Transcript ce%b4%ce%b9%ce%b1%ce%bb%ce%b5%ce%be

«Διοίκηση σε περιόδους αβεβαιότητας:
Ο ενεργειακός τομέας κατά τη
μετάβαση στη μετα-πετρελαϊκή εποχή».
Ευστάθιος Τσοτσορός
Πρόεδρος ΔΣ ΕΛΠΕ
Βόλος, 23.11.2016
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Α. Εισαγωγή ....................................................................................................................................................... 3
Α.1 Ραγδαίες αλλαγές και αβεβαιότητα ......................................................................... 3
Β. Μεσομακροπρόθεσμη στρατηγική ανταγωνιστικής λειτουργίας και βιώσιμης
ανάπτυξης.......................................................................................................................................................... 6
Β.1 Οι παγκόσμιες εξελίξεις: ............................................................................................... 6
Β.2 Η παγκόσμια οικονομία ................................................................................................ 7
Β.3 Οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι το 2016 αφήνουν σε δεύτερη μοίρα τις
οικονομικές εξελίξεις...........................................................................................................11
Γ. Κλιματική αλλαγή και ενεργειακός μετασχηματισμός ....................................................12
Γ.1 Ο ευρωπαϊκός ενεργειακός χάρτης για το 2050 ................................................14
Γ.2 Ο πετρελαϊκός κλάδος στη μεταπετρελαϊκή εποχή .........................................16
Δ. Στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξης του Ομίλου των ΕΛΠΕ ...............................................19
Ε. Παραρτήματα ...........................................................................................................................................24
Ε.1 Παρουσίαση Ομίλου ΕΛΠΕ
Ε.2 Ενεργειακός μετασχηματισμός 2010-2050
2
Α. Εισαγωγή
Α.1 Ραγδαίες αλλαγές και αβεβαιότητα
Οι τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα σηματοδότησαν το ξεκίνημα ραγδαίων
αλλαγών που ανέδειξαν την αβεβαιότητα ως κεντρικό παράγοντα τόσο του
οικονομικού όσο και του πολιτικού σχεδιασμού.
Μετά την επικράτηση του δυτικού μοντέλου παραγωγής και ανάπτυξης και το
τέλος του ψυχρού πολέμου, στη συνέχεια δε, με την επιχειρούμενη πλανητική
διάχυση του δυτικού μοντέλου, με τους μηχανισμούς της παγκοσμιοποίησης, αλλά
και της σωρευμένης γνώσης και εμπειρίας με την ψηφιακή τεχνολογία, ο σύγχρονος
κόσμος αντί να βιώσει μια περίοδο αυξημένης ασφάλειας, σταθερότητας και
προβλεψιμότητας σε σχέση με την μεταπολεμική περίοδο, εισήλθε σε μια περίοδο
οικονομικής και κοινωνικής αβεβαιότητας, καθώς επίσης και πολιτικής,
συνακόλουθα της μετατόπισης των κέντρων λήψης αποφάσεων προς νέες
υπερεθνικές δομές και σχηματισμούς. Αβεβαιότητα που ενισχύθηκε από την
γεωπολιτική αστάθεια στο πλαίσιο ανατρεπτικών μεταβολών των περιφερειακών
ισορροπιών των προηγουμένων δεκαετιών, κύρια δε, από την όλο και πιο συχνά
επαναλαμβανόμενη διαπίστωση, ότι η οικονομική παγκοσμιοποίηση υπερισχύει
της εθνικής κυριαρχίας, ενώ η λειτουργία των μηχανισμών και οι ακολουθούμενες
διαδικασίες λήψης αποφάσεων αναδεικνύουν σοβαρότητα ζητήματα ελλείμματος
δημοκρατίας .
Η νέα πραγματικότητα της εγγενούς αβεβαιότητας που κληρονομήθηκε στον 21 ο
αιώνα, συνίσταται από σειρά δυσεπίλυτων και απαιτούντων αυξημένη διεθνή
συνεργασία ζητημάτων, με κορυφαίo την επιτακτική ανάγκη της κατά
προτεραιότητα
διαμόρφωσης
συνθηκών
συναινετικής
αντιμετώπισης
των
αδιεξόδων του γνωστού πολιτικού τριλήμματος, όσον αφορά τη δυνατότητα
συνύπαρξης μόνο δύο εκ των καταστάσεων της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, της
πολιτικής δημοκρατίας και της εθνικής κυριαρχίας.
3
Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, η τρομοκρατία, η ανεξέλεγκτη κυριαρχία
του χρηματοπιστωτικού τομέα, η αποδιάρθρωση των παραγωγικών δομών με
συνακόλουθο την ανεργία, την ενίσχυση των ανισοτήτων, την συρρίκνωση και
υποβάθμιση της πάλαι ποτέ κραταιάς μεσαίας τάξης των προηγμένων δυτικών
οικονομιών και τέλος η γεωπολιτική αστάθεια ως αποτέλεσμα κύρια των
παρεμβάσεων και επεμβάσεων ελέγχου των ενεργειακών πόρων και των αγωγών
διάθεσης των, αλλά και των παραδοσιακών περιφερειακών διενέξεων με συνέπεια
την ανάδειξη του μεταναστευτικού ως ένα εκ των κορυφαίων προς αντιμετώπιση
προβλημάτων, συνθέτουν τα προς αντιμετώπιση και επίλυση μεγάλα σύγχρονα
προβλήματα του πλανήτη.
Αν στην ανεργία, την προκλητική ανισότητα και την οικονομική και κοινωνική
υποβάθμιση προστεθούν και οι συντελεσθείσες αλλαγές στην κουλτούρα και τις
κοινωνικές σχέσεις, η κοινωνική βάση σταθερότητας και προσβλεψιμότητας για το
μέσο πολίτη διαμορφώνει ένα μέλλον που φαντάζει εχθρικό και αναμενόμενη θα
έπρεπε να είναι η ανάπτυξη ενός εγγενούς συντηρητισμού με την έννοια της
επιθυμίας διατήρησης ενός παρελθόντος που φεύγει.
Τα οικονομικά και κοινωνικά αδιέξοδα της σύγχρονης περιόδου τροφοδοτούν
αμυντικές εμμονές και υπεραπλουστευτικές ερμηνευτικές αιτιολογήσεις των
δυσμενών εξελίξεων για τη μεσαία και κατώτερη τάξη, ταυτίζοντας το παρελθόν
σταθερότητας και προβλεψιμότητας αποκλειστικά και μόνο με τον αυξημένο ρόλο
του έθνους – κράτους και συνακόλουθα αναγορεύοντας τα εθνικιστικά κινήματα ως
μοναδικούς φορείς υλοποίησης των προσδοκιών επαναφοράς των νοοτροπιών, των
θεσμών, αλλά και των πολιτιστικών προτύπων που η παγκοσμιοποίηση ανέτρεψε.
Παράλληλα η έξαρση του μεταναστευτικού φαινομένου και τα συνακόλουθα
προβλήματα, αναδεικνύονται ως λογικοφανείς αιτίες για την οικονομική και
κοινωνική περιθωριοποίηση, διαμορφώνοντας πρόσφορο έδαφος για ρατσιστικές
συμπεριφορές.
Τέλος, ως τελείως φυσική και αναμενόμενη θα πρέπει να θεωρηθεί η αποστροφή
προς τις οικονομικές και πολιτικές ελίτ των εθνικών “συστημάτων” όπως και τις
γραφειοκρατίες των υπερεθνικών οργανισμών, στους οποίους καταλογίζεται η
4
ευθύνη διαμόρφωσης και υλοποίησης των πολιτικών στο πλαίσιο της οικονομικής
παγκοσμιοποίησης και αποδυνάμωσης του ρόλου των εθνικών κρατών.
Η παρατεταμένη διατήρηση της αβεβαιότητας είχε ως αποτέλεσμα την ενίσχυση της
πόλωσης και οδήγησε στο διχασμό της κοινωνίας που εκφράσθηκε πρόσφατα, τόσο
στο πλαίσιο των πολιτικών εξελίξεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση με την ολονένα και
εντεινόμενη τάση επένδυσης σημαντικότατου μέρους της κοινωνίας σε λαϊκιστές
πολιτικούς, με συνέπεια την άνοδο των λαϊκίστικών ακροδεξιών σχηματισμών στην
Ουγγαρία, στην Πολωνία στην Σλοβενία, αλλά και στην Γαλλία και την Ιταλία, κύρια
όμως με το Brexit (της αμφισβήτησης του ευρωπαϊκού οικοδομήματος) και τέλος
και το πλέον σημαντικό, την πρόσφατη εκλογή ως Προέδρου των Η.Π.Α του
πολυεκατομμυριούχου Ντόναλντ Τραμπ με την απόλυτα αντιφατική και ενδεικτική
των αδιεξόδων διαπίστωση, ότι ο κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος του “συστήματος”
κινητοποίησε και εμφανίζεται ως εκφραστής των, σε πρώτη προσέγγιση και
σύμφωνα με τις κυρίαρχες αναλύσεις, “αντισυστημικών” ψηφοφόρων, που
συγκαταλέγονται (;) στους “χαμένους” της παγκοσμιοποίησης, σηματοδοτώντας το
ξεκίνημα μιας νέας περιόδου περισσότερο αντιφατικής, αυξάνοντας την
αβεβαιότητα, μετά τις εξαγγελθείσες (έστω και προεκλογικά ) πολιτικές όπως:

για το μεταναστευτικό, η απέλαση έως και 3 εκατ. μεταναστών και η
ανέγερση τείχους με δαπάνες του Μεξικού,

για τη φορολογία, η μείωση της φορολογίας των υψηλών εισοδημάτων και
των μεγάλων επιχειρήσεων, καθώς και των εισοδημάτων που αποκτήθηκαν
στο εξωτερικό με στόχο τον επαναπατρισμό των επιχειρήσεων από την Κίνα,

για το παγκόσμιο εμπόριο, η αμφισβήτηση των συμφωνιών ελεύθερου
εμπορίου και η ανάπτυξη πλαισίου προστατευτισμού,

για το ασφαλιστικό η ακύρωση του συστήματος Υγείας του Ομπάμα,

για το περιβάλλον, η επαναδιαπραγμάτευση των υποχρεώσεων των Η.Π.Α
που απορρέουν από τις συμφωνίες για την κλιματική αλλαγή

για την παγκόσμια ασφάλεια, η αναθεώρηση των δεσμεύσεων των Η.Π.Α σε
θέματα ασφάλειας με χώρες όπως η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα, αλλά και σε
σχέση με το ΝΑΤΟ υπό το πρίσμα της οπτικής ότι οι Η.Π.Α δεν πρέπει να
“προσφέρουν δωρεάν ασφάλεια και τέλος
5

για την περιφερειακή ασφάλεια, η δέσμευση αναθεώρησης της συμφωνίας
για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Δεδομένου ότι οι δεσμεύσεις αυτές ουσιαστικά ανατρέπουν ή έστω αναθεωρούν
αποφασιστικά τις μέχρι σήμερα πολιτικές, με τις οποίες επιχειρήθηκε και
επιτεύχθηκε σε μεγάλο βαθμό η διάχυση του δυτικού μοντέλου και πολιτισμού
στον πλανήτη, είναι προφανές ότι, η υπόθεση για έστω και μερική υλοποίησή των,
αφ’ ενός μεν εντείνει την αβεβαιότητα αφ’ ετέρου δε δρομολογεί ανεξέλεγκτες
εξελίξεις.
Β. Μεσομακροπρόθεσμη στρατηγική
ανταγωνιστικής λειτουργίας και βιώσιμης
ανάπτυξης
Στο
πλαίσιο
αυτό
της
εντεινόμενης
αβεβαιότητας
ο
σχεδιασμός
της
μεσομακροπρόθεσμης στρατηγικής προϋποθέτει την κατανόηση των παγκόσμιων
εξελίξεων στην οικονομία, την έγκαιρη αξιολόγηση των γεωπολιτικών κινδύνων, τη
συστηματική και διαρκή ανάλυση τους διεθνούς και ανταγωνιστικού περιβάλλοντος
και ιδιαίτερα των περιοχών προμήθειας πρώτων υλών και προϊόντων και την
προσαρμογή της λειτουργίας και του σχεδιασμού στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού
χάρτη για το 2050.
Β.1 Οι παγκόσμιες εξελίξεις:
Β.1.1. Προς ένα πολυπολικό κόσμο
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 ο εκσυγχρονισμός της Ασίας, στο πλαίσιο της
εντεινόμενης παγκοσμιοποίησης καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την παγκόσμια
οικονομία, που τις αρχές του 21ου αιώνα, μετά την ολοκλήρωση της
σταθεροποίησης της ευρωζώνης, στηρίζεται πλέον σε τρεις βασικούς πυλώνες: την
Αμερική, την Ευρώπη και την Ασία (με οδηγό την Κίνα).
6
Για ορισμένους ο εκσυγχρονισμός της Ασίας θεωρείται μαζί με την Αναγέννηση και
τη Βιομηχανική Επανάσταση μια από τις πιο σημαντικές εξελίξεις της παγκόσμιας
οικονομικής ιστορίας.
Ο συνδυασμός της παγκοσμιοποίησης της τεχνολογικής προόδου και μιας μαζικής
αύξησης των επιπέδων του χρέους στον ανεπτυγμένο κόσμο, αποτέλεσε τον
καθοριστικό παράγοντα δημιουργίας ενός μεγάλου μέρους του πλούτου που
δημιουργήθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο τα τελευταία χρόνια.
Β.1.2 Ο πλούτος μετακινείται ανατολικά και νότια (;)
Η Κίνα και η Ινδία το 2020 εκτιμάται ότι θα παράγουν περισσότερο από το 25% του
παγκόσμιου ΑΕΠ έναντι 15% των ΗΠΑ, οι οποίες στις αρχές της δεκαετίας του 1990
συγκέντρωναν το 22% έναντι μόλις το 8,5 % της Κίνας και της Ινδίας. «Έως το 2025
το 50% της παγκόσμιας αύξησης του ΑΕΠ θα προέλθει από 440 πόλεις στις
αναδυόμενες αγορές. Στην Tianjin μια πόλη 120 χιλιόμετρα νοτιο ανατολικά του
Πεκίνου, ενώ το 2010 ο παραγόμενος πλούτος ήταν 130 δισ. δολάρια, δηλαδή όσο
περίπου της Στοκχόλμης, έως το 2025 εκτιμάται ότι θα φτάσει τα 625 δισ. δολάρια,
δηλαδή περίπου όσο το ΑΕΠ όλης της Σουηδίας».
Μακροπρόθεσμα το Top 50 των οικονομικών κέντρων του πλανήτη θα κυριαρχείται
από πόλεις όπως το Δελχί, η Σαγκάη, η Βομβάη και το Πεκίνο. Έως το 2030 το
ποσοστό των κέντρων που βρίσκονται στις ΗΠΑ θα μειωθεί στο 6 % από το 22% το
1950.
Β.2 Η παγκόσμια οικονομία
Η τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα σήμανε το τέλος του ρυθμιζόμενου
καπιταλισμού και την μετάβαση στην περίοδο του διεθνικού καπιταλισμού. Είναι η
περίοδος της απορρύθμισης και της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, που
7
καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό τη νέα δομή συσσώρευσης
στο παγκόσμιο
ανταγωνιστικό πλαίσιο.
Τη νέα δομή συσσώρευσης, πέραν της επιτάχυνσης της παγκοσμιοποίησης των
οικονομιών και της χρηματιστικοποίησης της παγκόσμιας οικονομίας, με κυρίαρχο
ρόλο για το σκιώδες τραπεζικό σύστημα, καθορίζουν, αφ’ ενός μεν το μείζον για το
μέλλον του πλανήτη ζήτημα της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής και της
λήψης των κατάλληλων μέτρων για βιώσιμη ανάπτυξη, αφ’ ετέρου δε ο βαθμός
συμμετοχής και ο ρόλος των εθνικών οικονομιών στη συντελούμενη 4η
βιομηχανική επανάσταση (τεχνητή νοημοσύνη vs εργασία) που διαμορφώνει την
νέα οικονομία με έναν τελικά συντελεστή το τεχνολογικό κεφάλαιο, με ήδη εμφανή
τα αποτελέσματα τόσο στη διεύρυνση των ανισοτήτων σε επίπεδο εθνικών
οικονομιών όσο και στην αύξηση της ανεργίας της μεσαίας τάξης.
Η παρουσία των νέων ισχυρών παικτών στον παγκόσμιο ανταγωνισμό (Κίνα, Ινδία,
κ.λπ.) αφ’ ενός μεν άσκησε και ασκεί περαιτέρω πιέσεις στη μεσαία τάξη των
αναπτυγμένων χωρών, μεγεθύνοντας και διευρύνοντας εισοδηματικές ανισότητες
τόσο σε επίπεδο ευρύτερων γεωγραφικών ενοτήτων, όσο και σε επίπεδο εθνικών
κρατών, αφ’ ετέρου δε επιτάχυνε την αναδιάρθρωση του παγκόσμιου παραγωγικού
ιστού και την αποδιάρθρωση των παραγωγικών δομών των αναπτυγμένων
οικονομιών και συνέβαλε στην αύξηση της ανεργίας.
Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 ανέκοψε προσωρινά την έως τότε
απρόσκοπτη πορεία χρηματιστικοποίησης της παγκόσμιας οικονομίας, συνέβαλε
όμως καθοριστικά στην ανάδειξη και επιβάρυνση των αρνητικών εξελίξεων
(ανισότητα, ανεργία, περιθωριοποίηση, αποδιάρθρωση δομών) στο πλαίσιο του
συντελούμενου οικονομικοκοινωνικού μετασχηματισμού.
Οι αρνητικές αυτές εξελίξεις στην περίπτωση της Ε.Ε επιβαρύνθηκαν περαιτέρω
από τις επιπτώσεις της γεωπολιτικής αστάθειας στην ευρύτερη περιοχή
(Ουκρανία, Συρία, Β. Αφρική, Ιράν) και ιδιαίτερα από τις ανεξέλεκτες προσφυγικές
ροές.
8
Επιπλέον αυτών η συνεχιζόμενη, για ένα ακόμα έτος, μη επιτυχημένη προσπάθεια
των ανεπτυγμένων οικονομιών να απαλλαγούν από την ανεπιθύμητη κληρονομιά
της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης: του υψηλού δημόσιου και ιδιωτικού
τραπεζικού χρέους, των περιορισμένων επενδύσεων και των χαμηλών ρυθμών
αύξησης της παραγωγικότητας, είχε ως αποτέλεσμα την παρατεταμένη χαμηλή και
ελλειπή ανάπτυξη της παγκόσμιας Οικονομίας και την αδυναμία αντιστάθμισης της
μείωσης των ρυθμών ανάπτυξης των αναδυόμενων οικονομιών, όπως της Κίνας και
της Βραζιλίας, γεγονός που αναδεικνύει ως επικρατούσα άποψη το ότι διάγουμε
μια ακόμα μακρύτερη περίοδο χαμηλής μεγέθυνσης η οποία ασκεί ανησυχητικές
καθοδικές πιέσεις στις μελλοντικές προοπτικές.
Η συνεχιζόμενη αδύναμη ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας για όγδοο ήδη
χρόνο από το 2008, καθώς και η δραματική επιβράδυνση του διεθνούς εμπορίου,
αφού σύμφωνα με την τελευταία πρόβλεψη του Παγκόσμιου Οργανισμού
Εμπορίου, φέτος το 2016, θα είναι η πρώτη φορά σε 15 χρόνια (ή από τότε που η
Κίνα προσχώρησε στον Οργανισμό) που το παγκόσμιο Εμπόριο αυξάνεται πιο αργά
από το παγκόσμιο ΑΕΠ, αναδεικνύει την “πρόσκαιρη ” στασιμότητα της
οικονομικής ανάπτυξης σε νέα κανονικότητα.
Στο πλαίσιο της νέας (αρνητικής) “κανονικότητας” για την παγκόσμια οικονομία, η
οικονομική κρίση μετεξελίσσεται σε κοινωνική και πολιτική κρίση και αναδεικνύει
τις επιλογές του πολιτικού τριλήμματος ως καθοριστικής σημασίας για τις
περαιτέρω παγκόσμιες εξελίξεις ειδικότερα για τον ευρωπαϊκό χώρο, με εμφανείς
τους κινδύνους αποσταθεροποίησης του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, δεδομένου
ότι “…..αν θέλουμε να προωθήσουμε την παγκοσμιοποίηση, θα πρέπει να
εγκαταλείψουμε το έθνος-κράτος. Αν πάλι διατηρήσουμε και εμβαθύνουμε τη
δημοκρατία, θα πρέπει να επιλέξουμε ανάμεσα στο έθνος-κράτος και τη διεθνή
οικονομική ολοκλήρωση. Τέλος, αν επιθυμούμε να διατηρήσουμε την εθνική
κυριαρχία, θα πρέπει να επιλέξουμε ανάμεσα στην εμβάθυνση της δημοκρατίας και
την εμβάθυνση της παγκοσμιοποίησης 1….”.
Dani Rodrik, The Globalization Paradox – Democracy and the Future of the World Economy,
W.W Norton & Company 2011 και σε ελληνική μετάφραση: Το παράδοξο της παγκοσμιοποίησης
εκδ. Κριτική, Αθήνα 2012, σελ. 31-32
1
9
Οι επιλογές αυτές θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό τις συνθήκες ισορροπίας του
σύγχρονου
πολυπολικού
κόσμου,
της
συνεχιζόμενης
οικονομικής
παγκοσμιοποίησης, της μεταπετρελαιακής και μεταλιγνιτικής εποχής (για την
αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής) και τέλος της μεταψηφιακής εποχής της
επερχόμενης κυριαρχίας της τεχνητής νοημοσύνης και του τεχνολογικού κεφαλαίου
με προφανείς τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις από την πλήρη
αποδιάρθρωση των παραγωγικών δομών όπως τις γνωρίζαμε μέχρι σήμερα.
Στον κόσμο της “νέας οικονομίας” οι μέχρι σήμερα εργαζόμενοι στις λεγόμενες
παραδοσιακές βιομηχανίες της Δύσης, θα βρίσκονται σταδιακά εκτός παραγωγικής
διαδικασίας καθώς επίσης και ένα πλήθος επαγγελμάτων των υπηρεσιών και του
εμπορίου, διαμορφώνοντας ένα στρατό μακροχρόνια ανέργων που η αυξημένη
παραγωγικότητα του τεχνολογικού κεφαλαίου συνεχώς θα διευρύνει έστω και με
μειωμένους ρυθμούς, αναδεικνύοντας το ζήτημα αυτό ως το μείζον για το
καπιταλιστικό σύστημα του κοντινού μας αύριο. Ενδεικτικές του αδιεξόδου είναι οι
πρόσφατες προτάσεις για βασικό ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα προς όλους με
στόχο την μείωση των ανισοτήτων.
Για την άρση των αδιεξόδων της “νέας κανονικότητας” της χαμηλής ανάπτυξης,
φαίνεται ότι ισχυρή πλέον διαμορφώνεται η άποψη ότι μόνο μια ολοκληρωμένη
αντίληψη οικονομικής πολιτικής σε συνδυασμό με τον επαναπροσδιορισμό του
ρόλου των Κεντρικών Τραπεζών είναι σε θέση να υποστηρίξουν επαρκώς τον
αναγκαίο αναπροσανατολισμό
προς μια υψηλότερη και ολοκληρωμένη
ανάπτυξη και χρηματοπιστωτική σταθερότητα.
Στο πλαίσιο αυτό, για τη διαμόρφωση των μελλοντικών παγκόσμιων οικονομικών
εξελίξεων, καθοριστικό ρόλο θα παίξουν:

οι όροι και προϋποθέσεις διεξαγωγής του παγκόσμιου εμπορίου μετά την
εκλογή Τραμπ και τις εξαγγελίες για ανάπτυξη προστατευτικών μηχανισμών

η αναδιάταξη των εμπορικών οδών στο πλαίσιο της Συμφωνίας του
Ειρηνικού και των τυχόν αλλαγών μετά την εκλογή Τραμπ
10

η λήξη της επταετούς περιόδου ποσοτικής χαλάρωσης και μηδενικών
επιτοκίων της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ (Fed), και η δρομολόγηση
αλλαγής του οικονομικού μοντέλου της Κίνας.

η περαιτέρω ενίσχυση του ρόλου της Κίνας στην ασιατική ήπειρο, στο
πλαίσιο της οποίας εντάσσεται η πρόσφατη προσέγγιση Κίνας – Ταϊβάν
αλλά και

ο ιδιαίτερης σημασίας για την Ευρώπη και τη Δυτική Ασία σχεδιασμός από
την Κίνα του Κινέζικου δρόμου του Μεταξιού.
Τα μείζονος σημασίας αυτά γεγονότα επιβάλλουν στην Ευρώπη την ανάγκη
επανεκτίμησης του γεωπολιτικού παράγοντα στον οποίο κρίνουμε σκόπιμο να
αναφερθούμε πιο αναλυτικά στη συνέχεια.
Β.3 Οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι το 2016 αφήνουν σε δεύτερη μοίρα
τις οικονομικές εξελίξεις
«Καθώς οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι, σύμφωνα με τους πολιτικούς αναλυτές
κορυφαίων διεθνών τραπεζών, έχουν αυξηθεί σε επίπεδα που είχαμε να δούμε από
την εποχή της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου το 1989 και η σύγκρουση στη
Συρία εξελίσσεται σε έναν από τους μεγαλύτερους γεωστρατηγικούς λαβυρίνθους,
ορισμένοι αναλυτές πριν το Grexit και την εκλογή Τραμπ υποψιάζονταν πως το
2016 η πολιτική και το γεωπολιτικό σκηνικό και όχι τα οικονομικά προβλήματα θα
αποτελέσουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο για τις χρηματοπιστωτικές αγορές.
Η ανησυχητική αύξηση της έντασης στις γειτονικές περιοχές με τη Ρωσσία, οι
εξελισσόμενες κρίσεις στην Ουκρανία και στον ευρύτερο χώρο της Μέσης Ανατολής
και της Βορείου Αφρικής (ΜΑΒΑ) με κύρια πηγή ανησυχίας τα γεγονότα της Συρίας,
καθώς επίσης και μια σειρά “ασσύμετρων απειλών” όπως “η κλιματική αλλαγή, η
Ισλαμική Τρομοκρατία, η θαλάσσια ασφάλεια και η πειρατεία, ο υβριδικός πόλεμος,
η ενεργειακή ασφάλεια, ο κυβερνοπόλεμος και τέλος οι προσφυγικές –
μεταναστευτικές ροές από το Νότο”, συνθέτουν ένα πλέγμα αιτιών για τη
διαμόρφωση του κλίματος της εντεινόμενης ανασφάλειας και γεωπολιτικής
αστάθειας στη ΝΑ Ευρώπη.
11
Οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι, σύμφωνα π.χ. με την πολιτική αναλύτρια Tina M.
Fordham της Citigroup Global Markets, έχουν αυξηθεί στο υψηλότερο επίπεδο των
τελευταίων 25 ετών, ενώ το αποκαλούμενο και ρίσκο της “Vox Populi” («φωνή
λαού») που απεικονίζει τη μεταβαλλόμενη κοινή γνώμη σε μια σειρά γεγονότα, η
οποία εγείρει συνεχείς κινδύνους στο επιχειρηματικό και επενδυτικό περιβάλλον,
θα συνεχίσει να επηρεάζει τις αγορές και τις οικονομίες», και όπως αποδείχθηκε
κύρια τις πολιτικές εξελίξεις.
Γ. Κλιματική αλλαγή και ενεργειακός
μετασχηματισμός
H αντιμετώπιση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής (πολλαπλασιασμός
ακραίων καιρικών φαινομένων, επιδείνωση της έλλειψης νερού, ερημοποίηση) και
της
πλημμελούς
αντιμετώπισης
των
περιβαλλοντικών
επιπτώσεων
της
παραγωγικής δραστηριότητας (αυξανόμενη μόλυνση στον αναπτυσσόμενο κόσμο),
αποτελεί αντικείμενο των συνομιλιών στο πλαίσιο των σχετικών συνόδων των
Ηνωμένων Εθνών (Η.Ε) κατά την παρελθούσα 25ετία που κατέληξαν στη
συμφωνία του Παρισιού τον Δεκέμβριο του 2015.
Στη σύνοδο αυτή συμφωνήθηκε εύρος στόχου αύξησης των μέσων παγκόσμιων
θερμοκρασιών 1,5-2 oC, και επίτευξη μιας ισορροπίας στο δεύτερο μισό του αιώνα
μεταξύ των εκπομπών θερμοκηπίου και των “συλλεκτών” που απορροφούν τον
άνθρακα, όπως είναι τα δάση, ενώ κάθε χώρα δεσμεύεται να εκδίδει ένα
πρόγραμμα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής για κάθε πέντε χρόνια
από το 2020 και εξής.
Θα πρέπει να επισημανθεί ότι σύμφωνα με τον Niklas Hohne, έναν από τους
συγγραφείς της τελευταίας αναφοράς του διακυβερνητικού πάνελ των Η.E για την
κλιματική αλλαγή, η επίτευξη του στόχου των 2 οC σημαίνει ότι όλες οι εκπομπές
που σχετίζονται με την ενέργεια θα έπρεπε να μηδενιστούν μέχρι το 2060 ή το
20702, αναδεικνύοντας το μέγεθος και το εύρος των αναγκαίων παρεμβάσεων και
Pilita Clarc, “Climate deal: Carbon dated?”, www.ft.com, 15 Dec. 2015
Martin Wolf, “The Paris climate change summit is one small step for human kind ”, FT 16 Dec.
2015
2
12
επενδύσεων για τον απαιτούμενο ενεργειακό μετασχηματισμό απεξάρτησης από τα
ορυκτά καύσιμα.
Η σταδιακή απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές αποτελεί τον κεντρικό στόχο
του σχεδιασμού του ενεργειακού μετασχηματισμού έως τα μέσα του 21ου αιώνα
όσον αφορά στην προσέγγιση της βιώσιμης ανάπτυξης και την εκτίμηση του
βαθμού ελέγχου και επιρροής των αντικρουόμενων συμφερόντων για τη
δρομολόγηση του μετασχηματισμού. Ενδεικτικές των διαφοροποιήσεων μεταξύ των
εθνικών κρατών και περιοχών είναι οι προβλέψεις σημαντικών φορέων ανάλυσης
των ενεργειακών εξελίξεων τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και στο επίπεδο της
Ε.Ε3.
Με αφετηρία αφενός μεν τις προσεγγίζουσες εκτιμήσεις για τους περιορισμένους
συγκριτικά με το παρελθόν ρυθμούς μεταβολής της παγκόσμιας ανάπτυξης,
αφετέρου δε την παραδοχή ότι η εξοικονόμηση ενέργειας και η ραγδαία βελτίωση
του ενεργειακού βαθμού απόδοσης υφιστάμενων βασικών τεχνολογιών, μεθόδων
και διαδικασιών της ενεργειακής αλυσίδας παραγωγής, οι προβλέψεις αύξησης της
παγκόσμιας ακαθάριστης κατανάλωσης ενέργειας από τις αρχές της δεκαετίας του
2010 έως και το 2025, κυμαίνονται μεταξύ του 10% (IEA) και 23% (EIA), αντίστοιχα
δε έως το 2030 μεταξύ 13% (ΙΕΑ) και 31% (ΕΙΑ), ενδεικτικό στοιχείο σχετικής
διαφοροποίησης των ΗΠΑ, αλλά και της Ιαπωνίας 27% (ΙΕΕ).
Η διαφοροποίηση της εκτίμησης του βαθμού επηρεασμού των εξελίξεων κυρίως
από τους πετρελαϊκούς κολοσσούς αποτυπώνεται στις προβλέψεις για την εξέλιξη
του ενεργειακού μείγματος, σύμφωνα με τις οποίες η συμμετοχή των ορυκτών
καυσίμων το 2030 κυμαίνεται μεταξύ 50,5% (ΙΕΑ) και 57,1% (ΜΙΤ), ενώ σύμφωνα
τόσο με την ΕΙΑ, αλλά και την ΙΕΕ 55,2%. Ανάλογη είναι η εικόνα
συμπεριλαμβάνοντας και το φυσικό αέριο [73,6% (ΙΕΑ), 81,1% (ΜΙΤ), 79,3% (ΕΙΑ)].
Συμπερασματικά από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι ο δρόμος για την
αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι μακρύς και δύσκολος, ενώ με την
εκλογή Τραμπ γίνεται ακόμη πιο δύσκολος.
3
International Energy Agency (IEA),“Energy and Climate Change, World Energy Outlook Special
Report”, OECD/IEA 2015,
US Energy Information Administration (EIA),“International Energy Outlook 2016”, May 2016,
The Institute of Energy Economics, Japan (IEE), “Asia, World Energy Outlook”, 2015,
ExxonMobil, “The outlook for Energy: A view to 2040”, 2016,
Massachusetts Institute of Technology (MIT), “Energy and Climate Outlook, Perspectives from
2015”
European Commission, “EU Reference Scenario 2016, Energy, Transport and GHG emissions,
Trends to 2050”
13
Γ.1 Ο ευρωπαϊκός ενεργειακός χάρτης για το 2050
Ο εν ισχύει ευρωπαϊκός ενεργειακός σχεδιασμός διαμορφώνεται στο πλαίσιο της
αποδοχής υλοποίησης των αποφάσεων των διασκέψεων του ΟΗΕ για την
αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Ο κεντρικός στόχος της απαλλαγής από τις
ανθρακούχες εκπομπές επιχειρείται να επιτευχθεί με πολιτικές δεσμεύσεις, δράσεις
και μέτρα για:

Μείωση της ακαθάριστης κατανάλωσης κατά 9% μεταξύ των ετών 2010 και
2025 και κατά 13% μεταξύ των ετών 2010 και 2030

Υψηλή ενεργειακή απόδοση και εξοικονόμηση ενέργειας

Ανταγωνιστική παρουσία τεχνολογιών διαφοροποιημένων εκπομπών με την
παραδοχή ότι το κοινό αποδέχεται τόσο την πυρηνική ενέργεια όσο και την
τεχνολογία δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CCS).

Μείωση της συμμετοχής των στερεών καυσίμων και του πετρελαίου, το
2050 έναντι του 2010, στη μεν πρωτογενή κατανάλωση ενέργειας έως και
67,97% (μείωση έως 86,88% για τα στερεά καύσιμα και 61% για το
πετρέλαιο), στη δε τελική κατανάλωση μείωση έως και 66,4% (μείωση έως
92,7% για τα στερεά καύσιμα και 63,7% για το πετρέλαιο)

Αντιφατικά σενάρια για το μερίδιο της πυρηνικής ενέργειας στην
πρωτογενή κατανάλωση ενέργειας το 2050 (min 2,60%-max 17,50%)

Αύξηση του μεριδίου συμμετοχής των ΑΠΕ στην πρωτογενή κατανάλωση
ενέργειας έως και 59,6% και στην τελική έως και 54,6% (εκ των οποίων 30%
άμεσα και 24,6% μέσω της ηλεκτρικής ενέργειας)4
Για τον μετασχηματισμό του ευρωπαϊκού ενεργειακού συστήματος προωθούνται
δέκα διαρθρωτικές αλλαγές που έχουν άμεσες και σημαντικές επιπτώσεις για το
συνολικό κόστος του ενεργειακού συστήματος και τη διάρθρωση των επενδύσεων.
Σύμφωνα με τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την “Ενεργειακή
Ενοποίηση και την Πολιτική για την Κλιματική Αλλαγή ” (Energy Union and Climate
Change Policy):
“Θα πρέπει να απομακρυνθούμε από μια οικονομία η οποία μέχρι σήμερα
βασίζεται στα ορυκτά καύσιμα, μια οικονομία στην οποία η ενέργεια βασίζεται σε
Commission Staff Working Paper, Energy Roadmap 2050, Impact Assessment, SEC(2011) 1565
final
4
14
μια συγκεντρωτική, από την πλευρά της προσφοράς, προσέγγιση και η οποία
στηρίζεται σε παλιές τεχνολογίες και ξεπερασμένα επιχειρηματικά μοντέλα. Θα
πρέπει να ενδυναμώσουμε τους καταναλωτές παρέχοντας τους πληροφορίες,
επιλογή και δημιουργώντας ευελιξία για διαχείριση της ζήτησης εξίσου καλά όπως
και την προσφορά. Θα πρέπει να απομακρυνθούμε από ένα κατακερματισμένο
σύστημα, το οποίο χαρακτηρίζεται από μη συντονισμένες εθνικές πολιτικές,
εμπόδια αγοράς και ενεργειακά απομονωμένες περιοχές”. (Energy Union
Framework strategy, adopted on 25 February 2015)
Στο πλαίσιο αυτό, ο πετρελαϊκός κλάδος υφίσταται σημαντικότατες πιέσεις,
λαμβάνοντας υπόψη πέραν των άλλων, αφ’ ενός μεν την πολιτική επιλογή της
στροφής
προς
τα
εναλλακτικά
καύσιμα,
συμπεριλαμβανομένων
των
ηλεκτροκίνητων οχημάτων, αφ’ ετέρου δε, πέραν της καθοριστικής σημασίας
επιλογή των ΑΠΕ ως κομβικού παράγοντα, την επιλογή του φυσικού αερίου ως
καίριας σημασίας για το μετασχηματισμό του ενεργειακού συστήματος. Με τις
επιλογές αυτές “Το πετρέλαιο μάλλον θα παραμείνει στοιχείο του ενεργειακού
μείγματος ακόμη και το 2050, και θα αποτελεί κυρίως το καύσιμο για μέρος των
επιβατικών και εμπορευματικών μεταφορών μεγάλων αποστάσεων. Η πρόκληση
για τον πετρελαϊκό τομέα έγκειται στην προσαρμογή του στις μεταβολές της ζήτησης
πετρελαίου, που προκύπτουν από τη στροφή προς ανανεώσιμα και εναλλακτικά
καύσιμα, και στην αβεβαιότητα που χαρακτηρίζει τον μελλοντικό εφοδιασμό και τις
τιμές. Η διατήρηση της πρόσβασης στην παγκόσμια αγορά πετρελαίου και η
διατήρηση ευρωπαϊκής παρουσίας στον εγχώριο τομέα διύλισης –παρουσίας που
θα είναι ικανή να προσαρμόζει τα επίπεδα δυναμικότητας στην οικονομική
πραγματικότητα μιας ώριμης αγοράς – είναι σημαντικά ζητήματα για την οικονομία
της ΕΕ, σε τομείς που εξαρτώνται από προϊόντα διύλισης ως αρχικά υλικά, π.χ. η
βιομηχανία πετροχημικών, και για την ασφάλεια του εφοδιασμού”. (COM (2011)
885 τελικό, 25.12.2011, σ. 15)
15
Γ.2 Ο πετρελαϊκός κλάδος στη μεταπετρελαϊκή εποχή
Ο πετρελαϊκός κλάδος τόσο σε επίπεδο έρευνας και παραγωγής όσο και σε επίπεδο
διύλισης και retail, αντιμετωπίζει τις ασφυκτικές πιέσεις των επιπτώσεων της
διαφοροποίησης των δομών της ενεργειακής κατανάλωσης στο πλαίσιο των
σχεδιασμών αποφάσεων και δράσεων αντιμετώπισης του μείζονος ζητήματος της
κλιματικής αλλαγής.
Κραταιές
πετρελαιοπαραγωγικές
χώρες,
όπως
η
Σαουδική
Αραβία,
αναπροσανατολίζονται προς τη νέα πραγματικότητα της μεταπετρελαϊκής εποχής.
Αναφέρομαι ενδεικτικά, στην ανακοίνωση του Μαΐου 2016, από τον διάδοχο
Πρίγκιπα Mohammed bin Salman, του ριζοσπαστικού σχεδίου Vision 2030,
μετατόπισης της Σαουδικής Αραβίας από τη μονοδιάστατη οικονομία του
πετρελαίου και τον κυρίαρχο ρόλο της δημόσιας οικονομίας. Για την
χρηματοδότηση και υλοποίηση του σχεδίου αυτού διαφοροποίησης της οικονομίας
η Aramco ετοιμάζεται για δημόσια προσφορά της τάξης των $ 2 τρισ.
Αναφέρομαι επίσης στην πρόσφατη ανακοίνωση ότι σε συνεργασία με την
ιαπωνική τεχνολογική εταιρεία Softbank η κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας
ιδρύει το μεγαλύτερο επενδυτικό ταμείο του κόσμου με κεφάλαια $ 100 δισ., καθώς
επίσης και στο πρόσφατο γεγονός ότι η κορυφαία παραγωγός χώρα προσέφυγε για
πρώτη φορά στην έκδοση ομολόγου ποσού ρεκόρ $ 17,5 δισ, για την κάλυψη των
ελλειμμάτων του προϋπολογισμού, που επιβεβαιώνει το ξεκίνημα της μεταπετρελαϊκής εποχής.
Γ.2.1 Ο τομέας διύλισης
Ο τομέας διύλισης τα τελευταία χρόνια έχει εισέλθει σε μια περίοδο
αναδιοργάνωσης και ανακατάταξης σε παγκόσμιο επίπεδο. Η οικονομική κρίση
έχει αναγκάσει πολλές μεγάλες εταιρίες του χώρου (όπως ENI, Shell, Total, INEOS)
να επαναξιολογήσουν τη στρατηγική τους λαμβάνοντας την απόφαση να μειώσουν
την
έκθεση
τους
στη
δραστηριότητα
σε
ορισμένες
χώρες
είτε,
16
κλείνοντας/πωλώντας λιγότερο ανταγωνιστικά διυλιστήρια είτε, μετατρέποντάς
τα σε αποθηκευτικούς χώρους.
Σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης για την ευρωπαϊκή βιομηχανία διύλισης
Fitness Check τα ευρωπαϊκά διυλιστήρια την περίοδο 2000-2012 απώλεσαν το 25 %
της ανταγωνιστικότητάς τους εξαιτίας του νομοθετικού κόστους και του υψηλού
κόστους ενέργειας που αντιπροσωπεύει περίπου το 60 % του λειτουργικού των
κόστους, ενώ αναμένεται περαιτέρω απώλεια ανταγωνιστικότητας από τα
νομοθετικά κόστη που θα επιβληθούν από την εφαρμογή της Οδηγίας για τις
Βιομηχανικές Εκπομπές (Industrial Emissions Directive) επιδεινώνοντας τη θέση των
στο διεθνή ανταγωνισμό με τις εκτός ΕΕ χώρες5.
Σημειώνεται ότι κατά τη χρονική περίοδο 2005-2014, η συνολική μείωση της
διυλιστικής δυναμικότητας στην ΕΕ λόγω κλεισίματος μονάδων ανήλθε σε 1,70
εκατ. βαρέλια/ημέρα και πιο συγκεκριμένα 585.000 βαρέλια /ημέρα στη Γαλλία,
400.000 βαρέλια /ημέρα στη Γερμανία, 455.000 βαρέλια /ημέρα στην Αγγλία και
320.000 βαρέλια /ημέρα στην Ιταλία6..
Επίσης σύμφωνα με το Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (ΙΕΑ) τα μισά διυλιστήρια της
Β.Δ Ευρώπης είναι υποψήφια για αναδιάρθρωση ή κλείσιμο. Όπως αναφέρει
χαρακτηριστικά ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας « O ευρωπαϊκός κλάδος διύλισης,
θα έρθει μελλοντικά αντιμέτωπος με μεγάλες αλλαγές, λόγω μείωσης της δομικής
ζήτησης και ανταγωνισμού, γι’ αυτό σχεδόν τα μισά διυλιστήρια της βορειοδυτικής
Ευρώπης είναι υποψήφια για αναδιάρθρωση ή κλείσιμο. Από τα συνολικά 34
διυλιστήρια της ΒΔ Ευρώπης (NWE trading hub) -σε Γερμανία, Γαλλία, Ην. Βασίλειο,
Ολλανδία και Βέλγιο- μόνο τα 12 από αυτά πληρούν τα κριτήρια βιωσιμότητας και
συνεπώς σχεδόν η μισή από την, ύψους 7 εκατ. βαρέλια την ημέρα, διυλιστική
δυναμικότητα της περιοχής είναι μακροπρόθεσμα υποψήφια για αναδιάρθρωση. Τα
υπόλοιπα 22 διυλιστήρια θα μπορούσαν απλά να εξαφανιστούν από τον
ευρωπαϊκό χάρτη, αν ένα διυλιστήριο από αυτά δεν εμπίπτει στα κριτήρια των
τεσσάρων κατηγοριών που κρίνουν τη βιωσιμότητα μίας μονάδας (ζήτηση,
ολοκληρωμένη
πετροχημική
διαδικασία,
ολοκληρωμένη
διαδικασία
Fuels Europe 24 May 2016, Post-Refining Forum 1st March 2016, Joint Declaration on EU
refining industry Competitiveness
6 Commission Staff Working Document, “ Sectoral fitness check for the petroleum refining sector”,
SWD(2015) 284 final
5
17
διύλισης(downstream integration), πλεονάζουσα
δυναμικότητα
μετατροπής
βαρέων κλασμάτων (coking capacity), τότε θεωρείται εκτεθειμένο σε κινδύνους»7.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της FuelsEurope το κόστος διύλισης των ευρωπαϊκών
διυλιστηρίων μετά τις σημαντικές “νομοθετικές” επιβαρύνσεις, στο πλαίσιο της
ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής πολιτικής, είναι κατά 1,2 δολάρια ανά βαρέλι
υψηλότερο, σε σχέση με τα διατιθέμενα στην Ευρώπη πετρελαϊκά προϊόντα
προέλευσης περιφερειακών διυλιστηρίων, ενώ στην περίπτωση των ελληνικών
διυλιστηρίων η διαφορά των 1,2 δολάρια το βαρέλι ανεβαίνει στα 4 δολάρια
περίπου το βαρέλι λόγω της γεωγραφικής θέσης της χώρας.
Στην ελληνική περίπτωση οι συνθήκες ανταγωνισμού καθίστανται δυσμενέστερες
από το γεγονός ότι η αναγκαστική εξαγωγή προϊόντων στην περιφερειακή αγορά
επιβαρύνεται περαιτέρω από το κόστος μεταφοράς, ενώ αντίστοιχα το κόστος
μεταφοράς των περιφερειακών διυλιστηρίων για τις αγορές αυτές είναι μικρότερο
σε σχέση με αυτό προς την Ευρώπη, οπότε το κόστος των ελληνικών διυλιστηρίων
είναι μεγαλύτερο από το αντίστοιχο των περιφερειακών ανταγωνιστικών
διυλιστηρίων κατά 4 δολάρια το βαρέλι περίπου.
Τέλος, στο επίπεδο του retail ο περιορισμός της ζήτησης πετρελαιοειδών και ο
αναπροσανατολισμός για τα υβριδικά αυτοκίνητα, αναδεικνύει τα έσοδα πλην
καυσίμων (Non Fuels Revenues) καθοριστικό παράγοντα αναπροσανατολισμού
προς το λεγόμενο πρατήριο του μέλλοντος.
7
IEA “Gravitational forces to pull down European refining”, ICIS News, 12 May 2016
www.icis.com/resources/news
18
Δ. Στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξης του Ομίλου
των ΕΛΠΕ
Η συντελούμενη μετάβαση των πρωτοπόρων ανεπτυγμένων οικονομιών στην
τέταρτη βιομηχανική επανάσταση και η παράλληλη ολοκλήρωση της
επικράτησης της ψηφιακής οικονομίας
στο λοιπό κόσμο, ο ενεργειακός
μετασχηματισμός και τα συναφή περιοριστικά μέτρα που συστηματικά και
σταθερά προωθεί η ΕΕ για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, τα οποία
μέτρα ασκούν ασφυκτικές πιέσεις στην ανταγωνιστικότητα του κλάδου
διύλισης, καθώς και η “νέα κανονικότητα” της παρατεταμένης περιόδου
χαμηλής ανάπτυξης, αναδεικνύουν ως καθοριστικά στοιχεία της στρατηγικής
μας αφ’ ενός μεν τον τεχνολογικό εκσυγχρονισμό και την διαρκή
αναβάθμιση και προσαρμογή της τεχνογνωσίας στις τεχνολογικές μεταβολές,
αφ’ ετέρου δε τον ενεργειακό μετασχηματισμό του Ομίλου στο πλαίσιο του
ευρωπαϊκού ενεργειακού χάρτη για το 2050, για την διασφάλιση και ενίσχυση
της διεθνούς ανταγωνιστικής του παρουσίας.
Πέραν αυτών στην ελληνική περίπτωση καθοριστικής σημασίας παράμετροι για
τον σχεδιασμό είναι η σημαντική μείωση της εγχώριας κατανάλωσης με
συνέπεια τον τριπλασιασμό σχεδόν του μεριδίου των εξαγωγών (από 20% σε
60% περίπου) την περίοδο της κρίσης και η υψηλή επενδυτική κινητικότητα
τόσο στη Μεσόγειο όσο και στην αραβική χερσόνησο (2 αναβαθμίσεις και 8 νέα
διυλιστήρια) με αναμενόμενη συνέπεια αφενός μεν τον περιορισμό των
δυνατοτήτων διείσδυσης στις αγορές της περιοχής, αφετέρου δε την αύξηση της
προσφοράς και συνακόλουθα τη συμπίεση των τιμών των πετρελαϊκών
προϊόντων.
Τέλος, ο Όμιλος των ΕΛΠΕ έχει να αντιμετωπίσει ένα υψηλό χρηματοοικονομικό
κόστος της τάξης των 200 εκατ. ευρώ ετησίως, δεδομένου ότι την περίοδο της
κρίσης
(2008-2013)
υλοποίησε
ένα
ευρύ
επενδυτικό
πρόγραμμα
19
εκσυγχρονισμού
των
διυλιστηρίων
Ελευσίνας
και
Θεσσαλονίκης
και
βελτιωτικών παρεμβάσεων στα διυλιστήρια Ασπροπύργου ύψους 3 δισ. ευρώ,
με το οποίο εξασφάλισε την ανταγωνιστική παρουσία του στο διεθνή χώρο την
περίοδο που διανύουμε, με ιδιαίτερες όμως χρηματοοικονομικές επιβαρύνσεις,
λόγω του ότι το επενδυτικό πρόγραμμα χρηματοδοτήθηκε κατά κύριο λόγο με
δανεισμό, με συνέπεια την αύξηση του συνολικού δανεισμού κατά 2,026 δισ.
ευρώ μεταξύ των ετών 2008 και 2014.
Μετά από συστηματική ανάλυση και αξιολόγηση των ανωτέρω, καθώς επίσης
μετά από εκτίμηση των επιπτώσεων της εξέλιξης της διεθνούς συγκυρίας και
του διαμορφούμενου πλαισίου στο πλαίσιο του ενεργειακού σχεδιασμού της ΕΕ,
ο ενεργειακός Όμιλος συγκρότησε τη στρατηγική για την περίοδο 2016-2021 με
βασικούς στόχους:
α) την βελτίωση της ανταγωνιστικής λειτουργίας με:
 τη διαρκή αναβάθμιση τεχνολογίας και τεχνογνωσίας με:

την ανάπτυξη διεθνών συνεργασιών για τη διάχυση και εμπέδωση της
σύγχρονης τεχνογνωσίας

την άμεση υιοθέτηση καινοτόμων μεθόδων και τεχνολογιών, καθώς
και την ενεργή συμμετοχή στην ανάπτυξή των

τη διαρκή επιμόρφωση του προσωπικού
 την υλοποίηση προγραμμάτων περιστολής του χρηματοοικονομικού,
λειτουργικού και ενεργειακού κόστους με:

τη διεξοδική παρακολούθηση και προσαρμογή στις εξελίξεις του
διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος, με στόχο τη διεύρυνση
των χρηματοδοτικών πηγών και την περιστολή του χρηματοοικονομικού
κόστους
20

τον
σχεδιασμό
και υλοποίηση προγράμματος εξοικονόμησης
ενέργειας και βελτίωσης του βαθμού ενεργειακής απόδοσης

την ορθολογικοποίηση και προσαρμογή του εργασιακού κόστους για
επίπεδα του διεθνούς ανταγωνισμού
 την οργανωτική προσαρμογή του Ομίλου στο πλαίσιο των αναγκών
του ενεργειακού μετασχηματισμού
β) την ολιστική ασφάλεια με:
 την υλοποίηση προγράμματος ολιστικής ασφάλειας
 τη συνεχή βελτίωση της υγιεινής, ασφάλειας και περιβάλλοντος στις
βιομηχανικές εγκαταστάσεις
γ) την ενίσχυση της εξωστρέφειας και την ενίσχυση της θέσης μας στις
διεθνείς και περιφερειακές αγορές με:
 τη διεξοδική παρακολούθηση και προσαρμογή στις εξελίξεις των διεθνών
και περιφερειακών αγορών ενεργειακών προϊόντων, αποσκοπώντας
στην
εκμετάλλευση
ευκαιριών
περιορισμού
του
κόστους
προμηθειών και αύξησης των τιμών διάθεσης
 τη βέλτιστη τοποθέτηση, στις αγορές προμήθειας αργού, καθώς επίσης
και στη διάθεση και εμπορία πετρελαιοειδών προϊόντων στην Ελλάδα και
στο εξωτερικό με:

διεύρυνση
του
αριθμού
των
πηγών
άμεσων
προμηθευτών
(συμφωνίες με Ιράν, Ρωσία, Ιράκ, Αιγύπτιοι, Σαουδική Αραβία και
ενδεχόμενα Λιβύη)

βελτίωση των όρων και διεύρυνση της συνεργασίας με τις κορυφαίες
παγκόσμιας εμβέλειας εταιρείες trading

ενίσχυση της θέσης του Ομίλου τόσο στην εγχώρια όσο και στις
μεσογειακές τοπικές αγορές και επέκταση σε νέες αγορές
21

βελτιστοποίηση
του
ομιλικού
trading
(βελτίωση
υποδομών,
τεχνογνωσίας, διαδικασιών και μεθόδων)
 την ανάπτυξη μηχανισμών, μεθόδων και διαδικασιών για την
ελαχιστοποίηση του κόστους αναπροσανατολισμού του Ομίλου
γ) την έρευνα και παραγωγή υδρογονανθράκων με:
 την αναλυτική και συστηματική αξιολόγηση των ερευνητικών δεδομένων
 τη συμμετοχή και εκμετάλλευση επιχειρηματικών ευκαιριών, καταρχήν
στην έρευνα, σε συνεργασία με κορυφαίους διεθνείς εξειδικευμένους
Ομίλους (Exxon, Total, Edison)
δ) την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του Ομίλου, στους λοιπούς τομείς
ενέργειας στο πλαίσιο του συντελούμενου ενεργειακού μετασχηματισμού με:
 την
ενίσχυση
της
θέσης
του
Ομίλου
στις
ενεργειακές
δραστηριότητες παραγωγής και διάθεσης Ηλεκτρικής Ενέργειας
 την περαιτέρω ανάπτυξη του χαρτοφυλακίου των ΑΠΕ
 την αξιοποίηση του χαρτοφυλακίου συμμετοχής στο Φυσικό Αέριο
(ΔΕΠΑ, ΔΕΣΦΑ)
ε) την ενεργή συμμετοχή στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και
συμβολής στη διαμόρφωση συνθηκών βιώσιμης ανάπτυξης με:
 συστηματικό συγκροτημένο και διαρκές πρόγραμμα περιβαλλοντικής
προστασίας στην παραγωγή, διακίνηση, διάθεση και εμπορία
προϊόντων, όπως και στην υιοθέτηση και υλοποίηση μεθόδων,
διαδικασιών και παρεμβάσεων υλοποίησης του σχεδιασμού βιώσιμης
ανάπτυξης
Πλέον συγκεκριμένα και με στόχο να επιτευχθεί η παραμονή των διυλιστηρίων
στο 25% των πρώτων μονάδων του ανταγωνισμού, είναι επιτακτική η ανάγκη
22
συνέχισης επενδυτικών παρεμβάσεων βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης και
ενσωμάτωσης νέων επιμέρους τεχνολογιών και τεχνογνωσίας, με επενδυτικές
δαπάνες της τάξης των 400 εκατ. ευρώ την περίοδο 2016-2021.
Παράλληλα, με στόχο την διεύρυνση της παρουσίας του Ομίλου τόσο στην
εσωτερική, αλλά κύρια στην εξαγωγική αγορά πετρελαιοειδών, όπου τελικά
εκτιμάται ότι θα κατευθύνεται το 70% περίπου της παραγωγής, ο Όμιλος
αναδιαμορφώνει την εμπορική του πολιτική και επιχειρεί συστηματικά την
είσοδο του σε νέες αγορές.
Παράλληλα σχεδιάζει ολοκληρωμένο πρόγραμμα διεύρυνσης της παρουσίας και
μετασχηματισμού των μορφών και της επιχειρησιακής δράσης των μονάδων
πώλησης, αφού τα κέρδη εκτός προϊόντων πετρελαιοειδών (NFR) εκτιμάται ότι
έως το 2030 θα αποτελούν το 50% των συνολικών κερδών, όταν το αντίστοιχο
ποσοστό για τις βορειο-ευρωπαϊκές χώρες σήμερα πλησιάζει το 60 %.
Όσον αφορά τον σχεδιασμό στην Έρευνα και Παραγωγή Υδρογονανθράκων
εστιάζουμε στις περιοχές που είτε έχουμε δικαιώματα είτε θα αποκτήσουμε
σύντομα, όπως είναι οι δύο χερσαίες και οι τρεις θαλάσσιες περιοχές στη Δ.
Ελλάδα. Τα πρώτα αποτελέσματα από τις τρισδιάστατες σεισμικές έρευνες
επιβεβαιώνουν την ύπαρξη πρωτεύοντος γεωλογικού στόχου, ο οποίος αν
περιέχει πετρέλαιο εκτιμάται ότι θα είναι της τάξεως των 100 εκατ. βαρελιών. Η
επεξεργασία, όμως, των σεισμικών δεδομένων συνεχίζεται και οι οριστικές
αποφάσεις για την εκτέλεση γεώτρησης εκτιμάται ότι θα ληφθούν τον Ιούλιο
του 2017.
Με τους πλέον συντηρητικούς υπολογισμούς το πενταετές επενδυτικό πλάνο
του Ομίλου θα ανέλθει στα 750 εκατ. ευρώ, με προφανείς τις πιθανότητες
αύξησης περί το 1 δισ. ευρώ.
Προκειμένου να είναι εξασφαλισμένη η χρηματοδότηση του προγράμματος, ο
Όμιλος
έχει
ήδη
ολοκληρώσει
τις
παρεμβάσεις
εξυγίανσης
της
χρηματοοικονομικής του δομής, έχοντας αφενός ήδη αποπληρώσει και
αναχρηματοδοτήσει το σύνολο των υποχρεώσεών του για την περίοδο 20162018 συνολικού ύψους 1,5 δισ. ευρώ, ενώ παράλληλα ολοκλήρωσε την
βελτίωση των όρων και προϋποθέσεων (debt covenants) προηγούμενων
23
ομολόγων και δανείων, με αποτέλεσμα την ετήσια εξοικονόμηση ποσών της
τάξης των 30 εκατ. ευρώ.
Η πρόσφατη έξοδος του Ομίλου στις διεθνείς χρηματαγορές, παρά το
απαγορευτικό
country risk,
στέφθηκε με απόλυτη
επιτυχία,
αφού
προσφέρθηκαν υπερδιπλάσια ποσά από τα αιτηθέντα και αντλήθηκαν 375 εκατ.
ευρώ με επιτόκιο 4,875% έναντι 8% του παλαιού ομολόγου.
Η σημαντική κερδοφόρος λειτουργία του Ομίλου, EBITDA 758 εκατ. ευρώ το
2015 με πρόβλεψη έως 700 εκατ. ευρώ για το 2016, παρά τα χαμηλά διεθνή
περιθώρια διαμορφώνουν ένα πλαίσιο αισιοδοξίας για την ικανότητα του
Ομίλου να αντλήσει, αν χρειασθεί, σημαντικότερα ποσά για ένα ακόμα
μεγαλύτερο επενδυτικό πρόγραμμα, με προϋπόθεση τα στελέχη και η Διοίκηση
του Ομίλου να συνεχίσουν απαρέγκλιτα την επιχειρηματική του δράση στην
κατεύθυνση
της
εξωστρέφειας,
της
διαρκούς
ενίσχυσης
της
ανταγωνιστικότητας της τεχνολογίας και της τεχνογνωσίας και της έγκαιρης
και
αποτελεσματικής
προσαρμογής
στον
συντελούμενο
ενεργειακό
μετασχηματισμό της ΕΕ, στο πλαίσιο της βιώσιμης οικονομικής και κοινωνικής
ανάπτυξης, με επίκεντρο τον άνθρωπο και την προστασία του περιβάλλοντος.
Ε. Παραρτήματα
Ε.1 Παρουσίαση Ομίλου ΕΛΠΕ
Ε.2. Ενεργειακός μετασχηματισμός 2010-2050
24