extreme temperatuurschommelingen (van wel 100 graden) te kunnen
overleven. En een groot aantal zonnepanelen stellen de rover in staat om zelf energie op te
wekken.
WIST JE DAT…
…Opportunity al een marathon achter de rug heeft?
Geluk en creativiteit
Maar een gedegen ontwerp alleen is niet genoeg, zo weten we dankzij Spirit. Het
tweelingbroertje van Opportunity is er namelijk niet meer. De rover werd enkele jaren
geleden doodverklaard. De rover miste duidelijk iets wat Opportunity wel had: geluk! Want
dat Opportunity vandaag de dag nog altijd actief is op de rode planeet, lijkt toch voornamelijk
te danken te zijn aan een combinatie van creativiteit en een beetje geluk hebben. Zo moet
Opportunity bijvoorbeeld elke winter bijzonder creatief zijn om toch voldoende zonneenergie te blijven verzamelen. De rover brengt de winter dan ook door op een helling, zodat
de zonnepanelen keurig gericht zijn op het zwakke winterzonnetje. Maar de rover moet van
tijd tot tijd ook een beetje geluk hebben. Zo is het bijzonder stoffig op de rode planeet en
raken ook de zonnepanelen met een dikke laag stof bedekt. Gelukkig waait het ook af en toe
op de rode planeet en worden de zonnepanelen van Opportunity zo af en toe schoongeveegd,
zodat deze toch voldoende zonne-energie op kan blijven wekken.
De Marsrover is voorafgaand aan zijn reis naar Mars natuurlijk uitgebreid getest. Afbeelding:
NASA / JPL.
Ook heeft Opportunity simpelweg het geluk gehad dat zijn belangrijke onderdelen nog altijd
werken. Als zijn opvolger, Marsrover Curiosity – in de problemen belandt, kan deze
terugvallen op back-up-systemen. Maar Opportunity heeft die niet. Hij heeft bijvoorbeeld
maar één processor. En als die de geest geeft, is het over en uit.
Grote vraag is nu: wanneer is het geluk van Opportunity op? Daar heeft niemand een
antwoord op. NASA is zich ervan bewust dat het zomaar een keertje klaar kan zijn. Maar de
rover kan ook zomaar nog een aantal jaren rondrijden. Dat laatste zou een cadeautje zijn.
Want Opportunity blijft aantonen dat deze zelfs op hoge leeftijd nog belangrijke
ontdekkingen kan doen. Een aantal jaren geleden vond de rover bijvoorbeeld nog bewijs dat
het klimaat op Mars vier miljard jaar geleden mild en vochtig was. Het zijn ontdekkingen die
ervoor zorgen dat het oudje zich nog altijd prima meten kan met de nieuwe generatie
1 FEBRUARI
Kraters en bergen van dwergplaneet Ceres
schitteren in nieuwe animatie
NASA heeft een prachtige animatie gemaakt die je het gevoel geeft dat je (rakelings)
over dwergplaneet Ceres scheert. De animatie is natuurlijk gebaseerd op beelden van
Dawn.
Ruimtesonde Dawn cirkelt momenteel rond dwergplaneet Ceres. En regelmatig stuurt de
sonde mooie beelden van de dwergplaneet richting de aarde. Op basis van die beelden heeft
NASA nu een animatie gemaakt. In de animatie zie je onder meer diverse kraters en bergen.
Kraters
“De gesimuleerde scheervlucht laat een breed scala aan kratervormen zien,” vertelt
onderzoeker Ralf Jaumann. “Je ziet de steile wanden van de krater Occator, maar ook kraters
Dantu en Yalode die veel platter zijn.”
Kleuren
In de animatie zijn de kleuren van het oppervlak wat uitgesprokener dan in werkelijkheid het
geval is. NASA heeft daar bewust voor gekozen om subtiele verschillen op het oppervlak van
de dwergplaneet wat uit te lichten. Blauwtinten duiden hierbij jonger materiaal aan.
Ceres is het grootste object in de planetoïdengordel tussen Mars en Jupiter. Dawn is de eerste
ruimtesonde die deze dwergplaneet bezoekt. Eerder cirkelde Dawn al veertien maanden rond
planetoïde Vesta. Op dit moment bevindt de ruimtesonde zich heel dicht bij Ceres: Dawn
cirkelt op zo’n 385 kilometer afstand rond de dwergplaneet heen.
Muziek track Vangelis – Rosetta Album – Albedo 0.06
3 FEBRUARI
NASA laat 13 mini-satellieten meeliften met
'monsterraket'
NASA’s gloednieuwe Space Launch System zal tijdens haar eerste vlucht dertien kleine
satellietjes meenemen de ruimte in.
In 2018 moet het gaan gebeuren. NASA’s nieuwe ‘monsterraket’ zal dan voor het eerst het
luchtruim kiezen. De raket voert behalve een onbemand ruimtevaartuig (Orion) ook dertien
mini-satellieten mee, zo heeft NASA bekend gemaakt.
Dieper
Wanneer mini-satellieten meeliften op een raket die eigenlijk een ander doel dient, komen ze
vaak niet zo heel ver. Meestal blijven de satellietjes – CubeSats genoemd – in een lage baan
rond de aarde hangen. Maar de eerste vlucht van NASA’s SLS biedt CubeSats de
mogelijkheid om het verder te schoppen: SLS kan ze veel dieper de ruimte in brengen. “Deze
raket heeft de kracht om Orion diep in de ruimte te brengen en genoeg ruimte om ook nog
dertien kleine satellieten mee te voeren – een lading die onze kennis over de ruimte vergroot,
zonder dat dat ons veel extra kost,” vertelt Bill Hill, namens NASA.
De mini-satellieten
NASA heeft inmiddels al zeven bedrijven en universiteiten laten weten dat zij tijdens de
eerste vlucht van SLS een mini-satelliet mee mogen geven. De andere zes beschikbare
plekken zullen in een later stadium worden toegewezen. Onder de zeven CubeSats bevinden
zich onder meer een mini-satelliet die langs de maan zal scheren en meer informatie over het
maanoppervlak moet verzamelen. Een tweede mini-satelliet zal levende organismen – gist –
in de ruimte brengen: onderzoekers willen achterhalen hoe de organismen reageren op een
langdurig verblijf in de ruimte. Weer een andere mini-satelliet gaat op zoek naar ijs op de
maan (zie afbeelding hieronder).
Afbeelding: NASA.
NASA heeft grote plannen. De ruimtevaartorganisatie droomt van verre ruimtereizen, onder
meer naar Mars en een planetoïde. Maar daarvoor zijn nieuwe middelen nodig. En dus werkt
de ruimtevaartorganisatie aan een nieuw ruimtevaartuig – Orion – en een superkrachtige raket
– SLS – die Orion ook heel ver kan brengen.
Alle spiegels James Webb-telescoop zijn
geïnstalleerd
De afgelopen maanden installeerden NASA-ingenieurs de achttien spiegelsegmenten van de
James Webb-telescoop. Het laatste segment is geplaatst, waardoor de hoofdspiegel van de
grootste, krachtigste en misschien wel belangrijkste ruimtetelescoop ooit nu zo goed als klaar
is.
“Wetenschappers en ingenieurs hebben hard gewerkt om de fantastische, bijna perfecte
spiegels te installeren”, zegt John Grunsfeld van NASA. “Deze spiegels helpen ons straks om
meer te leren over de samenstelling van de atmosferen van buitenaardse exoplaneten.
Daarnaast kunnen we de jongste sterrenstelsels in het universum onderzoeken. We zijn een
stap dichterbij het ontrafelen van de geheimen van het universum.”
Dit klinkt natuurlijk heel zweverig, maar Grunsfeld heeft een punt. De ruim 25 jaar oude
Hubble-ruimtetelescoop heeft zijn werk gedaan, maar het is tijd voor een flinke stap vooruit.
De James Webb-telescoop is deze stap vooruit. Het is niet ondenkbaar dat we dankzij de
James Webb-ruimtetelescoop voor het eerst de afvalproducten van buitenaards leven spotten
in de atmosfeer van een verre exoplaneet, zoals bijvoorbeeld methaan.
De achttien spiegels zijn met een robotarm geplaatst. Het is een heel precies werkje. Een
afwijking van meer dan 38 nanometer – één duizendste van de dikte van het haar van een
mens – kan al problemen opleveren. Iedere zeshoekige spiegel is 1,3 meter breed en weegt
ongeveer 40 kilo. De achttien spiegels werken samen en vormen dan één grote 6,5 meter
spiegel. Deze spiegels zijn gemaakt van beryllium. Dat is een superlicht materiaal dat is
bestand tegen extreem lage temperaturen.
De robotarm installeert hier het laatste segment.
“Nu de spiegel klaar is, kunnen we andere optische instrumenten installeren en testen of alle
componenten van de telescoop een raketlancering kunnen overleven,” zegt projectleider Bill
Ochs van het James Webb-project. “Dit is in ieder geval een fantastisch begin van 2016!”
De lanceerdatum van James Webb is al vele jaren uitgesteld, maar nu komt de stip op de
horizon toch wel dichtbij. De James Webb-telescoop wordt in 2018 gelanceerd met een
Ariane 5-raket. In datzelfde jaar zal James Webb zijn spiegels uitklappen en hopelijk al de
eerste mooie ontdekkingen doen.
"Het is tijd om afscheid te nemen van
komeetlander Philae"
De afgelopen maanden was er elke keer nog een sprankje hoop. Maar ook dat is nu
vervlogen: waarschijnlijk horen we nooit meer iets van Philae.
Tot die droevige conclusie komt projectmanager Stephan Ulamec, verbonden aan het
Deutsches Zentrum für Luft- und Raumfahrt (DLR). De afgelopen maanden is herhaaldelijk
geprobeerd om contact te leggen met Philae. Zonder resultaat. “Helaas is de kans dat Philae
opnieuw contact weet te leggen met ons team in het Lander Controle Centrum is bijna nul,”
vertelt Ulamec.
Wat als..
..Philae netjes op zijn geplande landingsplek was geland? Ook dan hadden we waarschijnlijk
al afscheid van de lander moeten nemen. Op de geplande landingsplek had Philae veel meer
zonne-energie kunnen opwekken en veel meer onderzoek kunnen doen. Maar waarschijnlijk
was de lander al in maart vorig jaar oververhit geraakt, doordat de komeet steeds dichter bij
de zon in de buurt kwam.
Geen commando’s meer
De laatste keer dat er contact was met Philae was in juli vorig jaar. Alle pogingen die in de
maanden erna gedaan werden om in contact te komen, liepen op niets uit. En dus hebben
wetenschappers de knoop nu doorgehakt. “We zullen niet langer commando’s (naar de
komeetlander, red.) sturen,” vertelt Ulamec. “Het zou heel verrassend zijn als we nu nog een
signaal ontvangen.”
Schaduw
Aangenomen wordt dat Philae zich nog altijd in de schaduw van een klif bevindt en bedekt is
met een laag stof. Hierdoor zijn de zonnepanelen niet in staat om energie op te wekken.
Bovendien is het inmiddels bijzonder koud op de komeet. “Komeet 67P/ChuryumovGerasimenko is nu meer dan 350 miljoen kilometer van de zon verwijderd,” vertelt
onderzoeker Ekkehard Kührt. “’s Nachts kunnen de temperaturen op de komeet dalen naar 180 graden Celsius en zelfs gedurende de dag blijft de hele komeet bevroren.” Philae is
ontworpen om met temperaturen tot -50 graden Celsius om te gaan. “Philae zal waarschijnlijk
geen signalen meer af kunnen geven, omdat deze onvoldoende energie heeft en de elektronica
in de lander te koud zijn,” stelt Ulamec.
Hoop
Is alle hoop dan vervlogen? In theorie niet. Ruimtesonde Rosetta cirkelt nog altijd rond de
komeet en zal de komende maanden blijven luisteren of deze Philae ‘hoort’. Over enkele
maanden zal echter ook Rosetta de moed laten zakken; de ruimtesonde heeft dan alle energie
nodig om zelf een mooi einde aan haar missie te maken. ESA denkt momenteel na over hoe
die missie precies ten einde moet komen. Mogelijk krijgt de ruimtesonde opdracht om op de
komeet te landen. Het is niet ondenkbaar dat deze tijdens de afdaling Philae weet te spotten.
“We hopen op hoge resolutie-beelden van de lander en Abydos (de landingsplek van Philae,
red.).”
We hopen op hoge resolutie-beelden van de lander en Abydos”
Terugblik
Komeetlander Philae landde in november 2014 op komeet 67P/C-G. Die landing verliep wat
hobbelig. Philae wist zich op de geplande landingsplek niet aan de komeet vast te klemmen
en stuiterde verder. Uiteindelijk landde deze op een vervelende plek: in de schaduw van een
klif. De komeetlander – die draait op zonne-energie – kan daar niet voldoende energie
opwekken en valt na enkele dagen onderzoek in slaap. In de zomer van 2015 wordt de lander
nog enkele malen wakker en slaagt deze erin contact te leggen met de aarde. Maar sinds 9 juli
is er niets meer van de lander vernomen.
Begin januari begon de tijd echt te dringen: komeet 67P/C-G haast zich van de zon vandaan
en het werd dus steeds kouder op het oppervlak van de komeet. Het moment waarop de kou
de lander te veel zou worden, naderde met rasse schreden. En dus besloten onderzoekers
begin dit jaar nog één laatste poging te doen om met de lander in contact te komen. Ze gaven
Philae opdracht zijn reactiewiel in te schakelen. Ze hoopten dat de lander zo van positie zou
veranderen, het stof van zijn zonnepanelen zou schudden en weer voldoende zonne-energie
op zou kunnen wekken om in ieder geval contact te leggen met de aarde. Maar het bleef dus
stil.
Hoewel onderzoekers ongetwijfeld meer van Philae’s missie hadden verwacht, zijn ze
allesbehalve teleurgesteld in de lander. “We hebben niet alle metingen kunnen uitvoeren,
maar Philae was een succes,” vindt Kührt. “We kwamen terecht in een onbekend gebied en
voor het eerst in de geschiedenis hebben we gegevens verzameld op het oppervlak van een
komeet en deze konden we aanvullen met de metingen van de orbiter.” Al met al heeft de
missie een schat aan informatie opgeleverd. “De analyse van de gegevens zal nog jaren in
beslag nemen.”
Muziektrack Vangelis – Rosetta – Mission Accomplie (Rosetta’s Waltz)
1 MAART
Russische satelliet moet de helderste 'ster' aan
de hemel worden
De Russen gaan een satelliet lanceren die met speciale ‘zeilen’ het licht van de zon
reflecteert en helderder zal zijn dan alle sterren aan de nachthemel.
De satelliet – die de naam Mayak draagt – wordt mede mogelijk gemaakt door crowdfunding.
Het project is een initiatief van een aantal enthousiaste mensen die willen laten zien dat de
ruimte niet langer het domein van ruimtevaartorganisaties en grote bedrijven is. In feite
kunnen alle mensen – als ze hun krachten bundelen – tegenwoordig een object in de ruimte
brengen.
Lancering
Later dit jaar moet de kunstmatige ‘ster’ gelanceerd worden. De lancering wordt mede
mogelijk gemaakt door de Russische ruimtevaartorganisatie Roscosmos. De organisatie zal
de satelliet met behulp van een Soyuz 2-raket in de ruimte brengen.
Zeilen
Zodra de satelliet zich in zijn baan heeft genesteld, zal deze zijn reflecterende ‘zeilen’
onthullen. Door deze ‘zeilen’ krijgt de satelliet de vorm van een piramide. De zijden van deze
piramide reflecteren het zonlicht, waardoor de satelliet vanaf de aarde gezien helderder is dan
elke ster aan de nachthemel.
De initiatiefnemers hopen dat hun project (jonge) mensen inspireert en aanzet om zich te
verdiepen in de ruimtevaart en astronomie. Maar dat is niet het enige doel dat de
initiatiefnemers nastreven. Ze hopen dat Mayak ook een oplossing kan bieden voor een
groeiend probleem: ruimteafval. Met behulp van de satelliet wil de groep een aerodynamisch
remsysteem testen. Als dat systeem goed werkt, kan het in de toekomst wellicht gebruikt
worden om satellieten die niet langer gebruikt worden of de geest hebben gegeven zonder dat
daarvoor brandstof nodig is veilig terug te brengen op aarde. Nu blijven deze afgedankte
satellieten vaak in de ruimte rondslingeren en dat is gevaarlijk en kan de ruimtevaart in de
toekomst wel eens bemoeilijken.
Astronauten veilig geland na recordbrekend
lange missie in het ISS
De Amerikaanse astronaut Scott Kelly en de Russische kosmonaut Mikhail Kornienko
zijn na 340 dagen in het internationale ruimtestation veilig teruggekeerd op aarde.
Nog niet eerder brachten astronauten zo’n lange tijd in het ISS door. Vanmorgen landden de
twee – vergezeld door kosmonaut Sergey Volkov, die ‘slechts’ zes maanden in het ISS
verbleef – in Kazachstan.
Mars
De lange ruimtemissie van Kelly en Kornienko vormt de opmaat voor vergelijkbaar lange of
misschien zelfs langere ruimtemissies die ruimtevaartorganisaties op hun verlanglijstje
hebben staan. Je moet dan met name denken aan een bemande missie naar Mars. Een reis
naar de rode planeet duurt met de huidige technologie al snel zo’n 250 dagen. Tel daar de
terugreis en de tijd die de astronauten op het oppervlak van Mars doorbrengen bij op en je
komt al snel uit op een ruimtemissie van twee of zelfs drie jaar. Totaal onbekend is hoe het
menselijk lichaam op zo’n langdurig verblijf in de ruimte reageert. De lange ruimtemissie van
Kelly en Kornienko moet daar meer inzicht in geven.
Scott en Kornienko. Afbeelding: NASA TV.
Lichaam
Tijdens de lange ruimtemissie van Kelly en Kornienko werd onderzocht hoe hun lichamen
reageren op onder meer gewichteloosheid en straling. Ook werd er onderzoek gedaan naar de
psyche van de twee mannen: wat doet het met een mens om zo lang vrij geïsoleerd te leven
en welke invloed heeft de stress die bij zo’n lange ruimtemissie komt kijken?
Welke gevolgen heeft een langdurig verblijf in de ruimte voor het lichaam en de geest? Er
werd onder meer gekeken naar het effect op de botten, spieren en bloedvaten, de motoriek,
het zicht en het microbioom. Afbeelding: NASA.
Tweeling
Heel bijzonder is dat NASA ondertussen op aarde de tweelingbroer van Kelly – Mark Kelly –
nauwlettend in de gaten hield. Door de toestand van beide mannen met elkaar te vergelijken,
kunnen de effecten die de ruimte op het lichaam en de geest heeft tot op het cellulaire niveau
worden achterhaald.
Bloemetjes en sla
Natuurlijk waren de mannen tijdens hun missie niet alleen bezig met onderzoek naar de
effecten die de ruimte op hun lichaam heeft. Er waren genoeg andere klusjes te doen. Zo
stonden er ruimtewandelingen op het programma, werd er geëxperimenteerd met het
verbouwen van groente in de ruimte en wist Kelly de ten dode opgeschreven bloemen aan
boord van het ISS weer tot leven te wekken.
Mir
Er is een kosmonaut die het langer in de ruimte volhield dan Kelly en Kornienko: Valeri
Poljakov. Hij verbleef eind vorige eeuw iets meer dan 437 dagen in ruimtestation Mir.
Met de landing van Scott en Kornienko zit het werk er voor beide mannen nog niet op. Het
onderzoek naar de lichamelijke effecten van de lange ruimtemissie gaat door. Over drie en
zes maanden zal er opnieuw gekeken worden naar de lichamelijke en psychische toestand van
de twee. “Als we willen leren hoe we mensen veilig naar Mars kunnen brengen en ze weer
veilig op aarde terug kunnen laten keren, zijn de gegevens die we na de ruimtemissie
verzamelen net zo belangrijk als de gegevens die we tijdens de missie verzamelen,” vertelt
onderzoeker John Charles. Al zo’n vijftien jaar wordt er onderzoek gedaan naar de effecten
die de ruimte op astronauten in het ISS heeft. Maar tot voor kort duurden missies niet veel
langer dan zes maanden. “We zouden natuurlijk heel blij zijn als we geen verschil zien tussen
een missie van zes maanden en een missie van een jaar. Maar we verwachten veranderingen
(…) Hoe langer een mens in de ruimte is, hoe meer dat individu wordt blootgesteld aan
risico’s zoals straling en gewichteloosheid.” Door die risico’s in kaart te brengen en wellicht
manieren te ontwikkelen om deze risico’s te verkleinen, komt een nog langere ruimtemissie
naar nog interessantere oorden een stapje dichterbij.
En..lift off! ExoMars is nu onderweg naar
Mars
De ExoMars-missie dan officieel gestart: de Mars-orbiter en landingsmodule zijn enkele
minuten geleden vanuit Kazachstan gelanceerd.
Zoals gepland koos de Proton M-raket die de orbiter en landingsmodule de lucht in moest
helpen om 10.31 uur het luchtruim. En daarmee is het ExoMars-avontuur nu officieel gestart.
We moeten nog wel even geduld hebben voordat de orbiter en landingsmodule daadwerkelijk
aan de slag gaan; pas in oktober komen de twee naar verwachting aan bij Mars.
De lancering is goed verlopen (zie ook het filmpje hieronder). Later vandaag (rond half elf
vanavond) hoopt ESA voor het eerst contact te leggen met ExoMars.
De ExoMars-missie bestaat zoals gezegd uit een landingsmodule en orbiter. Het is deels een
demonstratie-missie: ESA wil vaststellen of het in staat is om een lander heelhuids op Mars te
krijgen. Als dat lukt, is het de opmaat naar meer. Zo wil ESA in 2018 een rover naar de rode
planeet sturen en droomt de ruimtevaartorganisatie van een missie waarbij monsters op Mars
worden verzameld en vervolgens terug naar de aarde worden gebracht voor nader onderzoek.
De ExoMars-missies van 2016 en 2018 moeten de weg vrijmaken voor die ambitieuze
Sample Return Mission.
15 MAART
ExoMars stuurt eerste signaal naar de aarde:
alles is oké!
Na een succesvolle lancering heeft ExoMars gisterenavond laat een eerste signaal naar
de aarde gestuurd.
“We hebben een missie naar Mars!” zo schrijft ESA opgetogen op de website. ExoMars werd
gisterenochtend gelanceerd en legde gisterenavond om 22.29 uur (Nederlandse tijd) voor het
eerst na de lancering contact met de aarde. En daarmee weten we nu dat ExoMars de
lancering goed heeft doorstaan en helemaal klaar is voor het grote avontuur: de lange reis en
hopelijk behouden aankomst bij/op Mars.
Twee onderdelen
De ExoMars-missie bestaat uit twee onderdelen: een orbiter en landingsmodule. Naar
verwachting komen de twee half oktober bij Mars aan. Dan zullen hun wegen zich scheiden.
De landingsmodule – Schiaparelli – daalt af naar het oppervlak van de rode planeet en de
orbiter – Trace Gas Orbiter – nestelt zich in een baan rond Mars.
Het onderzoek
De orbiter zal onderzoek gaan doen naar de atmosfeer van Mars en regelt de communicatie
tussen de aarde en de landingsmodule. De landingsmodule zal kort – twee tot acht dagen –
onderzoek doen op het oppervlak van de planeet en onder meer de elektrische velden op het
oppervlak van Mars meten. Dat de missie van Schiaparelli zo kort duurt, is goed te verklaren:
ESA ziet Schiaparelli voornamelijk als een demonstratie-missie waaruit moet blijken dat de
ruimtevaartorganisatie de technologie om een lander heelhuids op Mars te zetten, onder de
knie heeft.
Deze ExoMars-missie is de opmaat naar meer. In 2018 wil ESA – voortbordurend op de
ExoMars-missie van dit jaar – een rover naar het oppervlak van Mars sturen. Deze zou in
2019 op de rode planeet aan de slag moeten gaan en onder meer moeten achterhalen of er
leven is op Mars.
Hubble ontdekt grote set monstersterren
Wetenschappers hebben de grootste set monstersterren ooit ontdekt. De set bestaat uit
negen stuks en suggereert dat monstersterren normaler zijn dan gedacht.
De monstersterren bevinden zich in het cluster R136, op ongeveer 170.000 lichtjaar van de
aarde. De sterren zijn extreem zwaar en extreem fel. Het zwaarterecord staat op naam van de
ster R136A1. Deze ster is ongeveer 250 keer zwaarder dan onze zon. “Lange tijd dachten we
dat sterren niet zwaarder konden worden dan zo’n 100 zonsmassa’s,” vertelt onderzoeker
Selma de Mink. “Dit is wat er in de meeste studieboeken staat geschreven. Hoog tijd om de
boeken te herschrijven.”
Een setje van negen
Vier van de negen monstersterren werden al in 2010 ontdekt. Omdat heersende theorieën ons
vertelden dat sterren groter dan 100 zonsmassa’s niet konden bestaan, beschouwden
onderzoekers ze als buitenbeentjes. Maar nu hebben wetenschappers bij deze vier
monstersterren dus nog eens vijf monstersterren ontdekt. Het wijst erop dat zulke grote
sterren toch normaler zijn dan gedacht.
Ontstaan
Onduidelijk is nog hoe de sterren ontstaan. Sommige monstersterren zijn wellicht het
resultaat van een samensmelting van twee sterren. Maar lang niet alle monstersterren kunnen
op deze manieren zijn ontstaan en sommige astronomen denken dan ook dat sommige
monstersterren via normale stervormingsprocessen het levenslicht hebben gezien.
“De monstersterren geven samen dertig miljoen keer meer licht dan onze zon”
Opgebrand
De negen monstersterren in cluster R136 zijn niet alleen extreem zwaar, maar ook extreem
fel. Samen geven ze dertig miljoen keer meer licht dan onze zon. De sterren zijn dan ook –
letterlijk – relatief snel opgebrand. Al na twee tot drie miljoen jaar zijn ze aan het einde van
hun leven. Berekeningen laten bovendien zien dat elke monsterster per maand meer dan een
aardmassa aan materiaal uitstoot in de vorm van sterrenwind. De sterren verliezen dus heel
veel massa. Toch verwachten de onderzoekers dat ze aan het eind van hun leven een zwart
gat achterlaten.
De onderzoekers willen graag meer over de monstersterren te weten komen. “(…) we
vermoeden dat de eerste sterren die zich na de oerknal vormden zo zwaar geweest moeten
zijn,” vertelt onderzoeker Alex de Koter. “Door de sterren in de Tarantulanevel te
onderzoeken, kunnen we wellicht meer leren over de rol van de eerste sterren in het vroege
heelal.”
9 APRIL
Eindelijk! SpaceX landt raket voor het eerst op
zeeplatform
Na veel mislukte pogingen is het SpaceX gelukt om een raket op een zeeplatform te
laten landen. De Falcon 9-raket wordt over enkele maanden opnieuw gelanceerd.
In december 2015 lukte het SpaceX om de Falcon 9-raket op het vaste land neer te zetten.
Een zeelanding is veel lastiger. Niet alleen is het drijvend platform erg klein – 90 bij 30 meter
groot – ook is water altijd in beweging. Daarnaast is er geen beschutting, waardoor het
doorgaans harder waait op zee.
Toch is het gisteravond gelukt! Om 22:55 uur Nederlandse tijd meldde het private
ruimevaartbedrijf dat de eerste trap van de raket op het ‘Of Course I Still Love you’droneschip is geland. “De Dragon-capsule is in de juiste baan om de aarde”, aldus SpaceX.
Enkele uren later feliciteerde president Obama Elon Musk en zijn collega’s: “Gefeliciteerd
SpaceX met deze zeelanding. Dankzij innovators als jullie en NASA blijft de Verenigde
Staten voorop lopen in de ruimtevaart.”
Groene ruimtevaartindustrie
De landing op zee is een grote stap naar een duurzame ruimtevaartindustrie. Vaak worden
raketten slechts eenmaal gebruikt. De eerste trap van de Falcon 9-raket kan tien tot twintig
keer opnieuw gebruik worden. Sommige onderdelen kan SpaceX zelfs duizenden malen
recyclen.
Maar eerst is het belangrijk dat zeelandingen routinematig slagen. “We zijn pas succesvol
wanneer een zeelanding saai is”, zegt Musk.
Blue Origin
Het bedrijf van Elon Musk is overigens niet het enige bedrijf dat raketten hergebruikt door ze
te laten landen op aarde. Ook Blue Origin heeft al drie geslaagde raketlandingen uitgevoerd.
Dit is wel appels vergelijken met peren, aangezien de raketten van SpaceX hoger gaan om
satellieten in de juiste baan om de aarde te krijgen, terwijl de raketten van Blue Origine
‘slechts’ de ruimte aantikken.
Problemen met ruimtetelescoop Kepler lijken
opgelost
Opgelucht kan NASA melden dat de telescoop weer uit de emergency-modus is. Later
deze week moet blijken of Kepler weer aan het werk kan.
Toen NASA afgelopen donderdag contact probeerde te leggen met Kepler, bleek dat de
ruimtetelescoop in de Emergency-modus zat. Dat betekent dat de telescoop nauwelijks
operationeel was en aardig wat brandstof verbruikte. Het was dan ook zaak dat de telescoop
zo snel mogelijk uit die modus werd gehaald. En dat is gelukt, zo kan NASA nu melden.
Kepler verbruikt op dit moment weer zo min mogelijk brandstof.
Check
Later deze week zal NASA alle systemen aan boord van Kepler checken om na te gaan of de
ruimtetelescoop gezond genoeg is om weer aan het werk te gaan. Als dat het geval is, kan
deze direct beginnen aan een nieuwe missie die eigenlijk afgelopen donderdag al had moeten
starten. Tijdens deze missie gaat Kepler op zoek naar ‘eenzame planeten’ oftewel planeten
die niet vergezeld worden door een ster.
Oorzaak
Tevens zal er nog onderzoek worden gedaan naar de oorzaak van de problemen. De telescoop
ging zo’n veertien uur voordat deze een manoeuvre moest maken om aan de nieuwe missie te
kunnen beginnen, in de emergency-modus. Dat betekent dat uitgesloten kan worden dat de
verontrustende modus het resultaat is van de manoeuvre. Wat de telescoop dan heeft
bewogen om de noodtoestand uit te roepen, is tot op heden onduidelijk.
Kepler heeft een lange staat van dienst. De telescoop is al zeven jaar actief in de ruimte en
heeft in die periode bijna 5000 exoplaneten ontdekt. Enkele jaren geleden werd duidelijk dat
ook Kepler de tand des tijds niet kan weerstaan: twee van de vier gyroscoop-achtige wielen
begaven het één voor één en daarmee leek de Kepler-missie ten einde. Maar NASA is niet
voor één gat te vangen en bedacht een manier om de geblesseerde telescoop toch aan het
werk te houden. Kepler wordt nu stabiel gehouden door de druk van zonlicht als een soort
virtueel gyroscoop-achtige wiel te gebruiken. Dankzij dat trucje is de telescoop toch nog in
staat om (eenzame) exoplaneten te ontdekken en onder meer jonge sterren en supernova’s te
bestuderen.
NASA installeert opblaasbare kamer aan
internationaal ruimtestation
Dit weekend heeft NASA – met succes – de Bigelow Expandable Activity Module
(BEAM) geïnstalleerd. De kamer zal eind mei worden opgeblazen.
BEAM maakt het internationale ruimtestation zo’n acht procent groter. De opblaasbare kamer
heeft een omvang van zo’n 16 kubieke meter. Van die extra ruimte profiteren de astronauten
op dit moment nog niet. Pas eind mei zal BEAM worden opgeblazen en zijn volledige grootte
aannemen.
De installatie van BEAM. Afbeelding: NASA TV.
Testje
Het is de bedoeling dat BEAM zo’n twee jaar aan het ISS vast blijft zitten. In die periode wil
NASA vaststellen hoe goed de opblaasbare ruimtemodule functioneert. Zo wordt er onder
meer gekeken in hoeverre BEAM beschermt tegen straling van de zon, ruimteafval en de
extreme temperaturen in de ruimte.
Goedkoper
NASA ziet wel wat in deze opblaasbare ruimtemodules. Ze hebben namelijk meerdere
voordelen. Zo is de lancering niet zo kostbaar, omdat de modules tijdens de lancering heel
klein zitten opgevouwen en pas in de ruimte worden opgeblazen. Op die gebieden hebben ze
een streepje voor op de ‘gewone’ ruimtemodules die groot en zwaar zijn. Of de opblaasbare
varianten echter net zo goed als die grote en zware modules in staat zijn om astronauten in de
ruimte te beschermen, zal nu dus moeten blijken.
Het experiment duurt zo’n twee jaar. Daarna zal BEAM van het ISS worden losgekoppeld en
in de atmosfeer van de aarde verbranden.
SpaceX wil in 2018 een onbemand
ruimtevaartuig op Mars laten landen
Het private ruimtevaartbedrijf SpaceX wil in 2018 een onbemand ruimtevaartuig op
het oppervlak van de rode planeet laten landen. Is dit een belangrijke stap naar het
koloniseren van Mars?
SpaceX is van plan om zogenoemde Red Dragon-capsules neer te zetten op Mars. Dit is
belangrijk om ervaring op te doen. Later dit jaar onthult CEO Elon Musk zijn exacte
plan(nen). Op dit moment moeten we het dus helaas doen met een vluchtige tweet. Toch zijn
de mannen en vrouwen van SpaceX geen dromers en hebben ze de afgelopen jaren laten zien
dat ze absoluut in staat zijn om deel te nemen aan de tweede ruimtewedloop.
Aankondiging van SpaceX
SpaceX
SpaceX heeft al meerdere historische mijlpalen op zijn naam staan. Zo is SpaceX het enige
privébedrijf dat ooit een ruimtevaartuig kon lanceren, in een baan rond de aarde kon brengen
en vervolgen kon laten terugkeren. In 2012 schreef het ruimtevaartbedrijf opnieuw
geschiedenis. Ruimtecapsule Dragon werd op succesvolle wijze aan het internationale
ruimtestation gekoppeld. Niemand minder dan André Kuipers en zijn collega’s haalden de
capsule binnen. Nadat de Dragon de meegenomen goederen had afgeleverd, vertrok hij weer
en landde vervolgens veilig en wel op aarde. Sindsdien heeft de Dragon meerdere malen
ritjes naar het ruimtestation mogen maken.
Hergebruik
Om de kosten van de ruimtevaart omlaag te brengen, wil SpaceX delen van raketten in de
toekomst gaan hergebruiken. De laatste maanden is het team dan ook bezig om delen die
herbruikbaar zijn, na lancering weer heelhuids op aarde terug te laten keren. Dit blijkt echter
lastiger dan gedacht. Zo lukte het lange tijd niet om de trap van de Falcon 9-raket veilig op
een zee-platform te laten landen. De ene na de andere keer ging er iets mis. Begin deze
maand kwam dan toch de doorbraak: de zeelanding werd een succes.
Maar SpaceX heeft nog veel meer in zijn mars. Elon Musk – oprichter van SpaceX – heeft er
nooit een geheim van gemaakt dat hij ooit de planeet Mars een bezoekje wil brengen. Het
liefst zou hij zelfs de rode planeet koloniseren. Volgens Musk zou het goed mogelijk zijn dat
er ooit een kleine stad op Mars opgericht gaat worden. De aankondiging om in 2018 al een
capsule naar de planeet te sturen zou daarvoor de eerste stap zijn. Vanaf het jaar 2030 moeten
mensen zich daadwerkelijk gaan vestigen op de rode planeet. Gaan we dat halen?
Tripje naar Mars duurt dankzij nieuwe
aandrijving nog maar 30 minuten
In dertig minuten naar Mars. Het klinkt te mooi om waar te zijn. Maar wetenschappers
achten het mogelijk. En wel met een nieuwe aandrijving waar momenteel hard aan
wordt gewerkt.
Als mensheid hebben we de afgelopen decennia – want zolang doen we nog niet aan
ruimtevaart tenslotte – best wat gepresteerd. Er rijden robots rond op Mars, mensen
bezochten de maan, er draait een ruimtesonde rond komeet 67P/C-G en zo kunnen we nog
wel een tijdje doorgaan. Maar als we puur kijken naar de afstanden die de mensheid heeft
afgelegd, hebben we het helemaal niet zo ver geschopt. Volgens de laatste berichten zijn we
er nog niet eens in geslaagd om ons eigen zonnestelsel te verlaten: hoewel ruimtesonde
Voyager 1 al meer dan 45 jaar onderweg is, zou deze zich nog altijd niet in de interstellaire
ruimte bevinden.
Grote afstanden
Het verlangen om veel grotere afstanden af te leggen en veel verder gelegen bestemmingen te
verkennen, is er. Maar de technologie om daar snel te komen, ontbreekt. Het heelal is groot
en uitgestrekt. Om daar een goed beeld van te krijgen: een enkele reis naar Mars duurt met de
huidige technologie al snel zo’n 250 dagen. En een reis naar de dichtstbijzijnde ster – die
zo’n 4,2 lichtjaar van ons verwijderd is – zou met de huidige technologie duizenden jaren
duren.
“Tien jaar geleden was wat wij voorstellen nog pure fantasie”
Bijna net zo snel als het licht
Het moge duidelijk zijn: als we ooit werkelijk het heelal willen gaan verkennen, zullen we
met een nieuwe aandrijving moeten komen die ons in staat stelt om in korte tijd heel grote
afstanden af te leggen. Bij voorkeur een aandrijving die het mogelijk maakt om te reizen met
een snelheid die enigszins in de buurt komt van de snelheid van het licht (sneller reizen dan
het licht is volgens de speciale relativiteitstheorie sowieso onmogelijk). Het klinkt als
sciencefiction. Maar dat is het dankzij een aantal nieuwe ontwikkelingen niet langer. De
technologie om te reizen met een snelheid die ongeveer drie keer kleiner is dan de snelheid
van het licht is reeds aanwezig en kan de ruimtevaart op z’n kop gaan zetten, zo stellen
wetenschappers. “Tien jaar geleden was wat wij voorstellen nog pure fantasie,” zo schrijft
Philip Lubin, verbonden aan de University of California, Santa Barbara in dit paper. “Het is
niet langer fantasie.”
Een artistieke impressie van een door lasers aangedreven ruimtevaartuig. Afbeelding: Philip
Lubin / A Roadmap to Interstellar Flight.
Zeilen en lasers
Waar heeft hij het over? Over een aandrijving die mede mogelijk gemaakt wordt door licht,
afkomstig van lasers. Hij duidt de aanpak aan als ‘photonic propulsion‘. Een ruimtevaartuig
dat op deze manier wordt aangedreven, zal uitgerust worden met grote zeilen. Lasers vuren
vervolgens – vanuit een baan rond de aarde – fotonen (lichtdeeltjes) op deze zeilen af. Deze
lichtdeeltjes hebben geen massa, maar wel energie en impuls. Wanneer de lichtdeeltjes door
het zeil gereflecteerd worden, staan ze een kleine hoeveelheid kinetische energie af. Het
mooie aan de ruimte is dat het ruimtevaartuig helemaal geen weerstand ondervindt en als
lichtdeeltjes het blijven trakteren op kinetische energie, kan het ruimtevaartuig heel
geleidelijk uiteindelijk een snelheid bereiken die ongeveer net zo groot is als een derde van
de snelheid van het licht.
Dertig minuten
In theorie zou een klein ruimtevaartuig (dat ongeveer 100 kilo weegt) met behulp van deze
aandrijving in drie dagen op Mars kunnen arriveren. In theorie kan elk ruimtevaartuig –
ongeacht de massa – op deze manier worden aangedreven. Maar hoe groter (en zwaarder) een
ruimtevaartuig is, hoe langer de reis duurt. In eerste instantie ziet Lubin – met het oog op
interstellaire missies – dan ook het meest in wat kleinere ruimtevaartuigjes. Als het systeem
helemaal doorontwikkeld is en de lasers maximaal kunnen worden benut, kunnen piepkleine
ruimtevaartuigjes het absurd ver schoppen. “Een wafeldun ruimtevaartuig met een 1 meter
groot zeil kan in 10 minuten tijd 26 procent van de snelheid van het licht bereiken, Mars in 30
minuten bereiken, Voyager 1 in minder dan drie dagen passeren (…) en Alpha Centauri in
zo’n twintig jaar bereiken.”
Waar zit de rem?
Overigens is deze aandrijving niet zo geschikt om een ruimtevaartuig in een baan rond
bijvoorbeeld de dichtstbijzijnde ster te brengen. Er is namelijk één probleem: het
ruimtevaartuig kan heel moeilijk tot stilstand worden gebracht. In eerste instantie zullen
ruimtevaartuigen die op deze manier worden aangedreven dan ook enkel langs objecten in de
ruimte kunnen scheren. Maar goed, dat mag de pret niet drukken. New Horizons scheerde
ook alleen maar langs Pluto en kijk wat dat opgeleverd heeft!
Hoewel de technologie volgens Lubin voorhanden is, moet er nog wel wat werk verzet
worden alvorens de eerste ruimtevaartuigen met behulp van lichtdeeltjes de interstellaire
ruimte gaan verkennen. Maar Lubin lijkt vastberaden deze vorm van aandrijving
werkelijkheid te laten worden. En ook NASA ziet wel iets in het idee. De Amerikaanse
ruimtevaartorganisatie gaf Lubin vorig jaar een beurs om nader onderzoek te doen. Zou het
dan zomaar het begin zijn van een nieuw tijdperk in de ruimtevaart? Een tijdperk waarin we
kleine ruimtevaartuigjes naar de hoeken van ons zonnestelsel en misschien zelfs wel naar
plekken daarbuiten sturen? Als het aan Lubin ligt wel. “Het is tijd om te beginnen aan deze
onvermijdelijke reis ver van huis.”
9 MEI
De Mercuriusovergang is vandaag!
Het weer is perfect, dus pak die verrekijker of telescoop erbij en zorg dat je de kleine
Mercurius vandaag spot.
Mercurius is de binnenste planeet van ons zonnestelsel. En omdat de planeet zo dicht bij de
verblindende zon staat, is het niet zo gemakkelijk om deze te spotten. Maar vandaag is je
kans! Vanmiddag en vanavond vindt namelijk de Mercuriusovergang plaats en beweegt de
planeet tussen de aarde en de zon door. Vanaf de aarde kun je Mercurius zien als een klein
zwart stipje op de zonneschijf.
Verrekijker of telescoop
Vanaf vanmiddag 13.12 uur is Mercurius op de zonneschijf te zien. De overgang duurt tot
20.41. Het is niet mogelijk om de overgang met het blote oog te bekijken. Je hebt een
verrekijker of telescoop nodig.
Ietsje minder zonnig vandaag
Wanneer Mercurius voor de zon langs beweegt, houdt deze wat zonlicht tegen. Maar
Mercurius is maar klein, dus op aarde merken we daar niets van. Er valt slechts 0,004 procent
minder zonlicht op onze planeet.
Doe het veilig
Of je nu voor de verrekijker of telescoop kiest, wees vooral voorzichtig. Door naar de felle
zon te turen, kun je ernstige beschadigingen aan het oog oplopen. (Geloof je dat niet? Kijk
dan eens naar dit indringende filmpje waarin een astronoom een varkensoog langdurig naar
de zon laat ‘turen’.) Neem dus de nodige maatregelen om dat te voorkomen of bezoek een
sterrenwacht om de Mercuriusovergang goed en bovenal veilig te kunnen bekijken.
En vergeet bovenal niet te genieten van het tamelijk zeldzame spektakel: we moeten weer tot
2039 wachten tot de volgende Mercuriusovergang in zijn geheel vanuit ons land te zien is.
Wauw: nieuwe beelden van
Mercuriusovergang zijn scherpste ooit!
De beelden zijn gemaakt door het ruimteobservatorium SOHO en een telescoop op
aarde: de New Solar Telescope net buiten Los Angeles.
Vorige week maandag vond de Mercuriusovergang plaats. De kleine planeet bewoog tussen
de aarde en de zon langs en was – met een verrekijker of telescoop – zichtbaar als een klein
zwart stipje op de machtige zonneschijf. Velen volgden de overgang vanaf aarde. Maar ook
het Solar and Heliospheric Observatory (SOHO) in de ruimte hield de ogen op de zon gericht.
Eerder kon je op Scientias.nl al zien welke spectaculaire beelden dat opleverde.
En nu zijn er opnieuw beelden van de Mercuriusovergang vrijgegeven. Het gaat wederom om
beelden van het zonneobservatorium SOHO die halverwege het filmpje overlopen in de
beelden die de New Solar Telescope vanaf de aarde heeft gemaakt. De New Solar Telescope
is het beste zonneobservatorium dat we op aarde rijk zijn en levert dus de scherpste beelden
van de overgang op.
Een Mercuriusovergang vindt regelmatig plaats. Maar lang niet altijd is deze (zoals op 9 mei
jongstleden het geval was) vanuit Nederland volledig te bewonderen. De eerstvolgende keer
dat dat weer het geval is, is in 2039.
Japans bedrijf wil een kunstmatige
meteorenregen creëren
Tijdens de start van de Olympische Spelen in Tokio in 2020 moeten er vallende sterren
te zien zijn. Een Japans onderzoeksbedrijf genaamd ALE Co. wil deze kunstmatige
meteorenregen creëren door honderden ballen vanuit de ruimte naar de aarde te
slingeren. Een ambitieus plan!
ALE Co. wil in een eerste instantie een satelliet lanceren met aan boord 500 tot 1.000
speciale kogeltjes. Deze kogeltjes worden in de ruimte losgelaten en verbranden vervolgens
in de atmosfeer, namelijk boven de stad Tokio tijdens de openingsceremonie. Ieder kogeltje
bestaat uit ander materiaal, waardoor er allerlei verschillende kleuren ontstaan als de
kogeltjes opbranden in de atmosfeer.
Volgens het bedrijf is de meteorenregen veilig. Gelukkig maar. Wel kost het aanzienlijke duit
om de kogels te produceren. Een kogeltje heeft een prijskaartje van 8.100 dollar (oftewel
ruim 7.000 euro), dus doe dit bedrag maar eens keer duizend! Daar komen nog de kosten bij
voor het lanceren van de satelliet.
Een ander punt is dat de meteorenregen niet mag mislukken, want dan is dat een fiasco voor
Japan. Tijdens de openingsceremonie kijkt immers de hele wereld. Je herinnert je vast nog
wel de technische blunder tijdens de openingsceremonie van de Olympische Spelen in Sotsji
in 2014.
Als het hele plan doorgaat, dan heeft iedere kunstmatige meteoor een magnitude van -1
tijdens het verbranden. Dit betekent dat de meteoren ongeveer even helder zijn als Sirius, de
helderste ster (na de zon) die vanaf de aarde te zien is. De vallende sterren zullen goed
zichtbaar zijn, zelfs boven een stad als Tokio, waar veel lichtvervuiling is.
Internationaal ruimtestation heeft er 100.000
rondjes rond de aarde opzitten!
De door het ISS afgelegde afstand is vergelijkbaar met tien ritjes naar Mars en weer
terug. Een mijlpaal!
Gisteren was het zover: het internationale ruimtestation voltooide zijn 100.000e ritje rond
onze prachtige planeet. Dat betekent dat het ruimtestation al meer dan 4,2 miljard kilometer
heeft afgelegd. Dat is bijna vergelijkbaar met de afstand tussen de aarde en Neptunus.
Het internationale ruimtestation is dan ook alweer 17 jaar in de lucht. In die lange periode
hebben er 222 verschillende mensen in het ruimtestation vertoefd en zijn er bijna 2000
onderzoeken aan boord van het ruimtestation uitgevoerd. Die onderzoeken lopen sterk uiteen.
Zo wordt er onderzoek gedaan naar de gezondheid van astronauten, maar wordt er ook
gekeken of een 3D-printer aan boord van het ISS werkt en hoe een moestuintje in de ruimte
zich gedraagt.
Zoals het er nu naar uitziet, blijft het ISS nog zeker tot 2024 operationeel.
8 JUNI
Elon Musk gaat nu echt een raket
hergebruiken
Dit najaar zal één van de raketten die SpaceX al eens gebruikt heeft en na gebruik
voorzichtig op aarde heeft laten landen, een tweede keer het luchtruim kiezen.
Dat laat Musk op Twitter weten. Hij stuurt middels het sociale medium een foto de wereld in
waarop vier raketten te zien zijn. Het zijn de vier raketten die SpaceX veilig op aarde heeft
laten landen. En één van die raketten zal dit jaar nog opnieuw het luchtruim kiezen, stelt
Musk. Waarschijnlijk in september of oktober.
Eerste trap
SpaceX schreef vorig jaar geschiedenis door de eerste trap van een raket die satellieten in een
baan rond de aarde had geplaatst, weer veilig op aarde te laten landen. In de maanden die
volgden herhaalde SpaceX dat trucje enkele malen en liet het bedrijf zien zo’n rakettrap zelfs
op een drijvend platform in zee te kunnen laten landen.
Lastig
Het is zeker niet gemakkelijk om een rakettrap na gebruik weer veilig op aarde te laten
landen. Daar weet SpaceX alles van. Diverse landingen mislukten namelijk. Toch bleef
SpaceX proberen. Het bedrijf ziet namelijk heel veel in het hergebruiken van deze raketten,
omdat daarmee de kosten van de ruimtevaart enorm kunnen worden teruggebracht.
Nu het herhaaldelijk gelukt is om zo’n rakettrap op aarde te laten landen, is het tijd voor de
volgende stap. De heelhuids op aarde gelande rakettrappen opnieuw lanceren. En dat gaat dus
dit jaar nog gebeuren!
Gaat Marsrover Curiosity met eigen ogen
stromend water op Mars zien?
Er is mogelijk vloeibaar water te vinden op het oppervlak van Mars. En NASA speelt
met de gedachte om Curiosity erop af te sturen.
Zo af en toe verschijnen op het oppervlak van Mars donkere strepen. Ze worden ook wel
Recurring Slope Lineae (RSL) genoemd en zijn alleen in de warmere seizoenen op de rode
planeet te vinden. De ‘streepjes’ zijn vaak minder dan vijf meter breed en worden korter als
de temperatuur op Mars daalt. Gaandeweg verdwijnen ze om – als de temperaturen stijgen –
weer terug te keren. Aangenomen wordt dat de donkere strepen gevormd worden door zout,
stromend water.
Recurring Slope Lineae in een krater op Mars. Afbeelding: NASA / JPL-Caltech / Univ. of
Arizona.
Curiosity
Natuurlijk staan onderzoekers te springen om het water nader te bestuderen. En Marsrover
Curiosity kan daar wel eens een sleutelrol in gaan spelen. De rover is op het moment bezig
om Mount Sharp te beklimmen. En tijdens die beklimming zou de rover ook dichter in de
buurt komen van twee hellingen waar deze donkere strepen wel eens gespot zijn. Curiosity
zou de hellingen langdurig kunnen bestuderen om te zien of ze door de tijd heen veranderen
en te achterhalen of de donkere strepen daadwerkelijk ontstaan door toedoen van water en
niet door een ander (droog) verschijnsel.
Voorzichtig
Klinkt als een prima plan. Maar NASA is bijzonder voorzichtig. “Het zijn niet alleen steile
hellingen,” vertelt onderzoeker Jim Green. Er moet ook rekening gehouden worden met wat
hij ‘planetaire bescherming’ noemt. “In andere woorden: hoe kunnen we zoeken naar sporen
van leven zonder deze plekken te besmetten met bacteriën van de aarde?”
Gedijen op Mars
Voor ruimtevaartuigen de aarde verlaten, worden ze gesteriliseerd: alle micro-organismen die
op de ruimtevaartuigen huizen, worden gedood. Maar uitsluiten dat de ruimtevaartuigen op
het moment van vertrek nog micro-organismen bevatten, is onmogelijk. Er is dus altijd een
kans dat ook op Curiosity nog micro-organismen huizen. Natuurlijk is het leven op Mars –
met onder meer extreme schommelingen in temperatuur – hard. Maar sommige microorganismen kunnen zich – zeker als ze in kieren en gaten van Curiosity huizen – wellicht
prima op de rode planeet redden. Het is natuurlijk niet de bedoeling dat deze microorganismen ook op de rode planeet gaan gedijen, iets wat kan gebeuren als ze in een gebied
terechtkomen met eigenschappen die gunstig zijn voor leven, zoals de aanwezigheid van
water. De aardse bacteriën kunnen op Mars belangrijk bewijsmateriaal (voor de aanwezigheid
van Martiaans leven) vernietigen of wetenschappers op het verkeerde been zetten doordat ze
aangezien worden voor Martiaanse bacteriën.
WIST JE DAT…
…onderzoekers al eens pleitten voor ‘nationale parken’ op Mars? Juist om deze planeet te
beschermen tegen aards leven.
Afweging
Natuurlijk moeten dergelijke situaties voorkomen worden. En dus moet NASA goed
nadenken alvorens deze Curiosity naar de donkere strepen stuurt. Hoe groot moet de afstand
tussen Curiosity en de donkere strepen minimaal zijn om elk risico uit te sluiten? “Dat is de
vraag die we al vroeg in het proces moeten beantwoorden,” stelt onderzoeker Catharine
Conley. Ze stelt dat een kilometers grote afstand waarschijnlijk geen probleem is. “Maar als
we veel dichterbij willen komen, moeten we op voorhand goed weten hoe groot de kans is dat
aardse organismen van de rover komen zetten en dat vertelt ons dan hoe ver de rover (van de
strepen, red.) weg moet blijven.”
Curiosity werd in 2011 gelanceerd en arriveerde in 2012 op Mars. Het belangrijkste doel van
de rover? Vaststellen of Mars leefbaar is of dat ooit was. Ergens in de komende maanden zal
moeten blijken of ook het bestuderen van de donkere strepen op Mars tot het takenpakket van
de rover gaat behoren.
Belangrijk onderdeel van NASA's
monsterraket spuwt vuur in Utah
NASA heeft de raketmotor van haar gloednieuwe Space Launch System opnieuw getest.
Het is een belangrijke stap richting de eerste lancering van de monsterraket.
In Utah ontbrandde de uitzonderlijk krachtige raketmotor horizontaal tijdens de tweede en
voorlopig laatste ‘kwalificatietest’. “Deze laatste kwalificatietest van het systeem laat zien dat
we echt vooruitgang geboekt hebben in de ontwikkeling van het Space Launch System,” stelt
William Gerstenmaier, namens NASA.
Twee minuten
De raketmotor was zo’n twee minuten actief. Tijdens de test zijn door tal van instrumenten
gegevens verzameld. De komende tijd zullen engineers deze gegevens analyseren en de test
verder evalueren.
De raketmotor in actie tijdens de laatste test. Afbeelding: NASA / Bill Ingalls.
Tweede test
In 2015 onderging de raketmotor ook al een kwalificatietest. Nu werd echter bij andere
temperaturen getest. Dat is belangrijk: NASA wil namelijk exact weten welk effect
uiteenlopende temperaturen hebben op het verbranden van de brandstof.
Space Launch System
Al in 2018 moet het Space Launch System – waar de geteste raketmotor dus deel van
uitmaakt – het luchtruim kiezen. Het is de bedoeling dat de draagraket dan onder meer een
onbemande Orion-capsule lanceert. Het Space Launch System wordt naast twee raketmotoren
ook nog eens aangedreven door vier RS-25 hoofdmotoren. Het is de krachtigste en grootste
draagraket die ooit ontwikkeld is. De eerste versie – die in 2018 het luchtruim kiest – moet tot
70 ton vracht in de ruimte kunnen brengen. Een tweede versie – die enkele jaren later wordt
verwacht – zal nog krachtiger zijn en wel 130 ton met zich mee kunnen torsen.
Zo zal NASA’s monsterraket er ongeveer uit gaan zien als deze helemaal klaar is.
Afbeelding: NASA.
Het Space Launch System is ontwikkeld met het oog op de nieuwe ambities van de
Amerikaanse ruimtevaartorganisatie. Na jarenlang de ogen gericht te hebben op
bestemmingen nabij de aarde – de maan en het internationale ruimtestation – wil NASA het
nu verderop gaan zoeken. De organisatie droomt van bemande missies naar planetoïden en
Mars. En daarvoor was duidelijk een nieuw lanceersysteem nodig. Naast dat lanceersysteem
werkt NASA ook al een aantal jaren aan een nieuw ruimtevaartuig: Orion.
1 JULI
Nog drie maanden en dan is het over en uit
voor ruimtesonde Rosetta
Op 30 september zal Rosetta haar prachtige missie beëindigen door gecontroleerd af te
dalen naar het oppervlak van komeet 67P/C-G.
Dat heeft de Europese ruimtevaartorganisatie bekend gemaakt. Tijdens de afdaling zal
Rosetta nog enkele laatste metingen verrichten. Zodra de orbiter echter op het oppervlak
landt, zal er waarschijnlijk geen communicatie meer mogelijk zijn en komt een einde aan
Rosetta’s werkzame leven.
Oorzaken
Dat er al over drie maanden een einde komt aan de missie heeft meerdere oorzaken. Ten
eerste is Rosetta de jongste niet meer: de sonde kwam in augustus 2014 bij komeet 67P/C-G
aan, maar daar ging een 12 jaar durende reis aan vooraf. Ten tweede werkt Rosetta in wat
ESA een ‘uitdagende omgeving’ noemt: een gebied waar het stof je continu om de oren vliegt
en dat gaat de sonde niet in de koude kleren zitten. Ten derde haast komeet 67P/C-G zich
momenteel van de zon vandaan. Dat betekent dat het steeds kouder en donkerder wordt en de
kans is groot dat Rosetta die kou niet het hoofd kan bieden.
Komeet 67P/C-G. Afbeelding: ESA / Rosetta / NAVCAM.
Net als Philae
En dus heeft ESA besloten dat het beter is als Rosetta lander Philae volgt. De lander zette in
november 2014 – met enige moeite – voet op de komeet en is inmiddels al doodverklaard.
WIST JE DAT…
…Rosetta recent aantoonde dat komeet 67P/C-G ingrediënten voor leven bevat?
De landing
Vanaf augustus zal ESA de baan van Rosetta geleidelijk aan aanpassen. En eind september
zal de sonde dan opdracht krijgen om af te dalen naar het oppervlak van komeet 67P/C-G.
Naar verwachting zal de sonde met een snelheid van zo’n 50 centimter per seconde (ongeveer
de helft van de landingssnelheid van Philae) op 67P/C-G stuiten. Waar Rosetta precies gaat
landen, is nog onduidelijk. ESA kijkt momenteel wat de beste optie is.
Hoewel de missie eind september tot een einde komt, zijn onderzoekers nog lang niet klaar
met komeet 67P/C-G. Rosetta heeft een schat aan informatie over de komeet en omgeving
verzameld en een deel van die informatie moet nog geanalyseerd worden. Grote kans dus dat
er zelfs nadat we afscheid hebben genomen van Rosetta nog belangrijke ontdekkingen uit de
missie voortkomen.
Juno-ruimtesonde nestelt zich in een baan
rond Jupiter
Het is gelukt: vannacht heeft ruimtesonde Juno zich – na een vijf jaar durende reis – in
een baan rond Jupiter gevestigd. De sonde is er klaar voor om al Jupiters geheimen te
ontfutselen.
Dat meldt NASA. “Het ruimtevaartuig deed het geweldig. Het ziet er geweldig uit. Dit is een
geweldige dag,” vat hoofdonderzoeker Scott Bolton, verbonden aan het Southwest Research
Institute de aankomst van Juno kort samen.
Spannend
Het waren vannacht spannende uren voor Bolton en collega’s. Want het was zeker niet
vanzelfsprekend dat Juno heelhuids bij de gasreus aan zou komen. Rond Jupiter bevinden
zich enorme stralingsgordels die de ruimtesonde moest zien te ontwijken om in een stabiele
baan rond Jupiter te komen. En dat is gelukt. “Als dat niet was gelukt en de sonde misschien
te dicht bij (de stralingsgordels, red.) in de buurt was gekomen, zou deze niet in staat zijn
geweest om zo lang rond Jupiter te cirkelen,” legt onderzoeker Brad Tucker, verbonden aan
de Australian National University, maar niet bij de Juno-missie betrokken, uit.
Testen
De komende maanden zal Juno – en de instrumenten aan boord – uitgebreid worden getest.
“Officieel gaan we in oktober beginnen met het verzamelen van wetenschappelijke
gegevens,” legt Bolton uit. “Maar wij hebben een manier bedacht om al veel eerder dan dat
gegevens te verzamelen.” En dat is goed nieuws. “Er is veel te zien en te doen hier,” stelt
Bolten, wijzend op Jupiter.
WIST JE DAT…
…aan boord van Juno Lego-poppetjes te vinden zijn?
37 rondjes
De sonde bevindt zich momenteel in een baan rond Jupiter die iets meer dan 53 dagen tijd
vereist om een rondje rond de gasreus te voltooien. Het is de bedoeling dat Juno op 19
oktober van baan verandert. Vanaf dat moment zal de sonde maar 14 dagen nodig hebben om
een rondje rond Jupiter te voltooien. Juno zal tijdens haar missie in totaal zo’n 37 keer om
Jupiter cirkelen en Jupiter dichter naderen dan elk ander ruimtevaartuig tot nu toe. Zo zal
Juno op een gegeven moment slechts 4100 kilometer boven de bovenzijde van Jupiters
wolken vliegen.
Gluren
Het is de bedoeling dat Juno tijdens haar missie onder het dikke wolkendek van Jupiter gaat
gluren en onder meer onderzoekt hoe de atmosfeer van de gasreus in elkaar steekt. Ook zal
Juno moeten uitzoeken of Jupiter een vaste kern heeft. Uiteindelijk moet uit de missie blijken
hoe en waar Jupiter ontstaan is en hoe de gasreus van invloed is geweest op de evolutie van
het complete zonnestelsel.
De missie van Juno duurt tot 20 februari 2018. Dan zal Juno opdracht krijgen om zich in de
atmosfeer van Jupiter te boren.
Daar is 'ie dan! De eerste foto van Juno sinds
aankomst bij Jupiter!
We hebben er even op moeten wachten, maar hier is dan het eerste kiekje dat Juno
vanuit een baan rond Jupiter heeft gemaakt.
Juno arriveerde op 5 juli bij de gasreus. Deze camera maakt foto’s in zichtbaar licht. En met
die camera schoot Juno haar eerste kiekjes vanuit een baan rond Jupiter.
Jupiter en zijn manen
Eén van die eerste foto’s zie je hieronder. Op het moment dat Juno deze foto maakte, was
deze zo’n 4,3 miljoen kilometer van Jupiter verwijderd. Op de foto is van alles te zien.
Bijvoorbeeld de kenmerkende Grote Vlek op Jupiter. Maar ook drie van de vier grootste
manen van Jupiter: Io, Europa en Ganymedes (van links naar rechts).
Afbeelding: NASA / JPL-Caltech / SwRI / MSSS.
Hoge resolutie
Natuurlijk zullen er de komende tijd nog veel meer foto’s van Jupiter en zijn manen volgen.
De eerste foto’s met een zeer hoge resolutie laten echter nog even op zich wachten. Deze
zullen eind augustus – wanneer Juno voor het eerst dicht langs Jupiter scheert – worden
gemaakt en waarschijnlijk begin september worden vrijgegeven.
Overleefd
Voor wetenschappers zijn deze eerste kiekjes echter al veelzeggend. “Dit beeld van JunoCam
wijst erop dat deze zijn eerste reis door de extreme straling rondom Jupiter heeft overleefd en
daarbij niet is aangetast,” vertelt onderzoeker Scott Bolton. “We kunnen niet wachten tot we
de eerste beelden van Jupiters polen te zien krijgen.” Deze hebben we nog nooit in detail
kunnen bekijken, maar Juno moet daar verandering in gaan brengen.
Maar Juno is natuurlijk niet alleen naar Jupiter gevlogen om foto’s te maken. De sonde moet
ook uitgebreid onderzoek gaan doen naar Jupiter. Zo zal deze onder meer onder het dikke
wolkendek van de gasreus gaan gluren. Ook moet Juno uitzoeken of Jupiter wellicht een
vaste kern heeft en hoe de gasreus is ontstaan. Ook het poollicht op de gasreus zal bestudeerd
worden. De missie van Juno loopt tot 20 februari 2018. Tijdens de missie zal Juno zo’n 37
keer om Jupiter cirkelen. Soms zal Juno daarbij op een afstand van slechts 4100 kilometer
over de wolken van de gasreus scheren.
Hubble fotografeert gigantische groep
sterrenstelsels
De Hubble-ruimtetelescoop heeft een schitterende foto gemaakt van Abell S1063. Deze
groep met ontelbaar veel sterrenstelsels is vier miljard lichtjaar van ons melkwegstelsel
verwijderd.
Omdat de afstand tot het sterrenstelsel vier miljard lichtjaar is, kijken we dus eigenlijk vier
miljard jaar terug in de tijd. Maar er is meer. Omdat Abell S1063 een zwaar cluster is, wordt
het licht van objecten achter het cluster afgebogen. Hierdoor lijken de objecten een stuk
groter, waardoor Hubble sterrenstelsels kan spotten die anders niet of nauwelijks te zien zijn.
Dankzij dit kosmische vergrootglas hebben onderzoekers een extreem ver sterrenstelsel
waargenomen. Zij zien dit sterrenstelsel zoals het er één miljard jaar na de oerknal uitzag.
Daarnaast identificeerden astronomen zestien andere achtergrondstelsels, waarvan het licht
wordt verstoord door Abell S1063. Deze sterrenstelsels verschijnen namelijk op meerdere
plekken tegelijkertijd, zoals wel vaker gebeurt met achtergrondstelsels en kosmische lenzen.
Dankzij de vondst van deze sterrenstelsels kunnen astronomen modellen van de verdeling van
normale en donkere materie in Abell S0163 verbeteren.
Naast Abell S1063 zijn er veel meer kosmische lenzen. Drie andere clusters zijn inmiddels al
geobserveerd binnen het zogenoemde Frontier Fields-programma. De komende jaren worden
twee andere clusters bekeken, waardoor astronomen een goed beeld hebben van hoe deze
kosmische vergrootglazen werken.
Mare Imbrium is ontstaan door botsing met
protoplaneet
Vier miljard jaar geleden is Mare Imbrium op de maan ontstaan. Wetenschappers
hebben nu berekend hoe groot het object was die de ‘maanzee’ creëerde. Het blijkt een
flinke jongen te zijn.
Op basis van computersimulaties en experimenten beweren twee Amerikaanse onderzoekers
dat het Mare Imbrium is gevormd door object van minstens 250 kilometer groot. Eerder
gingen astronomen uit van een veel kleiner en lichter object, namelijk eentje die twee keer
kleiner en tien keer lichter is dan het daadwerkelijke inslagobject.
“We hebben aangetoond dat Mare Imbrium is gevormd door een enorm object, groot genoeg
om geclassificeerd te worden als een protoplaneet”, zegt professor Pete Schultz aan de Brown
universiteit. “Dit is de eerste keer dat er een schatting is gemaakt van de grootte van het
inslagobject door te kijken naar landschapskenmerken.” Zo is het duizend kilometer grote
bekken omringd door allerlei kraters en groeven, die vanaf de aarde met kleinere telescopen
zichtbaar zijn. Deze groeven en kraters zijn gevormd door neervallend puin kort na de
meteorietinslag.
De locatie van Mare Imbrium. De maanzee is vanaf het aardoppervlak met het blote oog te
zien.
Experimenten
De meeste groeven bevinden zich aan de zuidwestkant van Mare Imbrium. Volgens de
onderzoekers betekent dit dat de protoplaneet uit het noordwesten kwam en schuin op het
maanoppervlak insloeg. De onderzoekers hebben deze inslag nagebootst door in een
laboratorium plaatjes aluminium te bestoken met mini-projectielen. In combinatie met
computermodellen konden zij vervolgens het gewicht en de omvang van het object
vaststellen.
“De schattingen zijn aan de lage kant”, vervolgt Schultz. “Het is aannemelijk dat het object
nog groter was. Mogelijk zelfs 300 kilometer groot.”
Late Zware Bombardement
Mare Imbrium is ontstaan tijdens het Late Zware Bombardement, een periode waarin
planeten in het binnenste gedeelte van het zonnestelsel meer meteorieten om de oren kregen.
Het is nog onbekend waarom dit gebeurde. Wellicht is de baan van Jupiter kleiner geworden,
waardoor de banen van veel planetoïden veranderden. Een andere mogelijkheid is een zware
botsing in het zonnestelsel, waardoor er veel rondvliegend puin ontstond. Op aarde zijn geen
sporen van het Late Zware Bombardement aangetroffen, omdat de oudste aardse gesteenten
maar 3,8 miljard jaar oud zijn. Wetenschappers schatten dat onze planeet elke honderd jaar
werd getroffen door een serieuze inslag en dat er een paar kraters met diameters groter dan
5.000 kilometer moeten zijn geweest.
1 AUGUSTUS
Chinese maanrover geeft nu echt de geest
Maanrover Yutu doet het niet meer. Volgens Chinese staatsmedia is de rover – na een
eerdere schijndood – nu echt een eenzame dood gestorven op de maan.
Het nieuws kwam op de Chinese tegenhanger van Twitter – Sina Weibo – naar buiten. Op het
account van de maanrover verscheen een laatste groet aan het publiek. En volgens
staatsmedium Xinhua is het ook echt over en uit en functioneert Yutu niet langer.
Yutu. Deze foto werd gemaakt door de Chang’e 3-maanlander.
Problemen
Het is niet voor de eerste keer dat Yutu wordt doodverklaard. Dat gebeurde in 2014 ook al.
Toen leek de kou op de maan de rover – die in december 2013 op onze natuurlijke satelliet
landde – teveel te zijn geworden. Maar kort daarna was er dan toch weer goed nieuws. Yutu
was weer tot leven gekomen.
Ontdekkingen
Inmiddels zijn we alweer meer dan twee jaar verder en heeft Yutu na zijn schijndood nog een
hoop werk kunnen verzetten. Maar nu lijkt het dan ook echt voorbij te zijn. Overigens hoeven
de Chinezen zich daar zeker niet voor te schamen. De rover had eigenlijk maar drie maanden
mee moeten gaan en is toch maar mooi meer dan twee jaar actief geweest. In die periode
heeft de rover uitgebreid onderzoek gedaan naar de maan en onder meer een nieuw soort
gesteente ontdekt.
Nieuwe missie
Met de dood van Yutu is het Chinese avontuur op de maan zeker niet voorbij. Sterker nog:
het is nog maar net begonnen. Zo werkt China op het moment aan een nieuwe maanmissie
die in 2017 werkelijkheid moet gaan worden. Tijdens deze missie willen de Chinezen
gesteenten op de maan verzamelen en terug naar de aarde brengen voor analyse.
De maan was altijd het domein van natiën. China was het derde land dat voet zette op onze
natuurlijke satelliet, na Rusland en de VS. Gisteren werd echter bekend dat ook de eerste
private maanmissie – georganiseerd door een Amerikaans bedrijf – al snel werkelijkheid zal
worden.
Perseïden geven een prachtige show weg
Dit weekend gaven de Perseïden acte de présence. Heb je het gemist? Geen nood;
gelukkig hebben we de foto’s nog!
Elk jaar in augustus beweegt de aarde door de baan van komeet Swift-Tuttle. En in die baan
heeft de komeet een hoop stof achtergelaten. Wanneer de aarde door die baan trekt, belandt
een deel van die stofdeeltjes in de atmosfeer. De deeltjes komen daar in botsing met
moleculen en daarbij komt energie vrij. En dat zien wij als lichtstreepjes: meteoren (in de
volksmond ook wel ‘vallende sterren’ genoemd). De meteorenzwerm die elk jaar – dankzij
komeet Swift-Tuttle in augustus acte de présence geeft, noemen we de Perseïden. En
afgelopen weekend was het weer zover.
Extra bijzonder
Voorafgaand aan de piek van deze meteorenzwerm waren we al gewaarschuwd. Dit kon wel
eens een heel bijzondere sterrenregen worden! Onderzoekers voorspelden dat er tot wel 200
meteoren per uur te zien zouden zijn! En wel doordat de aarde dit jaar door een wat dichter
stofspoor trok.
Honderden meteoren
En jawel, deze meteorenzwerm was bijzonder, zo konden we vrijdag al melden. In een paar
uur tijd waren op sommige plekken tot wel 900 meteoren te spotten! Die opleving ging aan
een groot deel van Nederland door toedoen van bewolking helaas voorbij. Maar: sommigen
hadden geluk en bevonden zich wel onder een strakke sterrenhemel. Fotografe Ellen van den
Doel bijvoorbeeld. Zij maakte op het eiland Goeree-Overflakkee – de thuisbasis van onze
redactie – deze prachtige selfie. Naast de meteoor zie je ook de ondergaande maan en de
Melkweg.
Een prachtige foto van Ellen van den Doel, gemaakt op de Slikken van Flakkee.
En ook elders ter wereld werden prachtige foto’s van de sterrenregen gemaakt. In West
Virginia kiekte Bill Ingalls bijvoorbeeld dit fraaie lichtstreepje.
Foto: Bill Ingalls / NASA.
En ook deze mooie foto is van zijn hand.
Foto: Bill Ingalls / NASA.
En Roy Keeris maakte deze prachtige foto van 11 op 12 augustus vanuit Noord-Frankrijk.
Foto: Roy Keeris.
Daarnaast wist hij in dezelfde nacht ook deze vuurbol te vereeuwigen.
Foto: Roy Keeris.
Graag plaatsen we die schijnbaar eenvoudige lichtstreepjes nog even voor je in perspectief en
wel met de woorden van Bill Cooke, werkzaam bij NASA’s Meteoroid Environments Office.
“De meteoren die je dit jaar ziet, zijn afkomstig van scheervluchten die een komeet
honderden, zoniet duizenden jaren geleden maakte. En ze hebben miljarden kilometers
afgelegd alvorens hun kamikazeduik in de aardse atmosfeer te maken.”
Sojoez: al bijna vijftig jaar heer en meester in
de ruimte
Als astronaut kun je er sinds 2011 niet omheen: Sojoez. En deze momenteel enige
manier van regulier, bemand ruimtereizen viert binnenkort zijn vijftigste verjaardag.
Een mooi moment om eens op de Sojoez in te zoomen!
Het ruimtevaartuig Sojoez wordt in internationale kringen beschouwd als de veiligste, meest
beproefde en langst ontwikkelde manier om mensen in een baan om de Aarde te brengen.
Ook André Kuipers, Nederlands astronaut voor ESA, bezocht het ISS twee maal veilig en
probleemloos dankzij het Russische staaltje techniek. De rijke familie aan Sojoez-capsules
stamt uit de jaren ’60 en viert binnenkort zijn 50e verjaardag.
Ruimtewedloop
De Sojoez (‘Сою́з’, Russisch voor ‘Unie’) is een Russische ruimtevaartcapsule waarvan het
eerste ontwerp stamt uit 1962. Van de hand van niemand minder dan Sergej Koroljov, had
deze tot doel de Sovjet-Unie te ondersteunen in de ruimtewedloop en de race naar de maan
als bemande maanscheerder. Hoewel het nooit van een bemande maanscheervlucht met een
Sojoez kwam, is het oorspronkelijke Sojoez-A ontwerp, bestaande uit drie modules, in 50 jaar
tijd van buitenaf gezien weinig veranderd. Qua missiedoelen en techniek daarentegen heeft
het ruimtevaartuig een zeer rijke evolutie doorstaan die leidde tot de ontwikkeling van tal van
andere, gelijkende orbiters waaronder de Progress vrachtmodule en de Indiase en Chinese
bemande orbiters: ISRO Orbital Vehicle en Shenzhou. Vandaag de dag worden Sojoezcapsules gebruikt voor het aan- en afvoeren van bemanning aan het ISS en als schuilcabine /
reddingscapsule in geval van nood. Op twee catastrofale missies na, beiden in de beginjaren,
heeft het Sojoez-programma 129 bemande vluchten succesvol volbracht, allen gelanceerd
vanaf het Bajkonoer-lanceercomplex in Kazachstan. Recent (in de nacht van 6 op 7 juli) heeft
RKK Energia, het ontwerpbureau van Koroljov en de bouwer van alle Sojoez-capsules, een
gemoderniseerde variant (Sojoez MS) in gebruik genomen om de komende jaren deze taken
uit te kunnen blijven voeren. Ondertussen wordt er gewerkt aan een geheel nieuwe bemande
orbiter, de ‘Federation’.
Poster van één van de oorspronkelijke plannen om Sojoez (LOK), gelanceerd met een
krachtige N1-raketlanceerder en gekoppeld aan een extra brandstofmodule naar de maan te
laten vliegen, een plan welke nooit met succes werd uitgevoerd. Foto: RKK Energia.
Historie
Maar voor nu moeten we dus genoegen nemen met de Sojoez. En alhoewel de hedendaagse
Sojoez MS sterk lijkt op eerdere modellen, heeft deze een rijke historie en een veelheid aan
varianten gekend. We geven een verkort overzicht.
In december 1962 diende Sergej Koroljov, ook wel beschouwd als de Sovjet-equivalent van
Duits-Amerikaans ruimtevaartingenieur Werner von Braun de definitieve ontwerpen van de
Sojoez-A (ook wel de ‘7K’ genoemd) in bij de Sovjet Partijleiding. Gelanceerd met de
inmiddels beproefde R7-raketfamilie (later evoluerend in de Sojoez-raketlanceerder en reeds
beproefd met lanceringen van langeafstandskruisraketten, ruimte-hond Laika, Gagarin’s
Vostok-1, enz.) kon de module twee kosmonauten in een lage baan rond de Aarde brengen,
rendez-vous- en koppelmanoeuvres uitvoeren en de middelste module met de twee
kosmonauten veilig terug naar aarde brengen doordat deze was voorzien van een hitteschild
en parachutes. Subsidiëring van de bouw van het ontwerp werd door Sovjet-partijleider
Nikita Chroestjov van de hand gewezen, onder meer omdat Koroljov’s opponent Vladimir
Chelomey favoriet was met alternatieve ontwerpen (de UR500K-L1) voor een directere
manier van een maanscheervlucht. Chelomey’s ontwerp maakte gebruik van een zwaardere
lanceerder, de UR-500, en had zodoende geen noodzaak aan de twee extra lanceringen en het
orbitaal assembleren zoals het ontwerp van Sojoez-A kende om een maanscheervlucht te
kunnen uitvoeren. Onderwijl werd het ontwerpbureau van Koroljov belast met het ontwerpen
van de N1-L3; de beoogde L3 Sovjet-maanlander als antwoord op de reeds jaren in
ontwikkeling zijnde Apollo. De Russische maanlander zou gelanceerd worden met de N-1, de
gedoemde zware lanceerder als equivalent van de Amerikaanse Apollo-lanceerder; de SaturnV.
Eerste generatie: Sojoez 7K-OK en 7K-LOK
Pas toen de invloed van Chroestjov afnam en hij uiteindelijk werd afgezet in oktober 1964,
successen uitbleven bij de ontwikkeling van de zware lanceerders UR-500 en N-1, en de
Amerikanen succes boekten met hun Gemini-programma zou Koroljov zijn ontwerpbureau
de opdracht geven de Sojoez-A nieuw leven in te blazen. Dit leidde uiteindelijk tot de eerste
onbemande testvlucht, missie Kosmos-133, gelanceerd op 28 november 1966, van Sojoez
variant ‘7K-OK’. ‘7K’ naar de kracht van de lanceerder, ‘OK’ naar ‘orbiter’, was als
driedelig ruimtevaartuig multifunctioneel inzetbaar voor het bemand of onbemand lanceren
naar een lage baan om de Aarde, te manoeuvreren, te koppelen en te landen. Zodoende kon
Sojoez bijdragen aan tal van experimenten, het oefenen van rendez-vous- en
koppelmanoeuvres en kosmonauten laten overstappen van en naar andere capsules of het
latere Saljoet ruimteveer. De orbiter bood ruimte aan drie kosmonauten en tot 30 dagen
levensonderhoud aan één kosmonaut. Na drie onbemande testvluchten werd op 23 april 1964
missie Sojoez-1 bemand gelanceerd met Vladimir Komarov aan boord, terwijl bekend was
dat Sojoez nog met honderden ontwerpfouten kampte. De missie liep uit op een catastrofe,
Komarov stierf toen zijn capsule met hoge snelheid neerstortte vanwege weigerende
parachutes. Een algehele herziening van Sojoez, vergelijkbaar met de algehele herziening na
de catastrofale Apollo-1, zou volgen. Eind oktober 1968 werden Sojoez-2 en -3 gelanceerd,
bemand door Georgy Beregovoy. Hoewel de voorgenomen koppeling tussen beiden niet
mocht lukken, werd de missie en het herziene Sojoez-ontwerp toch als groot succes
beschouwd en het Sojoez 7K-OK ontwerp vervolgens meervoudig ingezet. In deze beginjaren
zette Sojoez talloze records op zijn naam, waaronder ’s werelds eerste onbemande,
geautomatiseerde koppeling (Kosmos-186 en -188), ’s werelds eerste bemande koppeling en
overstap (Sojoez-4 en -5), ’s werelds eerste koppeling aan een ruimtestation (Sojoez 10), ’s
werelds eerste overstap naar een ruimtestation (Sojoez-11). Deze laatste missie verliep echter
na afkoppeling rampzalig; de druk viel weg in het vacuüm van de ruimte, drie kosmonauten
verloren hierbij het leven, ’s werelds enige (drie) overledenen boven de Karman-lijn hiermee
eveneens als triestig record gevestigd. De catastrofe zou leiden tot de productiestop van de
7K-OK in 1971. Men ging terug naar de tekentafel.
Tweevoudig gezekerd, tweevoudig bemand: Sojoez 7K-T en 7K-TM
Na de fatale vlucht van Sojoez-11 door wegvallende cabinedruk, had de volgende generatie
Sojoez-capsules (periode 1972-1981, beginnend met model 7K-T) als antwoord de
kosmonauten drukpakken te laten dragen als extra zekering. Gezien deze nogal log en groot
waren, ging de maatregel ten kostte van een derde zitplaats. Het schrappen van een zitplaats
resulteerde wel in ruimte voor extra levensvoorzieningstechnieken en -voorraden. Gedreven
op de boordaccu’s werd de Sojoez 7K-T geacht binnen twee dagen na lancering zijn einddoel
te bereiken en aldaar elektriciteit te kunnen bijladen in plaats van zelf te genereren. De
module is dan ook voornamelijk ontworpen om bemanningsleden van en naar ruimtestations
te brengen en niet zozeer langdurig autonoom te functioneren; de bijnaam ‘Sojoez Ferry’ was
meer dan toepasselijk. Als ferry heeft variant 7K-T in de periode 1972-1981 tal van militaire
Almat- en civiele Saljoet-ruimtestations aangedaan in de 31 maal dat deze werd gelanceerd,
waarvan vijf onbemande testvluchten en één onsuccesvolle vlucht ( Sojoez 7K-T No.39, door
een fout in de raketlanceerder werd er geen baan bereikt, de ongeplande landing werd door
beide kosmonauten overleefd).
Artistieke impressie van de koppeling van Sojoez en Apollo tijdens de gezamenlijke missie
Apollo–Soyuz Test Project (ASTP). Afbeelding: NASA
Een afgeleide variant, de Sojoez 7K-TM, had als doel de samenwerkingsmissie Apollo–
Soyuz Test Project (ASTP) namens de Sovjet-Unie te volbrengen. Voorzien van
zonnepanelen om een langere missieduur toe te staan, een gewijzigd koppelmechanisme
volgens de overeengekomen specificaties (Apollo werd voorzien van een speciaal voor deze
missie ontwikkelde koppelbrug) en de mogelijkheid de boorddruk voor aankoppeling te
verlagen naar Apollo’s standaard van 0,68 bar, heeft deze variant na drie test- en oefen
lanceringen, de kosmonauten Leonov en Kubasov op 17 juli 1975 de handen laten schudden
van astronauten Stafford, Brand en Slayton op ongeveer 220 kilometer hoogte. De
succesvolle koppeling markeerde het einde van Apollo en de ruimtewedloop alsook het begin
van steeds nauwere samenwerking tussen wetenschappers en ingenieurs van beide
grootmachten.
Militaire Sojoez-varianten
Buiten het weten van het grote publiek, dat sowieso slechts gematigd en enkel bij successen
in de Sovjet-ruimtevaart op de hoogte werd gesteld via de staatsmedia, liep een groots
programma om de Sovjet-Unie ook in militair domein slagvaardig te maken in de ruimte.
Men ontwikkelde aangepaste Sojoez-capsules voor een gewapende confrontatie of om
vijandelijke satellieten te observeren en te vernietigen. Ten minste zeven Sojoez-varianten;
Sojoez P, Sojoez R, Sojoez PPK, Sojoez 7K-VI, Sojoez 7K-S, Sojoez 7K-ST en Sojoez OBVI zagen naast de bekende varianten van Sojoez-capsules het licht. Veel details ontbreken uit
deze tak van ontwikkeling, en het programma is meermaals in diverse testfases gehinderd
geweest door ontwerpfouten en falende raketlanceerders, wat leidde tot nog meer
herzieningen. Over het algemeen zag men af van het gebruik van zonnepanelen en koos men
voor nucleaire oplossingen om de grotere vraag naar energie voor onder meer radarsystemen
te ondervangen en heeft men de configuratie van de drie modules meermaals herzien, onder
meer om vijandelijke sattelieten in banen tot 6000 kilometer hoogte te kunnen bereiken.
Op de afbeelding hierboven zie je v.l.n.r. militaire Sojoez-varianten Sojoez P, Sojoez PPK,
Sojoez R, Sojoez VI en Sojoez VI/OIS. Hoogtij van deze militaire varianten was in de jaren
’60, waarna men afzag van bemande militaire missies en voornamelijk overstapte op
onbemande satellieten voor de genoemde missiedoelen. Afbeelding: astronautix.com / Mark
Wade.
Derde generatie: Sojoez-T
In 1979 volgde een grondige herziening van het Sojoez-ontwerp met de lessen geleerd van
eerdere varianten en missies. ‘Sojoez-T’ (‘T’ naar ‘Transportnyi’ / Transporter) werd
geboren, wederom uitgerust met zonnepanelen. De capsule bood zodoende een langere
autonome levensduur tot 11 dagen. Door herinrichting van de daalcabine konden wederom
drie kosmonauten vervoerd worden, nu allen met drukpak aan. De capsule was het gevolg
van verdere ontwikkeling en ervaring opgedaan met eerdere missies en ontwerpen.
1986-2016: Sojoez TM, TMA, TMA-M
De vierde generatie Sojoez zag in 1986 het licht als gevolg van voortdurende technische
innovatie en het herontwerpen van diverse systemen met de hulp van digitale sensoren en
computertechnologie. Nieuw waren de KURS automatische koppelpiloot en het KTDU-80
geïntegreerde stuwsysteem die de hoofdmotor en de 16 oriëntatie- en koppelmotoren allen
aanstuurden vanuit één stuur- en brandstofsysteem. Om de harde landing op de
Kazachstaanse steppe-grond verder te verzachten waren gewijzigde nood- en
hoofdparachutes en landingsmotoren aangebracht. TM (‘M’ naar ‘Modifitsirovannyi’ /
modificatie) werd 34 maal bemand gelanceerd in de periode 1986 tot 2002 om MIR en ISS
van een shuttledienst te voorzien.
Door de nauwere samenwerking tussen NASA en Roskosmos en het gezamenlijk doel ISS te
bevoorraden en te bemannen middels Spaceshuttle en Sojoez zijn op verzoek van NASA de
stoelen in de opvolgende serie Sojoez TMA (‘A’ naar ‘Antropometricheskii’ / antropomorf,
gezien de specificatiesherziening naar NASA’s richtlijnen) zodanig aangepast dat meer
verscheidene reizigers qua postuur konden meereizen. Ook werd de landing nog verder
verzacht met aanpassingen aan de landingsmotoren. Moest een reiziger voorheen tussen de
65 à 85 kg. wegen en tussen 1,62 m. en 1,83 m. lang zijn, mag deze nu 50 tot 94 kg. wegen
en tussen de 1,50 m. en 1.90 m. lang zijn. De stoelen bestaan uit een op maat gegoten mal
welke het lichaam van de reiziger omsluit, met als nadeel dat de stoel moet worden overgezet
van de ene aangekoppelde Sojoez-capsule naar de andere wanneer de bemanning volgens
planning in een andere Sojoez capsule afdaalt dan waarmee deze arriveerde. Sojoez TMA
vloog in de periode 2002 tot 2012 22 maal bemand, waaronder vlucht Sojoez TMA-3 en -4,
gelanceerd op 19 april 2004, waarvan André Kuipers tweede piloot was.
Het drukpak wordt voor lancering uitvoerig gecontroleerd op lekkages. Ook het aansluiten
van lichaam en stoel nadat de mal van het lichaam werd afgenomen en in de stoel werd
geïntegreerd, wordt nagelopen. Foto: NASA / Victor Zelentsov.
Op 7 oktober 2010 lanceerde fabrikant RKK Energia de één na laatste herziening van Sojoez;
Sojoez TMA-M. Verdere digitalisering maakten het mogelijk een 36-tal instrumenten en
(analoge) sensors te vervangen door een 19-tal moderne alternatieven en een
gewichtsreductie van ongeveer 70 kilogram te bewerkstelligen, alsook de introductie van
‘glass cockpit’, een volledig uit computerschermen bestaande cockpit. Andre Kuipers’
tweede vlucht naar het ISS vond plaats op 21 december 2011 als bemanningslid van TMA03M. Een overzicht van zijn vlucht en verblijf in het ISS vind je hier. De boordcomputer en
herziene vluchtschema’s maakten het mogelijk om vlak na het bereiken van een lage baan
rond aarde reeds rendez-vous in te zetten, de baancorrecties benodigd om ISS te bereiken.
Voorheen werden deze drie à vier manoeuvres vanuit de missieleiding berekend en de drie à
vier benodigde manoeuvres enkel uitgevoerd boven Russisch grondgebied om voldoende
betrouwbare telemetrie en communicatie toe te staan. Rendez-vous duurde daardoor zo’n 48
uur. De herziende vluchtschema en boordelektronica stonden nu toe deze manoeuvres
eigenhandig te berekenen en uit te voeren, waardoor Sojoez al in zes uur tijd het ISS kon
bereiken. Op 29 mei 2013 zette TMA-08M, de 117e bemande Sojoez-vlucht sinds haar
bestaan, een nieuw record neer, met de snelste aankoppeling van een bemande capsule aan
een ruimtestation ooit. Ook vanwege het pensioen van de spaceshuttle is de TMA-M sinds
zijn bestaan 20 maal gelanceerd geweest, ongeveer vier vluchten per jaar.
Van links naar rechts: astronaut Takuya Onishi van Japan Aerospace Exploration Agency
(JAXA), kosmonaut Anatoly Ivanishin van Roskosmos and NASA-astronaut Kate Rubins
poseren in deze foto voor hun Sojoez MS-01 capsule. Foto: RKK Energia.
Volgroeid: Sojoez MS
Sterk gelijkend aan het voorlaatste model TMA-M is de nieuwste herziening van Sojoez
sinds kort een feit; Sojoez MS. De herziening vond zowel plaats bij de sterk gelijkende
Progress-vrachtcapsule welke reeds tweemaal met succes gevlogen heeft, als bij de Sojoezreizigerscapsule. De aanpassingen betreffen voornamelijk efficiëntere en lichtere
boordcomputers en zonnepanelen, en effectievere boordtelemetrie en communicatiemiddelen
welke ook buiten direct bereik van grondstations autonoom en betrouwbaar diens koers
kunnen vaststellen en via diverse communicatiesatellieten alsnog contact kunnen leggen met
de missieleiding in Korolev, ten noordoosten van Moskou. Zo werd het KURS automatische
koppelsysteem in gewicht gehalveerd, het energieverbruik met twee derde gereduceerd en is
de nieuwe TsVM-101 hoofdnavigatiecomputer aanzienlijk kleiner en lichter (8,3 kg.) dan de
voorgaande Argon-16 computer (70 kg.). Tot en met november 2018 staan ten minste 11
bemande Sojoez MS vluchten gepland om ISS van bemanning te voorzien en deze veilig
thuis te brengen. RKK Energia heeft aangegeven dat deze herziening van Sojoez naar
verwachting de laatste zal zijn. De Sojoez zal uiteindelijk vervangen worden door aanzienlijk
modernere en veelzijdiger capsules, waarover wij in januari 2013 reeds enig licht lieten
schijnen.
Sojoez MS-01 verticaal gehesen en gereed gemaakt voor lancering op 7 juli 04:36 uur.
Afbeelding: NASA / Bill Ingalls.
Het Sojoez-ontwerp
Gelanceerd met een Sojoez-raketlanceerder, bestaat het Sojoez-ruimtevaarttuig uit drie
ontkoppelbare modules.
Doorsnede van Sojoez TMA / TMA-M / MS. Orbitale module (A): 1. koppelmechanisme, 2.
4. en 16. KURS-koppelpilootantennes, 3. TV-antenne, 5. aankoppel-camera, 6. doorgangsluik
gebruikt vóór lancering Daalcapsule (B): 7. parachute compartiment, 8. periscoop, 9. raam,
11. hitteschild Service module (C): 10. en 18. Oriëntatie- en verplaatsingsmotoren, 12. en 13.
sensors om stand van Aarde en zon te meten, 14 bevestigingspunt zonnepanelen, 15.
temperatuursensor, 17. hoofdmotor, 19 communicatieantenne, 20. Brandstoftanks, 21.
Zuurstoftank. Afbeelding: NASA.
(A) De orbitale module is het bovenste / voorste gedeelte van Sojoez. Deze drukmodule geeft
via een interne sluis toegang aan de reizigers in de daalcabine en vergroot de leefruimte aan
boord met 5 m³. De cabine wordt na de kritieke fases van de lancering in gebruik genomen
totdat Sojoez weer zal landen. De cabine biedt een sanitaire voorziening, slaapplaatsen en
enkele levensvoorzieningsfuncties. Het mechanisme van Sojoez om te kunnen aankoppelen
aan andere ruimtevaartuigen of het ISS, is bovenop de orbitale module aangebracht. Ook zit
in de zijkant een toegangsluik waardoor de reizigers nog voor de lancering in Sojoez kunnen
plaatsnemen. Tussen de dalingscabine en de orbitale module zit een sluis die tijdens de
kritieke delen van lancering gesloten blijft. Na afkoppeling van het ISS, wordt de orbitale
module voor terugkeer in de dampkring afgestoten door de boordcomputer m.b.v.
pyrotechnische bouten. De module meet een hoogte van 2,6 meter en een (start)gewicht van
1300 kg.
(B) de ‘descent-module’ of daalcabine, is het middelste gedeelte waarin de reizigers zittend
plaatsnemen tijdens het lanceren en afdalen naar aarde. Dit is de enige module die overblijft
en veiligheid biedt terwijl alle andere delen van zowel de Sojoez-raket als –het
ruimtevaarttuig afgeworpen en vernietigd worden. In de dik-stalen, robuuste drukcapsule is
naast ruimte voor drie zitplaatsen ook de cockpit aangebracht, bestaande uit meerdere
flatscreens, joysticks, consoles, een naar buiten reikende periscoop en gaskranen en -pompen
om de atmosfeer aan boord te reguleren. Onder de capsule zit een hitteschild waarop tijdens
de afdaling geremd wordt tegen de buitenatmosfeer. De raampjes en de inwendige parachutes
worden beschermd door afwerpbare beschermkappen en rondom de gehele capsule is een
deken van meerdere lagen isolatiemateriaal gewikkeld die geleidelijk aan opbrandt, waardoor
de capsule zelf ongeschonden blijft tijdens de intense daling. Na gebruik worden de zware,
deels opgebrande hitteschild en beschermkappen van de daalcabine afgeworpen. Zodoende
wordt het eindgewicht en de impact bij het neerkomen op de grond verder gereduceerd en de
kosmonauten tijdens de lange parachute-afdaling het zicht teruggegeven. De module is qua
zwaartepunt en aerodynamica zodanig vormgegeven dat deze de meeste interne volume biedt
(3,5 m³) maar tijdens zijn afdaling correct georiënteerd blijft en zelfs stuurbaar door een zeer
licht vleugeleffect. Tot slot bevinden zich onder het hitteschild zes kleine stuwraketjes om de
landing in de laatste meter afdaling verder te verzachten. De module meet een hoogte van 2,1
meter en een (start)gewicht van 2900 kg.
De binnenkant van de Sojoez daalcabine bevat de cockpit voor het monitoren van de vlucht
alsook handmatige besturing indien de situatie dit vereist. Hier aan het roer van de Sojoez
TMA-M simulator traint André Kuipers ter voorbereiding op zijn taak als hoofdpiloot voor
Sojoez-missie TMA-03M. Foto: ESA / S. Corvaja (augustus 2011).
(C) De servicemodule is het onderste / achterste gedeelte van Sojoez en bevat alle
noodzakelijke techniek om Sojoez autonoom in de ruimte te kunnen inzetten. Deze module is
in tegenstelling tot de andere twee modules niet toegankelijk voor de reizigers. In de module
bevindt zich een geringe drukkamer voor elektronica en diverse levensonderhoud technieken,
alsook radiatoren, een kleine raketmotor, brandstof, oriëntatie- en verplaatsingsmotoren,
boordcomputers, antennes en aan de buitenkant zijn uitklapbare zonnepanelen bevestigd. De
servicemodule wordt na het uitvoeren van de laatste manoeuvres om de landing mee in te
zetten afgeworpen. Voor de lokatiebepaling maakt de hedendaagse Sojoez-TMA-M gebruik
van diverse digitale boordsystemen voor locatiebepaling en heeft verschillende
(automatische) pilootfuncties, waaronder ‘KURS’, een volledig autonome en
geautomatiseerde koppelpiloot, gebruik makende van tal van sensors rondom de hele Sojoez.
De module meet een hoogte van 2,5 meter en een (start)gewicht van 2600 kg.
Soyuz TMA-03M wordt na assemblage en alle testen in zijn fairing geschoven. Vervolgens
zal de rest van de raketlanceerder worden aangehecht en het geheel richting lanceerplatform
gereden. Foto: GCTC / RSC Energia (december 2011).
Mocht zich na het afwerpen van de noodtrap en fairing een krappe drie minuten na lancering
alsnog een noodgeval voordoen, dan zijn tal van noodprocedures geprogrammeerd om de
daalcabine alsnog veilig en snel op de grond te zetten. Theoretisch zijn in alle noodscenario’s
de reizigers verzekerd van een veilige terugkomst.
Tot slot, voor bescherming tegen de extremen en gevaren van lancering (geluid, luchtdruk,
dynamische druk, enz.) is een ‘fairing’ (beschermkap) rondom de gehele Sojoez aangebracht,
alsook een vluchtrakettrap bovenop om de bemanning in geval van nood te evacueren vanaf
het lanceerplatform of tijdens de eerste minuten na lancering. De vluchttrap wordt
automatisch geactiveerd bij het overschrijden van nominale sensorwaarden of handmatig
vanuit de missieleiding. De noodtrap trekt de orbitale module en de bemande daalcabine
samen met de fairing tot 4 kilometer ver weg met een extreme, 6-seconden durende
versnelling. Dit systeem is slechts eenmaal gebruikt tijdens de ontploffingen in de onderste
trappen van Sojoez T-10a in 1983 en heeft ondanks de 14 à 17 G waaraan de vluchtende
kosmonauten werden blootgesteld, kosmonauten Titov en Strekalov het leven gered.
Sojoez MS-01
Recent werd dus de eerste Sojoez MS vanaf Baikonoer Kosmodroom in Kazachstan
gelanceerd. Aan boord bevonden zich Anatoly Ivanishin (Roskosmos), Kate Rubins (NASA)
en Takuya Onishi (JAXA). De vlucht stond eerder gepland voor 21 juni, maar door het
omgooien van het lanceerschema voor ISS door eerdere vertragingen en een kleine
technische fout in de voor deze serie ontwikkelde BURK (onderdeel van de vliegcomputer)
werd deze verzet naar 7 juli. Sojoez MS-01 zal volgens planning na 129 dagen op 13
november aanstaande in de Kazachstaanse steppe landen.
Tot zover onze showcase over de Sojoez capsule. In het volgende deel van deze serie over
Sojoez gaan we in op de Sojoez raketlanceerder.
Gesimuleerde Marsmissie op Hawaii komt na
één jaar ten einde
Na een jaar in isolatie op de helling van een vulkaan te hebben doorgebracht, is de
gesimuleerde Marsmissie van zes ‘astronauten’ op Hawaii ten einde gekomen.
De zes ‘astronauten’ werden eind augustus vorig jaar in een koepelvormig gebouw op de
helling van Mauna Loa opgesloten. Het doel? Een missie naar Mars simuleren en vaststellen
wat daar allemaal bij komt kijken.
Mars500
Een aantal jaar geleden organiseerde ESA ook al een gesimuleerde Marsmissie die nog langer
duurde: 520 dagen. De missie leverde een aantal interessante conclusies op.
Simulatie
Er werd alles aan gedaan om de gesimuleerde Marsmissie zo realistisch mogelijk te maken.
Neem bijvoorbeeld de communicatie met ‘aarde’. Omdat de afstand tussen de aarde en Mars
groot is, doen berichten er lang over om de aarde te bereiken en moet je dus ook een tijdje
wachten op een reactie: zo’n 40 minuten. Wanneer de astronauten vanuit hun koepelvormige
gebouw contact legden met de ‘aarde’ moesten ze ook 20 minuten wachten tot hun bericht
was aangekomen en vervolgens nog eens 20 minuten wachten op een reactie. Ging er iets
kapot ‘aan boord’? Dan moesten de ‘astronauten’ dat zelf op zien te lossen, want op Mars is
geen doe-het-zelf-winkel. Wilden de ‘astronauten’ hun koepel even verlaten? Dan moesten ze
zich eerst in een ruimtepak hijsen.
Moed
Hoewel de missie de astronauten – vier Amerikanen, een Fransman en Duitser – niet in de
koude kleren is gaan zitten, hebben ze aan het eind van de rit bemoedigende woorden voor
allen die dromen van een echte Marsmissie. “Ik kan je mijn persoonlijke kijk hier op geven,”
vertelt het Franse bemanningslid, Cyprien Verseux. “Een missie naar Mars in de nabije
toekomst is heel realistisch. Ik denk dat de technologische en psychologische hindernissen
genomen kunnen worden.”
Het nut van de simulatie
Een missie naar Mars is een hele opgave. Zo’n missie zal al snel tussen de 2 en 3 jaar in
beslag gaan nemen. Dat betekent dat astronauten die naar Mars gaan, het 2 tot 3 jaar in een
kleine ruimte met elkaar moeten zien uit te houden. Wat doet dat met een mens? Fysiek? En
psychisch? Hoe voorkom je ruzies en houd je het team hecht? En wat hebben die astronauten
precies nodig om onderweg en op Mars te kunnen functioneren? Het zijn vragen die eigenlijk
alleen beantwoord kunnen worden door een missie naar Mars te simuleren. De gesimuleerde
Marsmissie die gisteren ten einde kwam, maakt deel uit van het HI-SEAS-project. HI-SEAS
staat voor Hawai’i Space Exploration Analog and Simulation en wordt gefinancierd door
NASA. De gesimuleerde Marsmissie die gisteren ten einde kwam, is alweer de vierde op rij
en direct ook de langste simulatie die ooit binnen het HI-SEAS-project is opgezet (eerdere
gesimuleerde Marsmissies duurden tussen de drie en acht maanden).
Primeur! DNA voor het eerst in de ruimte
ontrafeld
Voor de allereerste keer heeft DNA sequencing in de ruimte plaatsgevonden. Een
mijlpaal, aldus NASA.
Afgelopen weekend hield astronaute Kate Rubins zich aan boord van het internationale
ruimtestation bezig met DNA sequencing (zie kader). En met succes. Een mijlpaal. Want in
staat zijn om het DNA van levende organismen in de ruimte te ontrafelen, biedt grote
mogelijkheden.
Ziekte
Zo kunnen astronauten in de ruimte een bepaalde ziekte diagnosticeren. Of astronauten
kunnen microben die in het ruimtestation leven, identificeren en vaststellen of deze een
bedreiging vormen voor de gezondheid van mensen. Met name in de toekomst kan DNA
sequencing in de ruimte wel eens van levensbelang blijken te zijn, bijvoorbeeld tijdens een
lange ruimtereis naar Mars.
DNA sequencing
DNA bevat de instructies voor elke cel in een organisme. Die instructies worden in DNA
vertegenwoordigd door de letters A, G, C en T. Het aantal letters en de volgorde van die
letters verschilt van organisme tot organisme en kan dus gebruikt worden om verschillende
organismen uit elkaar te houden. Tijdens DNA sequencing wordt de volgorde van de letters
bepaald en aan de hand daarvan kan dan weer vastgesteld worden tot welke soort de
leverancier van dit DNA behoort.
Het kan!
En nu is dus bewezen dat het mogelijk is om DNA in de ruimte te ontrafelen. En dat was niet
zo vanzelfsprekend. Rubins gebruikte tijdens het experiment in het ISS een DNA sequencingapparaat. Dit apparaat stuurt een positieve stroom door nanoporiën in het apparaat heen.
Tegelijkertijd beweegt een vloeistof met daarin het DNA-materiaal door het apparaat.
Individuele DNA-moleculen blokkeren de poriën en veranderen de stroom op een manier die
voor elke DNA-sequentie uniek is. Door te kijken naar die veranderingen, kunnen
onderzoekers een bepaalde DNA-sequentie toewijzen aan een bepaald organisme. Maar dit
apparaat was nog niet eerder in een ruimte met beperkte zwaartekracht gebruikt. En in zo’n
ruimte gelden toch weer andere regels dan op aarde en dus was onduidelijk of het apparaat
wel zou werken. Zo stijgen bubbels in de vloeistof op aarde op en kunnen vervolgens
verwijderd worden. Maar bubbels in de ruimte zijn minder voorspelbaar. “Als in de ruimte
een luchtbubbel ontstaat, weten we niet hoe deze zich gedraagt,” vertelt onderzoeker Aaron
Burton. “Onze grootste zorg is dat deze de nanoporiën zou blokkeren.”
Rubins testte onder meer weefsels van muizen en DNA van bacteriën en virussen. Het DNA
was al op aarde voorbereid. Volgende stap is om ook dat stukje voorbereiding in de ruimte te
doen. “Sequencing aan boord maakt het mogelijk voor de bemanning om op elk moment te
weten wat er in hun omgeving leeft,” vertelt onderzoeker Sarah Castro-Wallace. “Dat stelt
ons op aarde in staat om gepaste actie te nemen: moeten we dit direct opruimen of zal het
innemen van antibiotica helpen of niet? We kunnen het ruimtestation nu bevoorraden met
desinfecterende middelen en antibiotica, maar zodra onze bemanningen verder reizen dan een
baan rond de aarde moeten we weten wanneer we deze kostbare stoffen moeten sparen en
wanneer we ze moeten gebruiken.”
1 SEPTEMBER
Drie grote planeten ontdekt rond dubbelster
Nog niet eerder hebben onderzoekers twee sterren ontdekt die zo dicht om elkaar heen
draaien en ook nog eens elk hun eigen planeten bezitten.
De dubbelster in kwestie bestaat uit de ster HD 133131A en HD 133131B. De eerstgenoemde
ster bezit twee planeten die in een licht excentrische baan rond hun ster draaien. Eén van deze
planeten bezit minimaal anderhalf keer de massa van Jupiter. De andere bezit minimaal een
half keer de massa van Jupiter. HD 133131B bezit één planeet met een licht excentrische
baan. Deze planeet bezit zeker 2,5 keer de massa van Jupiter.
De twee sterren en hun planeten. Afbeelding: Timothy Rodigas.
Dichtbij
Wat dit stelsel zo bijzonder maakt, is dat de twee sterren heel dicht bij elkaar staan. Ze zijn
slechts 360 AU van elkaar verwijderd (1 AU is de afstand tussen de aarde en de zon). Nog
niet eerder hebben onderzoekers twee sterren ontdekt die zo dicht om elkaar heen draaien en
ook nog eens elk planeten bezitten. En daarmee is het systeem dus een recordbreker. Het
stoot een systeem bestaande uit twee sterren die door 1000 AU van elkaar gescheiden worden
en elk hun eigen planeten bezitten, van de troon.
Niet helemaal hetzelfde
Uit het onderzoek blijkt ook dat HD 133131A en HD133131B niet helemaal hetzelfde zijn.
De samenstelling van de ene ster is net iets anders dan die van de andere. Mogelijk heeft één
van de sterren in het begin van zijn leven een baby-planeet verzwolgen, waardoor de
samenstelling van deze ster is veranderd.
Waterstof en helium
Maar de dubbelster is om nog een reden bijzonder. Beide sterren zijn namelijk ‘metaalarm’.
Dat betekent dat het grootste deel van hun massa bestaat uit waterstof en helium, in plaats
van andere elementen zoals ijzer of zuurstof. De meeste sterren die grote planeten bezitten,
zijn metaalrijk. Tot op heden zijn ons slechts zes andere metaalarme dubbelsterren met
exoplaneten bekend.
Ook bijzonder is dat de dubbelster planeten bezit die ongeveer net zo groot zijn als Jupiter.
De meeste exoplaneten die tot op heden ontdekt zijn, zijn iets groter dan onze aarde, maar
kleiner dan Neptunus of Uranus. Planeten die qua grootte vergelijkbaar zijn met Jupiter zijn
maar rond een klein percentage sterren aangetroffen.
Oeps... ESA-satelliet geraakt door ruimtesteen
Op een nieuwe foto van het zonnepaneel van de Copernicus Sentinel-1A satelliet is een
kleine krater van ruwweg 40 centimeter te zien. Volgens ingenieurs van de Europese
ruimtevaartorganisatie is de satelliet op 23 augustus geraakt door een piepklein
ruimtesteentje.
Op 23 augustus om 19:07 uur Nederlandse tijd stokte de stroomopbrengst plotseling. De
satelliet vloog op dat moment 700 kilometer boven het aardoppervlak. Na een controle
kwamen wetenschappers er al snel achter dat de baan en de positie van de Copernicus
Sentinel-1A satelliet waren veranderd na het op dat moment nog onbekende incident.
Was de satelliet geraakt door ruimteafval of door een minuscuul ruimtesteentje? ESAingenieurs besloten om foto’s van de zonnepanelen te maken en vergeleken die met beelden
die kort na de lancering in 2014 zijn gemaakt. Ze troffen vervolgens een krater op één
zonnepaneel aan. De onderzoekers vermoeden dat het ruimtedeeltje enkele millimeters groot
was.
De linkerfoto is in 2014 gemaakt. De rechterfoto is kort na de meteorietinslag gemaakt. De
40 centimeter grote krater is duidelijk te zien.
Gelukkig vormt de inslag geen probleem voor de satelliet. De kunstmaan ontvangt nu iets
minder stroom, maar krijgt nog steeds veel meer energie dan nodig is om te opereren.
Kunnen we er in de toekomst iets aan doen? Helaas niet. “Deze kleine objecten kunnen we
niet vanaf de grond zien”, zegt ruimteafvalspecialist Holger Krag van de Europese
ruimtevaartorganisatie. “We volgen alleen objecten groter dan vijf centimeter. Deze objecten
kunnen we wel ontwijken, bijvoorbeeld door satellieten iets hoger of lager te laten vliegen.”
Rosetta maakt foto van omgevallen
komeetlander Philae
De komeetlander Philae is teruggevonden op de komeet 67P/Churyuov-Gerasimenko.
Kort na de landing in november 2014 verbrak Philae het contact, omdat de batterij van
de lander leeg was. Nu zien we waarom. Philae is omgevallen.
Het verhaal van Philae zou eigenlijk verfilmd moeten worden. De lander daalde op 12
november 2014 af naar het oppervlak van de komeet 67P/C-G. Kort na de landing weigerden
de harpoenen – waarmee Philae zich aan het oppervlak vast moest maken – dienst, waardoor
de komeetlander de ruimte in stuiterde. Uit gegevens blijkt dat Philae drie keer landde (en dus
twee keer stuiterde), namelijk om 16:33 uur, 18:26 uur en 18:33 uur.
De onfortuinlijke komeetlander kwam uiteindelijk op z’n zij in een kloof terecht. De
zonnepanelen kregen niet genoeg stroom, waardoor de accu na 64 uur uitviel.
Wetenschappers hoopten dat het tij later zou keren, omdat de komeet de zon naderde en er
dus steeds meer zonlicht op de panelen zou vallen. De maanden erna werd er opnieuw contact
opgenomen met Philae. Met succes! In juni 2015 vonden er drie contactmomenten plaats.
Komeet 67P. We zoomen in…
Kijk eens naar rechts. Daar ligt Philae!
De lander ligt op z’n kant in een kloof.
Helaas bleef het daarbij. Alle pogingen die in de maanden erna gedaan werden om in contact
te komen, liepen op niets uit. In februari 2016 besloten wetenschappers van ESA om geen
commando’s meer naar Philae te sturen. “Het zou heel verrassend zijn als we nu nog een
signaal ontvangen”, reageerde projectmanager Stephan Ulamec toen.
Eindelijk gevonden
Het is fascinerend dat we Philae nu eindelijk zien. De foto is gemaakt op een afstand van 2,7
kilometer van het oppervlak van Rosetta’s komeet. De resolutie bedraagt vijf centimeter per
pixel, dus Philae – met een grootte van één meter – is duidelijk te zien.
Vaarwel Rosetta
Eind deze maand landt de Rosetta-ruimtesonde op de komeet en daarmee eindigt deze
bijzondere missie. Nu Philae terecht is, kan het ruimtevaartuig zich focussen op de crash.
Rosetta zal een laatste rustplaats vinden op de kop van het kosmische badeendje. Dit gebied
heet Ma’at’. Hier zijn actieve putten te vinden: dieper gelegen gebieden waaruit gaspluimen
ontsnappen. Als alles volgens plan verloopt, landt Rosetta om 12:30 uur Nederlandse tijd op
het oppervlak.
Blue Origin onthult gigantische raket
Het ruimtevaartbedrijf van Jeff Bezos werkt aan een nieuwe raket: New Glenn. De
raket is groter dan die van concurrent SpaceX.
Blue Origin is het bedrijf van Amazon-oprichter Jeff Bezos. Het bedrijf zag in 2000 het
levenslicht en wil de ruimte voor een zo groot mogelijk publiek ontsluiten. Het bedrijf maakt
raketmotoren en ontwikkelde eerder de New Shepard: een draagraket met capsule voor
ruimtetoeristen. De draagraket is herbruikbaar: Blue Origin toonde een tijdje geleden al aan
in staat te zijn deze na een vlucht heelhuids op aarde te laten landen.
New Glenn
En nu wordt de Blue Origin-familie dus uitgebreid. En wel met New Glenn. Een enorme
raket die zich niet alleen qua omvang duidelijk onderscheidt van New Shepard. New Shepard
is namelijk ontwikkeld voor suborbitale ruimtevluchten. Tijdens deze ruimtevluchten wordt
de ruimte wel bereikt, maar keert een ruimtevaartuig voor er een omloop rond de aarde is
voltooid, weer terug naar het oppervlak. New Glenn zal in staat zijn om ruimtevaartuigen
daadwerkelijk in een baan rond de aarde te brengen.
Herbruikbaar
Maar er zijn ook overeenkomsten tussen New Glenn en New Shepard. Zo wordt ook bij de
ontwikkeling van New Glenn ingezet op hergebruik. Het is de bedoeling dat de eerste trap
van de raket na lancering heelhuids op aarde landt en opnieuw kan worden ingezet.
New Glenn zal er in een twee- en drietraps uitvoering zijn. De eerstgenoemde uitvoering is
zo’n 82 meter hoog. De andere variant is 95 meter hoog. Beide exemplaren zijn daarmee
groter dan de Falcon 9-raket van concurrent SpaceX. Blue Origin verwacht dat de nieuwe
raket nog voor het einde van dit decennium het luchtruim kiest.
30 ton zware meteoriet gevonden in
Argentinië
Afgelopen weekend hebben wetenschappers een 30 ton zware meteoriet opgegraven in
Argentinië. Bekijk de videobeelden van deze opgraving.
De onderzoekers claimen dat deze steen ’s werelds tweede grootste meteoriet is. Volgens de
eerste metingen bedraagt het exacte gewicht 30.800 kilo, terwijl de huidige nummer 2 – El
Chaco – ‘slechts’ 28.840 kilo weegt.
Er zijn een paar kanttekeningen. Is de steen wel echt een meteoriet? Waarschijnlijk wel, maar
het moet eerst nog bevestigd worden. Daarnaast is het nog onzeker of de steen echt 30.000
kilo weegt en dus de tweede plek overneemt. Andere onderzoekers beweren dat El Chaco 37
ton weegt, waardoor die meteoriet het zilver pakt.
Recordhouder
De zwaarste meteoriet ooit gevonden is Hoba. Deze meteoriet is in 1920 gevonden in
Namibië en weegt zo’n 66 ton. De steen is tussen de 200 en 400 miljoen jaar oud. Ongeveer
80.000 jaar geleden viel het object op aarde. Het object is vrij vlak, waardoor de atmosfeer de
meteoriet flink afremde en de meteoriet zo goed als intact op aarde neerkwam.
Weinig info
Er is verder nog weinig bekend over de leeftijd en oorsprong van de Argentijnse meteoriet.
Zodra hier meer bekend over is, geven we hier informatie over.
Protuberans schiet ruim 50.000 kilometer de
lucht in
Afgelopen weekend kiekte astrofotograaf Pete Lawrence deze protuberans boven het
oppervlak van de zon. De materiebrug torende ruim 50.000 kilometer boven het
oppervlak uit. Dat zijn vier aardes boven elkaar!
Een protuberans is een lange, grillig gevormde materiebrug in de atmosfeer van de zon. Er is
wel eens een protuberans waargenomen met een hoogte van 350.000 kilometer (zo’n 35%
van de diameter van de zon), dus dit exemplaar is zeker geen grote jongen. De foto is
daarentegen zeer fraai, vooral ook omdat de protuberans in kwestie eruit ziet als een briesend
monster. Sommige protuberansen blijven maanden hangen.
De foto is gemaakt met een 102 mm refractor. Uiteraard gebruikte Lawrence een zonnefilter
om het oppervlak van de zon waar te nemen.
De protuberans is ontstaan boven het actieve gebied 12585. In dit actieve gebieden zijn
enkele zonnevlekken te zien. Het is niet toevallig dat de protuberans hier is ontstaan, want
protuberansen lijken te verschijnen door zonnevlammen. Zonnevlammen zijn explosies op
het oppervlak van de zon, die ontstaan door het plotseling vrijkomen van de energie die wordt
vastgehouden door magnetische velden, en dat is vaak nabij een zonnevlek(kengroep).
SpaceX onthult interplanetair ruimteschip
om Mars te koloniseren
Elon Musk liet gisteren tijdens een uur durende presentatie zien hoe hij minimaal
honderd mensen op Mars wil krijgen.
Tijdens een conferentie in Mexico onthulde Musk het Interplanetary Transport System, dat
bestaat uit de meest krachtigste raket die ooit is gebouwd en een ruimtevaartuig dat mensen
naar de rode planeet brengt.
Als alles volgens plan verloopt, zal het ITS de komende 50 tot 100 jaar een permanente,
zelfvoorzienende kolonie stichten. “Ik wil (het koloniseren van, red.) Mars mogelijk maken”,
zegt Musk. “Iets wat we kunnen we bereiken in ons leven en dat jij nog mee kan gaan.”
Musk beweert dat de reis naar Mars ongeveer tien miljard dollar per persoon kost met
traditionele methoden. De oprichter van CEO wil deze kostprijs met een factor vijf miljoen
(!!) verlagen. De reis naar Mars moet per persoon niet meer kosten dan de bouw van een
woning.
Herbruikbare ruimtevaartuigen en raketten
Daarvoor moet er het een en ander veranderen. Musk somt een aantal technieken op in zijn
presentatie. Als er veel reizen naar Mars worden georganiseerd, dan moeten vrijwel alle
elementen herbruikbaar zijn. Neem een Boeing 737. Dit luchtvaartuig kost negentig miljoen
euro. Stel dat zo’n vliegtuig eenmalig wordt gebruikt door 180 mensen, dan kost een ticket
500.000 euro. Toch betaal je momenteel als consument niet meer dan enkele honderden
euro’s voor een korte vlucht. Dit komt omdat het vliegtuig herbruikbaar is. SpaceX heeft al
aangetoond goed op weg te zijn, want eind vorig jaar liet het bedrijf een raket op aarde
landen.
Tanken in de ruimte
Een ander belangrijk punt is dat er getankt moet worden in de ruimte. Een raket hoeft dan niet
veel brandstof mee te nemen: alleen het beetje dat nodig is om de dampkring te verlaten.
Minder brandstof betekent lagere kosten en dus een goedkopere lancering. Eenmaal boven
het aardoppervlak kan de tank volgegooid worden.
Brandstof maken op Mars
Daarnaast moet er op Mars getankt kunnen worden, want dan kunnen kolonisten ook weer
enigszins makkelijk terug naar hun oorspronkelijke thuisplaneet. Dit vraagt om de juiste
brandstofmix. De Raptor-raketmotor – die deze week werd getest – gebruikt een mix van
methaan en zuurstof. SpaceX wil een fabriek op Mars bouwen waar koolstofdioxide en
waterijs uit de lucht en de grond wordt gehaald. Middels zonne-energie worden deze stoffen
omgezet in raketbrandstof: methaan en zuurstof.
Een reusachtige raket
SpaceX’s raket is gemaakt van koolstofvezels, waardoor de raket licht en sterk is. In het rijtje
van alle raketten torent de Mars-raket boven de Saturn V en de Falcon Heavy-raketten uit.
Niet alleen qua lengte, maar ook als het gaat om ‘payload to LEO’. Dit betekent: hoeveel kilo
kan de raket in een lage baan om de aarde (160 kilometer hoogte) krijgen. De Mars-raket kan
550.000 kilo tillen: tien keer meer dan de Falcon Heavy-raket en vier keer meer dan de
Saturn V-raket (van de Apollo-missies).
42 Raptors
Gisteren meldden we al dat de Raptor-raketmotor 300.000 kilo kan voortstuwen, terwijl een
Merlin-raketmotor slechts 90.000 kilo kan optillen. We vroegen ons toen nog af: hoeveel van
deze raketmotor gebruikt SpaceX voor de Mars-raket? Het antwoord gaf Musk tijdens de
presentatie. Het gaat om 42 stuks: 21 Raptors in de buitenste ring, 14 in de binnenring en
zeven raketmotoren in het centrum.
115 dagen naar Mars
Het interplanetaire ruimteschip is bijna vijftig meter lang en kan 450 ton lading naar Mars
brengen. In de toekomst moet ieder schip meer dan honderd passagiers meenemen. De
gemiddelde tijd van de aarde naar Mars is 115 dagen. Dit hangt natuurlijk af van de afstand
tussen de rode planeet en de aarde en die schommelt. Zo kan een reis naar Mars tachtig dagen
duren (in 2035), maar ook 150 dagen in beslag nemen (in 2027).
Vanuit de interplanetaire ruimte valt het ruimteschip in de atmosfeer van Mars. Dankzij de
aerodynamica van het schip en het hitteschild wordt het ruimtevaartuig afgeremd.
De prijs per ticket
Het kostenplaatje ziet er dan als volgt uit. De Mars-raket kost 230 miljoen dollar om te
fabriceren, maar gaat gemiddeld duizend keer mee. Per keer kost het 200.000 dollar om de
raket op te lappen voor een volgende lancering. De totale prijs per Mars-trip is elf miljoen
dollar. De tanker – het ruimtevaartuig dat de raket van brandstof voorziet in de ruimte – kost
130 miljoen dollar om te bouwen. De tanker gaat honderd keer mee en kost 500.000 dollar
extra per lancering. Totale kosten per Mars-reis: acht miljoen dollar. Dan tenslotte het
interplanetaire schip. Dit schip kost 200 miljoen dollar om te maken, gaat twaalf keer mee en
het kost gemiddeld tien miljoen dollar per keer om opnieuw in te zetten. Per reis hangt er een
prijskaartje aan van 43 miljoen dollar.
Als we alles bij elkaar optellen, dan komen we op een totaalprijs van 62 miljoen dollar voor
honderd mensen om een enkele reis naar Mars te ondernemen. Op basis van het bovenstaande
rekensommetje gaat een ticket 600.000 dollar kosten. Musk noemde in zijn presentatie een
ander bedrag. “We gaan voor een ticketprijs van 200.000 dollar of minder”, aldus Musk.
“Uiteindelijk kunnen we de ticketprijs onder de ton krijgen.”
SpaceX hoopt in de toekomst verder te reizen dan Mars, bijvoorbeeld naar de maan Europa
van Jupiter.
Wie zal dat betalen, wie heeft zoveel geld?
Het minst concreet is nog wel de manier waarop Musk aan geld gaat komen. SpaceX hoopt
de winst van huidige en toekomstige projecten – denk aan het lanceren van satellieten,
astronauten en lading naar het ISS – in het Mars-plan te steken. Daarnaast gaat het bedrijf
Kickstarter inzetten. De grote vraag is of dit op korte termijn een flinke cashflow creëert. Dat
is misschien nog wel het grote probleem van SpaceX en ruimtevaartorganisaties: er ontstaan
allerlei eilandjes. Iedereen wil naar Mars, maar iedere ruimtevaartorganisatie lijkt het succes
ook zelf te willen claimen. NASA investeert liever in het Orion-project, terwijl het
verstandiger is om de krachten te bundelen met SpaceX. Musk heeft overduidelijk de juiste
visie, NASA het geld. Misschien dat er in de toekomst wel het een en ander gaat veranderen.
De Amerikaanse Senaat wil graag zo snel mogelijk een mens op Mars zetten. Misschien dat
er in een later stadium wel wordt beslist dat NASA een minder groot budget krijgt en dat er
een paar miljard dollar wordt vrijgemaakt voor SpaceX. Het is niet onmogelijk.
Wanneer?
Op dit moment werkt minder dan vijf procent van alle medewerkers van SpaceX aan het ITS.
Ieder jaar worden er enkele tientallen miljoenen dollars geïnvesteerd. Musk zegt dat er
uiteindelijk een investering van tien miljard dollar nodig is. De visionair verwacht dat er over
twee jaar jaarlijks 300 miljoen dollar geïnvesteerd kan worden in het project en dan gaat het
hard. Misschien dat het ITS over tien jaar wel gelanceerd gaat worden. We kijken er nu al
naar uit, maar zetten ook nog wel vraagtekens bij het ambitieuze project. Onderschat Musk
het hele traject niet? Mensen naar Mars brengen is één, maar hoe gaan we ze daar in leven
houden? Momenteel kunnen we maar één ding doen: afwachten! Sowieso zijn dit hele
spannende ontwikkelingen en het is fijn dat er een frisse wind waait die een hoop stof doet
opwaaien.
Muziek track Vangelis – Rosetta Album - Perihelion
Rosetta crasht op komeet 67P
Het is over en uit voor de Rosetta-ruimtesonde. Zojuist landde het ruimtevaartuig op
het oppervlak van komeet 67P. Lees ons liveblog!
Na een succesvolle missie eindigde vanmiddag de Rosetta-missie met een gecontroleerde
afdaling. Gisteren voerde Rosetta een laatste manoeuvre uit, waardoor het ruimtevaartuig op
een ramkoers kwam te liggen met de komeet.
Vanochtend om 10:00 uur stuurde Mission Control de laatste commando’s naar Rosetta. Ze
kwamen erachter dat Rosetta omstreeks 12:38 uur zou crashen. Uiteindelijk werd dit iets later
bijgesteld naar 12:39 uur.
Beelden vanuit Mission Control
Live-updates
Hieronder lees je de live-updates over de missie. Alle tijden die in deze blogpost vermeld
worden zijn de Nederlandse tijden.
15.09 uur – Deze foto is 51 meter boven het oppervlak van komeet 67P gemaakt. Het is de
allerlaatste foto van Rosetta. De resolutie bedraagt vijf millimeter per pixel. De foto toont een
oppervlak dat 2,4 meter breed is.
13.22 uur – Deze foto is 1,2 kilometer boven het oppervlak van de komeet geschoten. De foto
is om 12:14 uur gemaakt: 25 minuten voor de touchdown.
13.19 uur – Er is bevestiging! Het signaal van Rosetta is gestopt. Het ruimtevaartuig ligt
vermoedelijk op het oppervlak van komeet 67P.
Enkele seconden voordat het signaal stopte.
13.15 uur – “Het is heel verdrietig,” stelt dr. Paolo Ferri namens ESA, naar aanleiding van
het einde van Rosetta’s missie. “Maar de missie moest tot een einde komen en dit is wel een
spectaculaire manier om dat te doen.”
13.06 uur – Is het mogelijk dat Rosetta om 12:39 uur stuiterde? Ja, dat is een mogelijkheid,
aldus missie-wetenschappers. Toch zullen we dit nooit weten, omdat het signaal na 13.19 uur
stopt.
13.01 uur – Een mooi kiekje, gemaakt om 10:21 uur op 5,7 kilometer van het oppervlak van
komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko. Het gebied heeft een breedte van 225 meter.
12.59 uur – Gegevens stromen nog steeds binnen, terwijl Rosetta al gecrasht is. De
datastroom zal om 13:19 uur plotseling stoppen.
12.40 uur – Zojuist is Rosetta op de komeet geland. Om precies te zijn om 12:39 uur. De
bevestiging volgt veertig minuten later, dus om 13:19 uur.
12.08 uur – Des te dichter Rosetta bij het oppervlak komt, des te hoger de gasdruk van de
nevel rondom de komeet. Het ROSINA-instrument bevestigt dit.
11.34 uur – Deze foto is om 10:18 uur gemaakt. De afstand tot de komeet: 5,8 kilometer.
11.09 uur – ESA laat weten dat de komeetlanding tot op heden gaat zoals gepland. En er is
geen weg terug meer.
10.20 uur – De afstand wordt alsmaar kleiner. Op onderstaande foto zweeft Rosetta 8,9
kilometer boven de komeet. De foto is gemaakt om 8:53 uur. Het terrein heeft een breedte
van 350 meter (3,5 voetbalvelden naast elkaar).
10.01 uur – Om 7:25 uur was de afstand tot de komeet nog maar 11,7 kilometer. Rond deze
tijd werd onderstaande foto gemaakt.
De resolutie bedraagt 22 centimeter per pixel, waardoor het gebied op de foto van boven naar
beneden 450 meter lang is. Dat zijn ongeveer vier tot vijf voetbalvelden boven elkaar.
10:00 uur – De eerste beelden van de afdaling stromen binnen. Dit zijn de laatste NavCamfoto’s. Hieronder een foto die vanochtend om 04:17 uur gemaakt is met de OSIRIS wideangle camera. Het gebied waar Rosetta gaat neerstorten verschijnt linksonder in beeld. De
afstand tot de komeet was hier 15,5 kilometer.
Nog 15 kilometer te gaan…
OKTOBER
Mogelijk opnieuw een dwergplaneet ontdekt
in ons eigen zonnestelsel
Astronomen hebben op zo’n 13,6 miljard kilometer afstand van de zon mogelijk een
nieuwe dwergplaneet ontdekt.
Het hemellichaam heeft voorlopig de naam 2014 UZ224 gekregen en heeft ongeveer 1100
jaar nodig om een rondje rond de zon te voltooien. Die ovaalvormige baan brengt 2014
UZ224 soms ongeveer net zo dicht bij de zon als Pluto, maar kan het hemellichaam ook vijf
keer verder weg voeren. 2014 UZ224 heeft een diameter die ergens tussen de 400 en 1200
kilometer ligt. Ter vergelijking: de grootste maan van Pluto heeft een diameter van zo’n 1200
kilometer.
De baan van 2014 UZ224. Afbeelding: NASA / JPL / Horizons (via Skyandtelescope.com).
Dwergplaneet?
Hoewel de ontdekkers van 2014 UZ224 het hemellichaam bestempelen als ‘dwergplaneet’,
zal nader onderzoek uit moeten wijzen of het dat stempel werkelijk verdient. Het kan
namelijk best zijn dat 2014 UZ224 eigenlijk te klein is om deze naam te mogen dragen.
Dark Energy Camera
Studenten ontdekten 2014 UZ224 op beelden van de Dark Energy Camera. Deze camera is
ontwikkeld om sterrenstelsels in kaart te brengen en supernova’s op te sporen. Uiteindelijk
moet de camera zo meer inzicht te geven in de nog vrij mysterieuze donkere energie: wellicht
de drijvende kracht achter de versnelde uitdijing van het universum. De studenten bogen zich
over beelden die op verschillende momenten van hetzelfde stukje heelal waren gemaakt en
ontdekten daarop een hemellichaam dat van positie veranderde. Aan de hand van die
verschillende posities konden ze vervolgens de baan van 2014 UZ224 reconstrueren.
De laatste jaren zijn regelmatig nieuwe dwergplaneten ontdekt. Bijvoorbeeld Eris, een
dwergplaneet die iets meer dan 2300 kilometer groot is en op haar verste punt drie keer
verder van de zon verwijderd is dan Pluto. Ook de dwergplaneet Sedna werd na de
millenniumwisseling ontdekt. Deze dwergplaneet heeft een diameter van hooguit 1800
kilometer. En afgelopen zomer kondigden onderzoekers nog de ontdekking van dwergplaneet
2015 RR245 aan. Deze dwergplaneet zou ongeveer 700 kilometer groot zijn en bevindt zich
als de afstand tot de zon en de dwergplaneet het kleinst is, nog op zo’n vijf miljard kilometer
afstand van onze ster.
Twee Chinese astronauten onderweg naar
Chinees ruimtestation
De astronauten werden eerder vandaag gelanceerd en zijn onderweg naar Tiangong-2.
Het is de bedoeling dat ze een maand in het ruimtelab verblijven.
Vanmorgen ging de Shenzhou 11-missie dan officieel van start. Aan boord van ruimteschip
Shenzhou vertrokken twee Chinese astronauten naar het gloednieuwe Chinese ruimtelab
Tiangong-2. Volgens de Chinese ruimtevaartorganisatie is de lancering vlekkeloos verlopen.
Maand
Over ongeveer twee dagen zullen de astronauten – Jing Haipeng en Chen Dong – hun
ruimteschip aan Tiangong-2 koppelen. Vervolgens is het de bedoeling dat de astronauten 30
dagen in het ruimtelab verblijven. Zij zullen zich gedurende die maand onder meer
bezighouden met wetenschappelijke experimenten en technische tests.
Wetenschap
Tiangong-2 werd op 15 september gelanceerd. Het is de opvolger van Tiangong-1: het
ruimtelab dat in 2011 werd gelanceerd en ook al eens bezoek kreeg van astronauten. Dat
bezoek was echter maar van korte duur: de astronauten bleven zo’n vijftien dagen aan boord
van Tiangong-1. Met een bemande missie naar het nieuwste ruimtelab gaan de Chinezen een
flinke stap verder: de astronauten zullen twee keer langer in Tiangong-2 vertoeven.
Zowel de lancering van Tiangong-2 als de lancering van de bemande missie naar het
ruimtelab maken – indien succesvol – de weg vrij voor een langgekoesterde droom van de
Chinezen: een eigen ruimtestation. Dat ruimtestation zou volgend decennium werkelijkheid
moeten worden.
Schiaparelli uit elkaar gespat op het oppervlak
van Mars
De Europese ruimtevaartorganisatie bevestigt dat Marslander Schiaparelli is
neergestort op Mars. De lander viel op een hoogte van twee tot vier kilometer naar
beneden, waardoor Schiaparelli met een snelheid van meer dan 300 kilometer per uur
op de rode planeet klapte.
Het nieuws komt niet als een grote verrassing. Woensdag slaagde de ESA er niet in om
contact te krijgen met de lander. De Mars Express en NASA’s Mars Reconnaissance Orbiter
luisterden aandachtig, maar pikten het signaal van de lander niet op. ESA-wetenschappers
gaven de moed niet op en kondigden gisteren aan te blijven luisteren. Nu blijkt dat dit niet
langer hoeft, want van Schiaparelli is niet veel meer over.
De foto in het midden laat de situatie voor de tijd zien. Op de foto rechts zie je de gecrashte
lander.
Grote donkere vlek
De Mars Reconnaissance Orbiter heeft Schiaparelli gespot op Mars. Het ruimtevaartuig
maakte foto’s van Meridiani Planum: de landingsplaats van de lander. De korrelige foto is
naast een kiekje gelegd dat eerder dit jaar is geschoten. Er is veel veranderd. Zo is er een
helder vlekje zichtbaar met daarboven een grotere zwarte veeg.
Het lichte vlekje is de twaalf meter brede parachute. Deze ligt redelijk ongeschonden op de
buurplaneet van de aarde. Dit geldt niet voor Schiaparelli. Een kilometer ten noorden van de
parachute is een donkere veeg te zien met een oppervlak van vijftien bij veertig meter. Een
enorm oppervlak. Zo groot is de lander niet. Wetenschappers denken daarom dat Schiaparelli
is geëxplodeerd op Mars.
Betere foto’s
Komende week wordt de HiRISE-camera van de Mars Reconnaissance Orbiter op de
landingsplaats gericht. Waar de bovenstaande foto een resolutie van zes meter per pixel heeft,
maakt HiRISE foto’s met een resolutie van 0,3 meter per pixel. Grote kans dat we dan veel
meer te zien krijgen.
Zo had de landing van Schiaparelli er eigenlijk uit moeten zien. De lander dringt met een
snelheid van 23000 km/h de atmosfeer binnen, op elf kilometer afstand van het oppervlak
klappen de parachutes uit. Deze remmen de lander af. Stuwraketten helpen Schiaparelli
vervolgens om controle te krijgen over de snelheid. Zodra de afstand tussen de lander en het
oppervlak ongeveer twee meter is, worden de stuwraketten uitgeschakeld en ploft de lander
op het oppervlak. Afbeelding: ESA / ATG Medialab.
Stuwraketten hebben gefaald
Wat is er precies misgegaan? Dat is op dit moment nog onduidelijk. Sowieso ging het tot de
laatste vijftig seconden voor de landing nog goed. Na het loslaten van de parachutes
veranderde dit. De negen stuwraketten moesten het werk overnemen en Schiaparelli veilig op
het oppervlak zetten. Waarschijnlijk hebben deze stuwraketten geen controle gekregen over
de snelheid en zijn ze eerder dan verwacht uitgeschakeld. Eigenlijk zouden de stuwraketten
pas twee meter boven het oppervlak moeten stoppen.
ExoMars-rover
Het is belangrijk dat we de oorzaak weten waarom Schiaparelli is neergestort. De
landingsmodule was namelijk een proefkonijn om te testen of het landingsmechanisme werkt.
Na 2020 gaat de ExoMars-rover naar de rode planeet. Dit beestje zal op dezelfde manier
landen als Schiaparelli. Kortom, dat is op dit moment geen goed nieuws. Schiaparelli zou
slechts enkele dagen actief blijven, maar de ExoMars-rover is een dure en ambitieuze missie.
Daarbij mag niets misgaan. Gelukkig hebben wetenschappers nog een paar jaar de tijd om het
landingsmechanisme te verbeteren. Na de mislukte landingen van Beagle 2 en Schiaparelli
kunnen we over een paar jaar hopelijk zeggen: driemaal is scheepsrecht.
Nieuw onderzoek trekt versnelde uitdijing van
universum in twijfel
Het bewijs voor de versnelde uitdijing – dat drie astronomen in 2011 de Nobelprijs
opleverde – is bij nader inzien toch niet zo overtuigend.
Aan het eind van de jaren negentig kwamen drie astronomen tot de conclusie dat het
universum versneld uitdijde. Ze baseerden zich op een analyse van supernova’s van type Ia
en mochten jaren later – in 2011 – een Nobelprijs in ontvangst nemen voor hun ontdekking.
De wetenschappelijke wereld heeft de uitdijing van het universum inmiddels omarmd en zelfs
een mysterieuze substantie in het leven geroepen die de drijvende kracht zou zijn achter de
versnelde uitdijing: donkere energie.
Dunnetjes
Maar misschien moeten we nog eens goed nadenken over de versnelde uitdijing, zo
suggereren onderzoekers van de universiteit van Oxford in het blad Scientific Reports. Het
bewijs ervoor is – bij nader inzien – namelijk wat dunnetjes.
3 sigma
De onderzoekers trekken die conclusie nadat ze 740 supernova’s van type Ia bestudeerden.
Dat zijn er ongeveer tien keer meer dan de Nobelprijswinnende astronomen in de jaren
negentig van de vorige eeuw analyseerden. “En we ontdekten dat het bewijs voor versnelde
uitdijing hooguit een 3 sigma is, zoals natuurkundigen dat zeggen,” zo vertelt onderzoeker
Subir Sarkar. “Dat is veel minder dan de “5 sigma-standaard” die nodig is om een ontdekking
van fundamentele betekenis te claimen.”
Over sigma
Sigma vertelt iets over hoe zeker wetenschappers van hun zaak zijn. Wanneer ze spreken
over 5 sigma dan is de kans dat hun gegevens op toeval berusten één op 3 miljoen. Hebben ze
het over 3 sigma dan is de kans dat hun gegevens op toeval berusten 1 op 1000. “Een
vergelijkbaar voorbeeld is de recente suggestie dat er met behulp van de Large Hadron
Collider een nieuw deeltje ontdekt was met een massa van 750 GeV,” legt Sarkar uit. “In
eerste instantie had het een 3.9 en 3.4 sigma-meting in december. Maar nieuwe gegevens
lieten in augustus zien dat de significantie gedaald was naar minder dan 1 sigma. Het was
gewoon een statistische fluctuatie en het deeltje bestaat niet.”
Constante uitdijing
En ook over de versnelde uitdijing van het universum zijn de onderzoekers dus nu iets minder
zeker. Sterker nog: het nieuwe onderzoek wijst erop dat het universum heel constant uitdijt.
Het zou goed kunnen verklaren waarom we maar geen grip kunnen krijgen op de aard van
donkere energie – de hypothetische drijvende kracht achter de uitdijing – want als het
universum niet uitdijt, is er ook geen donkere energie.
Kosmische achtergrondstraling
Maar hoe zit het dan met al die andere gegevens die het idee van een sneller uitdijend
universum onderschrijven? Je moet dan bijvoorbeeld denken aan de kosmische
achtergrondstraling. “De kosmische achtergrondstraling wordt niet direct beïnvloed door
donkere energie,” merkt Sarkar fijntjes op. Hij wijst er tevens op dat veel vervolgonderzoek
uitgevoerd is met de gedachten dat het universum versneld uitdijt en dat donker energie daar
achter zit, in het achterhoofd.
“Natuurlijk moet er nog veel meer werk verzet worden om de natuurkundige wereld hiervan
te overtuigen, maar ons werk laat zien dat een belangrijke pijler van het standaardmodel van
de kosmologie vrij wankel is. Hopelijk leidt het tot betere analyses van kosmologische data
en inspireert het theoretici om genuanceerdere kosmologische modellen te bestuderen.”
Krachtigste ruimtetelescoop ooit gebouwd is
nu compleet!
De krachtigste ruimtetelescoop ooit gebouwd, is na twee decennia hard werken
compleet en het moet mogelijk zijn deze binnen twee jaar te lanceren!
Het telescoop-element van de machtige James Webb Space Telescope is compleet. En
daarmee ligt de bouw van de telescoop – een project van de Amerikaanse, Europese en
Canadese ruimtevaartorganisatie – keurig op schema. Voorafgaand aan die lancering zal de
telescoop nog uitgebreid worden getest. Zo wordt onder meer nagegaan of deze alle beloftes
waarmaakt en in staat is om de heftige lancering te doorstaan.
De machtige spiegel van de James Webb-telescoop. Afbeelding: NASA / Chris Gunn.
Hubble
James Webb wordt gezien als de opvolger van ruimtetelescoop Hubble, maar is zo’n 100 keer
krachtiger dan laatstgenoemde beroemde telescoop. Dat heeft twee redenen. Zo heeft James
Webb een veel grotere spiegel. Daarnaast is James Webb heel gevoelig voor infrarood licht,
iets waar Hubble meer moeite mee heeft. “De James Webb Space Telescope kan de warmte
van een hommel die zich net zo ver weg bevindt als de maan, zien,” vertelt John Mather,
namens NASA over de gevoeligheid van James Webb.
De James Webb-telescoop is zo’n drie verdiepingen hoog en ongeveer net zo groot als een
tennisveld. Afbeelding: NASA.
Sporen van leven
Het is de bedoeling dat James Webb de allereerste sterrenstelsels die in het universum
ontstonden, gaat opsporen en daarbij een slordige 13,5 miljard jaar terug in de tijd gaat
kijken. Tevens zal Webb dwars door stofwolken heen gaan kijken en onthullen waar sterren
en planetaire systemen het levenslicht zien. Ook kan de telescoop ons vertellen hoe de
atmosferen van planeten buiten het zonnestelsel in elkaar steken en mogelijk zelfs sporen van
bouwstenen van leven op deze buitenaardse werelden aantreffen. “We hopen iets te vinden
waarvan niemand weet dat het bestaat,” vertelt Mather over de hoge verwachtingen die er
omtrent James Webb zijn.
Hoge kosten
Er wordt al zo’n twintig jaar aan James Webb gewerkt. Met de bouw van de telescoop is een
slordige 8 miljard dollar gemoeid. Die hoge kosten zijn een punt van discussie geweest en
zorgden er – samen met enkele tegenslagen – voor dat de bouw van de telescoop bijna geen
doorgang had gevonden. En nu is de telescoop dus bijna klaar voor lancering.
In 2018 zal James Webb het luchtruim kiezen. Het is de bedoeling dat deze zeker vijf jaar
actief blijft, maar onderzoekers hebben goede hoop dat de telescoop tien jaar mee kan gaan.
NOVEMBER
De supermaan komt eraan: bewonder hem
komende maandag
Het is maandag volle maan én de afstand tussen de aarde en de maan is minimaal. Het
resultaat: een supermaan!
Komende maandag – 14 november – is het volle maan én staat de maan relatief dicht bij de
aarde. De afstand tussen de twee hemellichamen bedraagt een slordige 356520 kilometer. En
omdat de maan dichter bij de aarde staat, lijkt deze veel groter (tot wel veertien procent) en
helderder (tot wel dertig procent).
Ovaalvormige baan
Maar hoe kan de maan nu het ene moment dichter bij de aarde in de buurt staan dan op het
andere moment? Dat komt doordat de maan niet in een perfect ronde baan rond de aarde
draait: de maan heeft en licht ovaalvormige baan. Op het moment dat de afstand tussen de
maan en de aarde het kleinst is, kan de maan tot wel veertien procent dichter bij de aarde in
de buurt staan dan wanneer de afstand tussen de aarde en maan het grootst is.
Supermaan versus micromaan
Twee van drie
De supermaan van komende maandag is de tweede van drie supermanen (16 oktober, 14
november en 14 december) die ons in 2016 gegund zijn. Officieel is de supermaan van
komende maandag de beste. NASA bestempelt deze als een ‘extra-supermaan’. Op 14
oktober en december is de afstand tussen de maan en de aarde het kleinst op dezelfde dag als
volle maan. Op 14 november zit het moment van perigeum (het moment waarop de afstand
tussen de aarde en maan het kleinst is) dichter op het moment waarop het volle maan wordt.
Vanuit Nederland zijn de verschillen tussen de drie supermanen – met het oog op het exacte
tijdstip waarop het volle maan wordt – echter nauwelijks waarneembaar.
Wie de supermaan komende maandag wil zien, hoeft daar geen gebroken nachten voor over
te hebben. Je kunt de maan direct na zonsondergang al bewonderen. Mocht je agenda al
volzitten of bewolking roet in het eten gooien, dan kun je dus uitkijken naar 14 december.
Grootste Chinese raket voor het eerst
gelanceerd
De grote Chinese Long March 5 raket is gisteren voor het eerst vertrokken. De forse
raket bracht een communicatiesatelliet in de juiste baan om de aarde. De lancering is
een nieuwe mijlpaal voor China.
De Long March 5 kun je het beste vergelijken met de Ariane 5 en de Delta IV Heavy-raket.
De laatstgenoemde is ’s werelds grootste raket die nu in gebruik is. Delta IV Heavy kan
28.790 kilo in een lage baan om de aarde krijgen (350 tot 1400 kilometer boven het
aardoppervlak). China beweert dat de Long March 5 25.000 kilo in een lage baan om de
aarde kan plaatsen. Ook op andere vlakken zijn de verschillen tussen de twee raketten
minimaal. Zo weegt Delta IV Heavy 733.000 kilo en is deze raket 72 meter hoog. Long
March 5 is slechts 57 meter hoog, maar weegt met 879.000 kilo aanzienlijk meer. Aan het
lanceren van een Delta IV Heavy-raket hangt een prijskaartje van 375 miljoen dollar.
Waarschijnlijk verdampte er gisteren een soortgelijk bedrag toen de Chinezen de Long March
5-raket lanceerden.
Long March 5
Het grote voordeel van Long March 5 is dat China nu meerdere satellieten in één keer kan
lanceren. Daarnaast kan de raket optioneel worden uitgerust met de Yuanzheng-2. Deze
module wordt bovenop de raket geplaatst en helpt een satelliet of ruimtevaartuig in de juiste
baan of op juiste hoogte te krijgen. Hierdoor hoeft een satelliet zichzelf niet voort te stuwen.
De Yuanzheng-2 mocht gisteren tijdens de eerste Long March 5-lancering mee naar boven.
Long March 5B
De Long March 5 heeft een klein broertje, namelijk Long March 5B. Deze raket is 42.000
kilo lichter en drie meter kleiner, maar kan alsnog een lading van 23.000 kilo in een lage baan
plaatsen.
Geschrapt
Oorspronkelijk was de Chinese ruimtevaartorganisatie van plan om vier nog lichtere raketten
te ontwikkelen, maar dit plan is nu geschrapt. Het is onduidelijk waarom deze raketten er niet
komen, omdat de Chinese staatsmedia geen updates geven over de ontwikkeling van de
raketten.
Gaat China de VS voorbij?
China is goed bezig en is op het punt om Rusland en de Verenigde Staten voorbij te streven.
Eerder dit jaar lanceerden de Chinezen de Tiangong-2, waarna twee astronauten een bezoek
brachten aan dit ruimtelaboratorium. “China komt op een niveau dat alleen de VS en Rusland
hebben bereikt: een bemand ruimtelaboratorium”, vertelde natuurkundige Merlin Kole. Hij
was als één van de weinige buitenlanders bij de lancering van de Tiangong-2 aanwezig.”Van
daaruit zullen de Chinezen waarschijnlijk de hoge ambities doorzetten en wellicht de VS
inhalen.” Kole is van mening dat dit positief is, daar het internationale ruimtestation naar
verwachting nog maar tien jaar meegaat. “Een Chinees alternatief naast het ISS dat
waarschijnlijk ook nog een langere levensduur heeft, biedt de wetenschap veel
mogelijkheden.”
Meteorieten onthullen hoe ontzettend droog
Mars is
De rode planeet blijkt – al miljoenen jaren – vele malen droger te zijn dan de droogste
plaatsen op aarde.
Tot die conclusie komt een internationaal team van onderzoekers nadat het meteorieten op
Mars heeft bestudeerd.
Foto’s
De onderzoekers maakten voor hun studie gebruik van foto’s die door Marsrover Opportunity
zijn gemaakt. Op de foto’s in kwestie waren verschillende meteorieten te zien. Uit het gebrek
aan roest op deze meteorieten leiden de onderzoekers af dat de rode planeet uitzonderlijk
droog is.
Droger dan aardse woestijnen
Roest ontstaat onder invloed van water. Op plaatsen met weinig water laat roestvorming
langer op zich wachten. De periode die nodig is om in de droogste woestijnen op aarde roest
te laten ontstaan, is volgens de onderzoekers nog altijd tien tot 10.000 keer korter dan de
periode die op Mars nodig is om roest te laten ontstaan. Het betekent dat de rode planeet vele
malen droger is dan de droogste plekken op aarde.
Leven
Het onderzoek heeft implicaties voor de zoektocht naar buitenaards leven. Velen vermoeden
dat de rode planeet leven herbergt. Maar het leven zoals wij dat kennen heeft vloeibaar water
nodig. “Onderzoek wijst uit dat Mars meer dan drie miljard jaar geleden nat en leefbaar was,”
vertelt onderzoeker Christian Schröder. “Maar dit laatste onderzoek bevestigt nog maar eens
hoe droog de planeet vandaag de dag is. Als er in de gebieden die wij bestudeerd hebben
leven is, dan moet het diep onder het oppervlak zitten, ver weg van de droogte en straling aan
het oppervlak.”
Vorig jaar suggereerden waarnemingen van Curiosity dat heel zout vloeibaar water in de
toplaag van de Martiaanse grond wellicht condenseert als de nacht invalt. “Maar onze
gegevens laten zien dat deze hoeveelheid vocht veel kleiner is dan de hoeveelheid vocht op
de droogste plekken op aarde,” stelt Schröder.
Oogproblemen van astronauten zijn nu te
verklaren
Het zicht van astronauten die een tijdje in de ruimte hebben vertoefd, kan flink
verslechteren. En nu weten we hoe dat komt.
In de afgelopen tien jaar hebben artsen in dienst van NASA het regelmatig gezien:
astronauten die langere tijd in het internationale ruimtestation verbleven en met slechtere
ogen op aarde terugkeerden. Het zicht van de astronauten was wazig en de achterzijde van de
oogbal was wat afgeplat. Tevens was het uiteinde van de gezichtszenuw vaak ontstoken.
Zorg
Maar liefst twee op de drie astronauten die langdurig in het ISS hadden gebivakkeerd, hadden
last van deze klachten. “Mensen wisten in eerste instantie niet zo goed wat ze ervan moesten
maken en tegen 2010 werd het echt reden tot zorg, omdat duidelijk werd dat bij sommige
astronauten sprake was van ernstige structurele veranderingen die na terugkeer op aarde niet
volledig herstelden,” legt onderzoeker Noam Alperin uit.
Hersenvocht
Maar nu denken Alperin en collega’s te weten hoe de problemen ontstaan. Het heeft alles te
maken met hersenvocht: de beschermende vloeistof rond de hersenen en het ruggenmerg. Het
hersenvocht vangt onder meer veranderingen in druk op die bijvoorbeeld ontstaan wanneer
een individu dat ligt of zit, opstaat. Dat werkt op de aarde allemaal prima. Maar in de ruimte
is het uitdagender. “In de ruimte raakt het systeem in de war doordat er een gebrek is aan de
aan houding gerelateerde drukveranderingen,” legt Alperin uit.
MRI-scans
Alperin en collega’s maakten MRI-scans van het brein van astronauten die langdurig in de
ruimte verbleven. Ze deden dat kort voor en kort na hun verblijf in de ruimte. Vervolgens
vergeleken ze die scans met die van negen astronauten die kort in de ruimte verbleven. Uit
het onderzoek blijkt dat het volume van het hersenvocht rond de gezichtszenuw bij
astronauten die lang in de ruimte vertoefden veel sterker toenam dan bij astronauten die kort
in de ruimte verbleven. Ook nam het volume van het hersenvocht in de ventrikels (waar
hersenvocht wordt geproduceerd) bij astronauten die lang in de ruimte vertoefden, sterker toe.
En die volumeveranderingen leiden tot de structurele veranderingen die we in het oog van
astronauten zien (bijvoorbeeld de afplatting van de oogbal).
Het onderzoek is belangrijk, zo benadrukt Alperin. Alleen als we weten hoe de oogproblemen
ontstaan, kunnen maatregelen worden getroffen om ze te voorkomen en dat is met name
belangrijk wanneer astronauten aan langdurige ruimtemissies (bijvoorbeeld naar Mars)
beginnen. “Als we de structurele veranderingen in het oog niet op tijd identificeren, kunnen
astronauten onherstelbare schade oplopen. Als het oog platter wordt, worden de astronauten
verziend.”
DECEMBER
Dit zijn de eerste foto's gemaakt vanuit het
nieuwe perspectief van Cassini!
De ruimtesonde is van baan gewijzigd en duikt op dit moment rakelings langs de
buitenrand van Saturnus’ ringen.
De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heeft nu de eerste foto’s die Cassini vanuit de
nieuwe baan heeft gemaakt, vrijgegeven. En ze zijn prachtig!
Foto: NASA / JPL-Caltech / Space Science Institute.
Hexagoon
Op de foto hierboven zien we een deel van het turbulente noordelijke halfrond van Saturnus.
Ook enkele zijden van de beroemde hexagoon van Saturnus zijn zichtbaar. Elke zijde van dit
wolkenpatroon is ongeveer net zo breed als de aarde. In het hart van de hexagoon bevindt
zich een enorme tyfoon. Cassini maakte deze foto ongeveer 12 uur vóór deze langs de
buitenste rand van Saturnus’ ringen scheerde. De sonde was op dat moment zo’n 390.000
kilometer van de gasreus verwijderd.
Foto’s: NASA / JPL-Caltech / Space Science Institute.
Filters
Op de collage hierboven zie je opnieuw het noordelijke deel van Saturnus. Ook een deel van
de ringen is zichtbaar. Eigenlijk zie je vier keer hetzelfde, maar dan door vier verschillende
filters heen. Elk filter is gevoelig voor andere golflengtes licht en laat wolken en nevels op
verschillende hoogtes zien. Cassini maakte de foto’s twee dagen voor deze langs de buitenste
rand van de ringen scheerde. De afstand tussen de ruimtesonde en de gasreus was op dat
moment zo’n 640.000 kilometer.
Cassini wijzigde eind november van baan om de ringen van Saturnus eens van dichtbij te
kunnen bekijken. De nieuwe baan voert de ruimtesonde langs de buitenste rand van Saturnus’
ringen. Als de afstand tussen de sonde en de ringen het kleinst is, is Cassini slechts zo’n
11.000 kilometer verwijderd van het hart van de F-ring (de buitenste ring) en slechts 91.000
kilometer verwijderd van Saturnus’ wolkentoppen. Op 4 december dook Cassini voor het
eerst langs de buitenste rand van de ringen. Dat leverde nog geen spectaculaire foto’s van de
ringen op: Cassini had andere prioriteiten. Maar binnenkort mogen we dan toch echt closeupfoto’s van de ringen en de manen die zich in de buitenste regionen van het ringenstelsel
ophouden, verwachten. In totaal zal Cassini zo’n twintig keer langs de buitenrand van de
ringen duiken. De eerstvolgende scheervlucht staat gepland voor 11 december.
John Herschel Glenn jr
(Cambridge (Ohio), 18 juli 1921 – Columbus (Ohio), 8 december 2016) was een Amerikaans
politicus, militair en ruimtevaarder. Hij vloog aan boord van de Mercury MA-6 als derde
Amerikaan in de ruimte en als eerste Amerikaan in een baan om de aarde. Later diende hij als
Democraat als senator voor Ohio van 1974 tot 1999.
Glenn werd geboren in Cambridge, Ohio, Verenigde Staten. Hij volgde basisonderwijs en
voortgezet onderwijs in New Concord, Ohio. Hij behaalde de graad Bachelor of Science in
techniek aan het Muskingum College. Glenn was tot zijn dood getrouwd met zijn
jeugdvriendin Anna Margaret Castor uit New Concord, Ohio, en heeft twee kinderen en twee
kleinkinderen. Op 8 december 2016 overleed Glenn in het James Cancer Hospital in
Columbus (Ohio).
Op het hoogtepunt van de Koude Oorlog werd John Glenn, een loodgieterszoon uit een
dorpje in Ohio, een Amerikaanse held. De astronaut kwam op 20 februari 1962 als eerste
Amerikaan in een baan rond de aarde. Daarmee gaf hij de Amerikanen hun zelfvertrouwen
terug. Glenn overleed vandaag, 95 jaar oud.
John Glenn (l) in 1998 als 77-jarige astronaut in de Discovery. © AP
In de jaren voor Glenn had het Amerikaanse zelfbeeld een flinke deuk opgelopen. Het land
was verslagen door aartsvijand Sovjet-Unie, die als eerste een satelliet en een mens in de
ruimte had gebracht. Maar met Glenn begon de victorie, en die kwam snel. Slechts zeven jaar
na
zijn vlucht liepen de Amerikanen al rond op de maan. Glenn begon zijn carrière als piloot bij
de Amerikaanse mariniers. Hij vocht in de Tweede Wereldoorlog en de Korea-oorlog. In
1959 stapte Glenn over naar de NASA. Hij hoorde bij de eerste lichting astronauten. De
gevaren waren groot. Niemand wist of de mensen in die groep, de Mercury Seven, hun
vluchten zouden overleven.
Van de zeven gingen Alan Shepard en Gus Grissom als eersten de ruimte in, maar zij
kwamen niet in een baan rond de aarde. Glenn wel. ,,Gewichtloos, en ik voel me goed'', zei
hij na de lancering tegen de vluchtleiding. Na bijna vijf uur, waarin hij drie rondjes draaide,
plonsde zijn Friendship 7 in de Atlantische Oceaan. ,,Een vlucht als een vuurbal", aldus
Glenn. Hij kreeg een parade in New York, waar 4 miljoen Amerikanen hem onthaalden.
Politiek
President John F. Kennedy, die ook in de Tweede Wereldoorlog had gevochten, moedigde de
nieuwe held aan om de politiek in te stappen. Glenn wilde in 1964 voor de Democraten in de
Senaat komen, maar hij moest zich na een val terugtrekken.
In 1968 was Glenn ooggetuige van de moord op zijn vriend Robert Kennedy. In 1974 kwam
Glenn wel in de Senaat. Hij vertegenwoordigde zijn thuisstaat Ohio tot 1999. Als senator
mocht Glenn weer even de ruimte in.
In 1998 ging hij mee met de spaceshuttle Discovery, om te kijken wat gewichtloosheid doet
met een lichaam op leeftijd. De 77-jarige werd de oudste mens ooit in de ruimte. Na ruim een
week keerde Glenn terug op aarde. Glenn probeerde ook het Witte Huis te halen, maar dat
werd een totale mislukking.
In 1979 werd hij genoemd als running mate van de Democratische presidentskandidaat
Jimmy Carter. Glenn mocht de partijconventie toespreken, maar mensen liepen verveeld de
zaal uit. Carter noemde Glenn ,,de saaiste man die ik ooit heb ontmoet''. In 1983 probeerde
Glenn zelf presidentskandidaat te worden. Hij verloor de voorverkiezingen van Walter
Mondale, die vervolgens werd ingemaakt door de Republikein Ronald Reagan.
Slotwoord
Het was me weer een jaar vol met zeer interessante ruimtevaart onderwerpen. Toch is de rode
draad door dit jaar heen de Rosetta missie. Een bijzondere gebeurtenis die ons, de
wetenschappers, heel erg veel informatie heeft gebracht over bijvoorbeeld het ontstaan van
het leven en nog veel meer wetenschappelijke onderwerpen.
We zijn weer een jaar verder en het aankomende jaar staat ook al weer helemaal vol gepland
met zeer interessante onderwerpen. Wij van “Ruimtevaart in Nederland, MediamixOnline en
medialand zullen uiteraard weer hiervan verslag geven op de radio, Den Haag FM, Studio
Alphen en bij Ruimtevaart in Nederland.
Rest mij nog te zeggen en te wensen voor het aankomende jaar, Een goed, gezond en vooral
een interessant ruimtevaart jaar gewenst.
Dank voor uw aandacht en ik wens u hele fijne feestdagen met vrienden, familie en
kennissen.
En een zeer voorspoedig 2017
Met vriendelijke ruimtevaart groet,
Roland Taams
Ruimtevaart in Nederland