Transcript ONDERNEMEN MET OOG VOOR DE TOEKOMST Meer dan vijftig

ONDERNEMEN MET OOG VOOR DE TOEKOMST
NATUURLIJK KAPITAAL
Meer dan vijftig ondernemers maken, samen met Platform BEE, werk van
natuurlijk kapitaal. Op en om hun bedrijf, in de keten of door te investeren
in natuurgebieden. Hiermee maken zij hun bedrijven toekomstbestendig.
Natuurlijk kapitaal is de voorraad aan natuurlijke hulpbronnen, zoals
planten, dieren, water, bodem en mineralen. Samen leveren zij goederen
en diensten die de basis vormen voor onze economie en ons welzijn.
Wat is
natuurlijk
kapitaal?
| 2
Het vermogen van onze planeet om deze goederen en diensten te leveren
is groot, maar niet onbegrensd. Voorraden mineralen en fossiele
grondstoffen kunnen opraken, plant- en diersoorten kunnen uitsterven.
Ecosystemen waarin planten en dieren leven kunnen verdwijnen of in
kwaliteit worden aangetast.
Het is belangrijk zuinig te zijn op natuurlijk kapitaal, met name op de
belangrijkste component ervan, de levende natuur, die onze planeet zo
uniek maakt. Gebruik van natuurlijk kapitaal is pas duurzaam als de natuur
in al haar verscheidenheid (de biodiversiteit) niet verder wordt aangetast,
maar de kans krijgt zich te herstellen. Dan blijft het vermogen om goederen
en diensten te leveren in stand en leven we van de rente van het kapitaal.
Op dit moment werkt onze wereldeconomie nog niet zo. Alleen goederen
die direct verhandeld worden, zoals gevangen vis, hebben een
economische waarde. De kosten van een verzwakt marien ecosysteem,
bijvoorbeeld door overbevissing, vervuiling en klimaatverandering, worden
niet in rekening gebracht. Daarmee teren we in op het kapitaal en
vermindert de rente, zeker op langere termijn.
Inhoud
| 2
6
Vijf manieren om te investeren in natuurlijk kapitaal – infographic
10
Blauwe planeet
12
Werk maken van natuurlijk kapitaal
14
17
18
21
22
Natuurlijk kapitaal o
p en om het eigen bedrijf
Groene haven
Waddenslib verbetert akkers
Goede buur van natuurgebied
Andere voorbeelden
24
Natuurlijk kapitaal v ia de keten
26
28
30
33
34
Natuurlijk kapitaal v ia de keten – duurzaam landgebruik
Gezonde bodem goed voor bietenteelt
Business case voor klimaat­positieve koffie
Meer natuur door wegverbreding
Andere voorbeelden
36
38
41
42
Natuurlijk kapitaal v ia de keten – gesloten kringlopen
Voedselafval wordt bodemverbeteraar
Door­braak in papiersector
Andere voorbeelden
44
46
49
50
52
Natuurlijk kapitaal via de keten – alternatieve grondstoffen
Bouwen met bamboe
Papier van tomatenplanten
Algen besparen vis
Andere voorbeelden
54
57
58
Natuurlijk kapitaal herstel en behoud elders
Bedrijven investeren in Peruaans bos
Andere voorbeelden
60
De financiële sector
62
Natuurlijk kapitaal in internationale context
64
Lessen en aanbevelingen
Voorwoord
Twintig jaar geleden, toen ik in de Filipijnen woonde, was ik voorzitter van een stichting die zich inzet
voor de ernstig bedreigde Filipijnse adelaar. Een van de grootste adelaars ter wereld, een geweldig
mooi dier. Zo’n ervaring raakt ook een nuchtere bestuurder in het hart.
Zo hebben we allemaal een bijzondere natuur-ervaring. Dat we er zuinig op moeten zijn weten
we, maar we zien natuur soms nog als iets dat ‘los’ van ons staat. Terwijl natuurlijk kapitaal het
fundament vormt onder onze economie. We verbouwen gewassen die groeien in een gezonde
bodem. We gebruiken water in alle productieprocessen – in onze fabriek of via de grondstoffen die
we inkopen. Onze kleding, huizen, auto’s, wegen: niets wordt gemaakt zonder natuurlijk kapitaal.
Het mooie aan natuurlijk kapitaal is dat het een zelfherstellend vermogen heeft. We kunnen bomen
kappen en er groeien nieuwe voor terug. We vangen vis en de zee vult het weer aan. Maar er zijn
grenzen. Wetenschappers wijzen ons er nadrukkelijk op: met onze huidige manier van werken
overschrijden we onze ‘Planetary Boundaries’. Met alle risico’s van dien.
Als ondernemers houden we niet van beperkingen. Hoezo grenzen? The sky is the limit! Het mooie
is: in de circulaire economie geven we ruimte aan het zelfherstellend vermogen van de natuur.
Als we circulair werken, kunnen we onze innovatiekracht en ondernemerszin ten volle benutten.
Waarde creëren èn natuurlijk kapitaal behouden. De grenzen van onze planeet zijn alleen beperkend
als we lineair blijven werken.
Tien jaar geleden tekende ik, samen met zeventig leiders uit het bedrijfsleven, een brief aan de
informateur over het belang van natuur. Een taskforce onder leiding van Hans Alders kwam met een
advies. Met dit advies zijn we vijf jaar geleden gestart met het Platform Biodiversiteit, Ecosystemen
en Economie. Met steun van het ministerie van Economische Zaken, VNO-NCW en IUCN NL hebben
bedrijven meer dan vijftig projecten gerealiseerd.
Want hoe investeert een Nederlandse ondernemer in natuurlijk kapitaal? Door aan de slag te gaan.
In deze brochure ziet u hoe ondernemers hun handen uit de mouwen steken. Een boer die investeert
in gezonde bodems. Een ontwerper die werkt met alternatieve grondstoffen. Een logistiek manager
die met een slimmer proces zowel geld als natuurlijke hulpbronnen bespaart.
Dit is nog maar het begin. Er is meer nodig, en mogelijk, als we samen werken aan onze nieuwe
economie. Een circulaire economie waarbij natuur kapitaal behouden blijft.
Ik wens u veel inspiratie!
Rein Willems
Voorzitter Platform Biodiversiteit, Ecosystemen & Economie (BEE)
| 4
| 5
Vijf manieren om te investeren
in natuurlijk kapitaal
OP EN OM HET BEDRIJF
DUURZAAM LANDGEBRUIK – VIA DE KETEN
eigen bedrijf
Pagina 24 – 35
Pagina 14 – 23 Duurzaam bouwen, duurzaam
land-, energie- en watergebruik.
Gezonde bodem, samenwerking
in het bredere landschap.
natuurlijk
kapitaal
via de keten
Bewust inkopen van grondstoffen. Met leveranciers
en primaire producenten werken aan duurzaam
land-, energie- en watergebruik.
GESLOTEN KRINGLOPEN – VIA DE KETEN
Pagina 36 – 43
Circulair denken, ontwerpen, produceren,
verwerken en zo de kringloop sluiten. Afval wordt
grondstof. Output wordt input.
elders
NATUURBEHOUD EN HERSTEL ELDERS
ALTERNATIEVE GRONDSTOFFEN – VIA DE KETEN
Pagina 54 – 59 Investeren in natuur los van
de eigen keten. Voor profilering
of als compensatie.
Pagina 44 – 53
| 6
Welke grondstof heeft de juiste eigenschap met
het minste land-, energie- en waterverbruik?
| 7
“Iedereen kan bijdragen door
andere keuzes te maken in hoe we
besturen, produceren en consumeren.
De toekomst van de planeet is in
onze handen.”
André Kuipers
astronaut en ambassadeur WNF
Apollo 8 view of Earth rising above lunar horizon (W. Anders, NASA)
| 8
| 9
Blauwe planeet
In 1968 ging Apollo 8 naar de maan.
Een ongelooflijk spannende onderneming.
Alle aandacht was gericht op de maan.
Tot astronaut William Anders zijn camera
omdraaide en richtte op de aarde. Voor het eerst
konden we onze planeet zien als één geheel.
Dat beroemde beeld, heet Earthrise.
Alle astronauten komen terug met het beeld van
onze blauwe planeet op hun netvlies gebrand.
Woorden schieten tekort als ze beschrijven hoe
mooi, maar ook hoe kwetsbaar onze aarde
er uitziet vanuit de ruimte. Dit werd later ‘the
Overview Effect’ genoemd. Ook Nederlandse
astronauten hebben dit ervaren. Wijlen Wubbo
Ockels pleitte voor meer respect voor Ruimte­
schip Aarde. En André Kuipers werd bij terug­
komst ambassadeur van het Wereld Natuur
Fonds.
Als wij op een zonnige dag buiten zijn, geeft de
blauwe hemel het gevoel dat de aarde en haar
atmosfeer oneindig zijn. Maar er zijn grenzen
aan onze planeet.
Kwetsbare planeet
Op dit moment verbruiken we jaarlijks
meer natuurlijk kapitaal dan de planeet kan
hernieuwen. Het Global Footprint Network
concludeerde dat we in 2016 al op 8 augustus
‘Global Overshoot Day’ bereikt hadden.
Weer een jaar met natuurverlies dus.
Elk jaar komen we dieper in het ‘rood’ wat
betreft natuurlijk kapitaal.
Recent onderzoek bevestigt dat we over de
grenzen van het systeem heen gaan. In 2015
verscheen in Science een artikel over Planetary
Boundaries. Wetenschappers beschrijven daarin
kritieke processen voor het Systeem Aarde.
Voor elk proces geldt een grens, waarboven het
systeem uit evenwicht raakt. Als we binnen die
grenzen blijven zitten we in de Safe Operating
Space.
Klimaatverandering krijgt terecht veel aandacht.
Onderzoekers van het Stockholm Resilience
Center benadrukken echter dat dit slechts een
van de kritieke processen is.
De afbeelding hiernaast laat zien dat we voor
vier van de negen kritieke processen al ver
buiten de (groene) Safe Operating Space zijn
beland. Naast klimaat geldt dit ook voor verlies
van biodiversiteit, veranderend landgebruik
en de stikfstof- en fosforcycli. Voor chemische
vervuiling en stofdeeltjes in de atmosfeer heeft
de wetenschap nog niet scherp wat de meetbare
limiet is. De afbeelding laat de huidige stand
van zaken zien en geen trends. De trends zijn
echter in vrijwel alle gevallen sterk negatief. Ook
problemen met zoetwater en verzuring van de
oceaan dienen zich aan. We gaan daar vroeg of
laat allemaal de consequenties van ondervinden.
Cijfers uit andere bronnen bevestigen het sterk
negatieve beeld. De nieuwste Living Planet Index
van WWF laat een gemiddelde afname zien in
populatiegrootte van duizenden diersoorten van
58% tussen 1970 en 2012. De sterkste afname is
te zien in zoetwatergebieden. Recent onderzoek
in het Great Barrier Reef laat zien dat grote delen
in korte tijd enorm achteruit zijn gegaan. Gezien
de steeds warmer wordende oceaan is het zeer
de vraag of het wereldberoemde koraalrif zich
de komende jaren kan herstellen. En alhoewel de
snelheid waarmee natuurlijk bos verdwijnt lager
ligt dan in de jaren negentig, ging er in 2010-2015
wereldwijd nog 16,5 miljoen hectare bos verloren
(FAO, 2015). Dat is bijna vier keer de oppervlakte
van Nederland.
Voorzichtig herstel van de ozonlaag is de
eenzame uitzondering waar de trend positief
is. Wat wel enige hoop geeft – als alle landen
samen afspraken maken, kúnnen we negatieve
trends keren.
Sinds 1968 is onze wereldpopulatie meer dan
verdubbeld (van 3,5 miljard naar 7,5 miljard) en
blijft groeien. We kunnen al deze mensen alleen
van voedsel, water en een veilige leefomgeving
voorzien als we efficiënter gebruik te maken van
natuurlijke hulpbronnen.
One Planet Thinking
Rein Willems schreef al in het voorwoord:
ondernemers houden niet van grenzen. Toch zijn
déze grenzen niet onderhandelbaar. Het heeft
geen zin om buiten deze grenzen te denken.
Op de volgende pagina’s leest u hoe meer dan
vijftig Nederlandse bedrijven, aangesloten bij
platform BEE, in de afgelopen vijf jaar ieder
op hun eigen manier zijn gaan investeren in
natuurlijk kapitaal.
Biodiversiteitsverlies
Veranderend
landgebruik
Stofdeeltjes
in atmosfeer
nog niet
gekwantificeerd /
berekend
Zoetwatergebruik
nog niet
gekwantificeerd /
berekend
Stikstof- en
fosforcycli
Chemische
vervuiling
Klimaatverandering
Aantasting ozonlaag
| 10
Daar zit de ruimte niet. We moeten de ruimte
zoeken bínnen onze planeet. IUCN NL (partner in
platform BEE) en WNF noemen dat ‘One Planet
Thinking’. Binnen de grenzen van onze planeet
is eindeloos veel ruimte voor innovatie en
creativiteit.
Oceaanverzuring
| 11
Werk maken van
natuurlijk
kapitaal
| 12
Elk bedrijf is afhankelijk van natuurlijk kapitaal. En elk bedrijf heeft
impact op natuurlijk kapitaal. Op en om het eigen bedrijf én via de keten.
Van het water uit de kraan, de energie die wordt gebruikt en het land
waarop het gebouw staat, tot alle ketens van grondstoffen en (half)
producten die worden ingekocht. Ook aan de output-kant heeft u
impact. Transport, verpakkingsmateriaal, afvalstromen – het kan
natuurlijk kapitaal benutten, beschermen of juist belasten.
In deze brochure ziet u hoe meer dan vijftig bedrijven – het merendeel
MKB – met Platform BEE werk hebben gemaakt van natuurlijk kapitaal.
De projecten zijn in deze brochure als volgt ingedeeld:
Natuurlijk kapitaal – op en om het eigen bedrijf
Natuurlijk kapitaal – via de keten
• Duurzaam landgebruik
•Gesloten kringlopen
•Alternatieve grondstoffen
Natuurlijk kapitaal – herstel en behoud elders
De focus ligt in deze projecten op doen. Meten, plannen, evalueren en
rapporteren zijn essentieel om te zorgen dat u op koers blijft. Maar de
echte verandering zit hem – zoals alle ondernemers weten – in actie.
| 13
NATUURLIJK KAPITAAL OP EN OM HET EIGEN BEDRIJF
De meest directe manier om een bijdrage te leveren aan behoud en
herstel van natuurlijk kapitaal is door te kijken naar het eigen
bedrijfsterrein en de eigen bedrijfsgebouwen. Voor boeren is dat hun
dagelijks werk, maar het geldt ook voor fabrieksterreinen, havens,
kantoren etc.
natuurlijk
kapitaal
op en om het eigen bedrijf
In het rapport Human Spaces stelt professor Cooper dat een natuurlijke
leefomgeving een goede investering is in gezondheid, welzijn en
prestaties van medewerkers. Havenbedrijf Amsterdam herkent dit en zet
actief in op vergroening van het havengebied.
Dat niet alle groen natuurlijk is, beseft bloemist Oogenlust. Toen het
bedrijf een braakliggend gebied naast een natuurgebied in gebruik nam,
rooide het exotische planten en plantte inheemse soorten.
Zand- en grondwinners hebben grote concessies. Hun graafwerk draagt
risico’s, maar biedt ook kansen voor natuurherstel nadat de materialen
gewonnen zijn.
Elke ondernemer kan aan de slag met natuurlijk kapitaal op en om het
eigen bedrijf. Het begint met kijken naar de plattegrond van bedrijf en
regio. Daarbij kunt u denken in steeds groter wordende cirkels. Het eigen
gebouw, de grond in eigendom, maar ook het bredere landschap.
In haar zoek­tocht naar hergebruik van slib uit de haven, vond Groningen
Seaports een lokale oplossing door met het slib akkers in de omgeving te
verrijken.
Natuurlijk kapitaal is overal. Zelfs op de Amsterdamse Zuidas broedt elk
jaar een slechtvalk haar eieren uit, hoog in het gebouw van ABN Amro.
| 14
| 15
HAVENBEDRIJF AMSTERDAM
Natuurlijk kapitaal op en om het eigen bedrijf
CASE
Groene haven
Meer natuur leidt tot een aantrekkelijke haven.
De haven van Amsterdam heeft natuurlijk
kapitaal opgenomen in de bedrijfsstrategie.
Met een duidelijke economische motivatie: ‘Wij
willen graag dat bedrijven zich bij ons vestigen.
En dat ze gemakkelijk personeel kunnen krijgen.
Een aangename groene omgeving helpt daarbij.’
Op veel plekken in de Amsterdamse haven is
bijzondere natuur te vinden. Met steun van
Platform BEE en IUCN NL ontwikkelde de
haven een eigen natuurbeleid, dat de ambitie
ondersteunt om uit te groeien tot een van de
duurzaamste havens van Europa.
“Investeren in natuurlijk
kapitaal verdient zich voor
het havenbedrijf terug”
Geen luxe
Remco Barkhuis is hoofd Infrastructuur van
het verzelfstandigde voormalige gemeentelijke
bedrijf. Krijgt hij intern gemakkelijk de
handen op elkaar voor vergroening van het
haven­terrein? Grond is immers schaars en
kostbaar, een vierkante meter havengrond
vertegenwoordigt al snel een waarde van zo’n
200 euro. ‘Klopt’, zegt Barkhuis, ‘daarom waken
we er voortdurend voor dat ons biodiversiteits­
beleid geen luxe dingetje is dat een nieuw
management zo weer kan schrappen.’
Het havenbedrijf creëert ecologische oevers
langs een aantal van de tientallen sloten die
in het gebied voor de waterafvoer zorgen.
Het is maar een van de diverse natuurprojecten
in het havengebied.
Remco Barkhuis
hoofd infrastructuur Havenbedrijf Amsterdam
Remco Barkhuis bij een nieuw aangelegde groenstrook
in de Amsterdamse haven.
| 16
| 17
GRONINGEN SEAPORT
Natuurlijk kapitaal op en om het eigen bedrijf
CASE
Waddenslib
verbetert akkers
Zout slib uit de Waddenzee draagt bij aan
een grotere bodemvruchtbaarheid, betere
gewasopbrengsten en maakt de grond minder
gevoelig voor verstuiving. Dat blijkt uit een
proefproject bij boeren in de Veenkoloniën.
Aan de basis van het project lag een vraag van
Groningen Seaports aan de Helpdesk Natuurlijk
Kapitaal: accepteren boeren überhaupt slib op
hun akkers? De positieve resultaten van het
proefproject, uitgevoerd bij tien akkerbouwers
in de Veenkoloniën, zijn aanleiding voor een
vervolgproject naar de effecten op langere
termijn.
De vloedstroom zet slib af in de haven, zodat
baggeren noodzaak is. Het schone slib dat
hierbij vrijkomt, wordt normaliter verspreid
in de Waddenzee en het Eems-estuarium.
Dat is niet ideaal. Slib maakt het water troebel,
en dat veroorzaakt een negatieve kettingreactie
in het waterleven.
Bieten
Kleideeltjes in het baggerslib dragen bij aan
bodemvruchtbaarheid. Omdat het slib zout
is, zochten de onderzoekers naar gewassen
met een natuurlijke tolerantie voor zout,
zoals bieten. Onderzoek laat zien dat de
bodemvruchtbaarheid bij de deelnemende
akkerbouwers stijgt. Het slib bevordert het
vermogen van de bodem mineralen vast te
houden en vrij te geven. De opbrengst van
bieten en ook gras lijkt met waddenslib hoger.
“We willen weten waar het beste
slib voor de landbouw ligt”
Monique van den Dungen
adviseur Groningen Seaports
Groningen Seaports heeft inmiddels een plan
gemaakt voor een vervolgproject. Monique
van den Dungen, adviseur Overheid en Milieu
bij Groningen Seaports: ‘We willen weten waar
het beste slib voor de landbouw ligt. Dat zou
best per seizoen kunnen verschillen, want
slibafzetting is een natuurlijk proces.
We gaan ook onderzoek doen naar de effecten,
de maximale hoeveelheid op te brengen slib
en het effect van slib mengen met compost.’
Als het waddenslib is uitgebaggerd, nemen onderzoekers
monsters om het zout- en kleigehalte te bepalen. Daarna
wordt het schone, zoute waddenslib uitgereden op arme
zandgronden in de Veenkoloniën. De akkerbouwers zijn
enthousiast over de resultaten.
| 18
| 19
OOGENLUST
Natuurlijk Kapitaal op en om het eigen bedrijf
CASE
Goede buur van
natuurgebied
Oogenlust verplaatste alle bedrijfsactiviteiten
naar een verwaarloosd terrein, pal naast een
natuurgebied. Herstel van biodiversiteit was het
uitgangspunt.
Met veertig werknemers mag je Oogenlust met
recht een superbloemist noemen. Het Brabantse
bedrijf verzorgt de aankleding van evenementen
in een groot aantal landen. De gestage groei
leidde tot ruimteproblemen.
Na onderhandelingen met de gemeente Eersel
verplaatste het bedrijf alle activiteiten naar
een braakliggend terrein aan de rand van
natuurgebied De Kempen.
“Natuurbeheer en economische
bedrijfsvoering gaan goed samen”
Marcel van Dijk
directeur Oogenlust
| 20
Bezoekers
Oogenlust bracht het terrein zoveel mogelijk
terug in de oorspronkelijke staat. Inheemse
bomen als eik en beuk werden aangeplant,
exoten gerooid. De aanleg van wandelpaden
en regelmatige exposities van land art zorgen
voor tienduizenden bezoekers (en potentiële
klanten) per jaar. Met steun van Platform
BEE verduurzaamde Oogenlust ook de
bedrijfsactiviteiten.
Focussen op duurzaamheid doe je omdat
het onderdeel van je visie is, zegt directeur
Marcel van Dijk. ‘In eerste instantie niet
vanwege economisch rendement.’ Natuurlijk,
zaken als afvalscheiding, compostering
en isolatie leveren ook geld op. Maar op
de korte termijn weegt dat niet op tegen
de hoeveelheid arbeid en investeringen.
‘Betrek je personeel bij het proces’, adviseert
Van Dijk andere bedrijven. ‘De bereidheid
tot het leveren van extra inspanningen
moet er zijn.’
Het oude bedrijfsgebouw werd
afgebroken en weer opgebouwd
op de nieuwe plek.
| 21
NATUURLIJK KAPITAAL OP EN OM HET EIGEN BEDRIJF
Andere
voorbeelden
CASES
“Voor de wilde bij is het alvast
een enorm feestje”
Djûke van der Maat
Nieuw Slagmaat
De Bierkreek
Ecomunitypark
Nieuw Slagmaat
Van Nieuwpoort
Aanstekelijke plaagbestrijding
Bedrijventerrein nieuwe stijl
Meer natuur in de boomgaard
Grondstofwinning als motor voor
landschapsontwikkeling
Dat hun aanpak werkt, wisten ze al bij de Bierkreek,
de enige gecertificeerde biologische kwekerij van
tuinrozen in Nederland. Maar een onderbouwing
ontbrak. Onderzoek voorzag in die leemte.
Dat moet andere kwekers overtuigen om hun
kwekerij aan te passen aan het, op een natuurlijke
manier, aantrekken van de sluipwesp en het
lieveheersbeestje.
Op voormalige landbouwgrond in het
Friese Oosterwolde ontstaat een ecologisch
werklandschap, waar innovatie, ondernemerschap
en het delen van kennis en faciliteiten centraal
staan. Zo komt er een gezamenlijk restaurant
en vergaderruimtes. Als eerste verrees er het
hoofdkantoor en magazijn van ECOstyle, binnenkort
volgens plan omgeven door andere bedrijven en
onderwijsinstellingen. Ecomunitypark wordt het
eerste bedrijventerrein met positieve impact op het
natuurlijk kapitaal.
Met groene randen rondom
akkergebouwgewassen wordt al enige
tijd geëxperimenteerd. Kan zoiets ook in
de boomgaard, vroeg fruitteler Djûke van
der Maat zich af? Op zo’n manier dat het
ook economisch interessant is? Er bleek
weinig bekend te zijn over deze vorm van
vergroening van boomgaarden. Met een
paar collega’s ‘die ook hun nek durven uit
te steken’ ging ze zelf aan de slag. ‘Voor de
wilde bij is het alvast een enorm feestje.’
Boer Bos
ENCI
Van den Diepstraten
Ecologisch coachen
Natuurherstel na mergelwinning
Stillere Biesbosch
De boerderij als inspiratiebron voor groei en
ontwikkeling via leertrajecten. Paul Bos stapte na
een loopbaan in journalistiek en communicatie over
naar de boerderij van zijn ouders. Nu combineert
hij daar de werelden van boer en coach/adviseur.
Boer Bos heeft een eigen schaapskudde, verkoopt
lamsvlees en wol, en biedt natuureducatie voor
schoolkinderen.
In 2018 stopt ENCI bij de Sint-Pietersberg in
Maastricht na 92 jaar definitief met mergelwinning
voor de cementproductie. Sinds enkele jaren
staat de mergelwinning geheel in het teken
van de transformatie van de 135 hectare grote
kalksteengroeve. Een deel is bestemd voor recreatie,
de rest wordt natuurterrein. ‘Het wordt een uniek
stukje Nederlandse natuur.’
Nationaal Park De Biesbosch wordt steeds
populairder onder toeristen en recreanten,
met gevolgen voor de natuur. Van den
Diepstraten Botenverhuur, Rondvaartbedrijf
Zilvermeeuw en partybootverhuurder
Biesbosch Adventures ontwikkelden nieuwe
bedrijfsstrategieën, gericht op een schonere
Biesbosch met meer natuurwaarde.
Een bijdrage daaraan leveren elektrisch
aangedreven sloepen en een rondvaartschip.
De bedrijven hopen dat duurzaam werken
een breed publiek aanspreekt, zodat het ook
commercieel interessant is.
| 22
Van Nieuwpoort Bouwgrondstoffen
ontwikkelt met overheden en omgeving
projecten waarbij door deflstoffenwinning
nieuwe gebiedsfuncties worden
gerealiseerd. Zoals natuurontwikkeling,
hoogwaterveiligheid, recreatie en wonen
aan het water. Zoals de Lobberdense Waard
bij Pannerden. Het bedrijf wint zand en
grind én ontwikkelt 500 ha nieuwe natuur.
Zandplaten voor steltlopers, steilranden
voor holenbroeders. Met ooibos zelfs een
prima stek voor bevers.
| 23
Als u kijkt naar de oorsprong van grondstoffen die u inkoopt, dan ziet u
lijntjes lopen over de hele wereldbol. Alleen al de koffie die u schenkt in de
kantine brengt u naar Brazilië of Vietnam. En u koopt natuurlijk nog veel
meer in: papier, computers, grondstoffen, machines. Al die materialen
hebben impact op natuurlijk kapitaal elders. Land- en watergebruik,
emissie van broeikasgassen, winning van delfstoffen, verwerking van afval.
natuurlijk
kapitaal
via de keten
Onder de bedrijven aangesloten bij platform BEE kwam één vraag
regelmatig terug. Wáár is onze voetafdruk het grootst? En waar in de keten
kunnen wij het meeste verschil maken? Onderzoekers maakten in opdracht
van Platform BEE met behulp van doordachte modellen als Globio en
ReCiPe analyses. Wat is de impact in de huidige situatie, en wat de
biodiversiteitswinst in een alternatief scenario?
Desso (een Tarkett bedrijf) was hierin voortrekker. Dit goede voorbeeld
werd gevolgd door Better Future Factory, Coolrec, Foreco, Moyee
Coffee, Natuurbegraven Nederland, Natural Plastics, Schut Papier en
VolkerWessels.
Impact verminderen kan op verschillende manieren. Door samen te
werken met producenten in het veld. Door kringlopen te sluiten en
materialen te hergebruiken. Of door een alternatieve grondstof te
gebruiken.
Op de pagina’s hierna vindt u tientallen voorbeelden van bedrijven die
aan de slag zijn gegaan met natuurlijk kapitaal via de keten.
Als uw bedrijf dit ook wil gaan doen, maar u heeft nog niet scherp
wáár u het meeste verschil kunt maken, kunt u informatie vinden
op www.naturalcaptains.nl .
| 24
| 25
NATUURLIJK KAPITAAL VIA DE KETEN – DUURZAAM LANDGEBRUIK
Eén manier om te investeren in natuurlijk kapitaal via de keten is om
de primaire producent (boeren, vissers) te stimuleren om duurzamer
te produceren. Daarmee helpen zij ontbossing en overbevissing te
voorkomen. Stimuleren zij efficiënter watergebruik, verbetering van
bodems en natuurlijke plaagbestrijding die schadelijke bestrijdings­
middelen vervangt.
natuurlijk
kapitaal
v ia de keten –
duurzaam landgebruik
De eerste bedrijven die duurzaam gebruik van land en zee via de keten
stimuleerden, waren grote multinationals. Zij werden zich bewust van
hun afhankelijkheid van natuurlijk kapitaal. Zo concludeerde Unilever
dat overbevissing een groeiend bedrijfsrisico werd. Daarom werden ze
in 1997 samen met WWF initiatiefnemer van MSC, het keurmerk voor
duurzaam wildgevangen vis. Inmiddels zijn er keurmerken voor onder
andere hout, kweekvis en koffie, en ronde tafels voor palmolie en soja.
In Nederland werkt onder andere het Initiatief Duurzame Handel samen
in publiek-private partnerschappen aan verduurzaming van ketens en
productie­land­schappen.
Ook MKB-ers kunnen grote impact hebben op duurzaam landgebruik
via de keten. Samenwerking met leveranciers én lokale partners is
daarbij de sleutel. Moyee verkoopt koffie met respect voor sociaal
en natuurlijk kapitaal. Het bedrijf wil boeren een eerlijke prijs geven
en ontbossing voorkomen. Suiker Unie, met een kortere keten, gebruikt
hetzelfde principe: met lokale partners samenwerken aan duurzaam
landgebruik. Omdat een gezonde bodem een investering is in de
toekomst.
Naast landbouw zijn er ook andere sectoren met directe invloed op
landgebruik, zoals wegenbouwers. De keten van ontwikkelaar Heijmans
is kort, als zij met Rijkswaterstaat aan de verbreding van de A12 werkt.
Samen zochten zij actief de samenwerking met natuurorganisaties.
Met als doel: netto meer natuur.
| 26
| 27
SUIKER UNIE
Natuurlijk kapitaal via de keten – duurzaam landgebruik
CASE
Gezonde bodem
goed voor bietenteelt
Suiker Unie wil dat alle aangesloten suiker­
bieten­telers actief de bodemvrucht­baarheid
beschermen, en minder milieubelastende
gewasbeschermings­middelen gebruiken. Dat is
goed voor zowel de natuur alsook de telers en
het bedrijf. Klanten vragen Suiker Unie steeds
vaker om verantwoording af te leggen over de
producten die zij afnemen.
De suikerbietenteelt is een belangrijke agrarische
sector in ons land. Ruim 9.000 telers leveren
jaarlijks suikerbieten aan Suiker Unie (onderdeel
van de coöperatie Royal Cosun). ‘Wij willen de
teelt voortdurend verbeteren, en duurzaamheid
is daar wat ons betreft onlosmakelijk mee
verbonden’, zegt Jurriaan Visser, projectleider
Agrarische zaken bij Suiker Unie.
Tijdens veldbijeenkomsten krijgen de
suikerbieten­telers uitleg over wat zij
zelf kunnen doen om een gezonder
akkerleven te bevorderen.
| 28
Akkerleven
Suiker Unie wil toe naar een bietenteelt die
positief uitpakt voor de biodiversiteit. Overigens
wordt die term vermeden, omdat deze voor
telers te onduidelijk is. Daarom praat het bedrijf
consequent over ‘akkerleven’.
In samenspraak met de bietentelers (en met
steun van Platform BEE) hebben Suiker Unieadviseurs inmiddels tien maatregelen benoemd
die goed zijn voor zowel teler als natuur. Zoals de
keuze voor minder schadelijke ziektebestrijders
en het gebruik maken van nuttige insecten.
Evenals verlaging van de bodemdruk van
landbouwmachines (zware machines drukken de
bodem ineen, wat slecht is voor het bodemleven
en zorgt voor ontwateringsproblemen).
Om de uitvoering van het Akkerlevenplan te
stimuleren ontwikkelde Suiker Unie een interactieve
webpagina. Die voert de telers op een speelse wijze
door de seizoenen, met uitleg over de mogelijke
maatregelen en wat dat oplevert voor de teler en
voor de natuur.
Ook is er aandacht voor groenbemesting.
Visser: ‘De bodemvruchtbaarheid verbetert door
voorafgaand aan de bietenteelt groenbemesters
in te zaaien en in het voorjaar de bieten
direct in de plantenresten te telen.’ Tijdens
veldbijeenkomsten bepalen adviseurs en telers
gezamenlijk welke maatregelen per bietenteler
het meest voor de hand liggen.
Premie
Het Akkerlevenplan maakt deel uit van
het teeltregistratie- en adviesprogramma
waarmee de Suiker Unie-telers werken.
Inmiddels neemt 20 procent van hen op
vrijwillige basis deel. Visser: ‘We stimuleren de
telers op allerlei manieren. Zo geven we een
aanmoedigingspremie van 250 euro. Maar we
willen dat ze in 2018 allemaal meedoen.’
| 29
MOYEE
Natuurlijk kapitaal via de keten – duurzaam landgebruik
CASE
Business case voor
klimaat­positieve
koffie
Moyee draagt bij aan een koffieketen waar
ook de lokale bevolking van profiteert. Het jonge
bedrijf wil daarnaast inzetten op ecologische
duurzaamheid.
FairChain noemt Moyee de eigen methode,
waarbij het doel is zoveel mogelijk van de
toegevoegde waarde van koffie te delen met
de lokale economie. In plaats van ongebrande
groene bonen te exporteren – zoals gebruikelijk
in de koffiehandel – brandt Moyee de bonen
lokaal. Vorig jaar opende het een professionele
branderij in Ethiopië. ‘De logistieke en wettelijke
problemen die we tegenkomen zijn legio’, zegt
impact officer Mark Kauw, ‘maar nu is al duidelijk
hoeveel het daar extra oplevert.’ De branderij is
inmiddels goed voor 22 nieuwe banen.
Voorkomen van ontbossing
Moyee begint nog dit jaar met trainings­
programma’s voor de koffieboeren. Doelen zijn
kwaliteit en opbrengst verhogen, versterking
van natuurwaarden en het voorkomen van
ontbossing. De volgende stap is het opzetten
van een modelfarm. ‘We willen 500 hectare
aangetast land aankopen, en daar een koffie­
plantage beginnen. We ontwikkelen nu de
business case, om investeerders aan te trekken.
Het moet leiden tot de teelt van klimaatpositieve
koffie.’
Vanwege het nieuwe accent op natuurlijk
kapitaal sloot Moyee zich aan bij het Natural
Captains netwerk. ‘Dat biedt ons de kans samen
te werken met gelijkgestemde bedrijven op het
gebied van natuurlijk kapitaal.’
“We zijn trots op de impact die
we al hebben, maar we zitten
ook nog in de opbouwfase”
Mark Kauw
impact officer Moyee
Nederlanders drinken meer koffie per
persoon dan welk ander land dan ook,
maar de koffieplant groeit het beste
in de tropen.
| 31
HEIJMANS
CASE
Meer natuur door
wegverbreding
De A12 loopt dwars door het Natura 2000-gebied
van de Veluwe. Bij de verbreding van de snelweg
bracht bouwer Heijmans de principes van
bouwen met de natuur in de praktijk.
Honderden zandhagedissen en tientallen
hazelwormen, levendbarende hagedissen en
gladde slangen hebben sinds het voorjaar van
2015 een nieuw en levensvatbaar leefgebied
in de bermen van de verbrede A12 door de
Veluwe. Barrières voor vleermuizen en dassen
zijn aangepakt met faunapassages. Ook voor
boommarters kwamen er voorzieningen:
twee nieuwe verkeersportalen die de snelweg
overkappen zijn voorzien van loopgoten.
“Tot 2032 monitoren
we de genomen
natuurmaatregelen”
Jan Willem Burgmans
teamleider Landschap & Ecologie
Heijmans
Een deel van de gevangen reptielen is gefotografeerd
voordat ze werden uitgezet in het nieuwe natuurterrein.
Dat maakt het mogelijk te onderzoeken wat het effect
is van de natuurmaatregelen.
| 32
De A12 is de oudste snelweg van Nederland en
een belangrijke oost-westverbinding. Een traject
van 11 km op de Veluwe moest van 2x2 naar 2x3
rijstroken verbreed worden. De weg belemmert
veel dieren in hun bewegingsvrijheid, en de
bermen zijn leefgebieden voor allerlei reptielen.
Door de verbreding ging 9 hectare reptielen­
gebied verloren. De natuurinclusieve aanpak
van Heijmans leverde echter 40 hectare nieuw
leefgebied op. De bermen vormen nu een
verbinding tussen voorheen geïsoleerd liggende
heideterreinen.
Lange termijn planning
Natuurwaarden speelden een belangrijke
rol bij de aanbesteding. Rijkswaterstaat
daagde gegadigden uit aantasting van natuur
tot een minimum te beperken. Samen met
belanghebbenden in de omgeving stelde het een
wensenlijst op. De wijze waarop belangstellende
bedrijven deze wensenlijst invulling gaven woog
mee in de kans de wegverbredingsopdracht
binnen te halen.
Heijmans ging een stap verder dan het
minimaliseren van de natuuraantasting, zegt
Jan Willem Burgmans, teamleider Landschap
& Ecologie. ‘We wilden de natuur langs de
snelweg verbeteren en het leefgebied van de
bedreigde soorten vergroten.’ Heijmans werkte
van begin af aan samen met gespecialiseerde
(natuur)organisaties. Vanwege de omvang van
de maatregelen was medewerking van andere
grondeigenaren nodig, ook voor beheer van het
gebied. Daarvoor is een convenant opgesteld.
Heijmans blijft de weg en de natuur­voor­
zieningen tot 2032 beheren. Burgmans: ‘Tot
die tijd monitoren we de genomen natuur­
maatregelen en proberen we inzicht te krijgen
in hun effectiviteit. Zo nodig kunnen we meteen
ingrijpen en bijsturen.’
| 33
NATUURLIJK KAPITAAL VIA DE KETEN – DUURZAAM LANDGEBRUIK
Andere
voorbeelden
CASES
“Waar in de cacaoketen is het grootste
positieve effect te bereiken?”
Tony's Chocolonely
Æ – Food Forestry
Development
Ben & Jerry’s
Flowserve
McCain
Tony’s Chocolonely
Verstegen
Voedselbossen: regeneratieve
landbouw
Blije boeren, blije aarde
Visvriendelijke pompen
Biodiverse aardappelteelt
Op zoek naar kleinere voetafdruk
Een app voor duurzame specerijen
Voedselbossen bieden volgens Xavier
San Giorgi van Æ – Food Forestry
Development een volwaardige
ecologische aanvulling op traditionele
landbouw en stadslandbouw. San
Giorgi heeft diverse voedselbossen
aangelegd en in beheer: Architectuur­
park Makeblijde, Landgoed Oost
waard, Voedselbos Metabolic en het
NIOO-KNAW. Momenteel werkt hij
onder andere als Urban Greener aan
de Floriade 2022 en ontwikkelt hij 15ha
stedelijk voedselbos voor de Gemeente
Utrecht.
IJsproducent Ben & Jerry’s (van
Unilever) streeft met het Caring Dairy
programma naar blije boeren, blije
koeien en een blije aarde. En hoewel de
roots van het bedrijf in Vermont liggen,
lopen veel van de Ben & Jerry’s koeien
gewoon in Nederland. Caring Dairy
werkt samen met zuivelcoöperatie
CONO en de 255 aangesloten
melkveehouders.
Vissen overleven de doortocht bij
gemalen vaak niet. Ze komen hard
in aanraking met de schoepen of
worden vermalen. Flowserve Hengelo
ontwikkelde een nieuw type waaier die
een vrijwel ongehinderde vispassage
mogelijk maken. Twee Friese gemalen
maakten er als eerste gebruik van.
In honderden pompen elders in het
land is inbouw van dit type waaier ook
mogelijk.
Een natuurvriendelijke én rendabele
aardappelteelt. Dat wil de Nederlandse
vestiging van fritesfabrikant McCain
bereiken bij de telers die aan het bedrijf
leveren. Aanvankelijk viel het niet
mee de boeren te overtuigen, maar
geleidelijk groeide de belangstelling.
De aanpak wordt inmiddels ook
in Frankrijk uitgetest, en is ook op
corporate niveau opgevallen.
Tony’s Chocolonely is een bedrijf met
een missie: 100 procent slaafvrije
chocolade. Over een paar jaar moet het
eten van een Tony’s reep ook bijdragen
aan de natuur. Waar in de cacaoketen
is het grootste positieve effect te
bereiken voor het natuurlijk kapitaal?
Die vraag laat Tony’s Chocolonely nu
onderzoeken.
Wat is de beste manier om
specerijenboeren te stimuleren tot
een meer duurzame productiewijze?
De Helpdesk Natuurlijk Kapitaal
zocht het uit voor de Rotterdamse
specerijenfabrikant. Het leidde tot
het idee van een app of een game,
bedoeld voor de boeren. Verstegen
Spices & Sauces onderzoekt nu wat
de producenten van witte peper in
Indonesië ervan vinden.
ASN Bank
Cocoanect
FrieslandCampina
Nordic Maize breeding
Van Oers
Weerman
Bankieren met natuurlijk kapitaal
Groene cacaoteelt
Biodiverse melkveehouderij
Menggewas voor bodem
Vanggewassen tussen de groentes
Snijbloemen kunnen groener
De ASN Bank is de eerste bank met de
ambitie om volledig klimaatneutraal
te worden met alle investeringen.
Lukt het ook zo’n doel te formuleren
voor biodiversiteit, vroeg de bank
zich af. Dat vormde de start van een
zoekproces waarin het delen van
kennis met de financiële sector en
specialisten centraal staat.
De toename van cacaoplantages
in West-Afrika ging de afgelopen
decennia gepaard met grootschalige
ontbossing. Het handelsbedrijf
Cocoanect probeert het tij te
keren. Het werkt direct samen met
kleinschalige boeren, en ontwikkelt
projecten voor herbebossing op
de plantages en de introductie van
energiezuinige oventjes in dorpen om
houtconsumptie te verminderen.
Hoe groot is de impact van de
melkveehouderij op de natuurlijke
omgeving? En kan investeren
in natuurlijk kapitaal ook voor
melkveehouders winstgevend zijn?
Om dat uit te zoeken, ontwikkelde
FrieslandCampina een nieuw
meetmodel. Het bedrijf test dit nu uit
in de praktijk. Het Wereld Natuur Fonds
en de Rabobank zijn projectpartners.
Continuteelt van maïs put de bodem
uit. Beter is het om meerdere
gewassen gelijktijdig of afwisselend
te verbouwen. Een van de beste
menggewassen is wintererwt. Toch
wordt dit gewas in ons land nauwelijks
verbouwd, omdat het niet zo goed
tegen onze kwakkelwinters kan.
Nordic Maize breeding kweekt daarom
winterharde varianten wintererwt.
Groentehandelaar Van Oers United
wil natuurlijk kapitaal structureel
verankeren in de bedrijfsvoering.
Te beginnen in Ethiopië, later ook bij
dochterondernemingen in Marokko
en Senegal. De Ethiopische partner
wisselt nu groentes af met stroken
koriander, boekweit en sorghum. ‘Zulke
vanggewassen bevatten natuurlijke
vijanden van plantenziektes, waardoor
het bedrijf minder pesticiden nodig
heeft’, zegt manager Maria Oliveira.
Een aansprekend verhaal voor
bloemisten, om consumenten te
informeren over de milieukant
van snijbloemen. Daaraan werkt
Weerman met onder andere bloemist
Oogenlust. Weerman is een van de
grootste bloemenhandelaren in het
land, gevestigd op de FloraHolland
Bloemenveiling in Aalsmeer.
‘Consumenten vragen niet om
duurzaam geteelde bloemen, dus
vragen de bloemisten er bij de
groothandel ook niet om. Dat moet
veranderen.’
| 34
| 35
NATUURLIJK KAPITAAL VIA DE KETEN – GESLOTEN KRINGLOPEN
Steeds vaker denken ondernemers bij productie van goederen na over
het efficiënter maken van productieprocessen en hergebruik van
afvalstoffen, waardoor grondstoffen bespaard worden. Rendisk is
een van de bedrijven die hiermee aan de slag is gegaan. Het bedrijf
ontwikkelde een keukenmachine waarmee restaurants organisch afval
zelf kunnen omzetten in bodemverbeteraar. Ikea test momenteel
de machine.
natuurlijk
kapitaal
v ia de keten –
gesloten kringlopen
| 36
De kringloop van ons voedselsysteem is een belangrijke. Juist in deze
sector valt veel winst te behalen. Ongeveer een derde van al het voedsel
dat wereldwijd wordt geproduceerd, gaat verloren. Minder
voedselverspilling bespaart land, water en energie. Dat komt ten
goede aan de natuur, maar bespaart ook geld. Hier liggen veel kansen
voor ondernemers.
Een ander voorbeeld is dat van Industriewater Eerbeek. Het bedrijf
zuivert al jaren water afkomstig van papierfabrieken. Wat nieuw is, is
dat er nu gezuiverd water en biogas wordt teruggeleverd aan een van
de fabrieken, wat een enorme win-win oplevert. De fabriek heeft minder
grondwater nodig, minder energie, minder chemicaliën én het
bespaart geld.
Ook in de chemische en andere productiesectoren levert efficiënt
gebruik van materialen winst op. Veel ontwerpers laten zich daarbij
inspireren door de circulaire economie en het daarop gebaseerde
concept Cradle to Cradle™. Juist in de ontwerpfase liggen enorme
kansen. Als een ondernemer vanaf het begin nadenkt over hoe
materialen kunnen worden hergebruikt nadat een produkt zijn dienst
heeft bewezen, is het veel makkelijker om de kringloop de sluiten.
| 37
RENDISK
Natuurlijk kapitaal via de keten – gesloten kringlopen
CASE
Voedselafval wordt
bodemverbeteraar
Met behulp van een nieuwe keukenmachine
kunnen bedrijven en restaurants zelf organisch
voedselafval omzetten in bodemverbeteraar.
Het Ikea Concept Center in Delft test de
installatie, die kan bijdragen aan vermindering
van het wereldwijde voedselafval.
Wereldwijd worden jaarlijks enorme hoeveel­
heden voedselafval gedumpt op vuilnisbelten,
of als restafval verbrand. Met steun van Platform
BEE ontwikkelde Rendisk in Ruurlo de Circularinstallatie, die volledig geautomatiseerd
organisch voedselafval omzet in een
bodemverbeteraar. Ikea is vanaf het begin bij het
project betrokken, en sinds oktober vorig jaar
draait het prototype naar tevredenheid bij de
vestiging in Delft.
Daar wordt wekelijks 1.000 kilo afval van
het restaurant verwerkt tot zo’n 80 kilo
bodemverbeteraar. De business case ligt in de
besparing van afvalverwerkingskosten. Maar
het gaat Ikea in de eerste plaats om het principe,
zegt Jan Jansen, director of operations bij
Rendisk.
Als de test in Delft slaagt, wil Ikea de
installatie bij andere vestigingen promoten,
wereldwijd. Ook is er een plan om de verwerkte
bodemverbeteraar in de vorm van compost
aan de klanten aan te bieden. Behalve bij
Ikea en bij restaurants ziet het bedrijf ook
volop afzetmogelijkheden bij klanten die het
nu al bedient met keukenapparatuur, zoals
universiteiten en grote hotels.
“Ikea wil aan de klanten laten zien
dat ze alles doen om afval
te voorkomen”
Jan Jansen
director of operations Rendisk
| 38
| 39
Natuurlijk kapitaal via de keten – gesloten kringlopen
INDUSTRIEWATER EERBEEK
CASE
Door­braak in
papiersector
“Dit is een doorbraak voor de
Nederlandse papierindustrie”
Walter Hulshof
Industriewater Eerbeek levert water en biogas
terug aan een naburige papierfabriek. Hiermee
zet het bedrijf een forse stap in de richting van
een circulaire productie. DS Smith Paper De Hoop
verwacht 40 procent minder grondwater nodig te
hebben. En minder grondwater oppompen helpt
verdroging in omringende natuurgebieden terug
te dringen.
directeur Industriewater Eerbeek
Tussen de Eerbeekse waterzuiveraar en
papierfabriek DS Smith Paper De Hoop liggen
sinds begin dit jaar twee pijpleidingen van 3 km
lengte voor het transport van gezuiverd water
en biogas. Industriewater Eerbeek investeerde
daarnaast – met steun van Platform BEE – in
nieuwe technologie voor ontharding, filtreren
en desinfecteren van het behandelde afvalwater.
Bij de papierfabriek leidt dat tot een forse
besparing op het gebruikte grondwater. Ook de
CO2-uitstoot is minder (vergelijkbaar met het
energiegebruik van duizend huishoudens) en er
zijn veel minder proceschemicaliën nodig.
Na jaren experimenteren ontwikkelde Industriewater Eerbeek
een goedkope onthardingstechnologie, die bovendien zuivere
kalk produceert (waar vraag naar is in de lokale landbouw).
‘Met de bekende technologieën ben je jaarlijks een vermogen
kwijt aan chemicaliën, zoals loog’, zegt directeur Hulshof.
‘Wij wilden daarvan af. Met ons nieuwe procedé lukt dat.’
| 40
in het Gelderse Eerbeek, en loost dat in de IJssel.
De drie papierfabrieken leveren een hoeveelheid
afvalwater aan die vergelijkbaar is met de
vuillast van een stad als Utrecht. Industriewater
Eerbeek denkt met het nieuwe proces geleidelijk
aan bijna de helft schoon afvalwater terug te
kunnen leveren. Behalve grondwater verwacht
DS Smith Paper De Hoop ook energie te
besparen (het krijgt warm water aangeleverd,
naast het biogas) en chemicaliën.
Volgens directeur Walter Hulshof van
Industriewater Eerbeek is de nieuwe
onthardingstechnologie breed inzetbaar in de
papierindustrie en andere industrieën waar kalk
een beperking is voor hergebruik van afval- of
proceswater. Hij hoopt dat een van de grotere
spelers op het gebied van waterzuivering
het in de markt zal zetten. ‘Wij gaan geen
watersystemen verkopen, daar zijn we niet voor
opgezet. Maar het ontwikkelen van deze nieuwe
werkwijze past wel in onze ambitie om leidend
te zijn in duurzame industriële waterzuivering.’
Lang gekoesterde wens
Met het hergebruik van gezuiverd water en
biogas gaat een lang gekoesterde wens in
vervulling. Al vijftig jaar zuivert Industriewater
Eerbeek het afvalwater van drie papierfabrieken
| 41
NATUURLIJK KAPITAAL VIA DE KETEN – GESLOTEN KRINGLOPEN
Andere
voorbeelden
CASES
“Samen met de bouwsector en
consumenten willen we de berg
plastic verkleinen”
Uptown
Auping
Coolrec
Natural Plastics
StadsWormerij
Uptown
In 2020 volledig circulair
Oude elektronica bevat natuurlijk
kapitaal
Bomen verankeren met
voedselafval
Wormen aan het werk
Uptown pakt plasticstromen aan
Coolrec, dochterbedrijf van
afvalverwerker Van Gansewinkel, is
enthousiast ambassadeur van de
circulaire economie. De specialist in
recycling van electrische apparatuur
loopt echter aan tegen economische
wetmatigheden: het verdienmodel
voor hoogwaardig recyclen is nog niet
rond. De natuurlijke kapitaalswaarde
van afgedankte goederen betaalt zich
nog niet direct terug. Samen met TNO
gaat Coolrec dit in kaart brengen en
daarmee zichtbaar maken.
Bert van Vuuren is voormalig
aannemer in de wegenbouw. Hij
bedacht een ondergronds systeem,
biologisch afbreekbaar, waarmee de
wortelkluit van een jonge boom wordt
verankerd. Natural Plastics levert ook
drainagebuizen en ‘Natusheets’. Dat
laatste is oprolbaar, dun materiaal
dat om de kluit kan worden geplaatst
voor bewatering en ter bescherming.
Reststromen uit de voedselindustrie
vormen de grondstoffen.
In bakken bij de Amersfoortse startup
StadsWormerij zetten duizenden
tijgerwormen groente- en fruitresten
van lokale huishoudens, horeca en biosupermarkten om in supercompost.
Daarmee sluit deze startup op een
eigentijdse wijze de voedselkringloop.
Het bedrijf biedt ook werkgelegenheid
aan mensen met een arbeidsbeperking.
Uptown is een consortium van
bedrijven (recycling, bouw en
creatieve industrie), overheden en
kennisinstituten. Zij willen met de
bouwsector en consumenten de berg
plastic in ecosystemen verkleinen.
Uptown analyseert plasticstromen
en vormt deze via recycling om in
functionele bouwcomponenten.
Een voorbeeld is Better Future Factory,
dat een 3D-printerinkt ontwikkelde,
gemaakt van restmateriaal als dash­
board­kastjes uit oude auto’s, petflessen,
bekleding van koelkasten, etc.
Bureau Waardenburg
Green Filmmaking
Nova Lignum
SuGu
Mosselfilter zuivert afvalwater
Duurzaam gefilmd
Gevelplaten uit houtafval
Biobased Maakindustrie
Mosselen zuiveren het water.
Door voedingsstoffen en moeilijk
afbreekbare organische verbindingen
te filteren dragen ze in de natuur bij aan
een betere waterkwaliteit. Dat biedt
kansen. Na uitgebreide testen met
gekweekte mosselen in stadsvijvers en
rioolzuiveringen onderzoekt Bureau
Waardenburg nu meer grootschalige
toepassingen. Waterschappen,
gemeenten en bedrijven hebben al veel
belangstelling voor de mosselfilters.
De Nederlandse filmwereld moet alle
zeilen bijzetten om financieel het hoofd
boven water te houden. Dat helpt
niet erg bij het duurzaam innoveren
van deze sector. Terwijl er volop
mogelijkheden zijn, die bovendien
geld kunnen besparen. Green
Filmmaking, een project gesteund door
het Nederlandse Filmfonds, maakt
producenten en regisseurs wegwijs.
Gevelbekleding die gemaakt is uit
vezelrijke afvalstromen, honderd
jaar meegaat en louter gunstige
eigenschappen heeft. Het is de droom
van elke aannemer. Nova Lignum uit
Dinteloord werkt aan het opwaarderen
van afval. Medio 2017 moet de nieuwe
fabriekshal op volle toeren draaien.
De Rotterdamse maakindustrie in
de SuGu Club ontwikkelt nieuwe
‘biobased’ business concepten. Zo
haalt SuGu Club energie, warmte
en plastic uit organisch afval uit
de Rotterdamse fruithavens. Het
bioplastic kan worden gebruikt als
grondstof voor een 3D-printer. Met
het project OBER willen ze met een
cluster van bedrijven uit nog onbenutte
reststromen meer waardevolle
producten maken voor een circulaire
economie.
Beddenproducent Auping wil in 2020
met alle bedrijfsprocessen, producten
en diensten volledig duurzaam zijn.
Inclusief volledige recycling van oude
matrassen. Daartoe moet het eerst
preciezer weten welke impact het heeft
op de natuur. Naar die kennis is het
bedrijf naarstig op zoek. Via de Natural
Captains wil Auping een meting laten
doen. Geen vrijblijvend onderzoek: het
bedrijf zal de bedrijfsvoering aanpassen
als de uitkomst van het onderzoek
daartoe aanleiding geeft.
| 42
| 43
NATUURLIJK KAPITAAL VIA DE KETEN – ALTERNATIEVE GRONDSTOFFEN
Steeds meer ondernemers stellen zichzelf de vraag: kan ik mijn product,
geheel of gedeeltelijk, ook maken van andere grondstoffen? Van
materialen met een kleinere voetafdruk, waarvoor minder land, water
en/of vervuilende stoffen nodig zijn? De creativiteit die de laatste jaren
loskomt is inspirerend.
natuurlijk
kapitaal
v ia de keten –
alternatieve grondstoffen
| 44
Bamboe is zo’n materiaal. Het is een alternatief voor onder meer
hardhout. Bedrijf MOSO maakt er vloeren van. Bamboe biedt
ondernemers ook andere toepassingsmogelijkheden. Het wordt steeds
vaker gebruikt in kleding en als vervanger van plastic. In landen met een
tropisch of subtropisch klimaat is bamboe een van de snelst groeiende
planten. Het heeft relatief weinig landoppervlak en water nodig.
Omega 3-pillen kennen we van visolie. Testa bewijst dat algen een goed
alternatief zijn voor de visolie. Hierdoor blijft meer vis over in oceanen
en kweekvijvers. Natuurlijk kapitaal waar miljoenen mensen van
afhankelijk zijn.
Schut Papier heeft ervoor gekozen om voor de productie van papier een
afvalproduct van een andere keten te gebruiken: tomatenplanten uit de
tuinbouw sector. Hierdoor heeft het bedrijf minder hout nodig van een
monocultuur houtplantage, waarvoor tropisch bos kan zijn gekapt.
Het is niet altijd direct zichtbaar, zeker bij complexe ketens. Maar
materiaal- en grondstoffenkeuzes kunnen een belangrijke manier zijn
voor een bedrijf om de impact op natuurlijk kapitaal te verminderen.
| 45
MOSO
Natuurlijk Kapitaal via de keten – alternatieve grondstoffen
CASE
Bouwen
met bamboe
Bamboe biedt een volwaardig en duurzaam
alternatief voor hardhout, in de bouwsector en
elders. Moso is een van de belangrijkste spelers
op de bamboemarkt.
Het in het Noord-Hollandse Zwaag gevestigde
bedrijf is al twintig jaar actief in de nog jonge
bamboe-industrie. Het is wereldwijd een van
de grootste importeurs en ontwikkelaars van
bamboe bouwmateriaal. ‘Bamboe heeft zoveel
milieuvoordelen,’ zegt Pablo van der Lugt, hoofd
duurzaamheid en innovatie bij Moso. ‘Het groeit
heel snel en kan een rol spelen in herbebossing.
Na kaalslag van tropisch regenwoud blijft er
vaak heel laagwaardige grond over. Aanplant
van bamboe is dan een van de weinige opties.
Dat legt veel CO2 vast, terwijl het product zelf
hardhoutachtige kwaliteiten heeft zonder de
nadelige milieueffecten. Het kan jaarlijks worden
geoogst, net als een landbouwgewas.’
Oerbossen
Van der Lugt onderzocht de levenscyclus van
bamboe. ‘Daardoor zijn we als bedrijf nog
kritischer gaan kijken naar wat en waar wij
sourcen’, zegt hij. ‘Zoals de vraag of er geen
oerbossen zijn gekapt voor de aanplant van
bamboe. Of dat er sprake is van landverdringing.’
“Bamboe heeft hardhoutachtige
kwaliteiten zonder de nadelige
milieueffecten van hardhout”
Pablo van der Lugt
hoofd duurzaamheid en innovatie Moso
Bij dit soort vragen is de verzamelde kennis
binnen het Natural Captains netwerk zeer nuttig,
heeft hij ondervonden. Met verwante bedrijven
denkt hij na over manieren om duurzame
bouwmaterialen beter in de markt te zetten.
Ondertussen blijft Moso sleutelen aan de verdere
duurzaamheid van bamboe. Van der Lugt hoopt
de synthetische lijm, die nu nog wordt gebruikt
voor de verlijming van de bamboestrips, snel te
kunnen vervangen door een groener alternatief.
‘We testen nu in het lab, en in de fabriek in
China. Als dat lukt is het een echte doorbraak.
Dan hebben we een 100 procent biobased
snelgroeiend alternatief voor tropisch hardhout.’
Een bredere erkenning van de duurzame rol van bamboe bij bosbouw
kan betekenen dat daar gemakkelijker carbon credits (klimaatgelden)
voor vrijkomen. Dat maakt het voor investeerders een stuk interessanter
en zou de markt een flinke boost geven. Internetgigant Alibaba verwierf
als eerste credits op de vrijwillige koolstofmarkt voor de aanplant van
reuzenbamboe in China.
| 46
| 47
Natuurlijk Kapitaal via de keten – alternatieve grondstoffen
SCHUT PAPIER
CASE
Papier van
tomatenplanten
Schut Papier produceerde het eerste boek
wereldwijd dat gedrukt is op papier met vezels
van tomatenplanten. Het hergebruik van
tuinbouwafval kan goed uitpakken voor zowel
de glastuinbouw als de papierindustrie.
Restmateriaal uit de tuinbouw, zoals tomaten­
plantvezels uit de kassen in het Westland,
is volop en veelal gratis beschikbaar.
Schut Papier in Heelsum werkt hard aan
toepassingsmogelijkheden in de papierindustrie.
Het bedrijf maakt al dozen waarin resten van
tomaten- en paprikaplanten zijn verwerkt.
Ook produceert het zaadzakjes van papier met
paprikavezels.
Onderzoek van Wageningen Universiteit liet zien
dat bijmenging met plantenvezels daadwerkelijk
leidt tot minder CO₂-uitstoot. Wereldwijd wordt
één op de drie gekapte bomen verwerkt tot pulp,
het halffabricaat van papier. Dat gaat ten koste
van de mondiale biodiversiteit.
Vooralsnog doen de plantenvezels het
vooral goed als bestanddeel van gerecycled
papier. ‘Hoe het materiaal als vulmiddel te
gebruiken, dat weten we inmiddels’, zegt
productontwikkelaar Marcel van de Peppel.
‘Percentages tot 30 procent halen we al. Maar
we willen ook weten waar de grens ligt, hoeveel
meer materiaalgebruik mogelijk is.’
“Als we vraag naar dit nieuwe
product weten te creëren, heb je
een pracht van een business case”
Marcel van de Peppel
productontwikkelaar Schut Papier
| 48
| 49
TESTA
Natuurlijk Kapitaal via de keten – alternatieve grondstoffen
CASE
Algen besparen vis
Minstens een vierde van alle wereldwijd
gevangen vis is bestemd voor visvoer of visolie.
Een nodeloze verspilling, want kweekalgen
bieden een natuurvriendelijk alternatief.
De jonge onderneming Testa produceert
plantaardige Omega-3 producten.
‘Veel mensen slikken visoliecapsules, vanwege
de heilzame effecten van Omega-3 vetzuren’,
zegt Guido Evers, initiatiefnemer van Testa.
‘Maar ze hebben geen idee hoe slecht die
producten zijn voor de visstand.’ Het vervangen
van visolie door algenolie is een probaat middel
om overbevissing van de oceanen tegen te gaan.
En het ligt ook voor de hand. ‘Niet de vissen
produceren Omega-3 vetzuren, maar microalgen
in de oceaan. Vissen eten die algen, en slaan de
vetzuren op. Dat slikken wij vervolgens in de
vorm van capsules. Dus waarom zouden we die
tussenstap niet overslaan, en direct algen eten?’
Met steun van enkele andere bedrijven biedt
Testa visvrije Omega-3 vetzuren aan via een
verkoopsite. Vooralsnog komt algenolie vooral
uit Noord-Amerika en Azië, koplopers op het
gebied van grootschalige algenproductie.
Nederland en de rest van Europa produceren
op kleinere schaal.
Bewustwording
Testa is niet de enige die Omega-3 producten
op algenbasis aanbiedt. ‘Maar’, zegt Evers,
‘die bedrijven verkopen óók visolieproducten.
Wij willen volledig af van visolie. Dat maakt ons
uniek.’ En de kwaliteit van de algencapsules
is beter dan die op basis van visolie, zegt Evers.
‘Onze algenolie is niet verontreinigd met zware
metalen, plastic en dioxinen zoals bij vis wel
het geval is.’
Behalve consumenten wil Testa ook meer
bedrijven bij het initiatief betrekken.
Zoals drogisterijketens die nu visoliecapsules
verkopen. En Testa wil samenwerken met
invloedrijke ngo’s, zoals Greenpeace en het
Wereld Natuur Fonds. ‘We zoeken brede steun
om de visvrije capsules bekend te maken, en de
kostprijs verder omlaag te krijgen’, zegt Evers.
‘Ik ben ervan overtuigd dat er een markt is voor
dit natuurvriendelijke product.
“Er zijn 38 haringen nodig voor
één potje met 60 visoliecapsules.
Dat vermijd je met algencapsules.”
Guido Evers
Testa
Testa is ook onderdeel van de website For our love of life.
De initiatiefnemers willen met deze site het plantaardige
alternatief voor visolie onder de aandacht van een groot
publiek brengen.
| 50
| 51
NATUURLIJK KAPITAAL VIA DE KETEN – ALTERNATIEVE GRONDSTOFFEN
Andere
voorbeelden
CASES
“Hoe bereken je welke grondstof
het meest bijdraagt aan behoud
van natuurlijk kapitaal?”
Vivera
C4C Holding
Estafette Odin
Klasmann-Deilmann
Selekt en Sleegers
Van Houtum
Vegetarische Slager
Alternatief voor veen
Vergeten groenterassen
Houtvezel vervangt veen
Plant in vlees
Toiletpapier van olifantsgras
Vleesvervangers van eigen bodem
De champignonteelt kan niet zonder
veengrond, maar de bezwaren
groeien tegen het afgraven van unieke
veengronden. Daarom zoekt C4C
Holding, dat de champignonkwekers
in Nederland en daarbuiten van
teeltsubstraten voorziet, naar
alternatieven. Het gebruik van
restmateriaal uit de champignonteelt is
veelbelovend, maar levert vooralsnog
teveel risico’s op van schimmels en
bacteriën. De speurtocht gaat verder.
De biologische landbouw zit in de lift,
maar voor de boeren is het aantal
beschikbare rassen beperkt. In drie
proeftuinen ontwikkelt Estafette Odin
een breder aanbod aan zaadvaste
groenterassen en granen. Succesvolle
soorten liggen binnenkort in de winkel.
Doel is om uiteindelijk meer variatie
op het land, in het winkelschap en
daarmee op ons bord te realiseren.
Veengrond vormt een uniek
ecosysteem en bindt veel CO2. Toch
wordt het nog altijd afgegraven, onder
meer voor verwerking in potgrond.
Klasmann-Deilmann, wereldwijd de
grootste producent van substraten
voor de professionele tuinbouw,
ontwikkelt alternatieven. Het bedrijf
bouwde in Schiedam een nieuwe
houtvezelinstallatie en mengt nu al
tot 25 procent houtvezel bij in het
eindproduct. Andere veenvervangers
zijn kokos en groencompost.
Algen, zeewieren, waterlinzen en
mogelijk ook gras kunnen dierlijke
eiwitten, vetten en vezels vervangen in
hybride vleesproducten. Selekt Meat
en Sleegers Quality Meat Products
zetten hamburgers, vleeswaren en
andere soorten vlees in de markt
met plantaardige toevoegingen. De
grootste vraag naar hybride vlees komt
vooralsnog van de kant van jonge,
voedselbewuste consumenten uit
Duitsland: ‘Daar lopen ze een paar jaar
op ons voor.’
Er is steeds minder oud papier
beschikbaar, en de kwaliteit ervan
neemt af. Dat is een bedreiging voor
de grondstofzekerheid van Van
Houtum, producent van toiletpapier.
Al experimenterend komt het bedrijf
uit bij het snel groeiende olifantsgras
als alternatief. Technisch kan het, maar
de business case is nog niet rond.
Zo wordt er nog gesleuteld aan de
optimale transportwijze voor het gras,
dat veel volume heeft maar bijna niets
weegt.
Steeds meer mensen eten plantaardige
vleesvervangers. Maar het verzet groeit
tegen de grootschalige import van
soja, het belangrijkste ingrediënt van
de vleesvervangers. De Vegetarische
Slager ontwikkelt in eigen land
geteelde alternatieven. Dat valt nog
niet mee: ‘Een biefstukje van lupine
valt uit elkaar.’ De zoektocht gaat
verder. Het bedrijf ontwikkelde al
een biefstukje op groentebasis, en
experimenteert met Nederlandse soja.
Desso
Foreco
Modified Materials
TUI
Van Wijhe Verf
Vivera
Noors landgebruik
Snelgroeiend hout
Minder lood, meer oud ijzer
Alternatieve vis
Zeewier verhindert aangroei
Bewust gewassen kiezen
Desso (een bedrijf van vloerspecialist
Tarkett) wil haar impact op natuurlijk
kapitaal verminderen. Uit onderzoek
bleek dat overstappen op Noorse wol
het meeste effect heeft. De Noorse
schapen begrazen een natuurlijk
gebied, de Engelse schapen intensief
gebruikt grasland. Verrassend, want
wol vormt maar 2 procent van alle
ingekochte grondstoffen. Conclusie:
een relatief simpele maatregel kan de
impact op biodiversiteit verbeteren.
Houtbedrijf Foreco is een innovatieve
speler in de sector. Het produceert
hout met zo min mogelijk impact op
natuurlijk kapitaal. Paradepaardje in
het bedrijfsaanbod is NobelWood, een
biobased product van snelgroeiend
naaldhout en rietsuikerstengels. Dit
kan dienen als alternatief voor tropisch
hardhout.
Lood wordt al sinds mensenheugenis
gebruikt in de sportvisserij. Tijdens
het vissen gaat er nogal wat lood
verloren. Dat blijft achter in het water,
waar het corrodeert tot giftige en
sterk vervuilende loodverbindingen.
Modified Materials ontwikkelt
alternatieven, zoals gietijzer, mineraal
en composiet. Het bedrijf zoekt
samenwerking met alle betrokken
partijen, om de productie van de
alternatieven te kunnen opschalen en
de kostprijs omlaag te brengen.
Bijdragen aan de lokale visstand door
vis te eten op je vakantiebestemming?
Dat kan, zo bleek uit onderzoek van de
Helpdesk Natuurlijk Kapitaal, na een
vraag van TUI Benelux. Restaurants
op Curaçao kunnen hun menu
visvriendelijker maken door nietinheemse soorten te serveren. Zoals
de koraalduivel (lion fish), ooit uit
zeeaquaria ontsnapt en nu een ware
plaag voor inheemse soorten in de
wateren rond het eiland.
Iedere natuurminnende
watersportliefhebber zit ermee in z’n
maag: de giftige antifouling die zo goed
helpt om de aangroei van algen aan de
onderkant van het schip tegen te gaan.
Zijn er alternatieven voor de aangroei
werende stoffen in scheepscoating,
maar ook in bijvoorbeeld gevelplaten?
Mogelijk biedt de natuur een oplossing.
Samen met collega-verffabrikant W.
Heeren & Zoon onderzoekt Van Wijhe
Verf of het enzymen kan gebruiken die
zeewieren produceren om aangroei
van andere organismen te voorkomen.
Vivera is een grote producent van
verantwoorde vleesvervangers. Maar
hoe bereken je welke grondstof het
meest bijdraagt aan behoud van
natuurlijk kapitaal? Het ene gewas
scoort beter op water, het andere
op biodiversiteit. Vivera ontwikkelt
daarom een tool die in een vroeg
stadium helpt met de keuze voor de
juiste, en meest kansrijke gewassen.
Met in de criteria nadrukkelijk aandacht
voor biodiversiteit.
| 52
| 53
NATUURLIJK KAPITAAL HERSTEL EN BEHOUD ELDERS
De meeste bedrijven kijken eerst naar de eigen, directe relatie met
natuurlijk kapitaal. Zowel de eigen afhankelijkheid als de impact.
Op en om het eigen bedrijf, en via de keten. Er zijn ook bedrijven die er
voor kiezen te investeren in natuurlijk kapitaal, zonder een directe
relatie. Bijvoorbeeld om de eigen impact indirect te compenseren.
Of om de betrokkenheid van medewerkers en relaties te vergroten.
Omdat het past binnen de profilering van het bedrijf.
natuurlijk
kapitaal
herstel en behoud elders
| 54
Een van de mogelijkheden is om een deel van de winst te investeren in
het behoud van een natuurgebied, bijvoorbeeld in dezelfde provincie.
Medewerkers en relaties kunnen het gebied bezoeken en kunnen direct
de vruchten plukken. Een gebied als de Marker Wadden, waar
Natuurmomumenten nu met partners in investeert. Andere bedrijven
kiezen voor een investering in de bescherming van tropisch bos op
Borneo, of van koraalriffen als het Great Barrier Reef in Australië. Soms
is er een indirecte link met het eigen product, zoals duikbrillen of reizen.
Op de volgende pagina’s leest u over vijf bedrijven die bijdragen aan
bosbehoud in de Peruaanse Amazone. Met het tropisch bos blijft
leefgebied van veel unieke dieren en planten behouden. Het bos legt
bovendien CO2 vast. Hierdoor dragen de bedrijven bij aan de oplossing
voor het klimaatprobleem. Dit draagt indirect weer bij aan het behoud
van ander natuurlijk kapitaal, zoals koraalriffen die erg gevoelig zijn
voor stijgende oceaantemperaturen. Zo vangen de bedrijven met dit
project meerdere vliegen in één klap.
| 55
REDD+
Natuurlijk Kapitaal herstel en behoud elders
CASE
Bedrijven investeren
in Peruaans bos
Vijf Nederlandse bedrijven investeren samen
in de bescherming van regenwoud in de
Peruaanse Amazone. Het project helpt het bos te
conserveren, ondersteunt de lokale bevolking en
zorgt voor de vermindering van CO2-emissies.
“Eneco is er trots op deel te zijn van
dit initiatief: met andere bedrijven
investeren in bossen met een
hoge biodiversiteit en daarmee
bijdragen aan klimaatbeleid.”
Jeroen de Haas
CEO ENECO
In buffergebieden rond het bos kan de lokale bevolking
cacao telen. Dat moet voorkomen dat mensen alsnog
bomen gaan kappen als inkomstenbron.
| 56
Ontbossing in de tropen zorgt voor een enorm
verlies aan biodiversiteit en draagt wereldwijd
voor 15 tot 20 procent bij aan de opwarming van
de aarde. Het VN Klimaatverdrag probeert dit
tij te keren via het REDD+ programma: Reduced
Emissions from Deforestation and forest Degradation.
In het Parijse Klimaatakkoord is voor het eerst
nadrukkelijk gesteld dat overheden en bedrijven
moeten samenwerken om het klimaatvraagstuk,
en ontbossing als onderdeel daarvan, aan te
pakken.
Cacaoteelt
Energieproducenten Eneco en Essent, tapijt­
fabrikant Desso, ontwikkelingsbank FMO
en cacaohandelsbedrijf Cocoanect, geven
daar samen met Platform BEE invulling aan.
Zij hebben het REDD+ Business Initiative
opgezet en investeren een half miljoen euro in
het Tambopata-project in Peru. Daarmee dragen
ze bij aan bescherming van het regenwoud
en bevorderen ze hoogwaardige cacaoteelt
in buffergebieden rond het regenwoud, zodat
de lokale bevolking geen bos hoeft te kappen en
een gegarandeerde inkomstenbron heeft.
Om het behoud van bos en de daarbij behorende
investeringen meetbaar te maken worden CO2certificaten gebruikt. Bedrijven kunnen deze
gebruiken voor vrijwillige compensatie van hun
emissies.
“Wij hopen dat andere bedrijven zich aansluiten
bij dit REDD+ Business Initiative,” aldus Rudi
Daelmans van Desso (een Tarkett bedrijf).
Samenwerking is cruciaal, omdat het probleem
te groot is om door één bedrijf te worden
aangepakt.
Meer informatie vindt u op
www.platformbee.nl/redd/
| 57
NATUURLIJK KAPITAAL HERSTEL EN BEHOUD ELDERS
CASES
Andere
voorbeelden
Marker Wadden
Groene Rijn Corridor
Innovatieve natuurontwikkeling
Natuur terug in de Rijn
Met de Marker Wadden werkt Natuurmonumenten met
partners aan natuurontwikkeling in het Markermeer. Door
de aanleg van een natuurarchipel ontstaat een robuust
natuurgebied dat niet alleen voor de Nederlandse natuur van
groot belang is, maar ook nieuwe kansen biedt aan toerisme
en recreatie. Voor de waterbouwsector is het een uitdaging
op deze schaal met slib te bouwen. Marker Wadden is een
bijzondere, innovatieve publiek-private samenwerking, die
het blauwe hart van Nederland een belangrijke impuls geeft.
Langzaam maar zeker wordt de Rijn weer een natuurlijke
rivier. Onneembare obstakels voor trekvissen als zalm en
steur verdwijnen. In de bovenloop van de rivier komen
moerassen (of worden ze hersteld) om regenwater langer
vast te houden. Maar de Groene Rijn Corridor is veel meer
dan een groot uitgevallen natuurproject. ‘Bij elke activiteit
kijken we naar de economische belangen en mogelijke
business cases. De ontwikkelde natuur moet meerdere
ecosysteemdiensten dienen.’
“Zo ontstaat een robuust
gebied dat niet alleen een
unieke natuurwaarde heeft,
maar ook kansen biedt
aan toerisme en recreatie”
Marker Wadden
| 58
De aanleg van de Marker Wadden is in volle gang.
Natuurmonumenten legt tussen Enkhuizen en Lelystad
een archipel van eilanden aan. Dit geeft de natuur in het
Markermeer een enorme impuls.
| 59
De financiële sector
Naast commerciële en investeringsbanken
kijken ook verzekeringsmaatschappijen naar
de risico’s. Zij kijken met argusogen naar
de voorspellingen over meer extreem weer,
overstromingen door ontbossing en erosie,
groeiende waterproblematiek en verlies aan
bodemkwaliteit.
In de groeiende aandacht van de sector
voor duurzaamheid zien we twee elkaar
versterkende bewegingen. Enerzijds trekken
financiële instellingen hun investeringen terug
als die systematisch schade toebrengen aan
natuurlijk kapitaal. Anderzijds beïnvloeden zij
de duurzaam­heidsprestaties van bedrijven door
sturing vanuit de financieringsrelatie.
Daarbij aansluitend is er groeiende interesse in
zogenaamde ‘impact investments’ waarin naast
financieel ook natuurlijk en sociaal rendement
| 60
wordt behaald. Een terugkerende zorg van de
financiële sector is dat er in deze fase nog niet
genoeg ‘bankable’ projecten zijn. Daarom heeft
IUCN NL samen met Nyenrode, ABN AMRO
en het Ministerie van Economische Zaken een
initiatief gestart om natuurlijk kapitaal projecten
te begeleiden zodat ze interessant worden voor
investeerders. Dit heeft veelbelovende projecten
opgeleverd die nu opgestart worden met privaat
kapitaal.
Internationaal is een belangrijk samenwerkings­
verband de Natural Capital Finance Alliance.
Voorheen heette deze NCFA de Natural Capital
Declaration, naar de verklaring van 2012. In deze
verklaring staat onder meer: “this declaration
calls upon the private and public sectors to work
together to create the conditions necessary
to maintain and enhance natural capital as a
critical economic, ecological and social asset.”
De declaratie is inmiddels ondertekend door
dertig financiële instellingen, waaronder de
Nederlandse ASN, FMO, MN, Rabobank en
Robeco.
In oktober 2016 kondigde de Natural Capital
Finance Alliance aan dat zij, samen met de
Nederlandse VBDO, werkt aan een aanvulling op
het Natural Capital Protocol (zie pagina 63) voor
de financiële sector. Deze wordt verwacht in
september 2017.
In Nederland
Ook in Nederland is de sector in beweging.
Volgens de recente publicatie ‘Finance for One
Planet’ zit de sector in de tweede fase van de
transitiecurve (zie de vier fases in de figuur).
In deze ‘first movers’ fase worden de eerste
samenwerkingsverbanden gevormd (zoals de
Community of Practice die hieronder wordt
genoemd). Daarin wordt samen gewerkt richting
de volgende, derde fase van de transitie.
We hebben het in dit geval over de transitie naar
een duurzaam financieel-economisch systeem
als motor voor duurzame ontwikkeling.
In de publicatie worden de ervaringen van de
Nederlandse ‘Community of Practice Financial
Institutions and Natural Capital’ (CoP FINC)
1 Inception
2 First movers
gedeeld. ASN Bank nam hiertoe in 2014 samen
met de ontwikkelingsbank FMO het initiatief.
Zij wilden meer inzicht in de relatie tussen hun
investeringen en sectoren met veel impact op
natuurlijk kapitaal.
In een periode van twee jaar kwamen onder
leiding van RVO medewerkers van vijftien
Nederlandse financiele instellingen (banken,
pensioenfonds, verzekeraars) regelmatig bijeen
om kennis en ervaringen uit te wisselen.
Uiteindelijk kozen zij voor vier thema’s: klimaat
& energie, water, landgebruik en samenwerking.
Allemaal binnen het basisprincipe: werken
binnen de grenzen van de planeet. Vandaar de
titel van de publicatie, ‘Finance for One Planet’.
3 Critical mass
4 Institutionalization
% sector sustainable
Internationaal
De financiële sector vormt de motor achter onze
wereldeconomie. Sinds de financiële crisis kijkt
de sector actief naar mogelijk onderschatte
risico’s. Een groeiend aantal experts waarschuwt
daarbij voor de gevolgen van het opereren
buiten de grenzen van onze planeet. Jim
Yong Kim, president van de Wereldbank, zei
in oktober 2016: “We have a planet that is at
serious risk, but our response has not been equal
to the task.”
Vier fases in de transitie naar duurzaamheid,
volgens NewForesight
| 61
Natuurlijk kapitaal
in internationale context
De aandacht voor natuurlijk kapitaal in
Nederland staat niet op zichzelf. In november
2015 vond in Edinburgh voor de tweede keer
het World Forum on Natural Capital plaats. In
oktober 2016 was er een Natural Capital Summit
in Madrid. Steeds meer bedrijven realiseren zich
dat natuurlijk kapitaal onlosmakelijk verbonden
is met financieel kapitaal.
Zoals de figuur laat zien, vormt natuurlijk
kapitaal het fundament onder alle andere typen
kapitaal.
Dit is onder andere te zien in de jaarverslagen
van grote bedrijven. Daarbij wordt steeds vaker
verwezen naar de ‘zes vormen van kapitaal’
van de IIRC (International Integrated Reporting
Council).
Dat begon tien jaar geleden met TEEB: The
Economics of Ecosystems and Biodiversity, onder
leiding van econoom Pavan Sukhdev. TEEB vroeg
aandacht voor de waarde van ecosystemen en
biodiversiteit. Onder andere verwijzend naar
een studie waarin bestuiving door insecten
wereldwijd werd geschat op 153 miljard euro.
Naar de Wereldbank en FAO, die concludeerden
dat meer duurzame visserij 50 miljard dollar per
jaar zou besparen. De waarde van natuur is niet
alleen in geld uit te drukken. TEEB wilde echter
kosten zichtbaar maken die nog niet in onze
wereldeconomie worden meegerekend, met alle
risico’s vandien.
Financial capital
Manufactured capital
Intellectual
capital
Human
capital
Social and relationship
capital
Natural capital
| 62
Omdat natuurlijk kapitaal een relatief nieuw
begrip is, groeide de afgelopen jaren de interesse
om samen te werken aan hulpmiddelen en
standaarden.
De Natural Capital Coalition
Hierdoor geinspireerd ging in 2014 de Natural
Capital Coalition (voorheen TEEB for Business
Coalition) van start. Inmiddels zijn meer
dan tweehonderd organisaties aangesloten:
koplopers uit bedrijfsleven, financiële
instellingen, natuur- en kennisorganisaties.
Het Natural Capital Protocol
De coalitie lanceerde in 2016 het Natural Capital
Protocol. Een praktisch stappenplan om de
impact en afhankelijkheid van natuurlijk kapitaal
in kaart te brengen (al dan niet uitgedrukt in
geld). Met als doel: betere besluitvorming.
Geïnformeerde keuzes waarbij natuurlijk
kapitaal wordt meegerekend. Gericht op minder
risico’s, meer efficiëntie, betere reputatie en
meer toegang tot financiering. Het protocol
heeft inmiddels sector-specifieke bijlagen voor
kleding en voor de voedingsmiddelen-industrie.
Een aanvulling voor de financiële sector wordt
verwacht in september 2017 (zie pagina 60).
Overheden, bedrijven en maatschappelijke
organisaties hebben hier hard aan gewerkt.
In 2015 schaarden meer dan 150 landen zich
achter deze zeventien doelen. Behoud van
natuurlijk kapitaal is een essentieel onderdeel
van de Global Goals. Vrijwel alle doelen raken
direct of indirect aan natuurlijk kapitaal.
Meer informatie over de Global Goals vindt
u in een app die u hier kunt downloaden:
https://sdgsinaction.com
Ondernemer Annemarie Rakhorst maakte een
prachtige website over de Global Goals. Elk
van de doelen wordt toegelicht door een kind.
Voor meer informatie over coalitie en protocol
kunt u terecht op de website van het NCC:
www.naturalcapitalcoalition.org
De Global Goals
Internationaal overheidsbeleid gericht op
natuurlijk kapitaal vindt haar oorsprong in de
Biodiversiteitsconventie uit 1993. Deze kwam
tot stand na de eerste Rio Earth Summit in 1992.
Samengevat richt de conventie zich op behoud,
duurzaam gebruik en eerlijk delen van de
wereldwijde biodiversiteit (rijkdom aan plantenen diersoorten).
Tijdens de derde Earth Summit in Rio in 2012
lag de nadruk op het verbinden van ecologische,
economische en sociale doelen. Er werd
besloten om Global Goals (ook wel Sustainable
Development Goals genoemd) te ontwikkelen
voor de periode 2015-2030.
www.17doelendiejedeelt.nl
| 63
Lessen en aanbevelingen
U heeft diverse praktijkverhalen gelezen.
Voorbeelden van meer dan vijftig ondernemers
die werken aan natuurlijk kapitaal.
Hieruit zijn waardevolle lessen te trekken.
Een aantal vindt u hier.
Voor de ondernemer
Voor het goed verankeren van natuulijk kapitaal
in uw bedrijfsvoering is een planmatige aanpak
belangrijk.
Dit eenvoudige stappenplan, gebaseerd op het
Natural Capital Protocol, kan u hierbij helpen.
1
2
3
| 64
Positiebepaling
Begin met het in kaart brengen van de
impact op en afhankelijkheid van natuurlijk
kapitaal voor uw bedrijf en via de keten.
Waar liggen de grootste risico’s en kansen?
Voor een eerste inschatting kunt u gebruik
maken van hulpmiddelen, zoals de Quick
Scan Natuurlijk Kapitaal die door Platform
BEE is ontwikkeld.
Het duurzame alternatief
De volgende stap is bedenken hoe
het anders kan, met minder negatieve
impact en minder risico’s. En hoe nieuwe
producten en diensten ook anderen kunnen
helpen hun impact te verminderen.
Meten is weten
Het is belangrijk om vooraf het beoogde
resultaat meetbaar te formuleren.
En vervolgens te meten of dit ook wordt
gerealiseerd. Blijf monitoren en bijsturen.
4
Samen leren
Duurzaam gebruik van natuurlijk kapitaal
is een complex, relatief nieuw werkveld.
Belangrijk dus om kennis en ervaringen
te delen. Met koploperbedrijven, binnen
uw sector en met kennis- en natuuro­
rganisaties.
Voor ondernemers- en brancheorganisaties
1
2
5
Rapporteren
Verslag doen kan klein of groot. Binnen
het eigen bedrijf, in de regio, naar klanten
en partners of als integraal onderdeel
van het jaarverslag. Hierin rapporteert u
over uw missie om binnen de grenzen van
onze planeet te blijven werken, waarbij
u indicatoren aangereikt door kennis- en
natuur-organisaties gebruikt.
Uitgebreidere informatie over een gestructu­
reerde aanpak en de hulpmiddelen die daarvoor
beschikbaar zijn kunt u vinden op:
www.naturalcapitalcoalition.org
www.naturalcaptains.nl
www.natuurlijkkapitaal.com
Stimuleer bedrijven om het duurzaam
benutten van natuurlijk kapitaal te zien als
een voorwaarde voor bedrijfscontinuïteit en
als basis voor innovatieve verdienmodellen.
Zet groene ondernemersnetwerken
op om ketengericht of cross-sectoraal
ondernemers met elkaar in verbinding te
brengen.
5
Bevorder nieuwe vormen van publiekprivate financiering die de ‘Valley of
Death’ (het gat tussen pilot-project en
winstgevendheid) overbruggen.
6
Stimuleer kennisdeling en (precompetitieve) samenwerking door
bedrijven.
7
Investeer in de bewustwording van
consumenten en producenten zodat het
concept natuurlijk kapitaal beter begrepen
wordt. Dit kan door goede voorbeelden
voor het voetlicht te brengen en door
verbanden te leggen met klimaat- en
grondstoffenbeleid, circulaire economie en
duurzaam inkopen. Zo kunnen trends elkaar
versterken.
8
Betrek ondernemers bij gebiedsgericht
beleid.
Voor de overheid die de ondernemer
wil stimuleren en ondersteunen
1
Geef het goede voorbeeld door duurzaam
gebruik van natuurlijk kapitaal de
ruggengraat te laten zijn van het eigen
duurzaamheidsbeleid.
2
Reik standaarden aan (bij voorkeur
internationaal erkend) om impact en
afhankelijkheid van natuurlijk kapitaal vast
te stellen, met bijbehorende kansen en
risico’s.
3
Meet en rapporteer net als bedrijven
over de eigen impact aan de hand van
indicatoren aangereikt door kennis- en
natuurorganisaties.
4
Stimuleer innovatie door het opheffen van
belemmerende regelgeving.
| 65
Lessen en aanbevelingen
Voor financiële instellingen
Voor kennis- en natuurorganisaties
1
Stel laagdrempelige, ‘geduldige’
financiering beschikbaar voor nieuwe
technologieën en voor marktintroducties
van nieuwe verantwoorde producten.
Werk daarbij samen met de overheid om de
‘Valley of Death’ te overbruggen.
1
2
Integreer het duurzaam benutten van
natuurlijk kapitaal in alle investeringsbeslissingen. Benut daarbij het Natural
Capital Protocol, en indicatoren ontwikkeld
door kennis- en natuurorganisaties.
Borg de wetenschappelijk basis van
praktische methoden, indicatoren en
streefwaarden, waarmee impact van
regelgeving èn bedrijfsvoering kan worden
gemeten en verbeterd. Werk daarbij onder
andere aan indicatoren voor natuurlijk
kapitaal die verder gaan dan CO2 en
water, zoals landgebruik.
2
Maak deze kennis toegankelijk voor
bedrijven en financiële instellingen,
bijvoorbeeld binnen een Community
of Practice. Vertaal de complexiteit van
het onderwerp naar relevante informatie
op maat. Besteed daarbij onder andere
aandacht aan leveringszekerheid van
grondstoffen.
3
Geef bij het maken van investerings­
beslissingen voorrang aan activiteiten
of producten die rekening houden met
impacts op natuurlijk kapitaal, zelfs als
de ‘return on investment’ daardoor iets
langer op zich laat wachten. Zet aanpassing
van hiertoe belemmerende regelgeving
op de agenda in gesprek met overheid
en toezichthouders.
Het gaat vooral om samenwerken.
Samenwerking tussen alle partijen
met benutting van elkaars expertises.
| 66
| 67
Het Platform Biodiversiteit, Ecosystemen & Economie (Platform BEE)
zette zich de afgelopen vijf jaar in voor behoud en herstel van
biodiversiteit en ecosystemen, als voorwaarde voor een sterke economie
en een gezonde leefomgeving. Het Platform was een initiatief van
werkgeversorganisatie VNO-NCW en de koepel van natuurorganisaties
IUCN NL. Vertegenwoordigers van het bedrijfsleven, organisaties voor
natuurbescherming en internationale samenwerking, en de kenniswereld
maakten deel uit van het Platform. Meer informatie is te vinden op
www.natuurlijkkapitaal.com
Koploperbedrijven van Platform BEE werkten samen onder de naam
Natural Captains. Naast de bedrijven in deze brochure zijn dat:
Dekker Groep, Ecodorp Boekel, Holland Biodiversity, Natuurbegraven
Nederland, Pooling Partners, Priva, SAB Catering, Royal Schiphol Group
en VolkerWessels. Wilt u meer weten of zelf aansluiten?
Ga naar www.naturalcaptains.nl
Colofon
Redactie
Sandra de Geeter
Miriam van Gool
Hans van de Veen
Erik van Zadelhoff
Fotografie
‘Earthrise’ W. Anders, NASA
Getty Images
Shutterstock
I-Stock
Straystone
Vormgeving
Total Public, Den Haag
Drukwerk
Xerox/OBT, Den Haag
Deze brochure is gedrukt
op gecertificeerd FSC® papier.
november 2016
platform biodiversity,
ecosystems & economy