Transcript seneca de tranquillitate animi 2

2. De tranquillitate animi 17.4-10
(deel 2, blz. 21)
3 De boog kan niet altijd gespannen zijn
70-71
Nec in eadem intentione aequaliter retinenda mens est, sed ad
iocos devocanda.
persoonsvorm onderwerp lijdend voorwerp
andere kleuren voor bijvoorbeeld woorden die bij elkaar horen
retinenda/devocanda: welke -nd-vorm?
gerundivum
met vorm van esse: van verplichting
 moeten worden
3 De boog kan niet altijd gespannen zijn
70-71
Nec in eadem intentione aequaliter retinenda mens est, sed ad
iocos devocanda.
En de geest moet niet gelijkelijk in dezelfde spanning (vast)gehouden
worden, maar worden weggeroepen naar scherts (grappen).
71-76
Cum puerulis Socrates ludere non erubescebat et Cato vino
laxabat animum curis publicis fatigatum et Scipio triumphale illud
ac militare corpus movebat ad numeros, non molliter se infringens,
ut nunc mos est etiam incessu ipso ultra muliebrem mollitiam
fluentibus, sed ut antiqui illi viri solebant inter lusum ac festa
tempora virilem in modum tripudiare, non facturi detrimentum,
etiam si ab hostibus suis spectarentur.
Cum puerulis Socrates ludere non erubescebat
et
Cato vino laxabat animum curis publicis fatigatum
et
Scipio triumphale illud ac militare corpus movebat ad numeros,
non molliter se infringens,
ut
nunc mos est etiam incessu ipso ultra muliebrem mollitiam fluentibus,
sed ut
antiqui illi viri solebant inter lusum ac festa tempora virilem in modum
tripudiare, non facturi detrimentum,
etiam si ab hostibus suis spectarentur.
Cum puerulis Socrates ludere non erubescebat
Socrates schaamde zich niet om met kleine kinderen te spelen
Socrates – Griekse filosoof uit de 5e eeuw v. Chr. Zijn manier om achter
kennis te komen was de zgn. Socratische gesprekken. Kennis zit
immers al in je: hij moest je helpen het naar buiten te halen. Hij
vergeleek zichzelf ook vaak met een vroedvrouw, maar ook met
een horzel: hij bleef steken en prikken of
iemands redenering en gedachten wel
klopten..
Als je de kennis eenmaal had van hoe de
wereld in elkaar zat en wat Het Goede was,
volgde je die natuurlijk ook na. Volgens hem
had je een ‘godje’ in je, dat je daartoe ook
aanzette (soort geweten).
Uiteindelijk is Socrates veroordeeld tot het drinken van de gifbeker
vanwege:
• het niet-aanbidden van de goden
van de stad
• het introduceren van nieuwe goden
Daarnaast zou hij ook een slechte invloed
op de jeugd hebben gehad. Seneca geeft
dus wel een heel eigen kijk op Socrates!
et Cato vino laxabat animum curis publicis fatigatum
en Cato ontspande zijn geest, als die vermoeid was door zorgen
voor de staat, met wijn
Cato – niet helemaal duidelijk wie wordt bedoeld
• Cato Maior (de Oude) – bekend om zijn strenge, morele houding en
door Ceterum censeo Carthaginem esse delendam
• Cato Minor (de Jongere) – kleinzoon van;
ook een bekend staatsman én een
aanhanger van de Stoa
Cato Minor pleegt zelfmoord, omdat hij niet wil leven in een
wereld, waarin Caesar de macht heeft. Cato pleegde
zelfmoord door zich op zijn eigen zwaard te storten. Zijn
bedienden vonden hem toen op de grond en verzorgden zijn
wonden. Cato wachtte tot ze vertrokken en verwijderde toen
de verbanden en trok met zijn vingers de hechtingen uit zijn
eigen ingewanden en volbracht zo zijn poging tot zelfmoord.
et Scipio triumphale illud ac militare corpus movebat ad numeros,
en Scipio liet dat soldatenlichaam van een triomfator bewegen
op de muziek,
72 Scipio – Publius Cornelius Scipio: de man die Hannibal versloeg.
Maar ook hij ontspande zichzelf wel eens, zegt Seneca.
Socrates, Cato, Scipio:
trikolon (met climax).
triumphale / militare
– welke vorm?
onz ev van bnw
(congr. met corpus)
Wandtapijt met de Slag bij Zama, waarin
Scipio Hannibal versloeg
non molliter se infringens, ut nunc mos est etiam incessu ipso
ultra muliebrem mollitiam fluentibus,
73 infringens – ppa; congr. met Scipio
ut – hier zonder coni, dus betekenis: …?
zoals (/zodra)
74 mos est – welk woord vormt hierbij de dativusaanvulling (het is de gewoonte voor / bij …)?
fluentibus (gesubst. ppa)
molliter: adv. (bijwoord)
bijwoorden eindigen op
-e
(longus>longe)
-(i)ter (fortis > fortiter)
non molliter se infringens, ut nunc mos est etiam incessu ipso
ultra muliebrem mollitiam fluentibus,
waarbij hij niet op verwijfde manier kronkelde, zoals nu de
gewoonte is voor mensen die zelfs alleen al bij het lopen zich
heupwiegend voortbewegen [nog] erger dan vrouwelijke weekheid
(waarbij ze de vrouwelijke weekheid [nog] overtreffen),
sed ut antiqui illi viri solebant inter lusum ac festa tempora virilem
in modum tripudiare, non facturi detrimentum,
75 virilem in modum – in het Latijn is de woordvolgorde
bijv nw – voorzetsel – znw
heel gebruikelijk, bv summa in arbore, hac in nocte
76 facturi: welke vorm?
participium futurum: zullende…
Het ptc. fut.geeft ook vaak een plan of doel of
lotsbestemming aan:
van plan om…, gedoemd om …
sed ut antiqui illi viri solebant inter lusum ac festa tempora virilem
in modum tripudiare, non facturi detrimentum,
maar zoals die mannen van vroeger gewend waren om tijdens
spel en feestelijke momenten op een mannelijke manier een
wapendans op te voeren, waarbij ze geen schade zouden
veroorzaken,
74 Sed ut – tussen welke woordgroepen (LA) wordt een tegenstelling
gemaakt?
(non) molliter
sed
ut antiqui illi viri = virilem in modum
(niet verwijfd, maar mannelijk, zoals
tijdens een wapendans)
76 detrimentum – aan wat voor schade denkt Seneca?
schade aan hun goede naam/waardigheid door te verwijfd te dansen
etiam si ab hostibus suis spectarentur.
ook als ze door hun vijanden gezien werden / zouden worden.
76 spectarentur – irrealis
(het is niet te verwachten, maar móchten ze door een vijand
worden gezien tijdens de wapendans, dan zien ze er toch
mannelijk uit)
77
Danda est animis remissio: meliores acrioresque requieti surgent.
77 danda: welke –nd-vorm?
gerundivum
met vorm van esse: van verplichting  moeten worden
meliores / acriores: praedicatief. Welk woord moet dus in je vertaling?
als …
surgent: welke vorm?
futurum
mk-stam/i-stam: stam + a/e + uitgang
a/e-stam: stam + b(i/u) + uitgang
77
Danda est animis remissio: meliores acrioresque requieti surgent.
Aan geesten (de geest) moet ontspanning worden gegeven: ze
zullen beter en energieker opstaan wanneer ze uitgerust zijn.
77-80
Ut fertilibus agris non est imperandum – cito enim illos exhauriet
numquam intermissa fecunditas – ita animorum impetus adsiduus
labor franget, vires recipient paulum resoluti et remissi;
78 imperandum: gerundivum van verplichting
illos: wie/wat wordt bedoeld? Citeer!
fertilibus agris
exhauriet: welke vorm?
exhauri - e - t
futurum
Let ook op: frang-e-t / recipi-e-nt
Ut fertilibus agris non est imperandum – cito enim illos exhauriet
numquam intermissa fecunditas – ita animorum impetus adsiduus
labor franget, vires recipient paulum resoluti et remissi;
Zoals je vruchtbare akkers niet moet forceren – want een nooit
onderbroken grote productie zal ze snel uitputten - zo zal
voortdurende inspanning de initiatieven van de geesten breken,
[maar] ze (de geesten) zullen krachten terugkrijgen als ze een
beetje zijn losgelaten en vrijgelaten;
78 ut fertilibus agris … -vergelijking
fertilibus agris = animorum impetus
(vruchtbare akkers
= initiatieven van de geest)
Wat is het tertium comparationis?
uitputting (= geen opbrengst) door
voortdurende inspanning / productie
Hoe kun je uitputting voorkomen?
ontspanning
80-81
nascitur ex adsiduitate laborum animorum hebetatio quaedam et
languor.
uit het voortduren van inspanningen ontstaat een zekere
afstomping en sloomheid van de geesten.
81-83
Nec ad hoc tanta hominum cupiditas tenderet, nisi naturalem
quandam voluptatem haberet lusus iocusque;
81 hoc: wat wordt bedoeld?
ontspanning/spel
82 tenderet/haberet: welke vorm en waarom?
coniunctivus
irrealis (van het heden)  zou …
Romeinse spelstenen
81-83
Nec ad hoc tanta hominum cupiditas tenderet, nisi naturalem
quandam voluptatem haberet lusus iocusque;
En niet zou een zo grote begeerte van de mensen daarop gericht
zijn, als spel en scherts niet een zeker natuurlijk genot zouden
hebben;
Wat zegt Seneca hier in gewoon Nederlands?
Mensen vinden het van nature fijn om eens te ontspannen /
spelen (naturalem voluptatem) en dus willen ze het erg graag
(tanta cupiditas).
Romeinse spelstenen
83-84
quorum frequens usus omne animis pondus omnemque vim
eripiet;
83 quorum: relatieve aansluiting
Vertaling relatieve aansluiting:
en
maar
+ aanw. / pers. vnw
want
Dus: quorum = et/sed/enim eorum
84 eripi-e-t = futurum
83-84
quorum frequens usus omne animis pondus omnemque vim
eripiet;
[maar] een veelvuldig gebruik daarvan zal ieder gewicht en
iedere kracht bij de geesten wegnemen;
wat wordt bedoeld met quorum? Citeer (LA)!
lusus iocusque
84-85
nam et somnus refectioni necessarius est, hunc tamen semper si
diem noctemque continues, mors erit.
84 hunc: wat wordt bedoeld? Citeer!
somnus
85 continu-e-s (<continua-re): welke vorm?
coniunctivus praes; potentialis
Hypnos en Thanatos halen o.l.v. Hermes
een gesneuvelde Griekse strijder op. Ook
in de Griekse oudheid meende men al,
dat dood en slaap dicht bij elkaar lagen.
84-85
nam et somnus refectioni necessarius est, hunc tamen semper si
diem noctemque continues, mors erit.
want ook slaap is noodzakelijk voor herstel, als je die echter altijd
dag en nacht zou laten voortduren, zal dat de dood zijn.
Seneca gebruikt hier (weer) een analogieredenering:
- af en toe slapen is goed; maar altijd slapen niet
Staat voor ……?
- af en toe ontspanning van de geest is
goed, maar niet altijd
Hypnos en Thanatos halen o.l.v. Hermes
een gesneuvelde Griekse strijder op. Ook
in de Griekse oudheid meende men al,
dat dood en slaap dicht bij elkaar lagen.
85
Multum interest, remittas aliquid an solvas.
Er is een groot verschil (tussen) of je iets een beetje loslaat of
helemaal laat schieten.
remitt-a-s/solv-a-s:
coniunctivus praes
afhankelijke vraag
86-88
Legum conditores festos instituerunt dies, ut ad hilaritatem
homines publice cogerentur, tamquam necessarium laboribus
interponentes temperamentum;
86 legum – welke vorm van welk woord?
gen mv van lex
86-7 ut … cogerentur:
ut + coniunctivus =
opdat (finalis)
zodat (consecutivus)
ut + indicativus =
zoals
zodra, toen
87 interponentes – ppa. Congrueert met …?
conditores
 hier!
86-88
Legum conditores festos instituerunt dies, ut ad hilaritatem
homines publice cogerentur, tamquam necessarium laboribus
interponentes temperamentum;
Wetgevers hebben feestdagen ingesteld, opdat de mensen van
staatswege tot vrolijkheid gedwongen werden, als het ware een
noodzakelijke matiging plaatsend tussen de inspanningen;
88-89
et magni, ut dixi, viri quidam sibi menstruas certis diebus ferias
dabant, quidam nullum non diem inter otium et curas dividebant.
88 magni – congr. met viri quidam
88-89
et magni, ut dixi, viri quidam sibi menstruas certis diebus ferias
dabant, quidam nullum non diem inter otium et curas dividebant.
en, zoals ik gezegd heb, sommige grote mannen gaven zichzelf
maandelijkse vrije dagen op vaste dagen, sommigen verdeelden
echt iedere dag tussen vrije tijd en zorgen (werk).
89 nullum non – litotes
Welke climax zit er ook in deze zin?
- de maand indelen in vrij / werken
- zelfs elke dag indelen in vrij / werken