Transcript Bye bye, schildersmodel bye, schildersmodel

C12
ZATERDAG 1 EN ZONDAG 2 OKTOBER 2016
C13
Smak toont portretten uit de jongste veertig jaar kunstgeschiedenis
Bye bye, schildersmodel
Het portret draagt de stempel
van een voorbijgestreefd genre, maar de menselijke figuur afbeelden blijft wel een vitale motor voor het schilderen. Het Smak toont een staalkaart van hoe de jongste generaties ermee omspringen. zoomen in op deelaspecten, zoals identiteit,
gender of feministische stellingen. Ze put­
ten ook uit het rijke beeldarchief van de
kunstgeschiedenis. Hun voorbeelden dui­
ken op in een gemanipuleerde, toegeëigen­
de vorm. Interessant wordt het als ze de tra­
ditie koppelen aan iets heel eigenzinnigs.’
Dat classic with a twist slaat in elk geval
op de Roemeense, in Berlijn opererende
kunstenaar Victor Man. Hij is opgeleid als
een traditioneel schilder en etaleert een
verbluffende vakkennis. Maar zijn portret­
ten intrigeren vooral omdat ze de mysteri­
euze, donkere sfeer van tussenwerelden op­
roepen. Victor Mans associaties zijn poë­
tisch en soms ook verwarrend. Zoals het af­
fichebeeld van de tentoonstelling: een mi­
niatuurschilderij van een jongen met een
verdubbeld rechteroog, ontstaan door twee
versies digitaal over elkaar te schuiven. Het
is een krachtig portret dat uit de haak getild
lijkt.
GEERT VAN DER SPEETEN
I
n Mr Gwyn, een literair pareltje van
Alessandro Baricco, wil een schrijver
het equivalent realiseren van geschil­
derde portretten. Hij laat zijn model­
len naakt poseren, om ze te door­
gronden observeert hij ze dagenlang. Gwyn
wil opschrijven wie ze ‘zijn’.
In iemands diepste ziel kijken wordt
vaak geassocieerd met portretkunst. Toch
was het niet de primaire bekommernis van
de eerste meesters van het genre. Het por­
tret kwam tot bloei in de Lage Landen, in
de zestiende eeuw. Schilders als Van Eyck,
Matsys, Memling en hun tijdgenoten
brachten realisme en idealisering tot een
krachtige synthese. Van Eyck liet als eerste
zijn modellen uitdagend oogcontact maken
met de toeschouwer. Hij schilderde zo
nauwkeurig en natuurgetrouw, dat artsen
er later in slaagden om ziektediagnoses te
vellen van de afgebeelde figuren op zijn
schilderijen. De traditie van het virtuoze renaissance­
portret bleef eeuwenlang doorwerken. La­
tere generaties voegden emotie in grotere
dosissen toe, of maakten de enscenering ge­
wiekster. Ze lieten de sensualiteit van de
body language sterker doorspelen en steeds
vaker voerden ze gewone mensen op. Ook in de twintigste eeuw verloor het
portret niets van zijn status, maar flatteren­
de herkenbaarheid was steeds minder een
punt. Portretten werden expressiever, gril­
liger, geëmancipeerder. Het verst ging
Lucian Freud. Hij bracht zijn naaktmodel­
len ontluisterend eerlijk op doek, wreed en
toch teder. Slap vlees en uitgezakte lijven:
Freud toonde gewone lichamen. Pixels
Impliciet beschrijft These strangers een
interessante curve: hoe kunstenaars het le­
vend model minder en minder nodig heb­
ben, en hun beeldmateriaal samplen via di­
gitale weg. Het lijkt een voor de hand liggende evo­
lutie, maar wat je in de tentoonstelling mist
zijn krachtige ijkpunten die ze demonstre­
ren. Zo zijn de samengestelde beelden van
Avery Singer, die vertrekt van Photoshop en
gratis 3D­programma’s, de minst overtui­
gende uit de selectie. Singer schildert haar
assemblages, waarin de virtuele en de echte
werelden door elkaar lopen, in grijstinten.
Soms verwijst ze ook letterlijk naar de
pixels die meer en meer ons beeld van de
werkelijkheid bepalen.
Paulina Olowska, ’Girl in Portobello Road Market offers for
sale dresses she has made’, 2012. © Paulina Olowska
Paulina Olowska, ‘Granny’, 2012. © Paulina Olowska
De portrettengalerij van Nicolas Party,
die ook ter plekke een wandinstallatie
maakte, oogt sterk uniform. De pastels zijn
emotieloos: ze bevatten geen individuen
meer, maar archetypen. Party knipoogt bo­
vendien nogal fors naar de neoklassieke pe­
riode van Picasso. Een boeiende tussenfiguur is Elisabeth
Peyton. Voor haar intimistische portretten
in een helder, attractief kleurenpalet ba­
seert ze zich op vrij toegankelijk beeldmate­
riaal, maar evengoed op modellen uit haar
vriendenkring. Ze beeldt hen het liefst af
als dromerige adolescenten waar ze ver­
liefd op zou kunnen worden. Als een soort peetmoeder van al deze ge­
neraties wordt Alice Neel opgevoerd. De ge­
engageerde Amerikaanse feministe hoort
tot dezelfde generatie als Lucian Freud en
was een portrettiste pur sang. Aan de kap­
sels en kledij van haar modellen herken je
de jaren zeventig en tachtig, maar toch zijn
deze werken niet gedateerd. Neel concen­
treert zich op nonchalante poses van man­
nen met status of jonge koppels. Haar tijdloze schilderijen hebben iets
van een ooggetuigenverslag: in iemands
ziel kijken, zoals Baricco’s Mr Gwyn, was
haar diepste ambitie. Als een psychologe
met verf.
With a twist
De portretkunst mag archaïsch lijken in
een tijd waarin instantbeelden, al dan niet
bewerkt, razendsnel rondgaan. Maar voor
schilders blijft ze een springlevend genre.
Het Smak presenteert dit najaar een ruime
greep. In negen intieme zaaltjes toont These
strangers hoe de jongste generaties met het
thema omspringen. De selectie, waarin vrouwelijke kunste­
naars ruim in de meerderheid zijn, maakt
een nogal brave en traditionele indruk. Ze
doorbreekt geen verwachtingspatronen,
maar focust wel op interessante einzelgän­
gers. Ook het gamma aan schildertechnie­
ken en stijlen is groot. Dat werkt verhelde­
rend: we zijn vertrouwd met de beeldtaal in
de portretten van Luc Tuymans, Marlene
Dumas of Michaël Borremans, maar er is
meer. In These strangers duiken magisch
realisme op, licht­absurde collages, maar
evengoed expressieloze sjabloonportretten
of onbeschaamd expressionisme.
Louter een portret schilderen is vandaag
niet meer aan de orde, denkt curator An
Hoste. ‘De menselijke figuur afbeelden is
veel meer een metafoor geworden voor de
condition humaine’, zegt ze. ‘Portrettisten
De traditie van het virtuoze renaissance­
portret bleef eeuwenlang doorwerken
Elizabeth Peyton, ‘Flower ben (two)’, 2002. © boros collection
Kunstenaars hebben het levend model minder en minder nodig en samplen hun beeldmateriaal digitaal
‘These strangers’, tot 8 januari in het Smak
in Gent.
Nicolas Party, ‘Portrait with an owl’, 2016. © Nicolas Party
Victor Man, ‘K’, 2014. © Victor Man / Gladstone Galery, New York and Brussels
¨¨¨èè