Document 7302120
Download
Report
Transcript Document 7302120
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
NAUKA O PRZEDSIĘBIORSTWIE
TEMAT: Istota funkcjonowania przedsiębiorstwa
dr inż. Andrzej KIJ
1
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
TEMATYKA WYKŁADU
Przedsiębiorstwo jako przedmiot naukowego poznania
Podstawy wykształcenia się nauki o przedsiębiorstwie na
gruncie ekonomii
Przedsiębiorstwo a ewolucja nauk o zarządzaniu
Współczesne
koncepcje
przedsiębiorstwie
Tendencje i perspektywy rozwoju nauki o przedsiębiorstwie
zarządzania
zmianami
w
2
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
PODSTAWY DEFINIOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA
Interdyscyplinarny charakter badanego obiektu
Przedsiębiorstwo to ZŁOŻONY UKŁAD, na którego
funkcjonowanie wpływają różne rodzajowo czynniki
NAUKOWE POZNANIE PRZEDSIĘBIORSTWA - wymaga
jego zbadania z różnych punktów widzenia uznanych za
istotne
Niezbędne jest zatem konstruowanie stosownych MODELI
PRZEDSIĘBIORSTWA - właściwych danej płaszczyźnie
analizy
Poszczególne modele przedsiębiorstwa funkcjonują na
gruncie różnych DYSCYPLIN NAUKOWYCH
8
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA
Modele przedsiębiorstwa (I)
1.
MODEL EKONOMICZNY (Teoria ekonomii)
przedsiębiorstwo to byt ekonomiczny opisywany w kategoriach
efektywności użycia zasobów - różnicy między efektami i nakładami
różnice w podejściu do przedsiębiorstwa na gruncie poszczególnych
kierunków i prądów w ekonomii - ekonomia klasyczna, ujęcie
szumpeterowskie, (neo)instytucjonalne i in.
2. MODEL FINANSOWY(Analiza finansowa przedsiębiorstwa)
przedsiębiorstwo to system zasobów
przekształcanych w strumienie finansowe
kapitał przedsiębiorstwa traktowany jest jako wartość, a nie jako zestaw
materialnych czynników produkcji
cel firmy - maksymalizacja jej wartości w dłuższym okresie czasu
o
określonej
wartości,
9
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA
Modele przedsiębiorstwa (II)
3. MODEL PRODUKCYJNY -Technologiczny (Nauki techniczne)
przedsiębiorstwo to układ techniczny przetwarzający energię i materię w
produkt o założonych parametrach użytkowych
przedsiębiorstwo nie wytwarza wartości dodanej lecz musi najpierw
wyprodukować dobra lub usługi
4. MODEL ORGANIZACYJNY (Organizacja i zarządzanie)
przedsiębiorstwo to jednostka zorganizowana - szczególny przypadek
instytucji podlegającej zasadom racjonalnej organizacji
występują PROCESY DECYZYJNE - kluczowa przesłanka uznania modelu
organizacyjnego za wiodący w formułowaniu interdyscyplinarnych
podstaw nauki o przedsiębiorstwie
10
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA
Modele przedsiębiorstwa (III)
5. MODEL CYBERNETYCZNY (Cybernetyka, logistyka)
przedsiębiorstwo to układ złożony, podobny do żywego organizmu,
kierujący się kryterium najdłuższego zachowania przy życiu
traktowane jako system względnie odosobniony w otoczeniu,
posiadający szereg wewnętrznych, oddziaływujących na siebie
podsystemów
6. MODEL SOCJOPSYCHOLOGICZNY - Behawioralny (Socjologia,
psychologia)
przedsiębiorstwo to system społeczny - jednostki, grupy, ich
zachowania, motywacje, wzajemne relacje itp.
głównym aktywem przedsiębiorstwa są LUDZIE
11
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA
Modele przedsiębiorstwa (IV)
7. MODEL PRAWNY (Prawo cywilne, prawo handlowe)
przedsiębiorstwo to szczególny podmiot praw i obowiązków
forma i ustrój przedsiębiorstwa są zawsze określone w danym
systemie prawnym
8. MODEL (ASPEKT) ETYCZNY (Etyka biznesu, socjologia
kultury)
analiza
zachowań
w
przedsiębiorstwie
pod
kątem
obowiązujących w społeczeństwie norm moralnych i wzorców
akceptowanych zachowań
12
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
ATRYBUTY WSPÓŁCZESNEGO PRZEDSIĘBIORSTWA (I)
Atrybuty przedsiębiorstwa to jego stałe specyficzne cechy
odróżniające przedsiębiorstwo od innych jednostek
1.
Przedsiębiorstwo jest powołane do prowadzenia
działalności w sposób trwały (przez dłuższy czas)
2. Służy otoczeniu - dynamiczny, otwarty system, nastawiony
na uczenie się
3. Wymienia produkty z otoczeniem w drodze transakcji kupna
–sprzedaży
4. Posiada pochodzące od właściciela(i) zasoby kapitałowe
(dobra materialne oraz wartości niematerialne i prawne),
a także nazwę i reputację firmy (goodwill)
14
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
ATRYBUTY WSPÓŁCZESNEGO PRZEDSIĘBIORSTWA (II)
5.
Posiada
samodzielność
decyzyjną
(zasada
autonomii
przedsiębiorstwa),
prowadząc
działalność
w
ramach
obowiązujących norm prawnych
6. Koszty i podatki pokrywa uzyskiwanymi przychodami (zasada
równowagi finansowej, samofinansowanie), wykazując stan
majątkowy i wyniki finansowe w stosownych dokumentach
(bilans, rachunek zysków i strat)
7. Dąży do uzyskania ze swej działalności określonych korzyści maksymalizacji dochodowości zaangażowanego kapitału
8. Prowadzi działalność na swoje ryzyko - liczy się z możliwością
strat
15
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
ELEMENTY TYPOLOGII PRZEDSIĘBIORSTW
Podstawy wyodrębnienia (I)
Szeroki
zestaw
szczegółowych
kryteriów
klasyfikacji
przedsiębiorstw
– wielkość,
zakres,
przedmiot,
rodzaj
działalności, lokalizacja itp.
Formy prowadzenia działalności gospodarczej wynikają przede
wszystkim z obowiązującego systemu prawnego
Formy te są swoistymi wzorcami
określającymi w szczególności
prawno-organizacyjnymi
- wymagania założycielskie
- strukturę władzy
- odpowiedzialność w przedsiębiorstwie
Wyższy stopień zróżnicowania form prawno-organizacyjnych
(indywidualizacji rozwiązań) świadczy o elastyczności systemu i
jego zorientowaniu na rozwój przedsiębiorstw
W formach prawno-organizacyjnych odzwierciedla
szczególności WŁASNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA
się
w
16
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
ZARZĄDZANIE JAKO PROCES DECYZYJNY
Zestaw działań skierowanych na zasoby i wykonywanych z
zamiarem osiągnięcia celów organizacji (przedsiębiorstwa)
w sposób sprawny i skuteczny
NAKŁADY
z otoczenia
zasoby ludzkie
zasoby finansowe
zasoby fizyczne
zasoby
informacyjne
PLANOWANIE
ORGANIZOWANIE
CELE
osiągnięte
sprawnie
skutecznie
KONTROLOWANIE
PRZEWODZENIE
(kierowanie ludźmi)
26
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
PODSTAWY PODMIOTOWOŚCI WSPÓŁCZESNEGO
PRZEDSIĘBIORSTWA W PROCESIE ZARZĄDZANIA
WYODRĘBNIENIE EKONOMICZNE
◦
◦
◦
◦
wyodrębnienie własnościowe
wyodrębnienie przedmiotowe i przestrzenne
wyodrębnienie rynkowe
wyodrębnienie finansowe
WYODRĘBNIENIE TECHNICZNO-ORGANIZACYJNE
WYODRĘBNIENIE SOCJOLOGICZNE (aspekt społeczny)
WYODRĘBNIENIE PRAWNE
◦ aspekt rynkowy
◦ aspekt organizacyjny
27
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
WIELKOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA
CYKL ŻYCIA PRZEDSIĘBIORSTWA (II)
Wzrost i rozwój a wielkość przedsiębiorstwa
Duże
Nadanie
kierunku,
odrodzenie
Rozwój pracy
zespołowej
Dodanie
wewnętrznych
systemów
Kontynuacja
dojrzałości
Potrzeba
rewitalizacji
Schyłek
Potrzeba walki
z biurokracją
Wytyczenie kierunku
Kreatywność
Potrzeba delegacji
uprawnień i kontroli
Potrzeba
przywództwa
Małe
Etap
Etap
przedsiębiorcy wspólnoty
Etap
formalizacji
Etap
przekształcenia
ETAP ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTWA
29
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
PRODUKCJA-definicja
Jest to użytkowanie różnego rodzaju surowców, materiałów,
wyposażenia technicznego oraz usług dla wytwarzania
produktów zaspakajających potrzeby i wymagania nabywców.
[1]
Koncepcja produkcji (w orientacji przedsiębiorstwa na rynek)
jest jedną z najstarszych. Według tej koncepcji konsumenci
będą faworyzować te produkty, które są szeroko
dostępne i mają niską cenę. Kierownicy organizacji
zorientowanych na produkcję, koncentrują się na
osiągnięciu wysokiej wydajności produkcji i szerokiej
dystrybucji. [2]
[1] Tadeusz Sztucki, Encyklopedia marketingu, Agencja Wydawnicza „Placet”, Warszawa 1998
[2] Philip Kotler, Marketing, Warszawa, 1994
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
PRODUKCJA- filozofia
IN PUT
PROCESY
OUT PUT
PRODUKCJI
PROCESY
ZASILANIA
PROCESY
DYSTRYBUCJI
PRODUKCJA- filozofia, procesy
PROCES zestaw wzajemnie powiązanych lub wzajemnie
oddziałujących
działań, które przekształcają wejście w wyjście
WEJŚCIE
proces
WYJŚCIE
działanie
- operacja, podproces, transformacja;
wejście
- stan początkowy, przedmiot transformacji;
wyjście
- stan końcowy, skutek transformacji.
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
Produkcja – procesy (logistyczne)
Pojęcie procesu nie jest jednoznaczne.
Inne znaczenia ma dla przedstawicieli
różnych dyscyplin naukowych
PROCES
to sekwencja lub częściowo
uporządkowany zbiór powiązanych
ze sobą działań zintegrowanych przez:
• czas,
• koszty,
• łączną ocenę wykonania
i realizowanych, aby osiągnąć
określony cel organizacji.
Cechą wspólną różnych interpretacji
jest następstwo pewnych zdarzeń
i do niego się odwołujemy przy
formułowaniu definicji procesu
– procesu biznesowego
Popyt rynkowy –
agregacja krzywych popytu
P
p2
p1
D1
q1
D2
q2
Q
Popyt rynkowy –
agregacja krzywych popytu
P
p2
p1
D1 +D2
D1
q1
D2
q2
q1+q2
Q
Agregacja krzywych popytu: przykład
Mamy dwie liniowe krzywe popytu:
q1(p) = 10-5p
q2(p) = 25-5p
Zagregowana krzywa popytu wynosi:
25-5p dla p(2; 5>
Q=
35-10p dla p<0; 2>
Podaż rynkowa –
agregacja krzywych podaży
P
S1
S2
p1
p2
Q
Podaż rynkowa –
agregacja krzywych podaży
S1
P
S2
S1 + S2
p1
p2
S2(p1)
Q
Równowaga rynkowa
P
Równowaga:
D(p*)=S(p*)
S(p)
W równowadze ilość
którą konsumenci chcą
kupić po danej cenie jest
równa ilości, którą
producenci chcą, po
danej cenie, dostarczyć.
p*
D(p)
q*
Q
Odwrócone krzywe popytu i podaży
P
Równowaga:
D 1 (q) S 1 (q)
p*
S 1 (q)
Chociaż na rynku
konkurencyjnym cena
rynkowa jest niezależna od
działań każdego
pojedynczego podmiotu, to
działania wszystkich
podmiotów razem określają
cenę rynkową.
D 1 (q)
q*
Q
Przykład algebraiczny (1)
Przyjmijmy liniowe krzywe popytu i podaży:
D(p) = a – bp
S(p) = c + dp
Jakie są optymalne p* i q*?
Przyrównujemy:
D(p) = a – bp = c + dp = S(p)
Otrzymujemy:
p*
ac
d b
Ilość w stanie równowagi:
q* D( p*) a bp*
ad bc
bd
Przykład algebraiczny (2)
Cenę i ilość równowagi możemy także znaleźć wykorzystując
funkcje odwrotne do funkcji popytu i podaży.
aq
D ( q ) PD (q )
b
qc
S 1 (q ) PS ( q )
d
1
Przyrównujemy:
PD (q )
aq qc
PS (q )
b
d
Otrzymujemy:
q*
ad bc
bd
p*
ac
d b
Cena powyżej ceny równowagi: nadwyżka podaży
P
S
p0 > p*
Nadwyżka
p0
p*
D
qD
q*
qS
Cena poniżej ceny równowagi: nadwyżka popytu
P
p2 < p*
p*
p2
D
Niedobór
qS
q*
qD
Wzrost podaży
D
Wzrost ilości
w równowadze
S
P*
p2
q* q2 q1
S’
Spadek ceny
równowagi
Wzrost popytu
D
Wzrost ilości
w równowadze
D’
S
p2
p*
q* q2 q1
Wzrost ceny
równowagi
Wzrost popytu i podaży
Wzrost ilości
w równowadze
D
D’
S
S’
S’’
p1
p*
p2
q*
q1 q2
Kierunek zmian
ceny
równowagi nie jest
jednoznaczny
Przypadki szczególne
Gdy krzywa podaży jest sztywna (niezależna od ceny):
podaż doskonale nieelastyczna.
Gdy krzywa podaży jest wyjątkowo wrażliwa na cenę
(konkurencja doskonała w długim okresie): podaż
doskonale elastyczna.
Przypadek szczególny nr 1: sztywna podaż
D
S
p*
q*=c
W równowadze
Ilość jest określona
przez podaż a cena
przez popyt
Przypadek szczególny nr 1: wzrost popytu
D
D’
S
p1
p0
q*=c
Przypadek szczególny nr 1: wzrost podaży
S’
S
D
p0
p1
q0
q1
Przypadek szczególny nr 2:
podaż doskonale elastyczna
W równowadze
ilość jest
określona przez
popyt a cena
przez podaż.
D
S
p*
q*
Przypadek szczególny nr 2: wzrost popytu
D
D’
S
p*
q0
q1
Przypadek szczególny nr 2: wzrost podaży
D
S
p0
S’
p1
q0 q1
Nadwyżka producentów i konsumentów
W sytuacji gdy nie ma dyskryminacji, wszyscy konsumenci
płacą jednakową cenę: p*, i jednocześnie wszyscy producenci
otrzymują za swoje towary tą samą cenę: p*.
Nadwyżka konsumenta wskazuje na korzyść z konsumowania
n jednostek dobra minus wydatki na to dobro. Jest to różnica
pomiędzy maksymalną ceną jaką konsument jest skłonny
zapłacić za daną jednostkę dobra a ceną faktyczną, tzn.
zapłaconą.
Analogicznie, nadwyżka producenta jest różnicą pomiędzy
minimalną sumą, za jaką producent jest skłonny sprzedać n
jednostek a sumą faktyczną.
Nadwyżka konsumenta i producenta:
doskonała konkurencja
P
Suma nadwyżek konsumenta wyraża
nadwyżkę konsumentów.
S
Nadwyżka konsumentów
P*
Suma nadwyżek
producenta wyraża
nadwyżkę producentów.
D
Nadwyżka producentów
Q*
Q
Przedsiębiorstwo jest podstawowym podmiotem
gospodarki rynkowej. Kreuje ono zarówno podaż
jak i popyt (na czynniki produkcji, materiały
maszyny, pracę).
Własność prywatna - konkretne osoby rozporządzają
przedsiębiorstwami decydując o ich działaniu,
mogąc je sprzedać, ponosząc odpowiedzialność za
efekty pracy.
Własność kolektywna - oznacza przekazanie praw do
dysponowania przedsiębiorstwem grupie osób
gospodarujących wspólnie. W przypadku
przedsiębiorstw państwowych grupą tą jest całe
społeczeństwo, a reprezentantem administracja
państwowa
78
Cele działalności przedsiębiorstwa
Z ekonomicznego punktu widzenia celem działalności
przedsiębiorstw jest maksymalizacja zysku.
Zysk jest to różnica utargu całkowitego i kosztu
całkowitego.
Utarg całkowity jest to wartość dóbr sprzedanych przez
przedsiębiorstwo w pewnym okresie.
Koszt całkowity jest to suma wartości czynników produkcji
zużytych w analizowanym okresie.
Dywidenda - część zysku netto (po opodatkowaniu
podatkiem dochodowym) spółki kapitałowej przeznaczona
do podziału pomiędzy akcjonariuszy lub udziałowców.
W ustalaniu wielkości zysku wygospodarowanego w
pewnym okresie pomagają dokumenty finansowe
przedsiębiorstwa, z których najważniejsze to rachunek
wyników (ang. net income statement) i bilans (ang. balance 79
sheet).
Krzywa możliwości produkcyjnych
Zbiór kombinacji różnych wielkości
produkcji dwóch dóbr, przy których
przedsiębiorstwo lub kraj w pełni
wykorzystuje posiadane zasoby
Krzywa możliwości produkcyjnych
Dobro y
A
B
Dobro x
Czynniki przesuwające krzywą
możliwości produkcyjnych
-
-
-
Zmiana wielkości zasobów
Technologia
Specjalizacja pracy
Efekty skali
Handel (wymiana zasobów)
Kształty krzywej dochodowości
1.
2.
y
A
y
B
A
B
x
Ilość jednego dobra, z której trzeba
zrezygnować, aby zwiększyć
produkcje drugiego dobra rośnie
wraz ze wzrostem produkcji
x
Ilość jednego dobra, z której trzeba
zrezygnować, aby zwiększyć
produkcje drugiego dobra jest
stała wraz ze wzrostem produkcji
Utargi
Utarg całkowity (ang. total revenue TR) jest to iloczyn liczby sprzedanych
jednostek dobra, Q, i ceny, P (TR=P*Q).
Popyt i utarg całkowity przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego
84
Popyt i utarg całkowity przedsiębiorstwa na rynku
konkurencji niedoskonałej
Jeśli warunkiem zwiększenia sprzedaży jest obniżenie ceny,
rynek jest rynkiem konkurencji niedoskonałej. Od pewnej
wielkości sprzedaży dalsze obniżanie ceny powoduje
zmniejszenie utargu (rys. b).
85
Koszty i funkcja produkcji
Koszt całkowity (ang. Total Cost-TC) jest to
wartość zużytych czynników produkcji.
O poziomie kosztu całkowitego decyduje metoda
produkcji i ceny czynników.
Metodę produkcji danej ilości dobra będziemy
nazywali technicznie nieefektywną, jeśli wymaga ona
zużycia większej ilości przynajmniej jednego
czynnika produkcji i nie mniejszej ilości każdego
innego czynnika, niż inne metody.
Funkcja produkcji przyporządkowuje technicznie
efektywne metody wytwarzania poszczególnym
wielkościom produkcji.
86
Przykład funkcji produkcji
NK – nakład kapitału
NP – nakład pracy
KK- koszt kapitału
KP – Koszt pracy
TC – Koszt całkowity
Na przykład, dla drugiej metody wytworzenia 15
jednostek dobra stosunek liczby zużytych jednostek
kapitału i pracy wynosi 2:6 = 1/3, a dla metody
pierwszej 4:4 = 1. Oznacza to, że metoda pierwsza jest
trzy razy bardziej kapitałochłonna od drugiej
87
Koszt całkowity produkcji
Punkty A, B, C
odpowiadają
ekonomicznie
efektywnym
metodom
produkcji
kolejno: 15,16
i 30 jednostek
dobra.
88
Znając koszt całkowity produkcji różnych ilości
produktu, możemy ustalić koszt krańcowy i koszt
przeciętny odpowiadający kolejnym jednostkom
produkcji.
Koszt krańcowy (ang. marginal cost - MC)
jest to zmiana kosztu całkowitego, TC,
spowodowana zwiększeniem się produkcji
o jednostkę.
Koszt przeciętny (ang. average cost - AC) jest
to część kosztu całkowitego, TC,
przypadająca na jednostkę produktu.
89
Koszty stałe i zmienne w krótkim
okresie
Koszty stale się nie zmieniają, niezależnie od
wielkości produkcji. Koszty zmienne są tym
większe, im przedsiębiorstwo więcej wytwarza.
Koszty stałe plus koszty zmienne równają się
kosztom całkowitym
(FC+VC=TC)
FC – ang. fixed costs
VC – ang. variable costs
90
Prawo malejących przychodów
W krótkim okresie prawo malejących przychodów
powoduje, że w miarę zwiększania nakładów zmiennego
czynnika produkcji od pewnego momentu wielkość
produkcji rośnie coraz wolniej.
91