Transcript programma

01.12.16 | 20:00 | Concertzaal
‘A SHOCK TO THE EARS OF THE BEST KIND’
Joseph Haydn (1732 – 1809)
Strijkkwartet opus 76 nr. 2 ‘Kwinten’
allegro – andante – menuet – vivace
Ludwig van Beethoven (1770 – 1827)
Strijkkwartet opus 18 nr. 6
Allegro con brio – Adagio, ma non troppo – Scherzo:
(Allegro) & Trio – La Malinconia: Adagio-Allegretto
quasi allegro
+++pauze+++
Franz Schubert (1797 – 1928)
Strijkkwartet nr. 13 in a, opus 29, D 804 ‘Rosamunde’
Allegro ma non troppo – Andante – Menuetto:
Allegretto / Trio – Allegro moderato
Chiaroscuro Quartet
Alina Ibragimova, viool
Pablo Hernán Benedi, viool
Emilie Hörnlund, altviool
Claire Thirion, cello
‘A SHOCK TO THE EARS OF THE BEST KIND’
Haydn
Joseph Haydn, de grootmeester van het
strijkkwartet, is de man die dit genre
niet - zoals beweerd - uitvond, maar wel
volwassen maakte. Zijn lange
dirigenten- en compositieloopbaan aan
het hof van prins Nicolaus Esterhazy liep
in 1790 ten einde. In dat jaar reisde
Haydn voor het eerst naar Londen en
oogstte daar vooral succes met het
schrijven en uitvoeren van nieuwe
symfonieën. De symfonieën 93 tot en
met 104 worden dan ook de Londense
symfonieën genoemd.
In 1794 keerde hij terug naar de Engelse
hoofdstad en rondde zijn laatste reeks
van zes strijkkwartetten opus 76 af voor
publicatie. De componist gaf de 6
kwartetten uit onder de naam Erdödy
Kwartetten. Erdödy, een Weense graaf,
was de opdrachtgever. In deze periode
werkte hij ook aan andere, grootschalige
composities als Die Schöpfung en enkele
missen. De invloeden van die werken
(de uitgesproken contrasten, de
dramatische opbouw en grandeur)
sijpelen dan ook wel door in deze
strijkkwartetten.
De strijkkwartetten opus 76 behoren tot
zijn mooiste stukken kamermuziek. In
opus 76 had Haydn de mogelijkheid
aangetoond om thematische gegevens
en motieven tot het uiterste uit te
buiten, waarbij hij tot steeds weer
nieuwe oplossingen kwam. Van frivool
tot serieus, Haydns strijkkwartetten
opus 76 zijn het allemaal. In elk stuk
bestrijkt hij een breed palet aan kleuren.
Het tweede kwartet bijvoorbeeld is
rusteloos en donker van toon. Het kreeg
de bijnaam Kwintenkwartet vanwege de
opvallende opening met kwinten. De
kwint die het hele werk doordringt is
een voorbeeld van een
monothematische bouwsteen die door
musicologen als Barrett-Ayres tot ,,de
meest supberbe, onovertroffen
behandeling van een geconcentreerd
idee in Haydns kwartetten‘’ wordt
gebombardeerd.
Beethoven
Deze laatste strijkkwartetten van Haydn
moeten Beethoven hebben geïnspireerd
toen deze met zijn opus 18 de eerste
schreden op kwartetgebied zette, ook al
gaf hij die invloed niet graag toe.
Inderdaad is hier alles te vinden
waarmee Haydns stijl synoniem is:
ingenieuze variaties, complexe fuga’s,
invloeden uit de volksmuziek (uit
Kroatië o.a.), volmaakte ensemble
structuur en een hoge mate aan
doorzichtigheid. Het expressiebereik is
opvallend groot.
In tegenstelling tot de symfonieën en
pianosonates, die als een continue
stroom doorheen Beethovens oeuvre
lopen, zijn zijn zestien strijkkwartetten
in enkele relatief korte periodes van
telkens twee tot vier jaar ontstaan.
Beethoven componeerde zijn
strijkkwartetten in drie etappes, die
overeenstemmen met de gangbare
indeling van Beethovens oeuvre in drie
stijlperiodes.
Beethovens strijkkwartetten opus 18
mogen dan wel verder bouwen op de
erfenis van Haydn en Mozart,
tegelijkertijd luiden ze een nieuw
tijdperk van het genre in.
Vertrekkend uit de traditie bracht
Beethoven een ware revolutie in het
genre teweeg, die culmineerde in de late
kwartetten. De zes kwartetten opus 18
zijn opgedragen aan prins Lobkowitz,
een groot bewonderaar van de
componist. Beethoven concentreerde
zich hier op de klassieke sonatevorm en
experimenteerde reeds met het
toonaardenbereik en met complexe
contrapuntische technieken.
Aanknopend bij de beproefde en
uitgebalanceerde stijl van Haydn en
Mozart is er de zoektocht naar nieuwe
mogelijkheden binnen de conventionele
strenge vorm, met opruiende
dissonanten, explosieve akkoorden,
nadruk op zwakke maatdelen, ritmische
surprises in met name de hoekdelen,
menuetten en scherzi, en
gepassioneerde melancholie in de
langzame delen. Het meest opmerkelijk
in nummer zes is ongetwijfeld het
slotdeel: La Malinconia. Het is het
langste deel. Dit is een inleidend adagio
van een harmonisch onontwarbare
complexiteit wat qua duister broeiende
sfeer volledig contrasteert met een
opgewekt en lichtvoetig Allegretto wat
zonder enige overgang er naast
geplaatst lijkt. Dit contrast tussen
Allegro en Adagio lijkt het belangrijkste
effect wat het geheel draagt.
Schubert
Dit kwartet uit 1824 is het enige dat
tijdens Schuberts leven zowel werd
gedrukt als uitgevoerd (door het
Schuppanzigh Quartett). Schubert
schreef het in ongeveer een maand tijd.
De critici vonden de muziek teder,
natuurlijk, lieflijk en net zo memorabel
als zijn liederen. Zelf zag Schubert het
kwartet als een vingeroefening voor het
grote symfonische werk.
In het tweede deel, het Andante, citeert
hij zichzelf, daar hij het thema ontleent
aan zijn muziek voor de derde entr’acte
van het zangspel Rosamunde (D797),
vandaar de bijnaam van het kwartet.
Schubert zou dit zelfde thema later nog
eens gebruiken, en wel in de Impromptu
in Bes D935 no.3. Het hoofdthema van
de menuet grijpt terug op het lied Die
Götter Griechenlands ("Schöne Welt, wo
bist du?") D677 dat Schubert in 1819
gecomponeerde had. De typische
vingerafdrukken van Schubert hunkering en melancholie overheersen. Alleen in het trio horen we
de hoop op terugkeer naar het verloren
paradijs.
Afgezien van de nooit voltooide
"Quartettsatz" in c klein D703 van
december 1820, is dit het eerste
strijkkwartet dat Schubert na 1816
componeerde. De directe aanleiding
hiertoe was de terugkeer in Wenen van
de violist Schuppanzigh, die het – door
de grote populariteit van Rossini’s
opera’s enigszins in ongenade geraakte
strijkkwartet – nieuw leven inblies. Aan
hem droeg Schubert het kwartet D804
op en door hem werd het ook ten doop
gehouden.
ZA | 03.12.16 | 20:00 | CONCERTZAAL
ZEFIRO TORNA, VOCOLCONSORT BERLIN & GHALIA BENALI
ALLEGORIE VAN HET VERLANGEN
WO | 11.01.17 | 20:00 | CONCERTZAAL
ANIMA ETERNA
SAINT-SAËNS : FRANS DIERENCARNAVAL
DO | 15.12.16 | 20:00 | CONCERTZAAL
LE CONCERT SPIRITUEL
POLYFONIE VOOR 40 EN 60 STEMMEN
VR |17.02.17 | 20:00 | CONCERTZAAL
PAVEL HAAS QUARTET
WELLUIDEND EN DOORWROCHTE COMPLEXITEIT
DEBIJLOKE.BE/NU
24 UUR VOOR EN NA HET CONCERT. VIND
SNEL MEER ACHTERGRONDINFO. BEREKEN
JE ROUTE NAAR DE BIJLOKE. DEEL JE
MENING OVER DIT CONCERT.
BESPREEKBUREAU
MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE GENT
J. KLUYSKENSSTRAAT 2, 9000 GENT
MA – VR 10:00 – 17:00 (DOORLOPEND)
09 269 92 92 / WWW.DEBIJLOKE.BE
COLOFON
TEKST PROGRAMMABOEKJE Frank Pauwels / V.U. Daan Bauwens
© MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE GENT
Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)
Bloemen voor de artiesten worden aangeboden door Gentse bloemenzaak Bluet – fair flowers, plants &
design.