ROZWÓJ KONCEPCJI OCHRONY ŚRODOWISKA

Rozwój koncepcji ochrony środowiska

Raporty środowiskowe 1995 1985 1990 Normy SZŚ Zarządzanie Środowiskowe 1980 Podejście procesowe Rozwiązania “końca rury” 1970 Wzrost świadomości problemów środowiskowych 1960

ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ

•

"...gospodarowanie wykorzystywaniem przez człowieka biosfery w taki sposób, aby osiągnąć możliwie największe, trwałe korzyści z bieżącej produkcji i zbiorów utrzymując potencjał (zdolności produkcyjne) biosfery dla zaspokojenia potrzeb i aspiracji przyszłych pokoleń".

EKONOMIA ŚRODOWISKO

Czynniki wymuszające zrównoważony rozwój

• • • • • • •

Wzrastająca gęstość zaludnienia. Koncentracja ludności w rejonach zurbanizowanych.

Wzrastająca ilość zużywanych zasobów per capita. Zbyt wielkie zużycie surowców odnawialnych.

Wyczerpywanie się zasobów surowców nieodnawialnych. Degradacja środowiska naturalnego. Wzrastające dysproporcje w poziomie życia

EKONOMIA ŚRODOWISKO

Geneza systemów zarządzania środowiskowego

• System zarządzania jakością – seria norm ISO 9000 • Audyty (audity) i przeglądy środowiskowe • Oceny oddziaływania na środowisko • Eko-etykietowanie 5

Systemy zarządzania jakością

• zapewnienie powtarzalnej jakości wyrobów poprzez utrzymywanie zasadniczych dla jakości procesów pod nadzorem • zastąpienie kontroli jakości kontrolą funkcjonowania systemu • samokontrola 6

PRZEGLĄDY ŚRODOWISKOWE (AUDYTY) Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR) (1991):

Studium ochrony środowiska realizowane w celu określenia problemów oraz potencjalnych zobowiązań związanych z transferem własności lub bieżącym funkcjonowania zakładu. 7

PRZEGLĄDY ŚRODOWISKOWE (AUDYTY)

• obawa przed odpowiedzialnością prawną i karami • obawa przed zyskaniem złej sławy truciciela, • obawa dyrektorów przed wyrokami skazującymi na więzienie za niespełnianie wymogów ochrony środowiska.

8

PRZEGLĄDY ŚRODOWISKOWE (AUDYTY) -

analogia do audytów finansowych

Audyty finansowe, jako pierwsza z szeroko przyjętych form analizy działalności przedsiębiorstw.

Akcyjna forma własności, a nie jeden właściciel.

Niezależni, akredytowani audytorzy - biegli rewidenci weryfikują wiarygodność bilansów spółek giełdowych.

9

Oceny oddziaływania na środowisko (OOS)

• •

Ocena oddziaływania na środowisko (OOŚ) jest procedurą służącą do: oceny potencjalnych oddziaływań planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych (i rozwiązań do nich wariantowych) na szeroko pojęte środowisko naturalne określenie możliwych działań i środków łagodzących negatywne skutki wywoływane realizacją i funkcjonowaniem inwestycji.

10

Eko-etykietowanie

11

Kraj

Austria Katalonia

Eko-etykietowanie

Nazwa

Finlandia, Islandia, Norwegia, Szwecja Francja Österreiche Umweltzeichen Medi Ambient Biały Łabędź NF -Environment

Rok utworzenia

1991 1993 1989 1991 Niemcy Holandia Hiszpania Szwecja Blau Engel Milieukeur AENOR Medio Ambiente Dobry, Ekologiczny Wybór 1977 1992 1993 1992 Unia Europejska EU Eco-label 1993 Polska Eko-znak 1998 12

Eko-etykietowanie

Program Unii Europejskiej • samofinansowanie producenci/dystrybutorzy płacą 2% ceny • okres przyznania 1-3 lat ponowne przyznanie związane ze znaczącą poprawą • 30 kategorii produktów • max. 15-20% w każdej kategorii może otrzymać etykietę 13

NORMY

14

15

TC 207 Zarządzanie Środowiskowe SC1 System Zarządzania Środowiskowego SC2 Audyty środowiskowe SC3 Eko-etykietowanie SC4 Ocena efektywnosci działań na rzecz srodowiska SC5 Analiza cyklu życia SC6 Słownictwo i definicje ISO Guide 64 ISO 14001 ISO 14010 ISO 14020 ISO 14031 ISO 14040 ISO 14004 ISO 14011 ISO 14021 ISO 14041 ISO 14012 ISO 14022 ISO 14042 ISO 14023 ISO 14043 ISO 14024 16

RODZINA NORM ISO 14000

CZĘŚĆ 1: DLA ORGANIZACJI

ISO 14001:96 Systemy Zarządzania Środowiskowego - Specyfikacja i wytyczne stosowania.

ISO 14004:96 ISO 14010:96 ISO 14011:96 ISO 14012:96 ISO/CD 14015 ISO/ FDIS 14031 ISO 14050:98 Systemy Zarządzania Środowiskowego. Ogólne wytyczne dotyczące zasad, systemów i technik pomocniczych.

Wytyczne do auditowania środowiskowego - Zasady ogólne Wytyczne do auditowania środowiskowego - Procedury auditu - Część 1: Auditowanie systemów zarządzania środowiskowego Wytyczne do auditowania środowiskowego. Kryteria kwalifikowania auditorów środowiskowych.

Zarządzanie środowiskowe – Ocena środowiskowa zakładów i organizacji.

Zarządzanie środowiskowe - Ocena efektów działalności środowiskowej - Wytyczne Zarządzania Środowiskowe – Terminy i definicje:

RODZINA NORM ISO 14000

CZĘŚĆ II : DLA PRODUKTÓW

ISO 14020:98 ISO/DIS 14021: ISO/FDIS 14024 ISO 14025 ISO 14040:97 Etykiety i deklaracje środowiskowe – Ogólne zasady Etykiety i deklaracje środowiskowe - Deklaracje środowiskowe - Wytyczne i definicje oraz stosowanie terminów.

Etykiety i deklaracje środowiskowe – Rodzaj I etykietowania środowiskowego Wytyczne dotyczące zasad i procedur.

Etykiety i deklaracje środowiskowe – Rodzaj III etykietowania środowiskowego Wytyczne i procedury Zarządzanie Środowiskowe - Ocena Cyklu Życia - Zasady i struktura.

ISO 14041:98 ISO/DIS 14042 Zarządzanie Środowiskowe - Ocena cyklu życia - Określanie celu i zakresu oraz analiza inwentarza.

Zarządzanie Środowiskowe - Ocena cyklu życia - Ocena wpływu cyklu życia ISO/DIS 14043 ISO Guide 64 Zarządzanie Środowiskowe - Ocena cyklu życia - Interpretacja cyklu życia Wskazania dotyczące uwzględniania aspektów środowiskowych w normalizacji wyrobów.

System Zarządzania Środowiskowego

Definicja z normy ISO 14001 : część ogólnego systemu zarządzania, która obejmuje strukturę organizacyjną, planowanie, odpowiedzialność, zasady postępowania, procedury, procesy i środki potrzebne do opracowywania, wdrażania, realizowania, przeglądu i utrzymywania polityki środowiskowej

INNYMI SŁOWY: Zestaw narzędzi zarządczych pozwalający na stałe minimalizowanie negatywnego oddziaływania na środowisko D DEFINICJA

Główne cechy normy ISO14001

1. dobrowolność 2. wymaganie ciągłej poprawy 3. nacisk na stworzenie wewnętrznego systemu kontroli w celu osiągnięcia zamierzonych celów 4. wymaganie sformułowania założeń polityki środowiskowej, celów i programu działania 5. wymaganie zgodności z innymi przepisami dotyczącymi ochrony środowiska 6. wymaganie zobowiązania zarządu i zaangażowania na wszystkich szczeblach struktury organizacyjnej 7. zastosowanie w różnego typu organizacjach

Cykl ciągłego doskonalenia [cykl Deminga] PLANUJ POPRAW DZIAŁAJ SPRAWDŹ

Przegląd kierownictwa Sprawadzanie i Działania Korygujące

•Monitorowqanie i pomiary •Dz. Korygujące i zapobiegawcze •Zapisy •Audity SZŚ

Elementy SZŚ wg ISO14001 Ciągła Poprawa Polityka środowiskowa Wdrażanie i funkcjonowanie

•odpowiedzialność i organizacja •szkolenia i komunikacja •dokumentacja •nadzór operacyjny •przygotowanie do awarii

Planowanie

•Aspekty środowiskowe •Wymagania prawne i inne •Cele i zadania •Program zarządzania

0 1 2 3 4

ISO 14001: Systemy zarządzania środowiskowego Specyfikacja i wytyczne stosowania

Przedmowa Zakres normy Normy powołane 4.4.4

Dokumentacja systemu zarządzania środowiskowego 4.4.5

Nadzór nad dokumentacją Definicje Wymagania dotyczące systemu zarządzania środowiskowego 4.4.6

4.4.7

Sterowanie operacyjne Gotowość na wypadek awarii i postępowanie poawaryjne 4.1 Wymagania ogólne 4.5 Działania sprawdzające i korygujące 4.2 Polityka środowiskowa 4.3 Planowanie 4.3.1

Aspekty środowiskowe 4.5.1

Monitorowanie i pomiary 4.5.2

Niezgodność i działania korygujące i zapobiegawcze 4.3.2

Wymogi prawne i inne 4.3.3

Cele i zadania 4.3.4

Program(y) zarządzania środowiskowego 4.5.3

4.5.4

Zapisy Audit systemu zarządzania środowiskowego 4.4 Wdrażanie i funkcjonowanie 4.4.1

Struktura i odpowiedzialność 4.4.2

Szkolenie, świadomość i kompetencje 4.4.3

Komunikowanie się 4.6 Przegląd wykonywany przez kierownictwo Załącznik A (Informacyjny) Wytyczne stosowania normy Załącznik B (Informacyjny) Powiązania pomiędzy ISO 14001 i ISO 9001

1. Zakres normy

• • • • •

Norma ISO14001 jest przeznaczona do stosowania przez każdą jednostkę organizacyjną chcącą: wdrożyć, utrzymać i udoskonalać SZŚ, zapewnić sobie zgodność z własną polityką środowiskową demonstrować tę zgodność na zewnątrz certyfikować swój SZŚ sama zadeklarować zgodność z normą

4.1 Wymagania ogólne

Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać system zarządzania środowiskowego, którego wymagania opisano w kolejnych punktach.

P LANUJ P OP RAW RУB S P RAWDЏ

organizacja

spółka, korporacja, firma, przedsiębiorstwo, organ władzy lub instytucja, albo jakakolwiek ich część lub kombinacja, samodzielna lub nie, publiczna lub prywatna, o własnych zadaniach i administracji UWAGA - W organizacjach, w których działa więcej niż jedna jednostka, pojedyncza jednostka może być zdefiniowana jako organizacja.

D DEFINICJA

4.2 Polityka środowiskowa

Norma wymaga, aby najwyższe kierownictwo organizacji opracowało i udokumentowało politykę środowiskową zobowiązującą do:

• • •

ciągłego doskonalenia; zapobiegania zanieczyszczeniom; utrzymywania zgodności z prawem i innymi zasadami obowiązującymi w przedsiębiorstwie

Polityka środowiskowa

deklaracja organizacji dotycząca jej intencji i zasad odnoszących się do ogólnych efektów działalności środowiskowej, określająca ramy do działania i ustalania celów oraz zadań środowiskowych organizacji.

D DEFINICJA

Ciągłe doskonalenie

proces usprawniania systemu zarządzania środowiskowego, który ma na celu doskonalenie ogólnych efektów działalności środowiskowej, zgodnie z polityka środowiskową organizacji UWAGA – nie jest konieczne realizowanie procesu jednocześnie we wszystkich obszarach działalności.

D DEFINICJA

4.3 Planowanie

4.3.1. Procedura identyfikacji i oceny aspektów środowiskowych 4.3.2. Procedura identyfikacji zobowiązań prawnych i innych

P LANUJ P OP RAW S P RAWDЏ RУB

Aspekt środowiskowy

element działań organizacji, jej wyrobów lub usług, który może wzajemnie oddziaływać ze środowiskiem UWAGA - Znaczącym aspektem środowiskowym jest ten, który ma lub może mieć znaczący wpływ na środowisko Proces Spalanie węgla w kotłowni Aspekt Emisja SO2 Wpływ Zakwaszenie Pokrywanie galwaniczne Odpady Zrzut ścieków Zajmowanie terenu Zanieczyszczenie wód

D DEFINICJA

Wpływ na środowisko

każda zmiana w środowisku, zarówno niekorzystna jak i korzystna, która w całości lub w części jest spowodowana działaniami organizacji, jej wyrobami lub usługami D DEFINICJA

4.3 Planowanie

4.3.3. Ustalenie celów i zadań środowiskowych 4.3.4. Opracowanie programu zarządzania

P LANUJ P OP RAW S P RAWDЏ RУB

Cel środowiskowy

ogólny ce1, wynikający z polityki środowiskowej, który organizacja ustaliła do osiągnięcia, i który jest określony ilościowo, tam gdzie jest to możliwe

D DEFINICJA

zadanie środowiskowe

szczegółowe wymaganie dotyczące efektów działalności osiągnąć te cele środowiskowej, wyrażane ilościowo zawsze gdy jest to możliwe, mające zastosowanie do organizacji albo jej części, wynikające z celów środowiskowych, które należy określić oraz zrealizować, aby

D DEFINICJA

4.4 Wdrażanie i funkcjonowanie

4.4.1 Zmiany w strukturze organizacyjnej i określenie zakresów odpowiedzialności, uprawnień i obowiązków.

4.4.2 Identyfikacja potrzeb szkoleniowych i procedura szkolenie pracowników. 4.4.3. Procedury przepływu informacji w zakresie oddziaływania na środowisko 4.4.4. Dokumentowanie elementów SZŚ 4.4.5. Procedura nadzorowania dokumentów

P LANUJ P OP RAW RУB S P RAWDЏ

Strona zainteresowana

jednostka lub grupa, związana z efektami działalności środowiskowej organizacji, albo na którą mają wpływ efekty tej działalności D DEFINICJA

4.4 Wdrażanie i funkcjonowanie

4.4.6. Procedury nadzoru i sterowania operacyjnego 4.4.7. Identyfikacja potencjalnych sytuacji awaryjnych i opracowanie planów zapobiegania i postępowania na wypadek awarii.

P LANUJ P OP RAW S P RAWDЏ RУB

4.5 Sprawdzanie i działania korygujące

4.5.1. Procedury pomiarów środowiskowych i sprawdzania zgodności z prawem 4.5.2. Procedura postępowania po wykryciu niezgodności oraz prowadzenie działań korygujących i zapobiegawczych 4.5.3. Procedury identyfikacji, utrzymywania i dysponowania zapisami środowiskowymi 4.5.4. Procedury auditów SZŚ

P LANUJ P OP RAW S P RAWDЏ RУB

Audit systemu zarządzania środowiskowego

proces systematycznej i udokumentowanej weryfikacji, mający na celu obiektywne uzyskanie dowodów i ich ocenę, na podstawie których określa się, czy system zarządzania środowiskowego organizacji jest zgodny z ustalonymi przez organizację kryteriami auditu systemu zarządzania środowiskowego, oraz przedstawienie wyników tego procesu kierownictwu

D DEFINICJA

4.6 Przegląd wykonywany przez kierownictwo

Najwyższe kierownictwo powinno okresowo dokonywać przeglądu SZŚ, aby zapewnić jego stałą przydatność i to, że jest on właściwy i skuteczny. Przegląd ten powinien być dokumentowany.

P LANUJ S P RAWDЏ RУB

Komunikowanie się (4.4.3.) Program zarządzania (4.3.4.) Cele i zadania (4.3.3.) Polityka środowiskowa (4.2.) Znaczące aspekty środowiskowe (4.3.1) Procedury i kryteria operacyjne (4.4.6.) Monitoring i pomiary (4.5.1. ) Szkolenia (4.4.2.)

Zidentyfikowane aspekty środowiskowe (4.3.1.) Wymagania prawne (4.3.2.) Inne kryteria Znaczące aspekty środowiskowe (4.3.1.) Polityka środowiskowa (4.2.) Wymagania prawne (4.3.2.) Informacja (4.4.3.)

•

zewnętrzna

•

wewnętrzne Zidentyfikowane sytuacje awaryjne (4.4.7) Cele i zadania (4.3.3.)

Znaczące aspekty środowiskowe (4.3.1.) Procedury i kryteria operacyjne (4.4.6.) Monitoring i pomiary (4.5.1. ) Zapisy (4.5.3. ) Niezgodności i działania korygujące i zapobiegawcze (4.5.2. ) Audit SZŚ (4.5.4.) Zapisy (4.5.3. ) Zapisy (4.5.3. )

Ciągła poprawa

Systematyczne ograniczania oddziaływania na środowisko jest obowiązkiem przedsiębiorstwa, w którym działa system zarządzania środowiskowego.

System zarządzania środowiskowego jest środkiem osiągania poprawy a nie celem samym w sobie.