Transcript 20:00 | Concertzaal BEETHOVENS APOTHEOSE VAN
04.11.16 | 20:00 | Concertzaal BEETHOVENS APOTHEOSE VAN DE DANS
LUDWIG VAN BEETHOVEN (1770-1827) Pianoconcerto nr.5 in Es, opus 73 (1809) 1. Allegro 2. Adagio un poco mosso 3. Rondo (Allegro)
pauze
Symfonie nr.7 in A, opus 92 (1809-1812) 1. Poco sostenuto – Vivace 2. Allegretto 3. Presto 4. Allegro con brio
deFilharmonie Philippe Herreweghe, muzikale leiding Paul Lewis, piano
Beethovens apotheose van de dans
Pianoconcerto nr.5
In de periode waarin Wenen ten prooi viel aan de Fransen, componeerde Beethoven lustig verder. Zijn ‘Vijfde Pianoconcerto’ (1809), dat opgedragen werd aan Aartshertog Rudolph, ontstond op het moment dat Napoleon zijn troepen Wenen binnendreef. Hoewel het land in rouw verkeerde, slaagde Beethoven erin om zijn 5de pianoconcerto een opmerkelijke opgewektheid aan te meten. Het is haast onvoorstelbaar dat de door doofheid gekwelde componist, terwijl de oorlog woedde, tot zulke hemelse, troostrijke en ontroerende muziek is kunnen komen. Het werd zijn laatste concertocompositie. Beethovens pianoconcerten behoren tot de eerste in hun soort die de formules van het achttiende-eeuwse concert uitdaagden. Vóór hem, herhaalde en ontwikkelde de piano een door het orkest voorgespeeld thema en introduceerde soms eigen materiaal. Beethoven zag het dramatisch potentieel van deze vorm en gaf de protagonist het materiaal waarmee hij ook onafhankelijk aan de slag kon gaan, maar wel samenwerkend aan een gemeenschappelijk doel. Hoewel hij vasthield aan de klassieke 3-delige structuur van zijn grote voorganger Mozart, gaf hij vanaf het derde pianoconcerto de solist meer en meer aandacht: de piano is geen louter begeleidingsinstrument meer, maar een creatief solo-instrument. Het resultaat was dat het concerto niet langer bestond uit een reeks voorzichtige discussies tussen solist en orkest, maar de belichaming van het romantische conflict werd: van die ene, individuele stem tegen de massa andere. Specifieke veranderingen vallen op. Er is een duidelijker voorkeur voor een grotere virtuositeit in de snelle delen. De strak afgelijnde afwisseling tussen solist en orkest wordt losgelaten; de solopartijen zijn veel meer vervlochten met het orkest. Verder blinkt het vijfde pianoconcerto uit door de knappe orkestratie, met duidelijk uitgewerkte thema’s. De bijnaam ‘Keizersconcerto’ (overigens niet door Beethoven zelf gekozen, maar door zijn uitgever), is zeker niet misplaatst. Het slaat vooral op de toonaard waarin het stuk geschreven is: Es groot. Beethoven was op dat moment geïntrigeerd door deze toonaard omdat deze volgens hem een majestueus karakter had. De compositie vertelt bovendien het historische verhaal van een heroïsch gevecht dat
uiteindelijk op een overwinning uitdraait. Dit is duidelijk te horen in het indrukwekkende openingsdeel en in de triomfantelijke finale.
Symfonie nr. 7
Met zijn symfonieën veroorzaakte Beethoven een revolutie in de orkestwereld en hielp hij de ontwikkeling van de symfonische vorm met grote schreden vooruit. Ze ontstonden in een tijdperiode van zo’n 25 jaar en vormen een van de belangrijkste omslagmomenten in de klassieke muziek. Paleiszaal wordt concertzaal, esthetische vormelijkheid maakt plaats voor persoonlijke emotie, God en koning worden ingeruild voor de idealen en waarden van de mens zelf. En het ‘kleine’ orkest van Haydn en Mozart barst bij Beethoven uit zijn voegen. Is Beethoven in zijn eerste symfonieën nog schatplichtig aan Mozart en Haydn, vanaf zijn 3e symfonie plaveit hij het pad voor Schumann en Brahms. Richard Wagner, altijd wel te vinden voor een straffe uitspraak, omschreef de Zevende als ‘de apotheose van de dans’. Hij had het dan natuurlijk vooral over de overheersende rol van het ritme, want dat is in alle delen van deze symfonie het meest opvallende en vormgevende element. Anders gezegd: Beethoven maakte het ritme los van de melodie. Hij had dit ook eerder gedaan in het Vijfde Pianoconcerto, maar in deze Zevende Symfonie ging hij nog verder. De meeste delen, zelfs het - niet echt - trage deel, worden ondersteund door strakke ritmische formules. Die aanpak geeft de zevende iets opzwepend, zeker in de hoekdelen, die met een voor Beethoven typische bruuskheid op de luisteraar afkomen. Beethovens zevende is veruit de meest bucolische en energieke van al zijn symfonieën. Het werk werd bij zijn première dan ook zowel opgehemeld als verguisd, dit laatste vooral door critici die haar te modern en te pijnlijk voor het oor vonden. Oppervlakkig beschouwd betekent de Zevende Symfonie nochtans een terugkeer naar de normale vierdeligheid, na de vijf delen van de Zesde Symfonie en de reminiscentie aan het scherzo in het midden van de finale van de Vijfde. Bij nader toezien vertoont de opbouw en structuur van de Zevende evenwel een aantal onklassieke trekjes. De introductie is de langste die Beethoven ooit schreef – ongeveer een derde van de lengte van het erop volgende Vivace – en vraagt om een Poco sostenuto-tempo, in plaats van het gebruikelijker Adagio. Bovendien mist de symfonie een echt langzaam deel: het tweede deel is ‘slechts' een Allegretto. Verder staat het Scherzo (Presto) in de ver verwijderde toonaard van F. De spanning die gecreëerd wordt tussen de hoofdtonaliteit van A en de zich op tertsafstand bevindende toonaarden van c en f, is het meest progressieve element van deze compositie.
ZA | 5 NOV 16 | 20:00 | CONCERTZAAL
I SOLISTI DEL VENTO, RED NOTE ENSEMBLE & SONG CIRCUS FREEDOM O(R) SPEECH
DI | 8 NOV 16 | 14:00 | KRAAKHUIS
GABI SULTANA | PIANO ENERGIEBOM
D0 | 10 NOV 16 | 20:00 | CONCERTZAAL
STEVE COLEMAN AND THE COUNCIL OF BALANCE UNIEKE EN VERNIEUWENDE MUZIKANT-DENKER
D0 | 17 NOV 16 | 20:00 | CONCERTZAAL
CONCERTO DE’ CAVALIERI THE GRAND ITALIAN TOUR
VR | 18 NOV 16 | 20:00 | CONCERTZAAL
SYMFONIEORKEST VLAANDEREN ONVOLTOOID VERLEDEN
WO | 23 NOV 16 | 20:00 | KRAAKHUIS
JUDITH ERMERT & DAAN VANDEWALLE STUKKEN IN VOLKSTOON
DEBIJLOKE.BE/NU
24 UUR VOOR EN NA HET CONCERT. VIND SNEL MEER ACHTERGRONDINFO. BEREKEN JE ROUTE NAAR DE BIJLOKE. DEEL JE MENING OVER DIT CONCERT.
BESPREEKBUREAU
MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE GENT J. KLUYSKENSSTRAAT 2, 9000 GENT MA – VR 10:00 – 17:00 (DOORLOPEND) 09 269 92 92 / WWW.DEBIJLOKE.BE
COLOFON
TEKST PROGRAMMABOEKJE Frank Pauwels / V.U. Daan Bauwens © MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE GENT