Transcript Poziomy struktury tekstu.

3.
Wiedza o języku
Studia Podyplomowe
„Polski Język Migowy”
2014-2016
Prof. dr hab. Marek Świdziński
Zakład Językoznawstwa Komputerowego
Instytut Języka Polskiego UW
e-mail: [email protected]
Konsultacje (pok. 1): śr 14.00-15.00,
sob (w dniach zjazdów)
Strona przedmiotu — szukaj pod:
http://www.mswidz.republika.pl/
Wykład 3: Poziomy struktury tekstu.
2
Program
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Co to jest język naturalny?
Aparat pojęciowy analizy tekstu.
Poziomy struktury tekstu.
Podstawy morfologii.
Derywacja i gniazda słowotwórcze.
Fleksja polska.
Elementarz składni.
Świat znaczeń: podstawy leksykologii. Leksykografia.
Komunikacja językowa.
Zróżnicowanie języków świata. Typologia języków.
Inne.
Przypomnienie
1. Językoznawca opisuje kompetencję językową NS’a,
czyli buduje model JN.
2. Opis JN to jego gramatyka.
3. Dane empiryczne: korpus tekstów.
4. Znaki mają trzy poziomy struktury: [diakryt –] znak
prosty – znak złożony.
5. Poziomy abstrakcji: okazy i typy.
4
Badania empiryczne
Empirysta
• ogląda próbki (okazy)
• widzi typy
• opisuje typy
Procedury analityczne:
• segmentacja (= wyodrębnienie „najprostszych
składników”)
• strukturyzacja (= uchwycenie „konstrukcji”)
Główne techniki:
• substytucja
• hipotezy analogii
5
Segmentacja
Jaświdziałwczorajżukazczarnymiskrzydełkami
wtedyśmystanęliwpoprzekjezdni
mójsynsięwszystkiegoboi
żydkarabinnosi
6
Segmentacja
Jaś
widziałwczorajżukazczarnymiskrzydełkami
Bo:
On
widziałwczorajżukazczarnymiskrzydełkami
Jaś
umarł
7
Segmentacja
Jaświdziałwczorajżukazczarnymi
skrzydełkami
Bo:
Jaświdziałwczorajżukazczarnymi
nóżkami
skrzydełkami = nóżkami
Jaświdział
wczoraj
żukazczarnymiskrzydełkami
Bo:
Jaświdział
przeddziesięciomadniami
żukazczarnymiskrzydełkami
wczoraj = przeddziesięciomadniami
8
Segmentacja
Nie: Jaświdziałw
czorajżukazczarnymiskrzydełkami
Nie: Jaświdział
wczorajżuka
zczarnymiskrzydełkami
Nie: Jaświdziałwczorajżukazczarnymiskrzydeł
kami
9
Segmentacja
wtedyśmy stanęli w poprzek jezdni
-śmy... stanęli
(nieciągłość)
w poprzek
(całość)
mój syn się wszystkiego boi
\---------------------------/
się... boi
(nieciągłość)
żydka rabin nosi
czy
żyd karabin nosi
10
Segmentacja
Postulat: staramy się dzielić „na dwa”...
Technika substytucji.
Równoważność dystrybucyjna = swobodna wymienność.
Polowanie na opozycję – szukanie minimalnych różnic
kształtu: par minimalnych.
11
Hipoteza analogii
 małego, nowego, drugiego: mał- = now- = drugi dzieciśpią, wszyscyśpią, czterykobietyśpią:
dzieci = wszyscy = czterykobiety
 śpiiśpi, mamęiojca, wczorajiprzedwczoraj:
ZDANIE + i + ZDANIE = RZECZOWNIK + i +
RZECZOWNIK = PRZYSŁÓWEK + i +
PRZYSŁÓWEK
12
Polowanie na opozycje
•
•
Szukamy różnic kształtu.
Najmniejsza różnica: a.
b.
a.
Doniczka z pelargonią w oknie jako znak: możesz
wejść.
Opozycja DONICZKA : 
COŚ – NIC.
cecha a – cecha nie-a
b. Znak drogowy ‘skrzyżowanie z drogą
z pierwszeństwem’.
Opozycja ‘trójkąt równoramienny z podstawą u góry
: nie-trójkąt równoramienny z podstawą o góry’
• Taka opozycja: prywatywna.
13
Kłopoty z parami minimalnymi
1. Znaki zerowe (puste):
Jaś-  (bo: Jasia, Jasiowi, Jasiem,...)
czytał-- (bo: czytałem, czytało, czytaliśmy,...)
Końcówki zerowe (puste)
 umarł (bo: Jan umarł)
Podmiot domyślny
ale
nie: wczoraj-  (miałem czas)
nie: że-  (przyjdę, nie mówiłem)
nie: za-  (domem jest sad)
14
Kłopoty z parami minimalnymi
2. Wariancja (= „synomimia”)
Kształt1  Kształt2, ale Znaczenie1 = Znaczenie2
(profesorz)y – (profesor)owie
(stoł)ów – (kosz)y – (szkół)  – (kośc)i
(nauczy)ciel – (gr)acz – (piek)arz – (łow)ca –
(mont)er
taksówkarz – złotówa – taryfiarz
Masz czas? – Czy masz czas?
15
Kłopoty z parami minimalnymi
Wariancja – zabezpieczenie systemu.
Problem: które różnice kształtu są funkcjonalnie istotne
(= relewantne)?
Nieistotne (nierelewantne):
profesorz- – profesor-; -owie – -y
-ciel – -acz – -arz – -ca – -er
Istotne (relewantne):
nauczy- – gr- – pie- – łow- – mont
-owie – -ów – -om ...
16
Kłopoty z parami minimalnymi
=
17
Kłopoty z parami minimalnymi
3. Neutralizacja (= honomimia, „wieloznaczność”,
„polisemia”)
Kształt1 = Kształt2, ale Znaczenie1  Znaczenie2
dziewczyny: dop, poj – mian, mno – bier, mno – woł,
mno od DZIEWCZYNA
mam: dop, mno od MAMA; 1os, poj, ter od MIEĆ; 2os,
poj, roz od MAMIĆ
Strzeż kolegi ojca.: ojca (czyjego?) – kolegi
(czyjego?)
Neutralizacja opozycji – defekt systemu.
Wszystkie JN mają ten defekt!!!
18
Kłopoty z parami minimalnymi
Zepsuty semafor
19
Strukturyzacja
Jaświdziałwczorajżukazczarnymiskrzydełkami
Jaś
widziałwczorajżukazczarnymiskrzydełkami
widziałwczoraj
żukazczarnymiskrzydełkami
widział
wczoraj
żuka
zczarnymiskrzydełkami
20
Strukturyzacja
z
czarnymiskrzydełkami
czarnymi
skrzydełkami
czarn
ymi
skrzydełk
ami
skrzydeł
k
21
Strukturyzacja
Nie: Jaświdziałwczorajżuka
zczarnymiskrzydełkami
Nie: widział
wczorajżukazczarnymiskrzydełkami
Nie: żukaz
czarnymiskrzydełkami
(Nie ma wyrażenia *żukaz)
Nie: zczarnymi
skrzydełkami
(Nie ma wyrażenia *zczarnymi)
Nie: skrzydeł
kami
(Nie ma morfemu *kami)
22
Strukturyzacja
23
Jednostki elementarne
Z czego jest zrobiony (lub: robi się) tekst:
a.
b.
c.
d.
e.
f.
z liter, głosek lub sylab,
z morfemów,
ze słów,
z fraz,
ze zdań,
z wypowiedzeń?
DIAKRYTY
ZNAKI
24
Jednostki elementarne
Nasi nowi fleciści, których wysłano na urlop,
powiedzieli swemu dyrygentowi, że nie wrócą.
Ad a.: diakryty
Litery
n/a/s/i n/o/w/i f/l/e/c/i/ś/c/i k/t/ó/r/y/c/h w/y/s/ł/a/n/o
n/a u/r/l/o/p
25
Jednostki elementarne
Głoski
n/a/ś/i/n/o/v’/i/f/l/e/ć/i/ś/ć/i/k/t/u/r/y//v/y/s/u,/a/n/o/n/a/
u,/u/r/l/o/p...
Sylaby
na/śi/no/v’i/fle/ći/śći/ktu/ry /vy/su,a/no/na/u,ur/lop...
Tekstu nie robi się z diakrytów!!!
Opis diakrytów nie należy do gramatyki.
26
Jednostki elementarne
Ad b.-f.: znaki
b. Morfemy
nas/i now/i flec/iśc/i któr/ych wy/sła/no na urlop/
powiedzie/l/i/ sw/emu dyryg/ent/ow/i że nie
wróc/ą
c. Słowa
Nasi nowi fleciści, których wysłano na urlop,
powiedzieli swemu dyrygentowi, że nie wrócą.
27
Jednostki elementarne
Frazy
d. (a)
nasi nowi fleciści, których wysłano na urlop,
powiedzieli
swemu dyrygentowi
, że nie wrócą
d. (b)
nasi nowi fleciści
, których wysłano na urlop
28
Jednostki elementarne
nasi
nowi fleciści
nowi
fleciści
których
wysłano
na urlop
na
urlop
swemu
dyrygentowi
29
Jednostki elementarne
Zdania
e.
nasi nowi fleciści, których wysłano na urlop,
powiedzieli swemu dyrygentowi, że nie wrócą
, których wysłano na urlop
, że nie wrócą
30
30
Znaki złożone
• Znak złożony to konstrukcja.
• Podstawowy problem: łączliwość.
• Dwa typy konstrukcji:
- konstrukcje morfologiczne,
- konstrukcje składniowe.
• Gramatyka JN „typu polszczyzny”:
- morfologia,
- składnia.
31
Konstrukcje morfologiczne
MORFOLOGIA
Tematy:
fleci+ścwy+sładyryg+ent-
[SŁOWOTWÓRSTWO]
Formy wyrazowe:
nas+i
fleciśc+i
któr+ych
FLEKSJA
wysła+no
urlop+ 
32
Konstrukcje składniowe
SKŁADNIA
Frazy:
o
o
o
o
nasi nowi fleciści, których wysłano na urlop,
nasi nowi fleciści
których wysłano na urlop
nowi fleciści
[Ale także:
nasi
nowi
fleciści
których
wysłano
na urlop ]
33
Konstrukcje składniowe
Zdania:
o nasi nowi fleciści, których wysłano na urlop,
powiedzieli swemu dyrygentowi, że nie wrócą
o których wysłano na urlop
o że nie wrócą
34
Problemy opisu tekstu wizualno-przestrzennego
Problemy :
a.
b.
c.
d.
e.
diakryty a znaki
cecha a element
znaki proste a znaki złożone
linearność a przestrzenność
elementy językowe a pozajęzykowe
35
Podsumowanie
1. Główne zadanie lingwisty: szukanie opozycji.
2. Rozbieżności między kształtem a znaczeniem: znak
zerowy, wariancja i neutralizacja.
3. Dwa typy konstrukcji (czyli: znaków złożonych):
konstrukcje morfologiczne i konstrukcje składniowe.
4. Frazy a zdania.
5. Gramatyka języka polskiego obejmuje morfologię
(słowotwórstwo i fleksję) oraz składnię. Diakryty nie
należą do gramatyki!
6. Języki wizualno-przestrzenne to pewien typ języka
naturalnego.
36