Document 7302120

Download Report

Transcript Document 7302120

AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
NAUKA O PRZEDSIĘBIORSTWIE
TEMAT: Istota funkcjonowania przedsiębiorstwa
dr inż. Andrzej KIJ
1
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
TEMATYKA WYKŁADU

Przedsiębiorstwo jako przedmiot naukowego poznania

Podstawy wykształcenia się nauki o przedsiębiorstwie na
gruncie ekonomii

Przedsiębiorstwo a ewolucja nauk o zarządzaniu

Współczesne
koncepcje
przedsiębiorstwie

Tendencje i perspektywy rozwoju nauki o przedsiębiorstwie
zarządzania
zmianami
w
2
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
PODSTAWY DEFINIOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA
Interdyscyplinarny charakter badanego obiektu

Przedsiębiorstwo to ZŁOŻONY UKŁAD, na którego
funkcjonowanie wpływają różne rodzajowo czynniki

NAUKOWE POZNANIE PRZEDSIĘBIORSTWA - wymaga
jego zbadania z różnych punktów widzenia uznanych za
istotne

Niezbędne jest zatem konstruowanie stosownych MODELI
PRZEDSIĘBIORSTWA - właściwych danej płaszczyźnie
analizy

Poszczególne modele przedsiębiorstwa funkcjonują na
gruncie różnych DYSCYPLIN NAUKOWYCH
8
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA
Modele przedsiębiorstwa (I)
1.
MODEL EKONOMICZNY (Teoria ekonomii)

przedsiębiorstwo to byt ekonomiczny opisywany w kategoriach
efektywności użycia zasobów - różnicy między efektami i nakładami

różnice w podejściu do przedsiębiorstwa na gruncie poszczególnych
kierunków i prądów w ekonomii - ekonomia klasyczna, ujęcie
szumpeterowskie, (neo)instytucjonalne i in.
2. MODEL FINANSOWY(Analiza finansowa przedsiębiorstwa)

przedsiębiorstwo to system zasobów
przekształcanych w strumienie finansowe

kapitał przedsiębiorstwa traktowany jest jako wartość, a nie jako zestaw
materialnych czynników produkcji

cel firmy - maksymalizacja jej wartości w dłuższym okresie czasu
o
określonej
wartości,
9
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA
Modele przedsiębiorstwa (II)
3. MODEL PRODUKCYJNY -Technologiczny (Nauki techniczne)

przedsiębiorstwo to układ techniczny przetwarzający energię i materię w
produkt o założonych parametrach użytkowych

przedsiębiorstwo nie wytwarza wartości dodanej lecz musi najpierw
wyprodukować dobra lub usługi
4. MODEL ORGANIZACYJNY (Organizacja i zarządzanie)

przedsiębiorstwo to jednostka zorganizowana - szczególny przypadek
instytucji podlegającej zasadom racjonalnej organizacji

występują PROCESY DECYZYJNE - kluczowa przesłanka uznania modelu
organizacyjnego za wiodący w formułowaniu interdyscyplinarnych
podstaw nauki o przedsiębiorstwie
10
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA
Modele przedsiębiorstwa (III)
5. MODEL CYBERNETYCZNY (Cybernetyka, logistyka)

przedsiębiorstwo to układ złożony, podobny do żywego organizmu,
kierujący się kryterium najdłuższego zachowania przy życiu

traktowane jako system względnie odosobniony w otoczeniu,
posiadający szereg wewnętrznych, oddziaływujących na siebie
podsystemów
6. MODEL SOCJOPSYCHOLOGICZNY - Behawioralny (Socjologia,
psychologia)

przedsiębiorstwo to system społeczny - jednostki, grupy, ich
zachowania, motywacje, wzajemne relacje itp.

głównym aktywem przedsiębiorstwa są LUDZIE
11
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWA
Modele przedsiębiorstwa (IV)
7. MODEL PRAWNY (Prawo cywilne, prawo handlowe)

przedsiębiorstwo to szczególny podmiot praw i obowiązków

forma i ustrój przedsiębiorstwa są zawsze określone w danym
systemie prawnym
8. MODEL (ASPEKT) ETYCZNY (Etyka biznesu, socjologia
kultury)

analiza
zachowań
w
przedsiębiorstwie
pod
kątem
obowiązujących w społeczeństwie norm moralnych i wzorców
akceptowanych zachowań
12
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
ATRYBUTY WSPÓŁCZESNEGO PRZEDSIĘBIORSTWA (I)
Atrybuty przedsiębiorstwa to jego stałe specyficzne cechy
odróżniające przedsiębiorstwo od innych jednostek
1.
Przedsiębiorstwo jest powołane do prowadzenia
działalności w sposób trwały (przez dłuższy czas)
2. Służy otoczeniu - dynamiczny, otwarty system, nastawiony
na uczenie się
3. Wymienia produkty z otoczeniem w drodze transakcji kupna
–sprzedaży
4. Posiada pochodzące od właściciela(i) zasoby kapitałowe
(dobra materialne oraz wartości niematerialne i prawne),
a także nazwę i reputację firmy (goodwill)
14
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
ATRYBUTY WSPÓŁCZESNEGO PRZEDSIĘBIORSTWA (II)
5.
Posiada
samodzielność
decyzyjną
(zasada
autonomii
przedsiębiorstwa),
prowadząc
działalność
w
ramach
obowiązujących norm prawnych
6. Koszty i podatki pokrywa uzyskiwanymi przychodami (zasada
równowagi finansowej, samofinansowanie), wykazując stan
majątkowy i wyniki finansowe w stosownych dokumentach
(bilans, rachunek zysków i strat)
7. Dąży do uzyskania ze swej działalności określonych korzyści maksymalizacji dochodowości zaangażowanego kapitału
8. Prowadzi działalność na swoje ryzyko - liczy się z możliwością
strat
15
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
ELEMENTY TYPOLOGII PRZEDSIĘBIORSTW
Podstawy wyodrębnienia (I)

Szeroki
zestaw
szczegółowych
kryteriów
klasyfikacji
przedsiębiorstw
– wielkość,
zakres,
przedmiot,
rodzaj
działalności, lokalizacja itp.

Formy prowadzenia działalności gospodarczej wynikają przede
wszystkim z obowiązującego systemu prawnego

Formy te są swoistymi wzorcami
określającymi w szczególności
prawno-organizacyjnymi
- wymagania założycielskie
- strukturę władzy
- odpowiedzialność w przedsiębiorstwie

Wyższy stopień zróżnicowania form prawno-organizacyjnych
(indywidualizacji rozwiązań) świadczy o elastyczności systemu i
jego zorientowaniu na rozwój przedsiębiorstw

W formach prawno-organizacyjnych odzwierciedla
szczególności WŁASNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA
się
w
16
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
ZARZĄDZANIE JAKO PROCES DECYZYJNY
Zestaw działań skierowanych na zasoby i wykonywanych z
zamiarem osiągnięcia celów organizacji (przedsiębiorstwa)
w sposób sprawny i skuteczny
NAKŁADY
z otoczenia
zasoby ludzkie
zasoby finansowe
zasoby fizyczne
zasoby
informacyjne
PLANOWANIE
ORGANIZOWANIE
CELE
osiągnięte
sprawnie
skutecznie
KONTROLOWANIE
PRZEWODZENIE
(kierowanie ludźmi)
26
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
PODSTAWY PODMIOTOWOŚCI WSPÓŁCZESNEGO
PRZEDSIĘBIORSTWA W PROCESIE ZARZĄDZANIA

WYODRĘBNIENIE EKONOMICZNE
◦
◦
◦
◦
wyodrębnienie własnościowe
wyodrębnienie przedmiotowe i przestrzenne
wyodrębnienie rynkowe
wyodrębnienie finansowe

WYODRĘBNIENIE TECHNICZNO-ORGANIZACYJNE

WYODRĘBNIENIE SOCJOLOGICZNE (aspekt społeczny)

WYODRĘBNIENIE PRAWNE
◦ aspekt rynkowy
◦ aspekt organizacyjny
27
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
WIELKOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA
CYKL ŻYCIA PRZEDSIĘBIORSTWA (II)
Wzrost i rozwój a wielkość przedsiębiorstwa
Duże
Nadanie
kierunku,
odrodzenie
Rozwój pracy
zespołowej
Dodanie
wewnętrznych
systemów
Kontynuacja
dojrzałości
Potrzeba
rewitalizacji
Schyłek
Potrzeba walki
z biurokracją
Wytyczenie kierunku
Kreatywność
Potrzeba delegacji
uprawnień i kontroli
Potrzeba
przywództwa
Małe
Etap
Etap
przedsiębiorcy wspólnoty
Etap
formalizacji
Etap
przekształcenia
ETAP ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTWA
29
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
PRODUKCJA-definicja

Jest to użytkowanie różnego rodzaju surowców, materiałów,
wyposażenia technicznego oraz usług dla wytwarzania
produktów zaspakajających potrzeby i wymagania nabywców.
[1]

Koncepcja produkcji (w orientacji przedsiębiorstwa na rynek)
jest jedną z najstarszych. Według tej koncepcji konsumenci
będą faworyzować te produkty, które są szeroko
dostępne i mają niską cenę. Kierownicy organizacji
zorientowanych na produkcję, koncentrują się na
osiągnięciu wysokiej wydajności produkcji i szerokiej
dystrybucji. [2]
[1] Tadeusz Sztucki, Encyklopedia marketingu, Agencja Wydawnicza „Placet”, Warszawa 1998
[2] Philip Kotler, Marketing, Warszawa, 1994
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
PRODUKCJA- filozofia
IN PUT
PROCESY
OUT PUT
PRODUKCJI
PROCESY
ZASILANIA
PROCESY
DYSTRYBUCJI
PRODUKCJA- filozofia, procesy
PROCES  zestaw wzajemnie powiązanych lub wzajemnie
oddziałujących
działań, które przekształcają wejście w wyjście
WEJŚCIE
proces
WYJŚCIE
działanie
- operacja, podproces, transformacja;
wejście
- stan początkowy, przedmiot transformacji;
wyjście
- stan końcowy, skutek transformacji.
AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ
Produkcja – procesy (logistyczne)
Pojęcie procesu nie jest jednoznaczne.
Inne znaczenia ma dla przedstawicieli
różnych dyscyplin naukowych
PROCES
to sekwencja lub częściowo
uporządkowany zbiór powiązanych
ze sobą działań zintegrowanych przez:
• czas,
• koszty,
• łączną ocenę wykonania
i realizowanych, aby osiągnąć
określony cel organizacji.
Cechą wspólną różnych interpretacji
jest następstwo pewnych zdarzeń
i do niego się odwołujemy przy
formułowaniu definicji procesu
– procesu biznesowego
Popyt rynkowy –
agregacja krzywych popytu
P
p2
p1
D1
q1
D2
q2
Q
Popyt rynkowy –
agregacja krzywych popytu
P
p2
p1
D1 +D2
D1
q1
D2
q2
q1+q2
Q
Agregacja krzywych popytu: przykład
Mamy dwie liniowe krzywe popytu:
q1(p) = 10-5p
q2(p) = 25-5p
Zagregowana krzywa popytu wynosi:
25-5p dla p(2; 5>
Q=
35-10p dla p<0; 2>
Podaż rynkowa –
agregacja krzywych podaży
P
S1
S2
p1
p2
Q
Podaż rynkowa –
agregacja krzywych podaży
S1
P
S2
S1 + S2
p1
p2
S2(p1)
Q
Równowaga rynkowa
P
Równowaga:
D(p*)=S(p*)
S(p)
W równowadze ilość
którą konsumenci chcą
kupić po danej cenie jest
równa ilości, którą
producenci chcą, po
danej cenie, dostarczyć.
p*
D(p)
q*
Q
Odwrócone krzywe popytu i podaży
P
Równowaga:
D 1 (q)  S 1 (q)
p*
S 1 (q)
Chociaż na rynku
konkurencyjnym cena
rynkowa jest niezależna od
działań każdego
pojedynczego podmiotu, to
działania wszystkich
podmiotów razem określają
cenę rynkową.
D 1 (q)
q*
Q
Przykład algebraiczny (1)
Przyjmijmy liniowe krzywe popytu i podaży:
D(p) = a – bp
S(p) = c + dp
Jakie są optymalne p* i q*?
Przyrównujemy:
D(p) = a – bp = c + dp = S(p)
Otrzymujemy:
p* 
ac
d b
Ilość w stanie równowagi:
q*  D( p*)  a  bp* 
ad  bc
bd
Przykład algebraiczny (2)
Cenę i ilość równowagi możemy także znaleźć wykorzystując
funkcje odwrotne do funkcji popytu i podaży.
aq
D ( q )  PD (q ) 
b
qc
S 1 (q )  PS ( q ) 
d
1
Przyrównujemy:
PD (q ) 
aq qc

 PS (q )
b
d
Otrzymujemy:
q* 
ad  bc
bd
p* 
ac
d b
Cena powyżej ceny równowagi: nadwyżka podaży
P
S
p0 > p*
Nadwyżka
p0
p*
D
qD
q*
qS
Cena poniżej ceny równowagi: nadwyżka popytu
P
p2 < p*
p*
p2
D
Niedobór
qS
q*
qD
Wzrost podaży
D
Wzrost ilości
w równowadze
S
P*
p2
q* q2 q1
S’
Spadek ceny
równowagi
Wzrost popytu
D
Wzrost ilości
w równowadze
D’
S
p2
p*
q* q2 q1
Wzrost ceny
równowagi
Wzrost popytu i podaży
Wzrost ilości
w równowadze
D
D’
S
S’
S’’
p1
p*
p2
q*
q1 q2
Kierunek zmian
ceny
równowagi nie jest
jednoznaczny
Przypadki szczególne
Gdy krzywa podaży jest sztywna (niezależna od ceny):
podaż doskonale nieelastyczna.
Gdy krzywa podaży jest wyjątkowo wrażliwa na cenę
(konkurencja doskonała w długim okresie): podaż
doskonale elastyczna.
Przypadek szczególny nr 1: sztywna podaż
D
S
p*
q*=c
W równowadze
Ilość jest określona
przez podaż a cena
przez popyt
Przypadek szczególny nr 1: wzrost popytu
D
D’
S
p1
p0
q*=c
Przypadek szczególny nr 1: wzrost podaży
S’
S
D
p0
p1
q0
q1
Przypadek szczególny nr 2:
podaż doskonale elastyczna
W równowadze
ilość jest
określona przez
popyt a cena
przez podaż.
D
S
p*
q*
Przypadek szczególny nr 2: wzrost popytu
D
D’
S
p*
q0
q1
Przypadek szczególny nr 2: wzrost podaży
D
S
p0
S’
p1
q0 q1
Nadwyżka producentów i konsumentów
W sytuacji gdy nie ma dyskryminacji, wszyscy konsumenci
płacą jednakową cenę: p*, i jednocześnie wszyscy producenci
otrzymują za swoje towary tą samą cenę: p*.
Nadwyżka konsumenta wskazuje na korzyść z konsumowania
n jednostek dobra minus wydatki na to dobro. Jest to różnica
pomiędzy maksymalną ceną jaką konsument jest skłonny
zapłacić za daną jednostkę dobra a ceną faktyczną, tzn.
zapłaconą.
Analogicznie, nadwyżka producenta jest różnicą pomiędzy
minimalną sumą, za jaką producent jest skłonny sprzedać n
jednostek a sumą faktyczną.
Nadwyżka konsumenta i producenta:
doskonała konkurencja
P
Suma nadwyżek konsumenta wyraża
nadwyżkę konsumentów.
S
Nadwyżka konsumentów
P*
Suma nadwyżek
producenta wyraża
nadwyżkę producentów.
D
Nadwyżka producentów
Q*
Q
Przedsiębiorstwo jest podstawowym podmiotem
gospodarki rynkowej. Kreuje ono zarówno podaż
jak i popyt (na czynniki produkcji, materiały
maszyny, pracę).
 Własność prywatna - konkretne osoby rozporządzają
przedsiębiorstwami decydując o ich działaniu,
mogąc je sprzedać, ponosząc odpowiedzialność za
efekty pracy.
 Własność kolektywna - oznacza przekazanie praw do
dysponowania przedsiębiorstwem grupie osób
gospodarujących wspólnie. W przypadku
przedsiębiorstw państwowych grupą tą jest całe
społeczeństwo, a reprezentantem administracja
państwowa
78

Cele działalności przedsiębiorstwa
Z ekonomicznego punktu widzenia celem działalności
przedsiębiorstw jest maksymalizacja zysku.
 Zysk jest to różnica utargu całkowitego i kosztu
całkowitego.
 Utarg całkowity jest to wartość dóbr sprzedanych przez
przedsiębiorstwo w pewnym okresie.
 Koszt całkowity jest to suma wartości czynników produkcji
zużytych w analizowanym okresie.
 Dywidenda - część zysku netto (po opodatkowaniu
podatkiem dochodowym) spółki kapitałowej przeznaczona
do podziału pomiędzy akcjonariuszy lub udziałowców.
 W ustalaniu wielkości zysku wygospodarowanego w
pewnym okresie pomagają dokumenty finansowe
przedsiębiorstwa, z których najważniejsze to rachunek
wyników (ang. net income statement) i bilans (ang. balance 79
sheet).

Krzywa możliwości produkcyjnych
Zbiór kombinacji różnych wielkości
produkcji dwóch dóbr, przy których
przedsiębiorstwo lub kraj w pełni
wykorzystuje posiadane zasoby
Krzywa możliwości produkcyjnych
Dobro y
A
B
Dobro x
Czynniki przesuwające krzywą
możliwości produkcyjnych
-
-
-
Zmiana wielkości zasobów
Technologia
Specjalizacja pracy
Efekty skali
Handel (wymiana zasobów)
Kształty krzywej dochodowości
1.
2.
y
A
y
B
A
B
x
Ilość jednego dobra, z której trzeba
zrezygnować, aby zwiększyć
produkcje drugiego dobra rośnie
wraz ze wzrostem produkcji
x
Ilość jednego dobra, z której trzeba
zrezygnować, aby zwiększyć
produkcje drugiego dobra jest
stała wraz ze wzrostem produkcji
Utargi

Utarg całkowity (ang. total revenue TR) jest to iloczyn liczby sprzedanych
jednostek dobra, Q, i ceny, P (TR=P*Q).
Popyt i utarg całkowity przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego
84
Popyt i utarg całkowity przedsiębiorstwa na rynku
konkurencji niedoskonałej

Jeśli warunkiem zwiększenia sprzedaży jest obniżenie ceny,
rynek jest rynkiem konkurencji niedoskonałej. Od pewnej
wielkości sprzedaży dalsze obniżanie ceny powoduje
zmniejszenie utargu (rys. b).
85
Koszty i funkcja produkcji
Koszt całkowity (ang. Total Cost-TC) jest to
wartość zużytych czynników produkcji.
 O poziomie kosztu całkowitego decyduje metoda
produkcji i ceny czynników.
 Metodę produkcji danej ilości dobra będziemy
nazywali technicznie nieefektywną, jeśli wymaga ona
zużycia większej ilości przynajmniej jednego
czynnika produkcji i nie mniejszej ilości każdego
innego czynnika, niż inne metody.
 Funkcja produkcji przyporządkowuje technicznie
efektywne metody wytwarzania poszczególnym
wielkościom produkcji.

86
Przykład funkcji produkcji
NK – nakład kapitału
NP – nakład pracy
KK- koszt kapitału
KP – Koszt pracy
TC – Koszt całkowity
Na przykład, dla drugiej metody wytworzenia 15
jednostek dobra stosunek liczby zużytych jednostek
kapitału i pracy wynosi 2:6 = 1/3, a dla metody
pierwszej 4:4 = 1. Oznacza to, że metoda pierwsza jest
trzy razy bardziej kapitałochłonna od drugiej
87
Koszt całkowity produkcji

Punkty A, B, C
odpowiadają
ekonomicznie
efektywnym
metodom
produkcji
kolejno: 15,16
i 30 jednostek
dobra.
88
Znając koszt całkowity produkcji różnych ilości
produktu, możemy ustalić koszt krańcowy i koszt
przeciętny odpowiadający kolejnym jednostkom
produkcji.
 Koszt krańcowy (ang. marginal cost - MC)
jest to zmiana kosztu całkowitego, TC,
spowodowana zwiększeniem się produkcji
o jednostkę.
 Koszt przeciętny (ang. average cost - AC) jest
to część kosztu całkowitego, TC,
przypadająca na jednostkę produktu.

89
Koszty stałe i zmienne w krótkim
okresie
Koszty stale się nie zmieniają, niezależnie od
wielkości produkcji. Koszty zmienne są tym
większe, im przedsiębiorstwo więcej wytwarza.
Koszty stałe plus koszty zmienne równają się
kosztom całkowitym
 (FC+VC=TC)
 FC – ang. fixed costs
 VC – ang. variable costs

90
Prawo malejących przychodów

W krótkim okresie prawo malejących przychodów
powoduje, że w miarę zwiększania nakładów zmiennego
czynnika produkcji od pewnego momentu wielkość
produkcji rośnie coraz wolniej.
91