Transcript บทปฏิบัติการที่ แมลงเป็นสัตว์ในไฟลั่มอาร์โทรโปด้า ชั้นเฮกซาโปด้า มีลักษณะล าตัวแบ่งเป็นปล้องและมีขา

บทปฏิบัติการที่ 8
การจาแนกอันดับของแมลง
(Classification of Insects Orders)
แมลงเป็ นสัตว์ในไฟลัม่ อาร์โทรโปด้า (Phylum Arthropoda) ชั้นเฮกซาโปด้า
(Class Hexapoda) มีลก
ั ษณะลาตัวแบ่งเป็ นปล้องและมีขา 6 ขา การจัด
จาแนกหมวดหมู่ของแมลงนั้นใช้ลกั ษณะสัณฐานวิทยาภายนอก การ
เปลี่ยนแปลงรู ปร่ างและลักษณะพิเศษอื่นๆ โดยทัว่ ไปแมลงแบ่งออกเป็ น 2
ชั้นย่อย (Subclass) คือ ชั้นย่อยอะเทอริ โกต้า (Apterygota) และชั้นย่อย
เทอริ โกต้า (Pterygota) ส่ วนจานวนอันดับ (Order) ของแมลงแตกต่างกันไป
ตามความคิดเห็นของนักกีฏวิทยาแต่ละคนในบทปฏิบตั ิการนี้แบ่งออกเป็ น
27 อันดับ โดยดัดแปลงจากแนวทางวินิจฉัยของ Borror et al., 1981; Ross,
1965; 1 และ Elzinga, 1981
1. ชั้นย่อย Apterygota เป็ นแมลงที่มีววิ ฒั นาการต่าไม่มีปีก ไม่มีการเปลี่ยนแปลงรู ปร่ าง
แบ่งออกได้เป็ น 4 อันดับ คือ
1. อันดับโปรตูร่า (Protura) ได้แก่ เทลสั้นเทล (telsontails)
2. อันดับคอลเล็มโบล่า (Collembula) ได้แก่ แมลงหางดีด
3. อันดับดิพพลูร่า (Diplura) ได้กา แมลงสองง่าม
4. อันดับไทแซนูร่า (Thysanura) ได้แก่ แมลงสามง่าม
2. ชั้นย่อย Pterygota เป็ นแมลงที่มีววิ ฒั นาการมากขึ้น มีปีกที่อกปล้องกลางและอกปล้อง
สุ ดท้ายปล้องละ 1 คู่ ในแมลงบางพวกอาจมีปีกเพียง 1 คู่ การเปลี่ยนรู ปร่ างมีหลายประเภท แบ่ง
ออกเป็ น 2 หมวด (Division) คือ
2.1 หมวด เอ็กโซเทอรีโกต้ า (Exopterygota) ได้แก่ แมลงที่มีการเปลี่ยนรู ปร่ างแบบง่ายหรื อ
เปลี่ยนแปลงเล็กน้อยในช่วงการเจริ ญเติบโต ไม่มีระยะดักแด้ ปี กเจริ ญอยูภ่ ายนอก ตัวเต็มวัยและ
ตัวอ่อนมีรูปร่ างและถิ่นที่อยูค่ ล้ายกัน แบ่งเป็ นอันดับต่างๆ ดังนี้
5. อันดับอีฟีเมอรอพเทอร่ า (Ephemeroptera) ได้กา แมลงชีปะขาว
6. อันดับโอโดนาต้า (Odonata) ได้แก่ แมลงปอ
7. อันดับออร์ทอพเทอร่ า (Orthoptera) ได้แก่ ตัก๊ แตน ตัก๊ แตนกิ่งไม้ ตัก๊ แตนตาข้าว จิ้งหรี ด
8. อันดับไอซอพเทอร่ า (Isoptera) ได้แก่ ปลวก
9. อันดับพลีคอพเทอร่ า (Plecoptera) ได้แก่ สโตนฟลาย (stoneflies)
10. อันดับเดอร์แมพเทอร่ า (Dermaptera) ได้แก่ แมลงหางหนีบ
11. อันดับเอ็มบิออพเทอร่ า (Embioptera) ได้แก่ แมลงปั่ นใย
12. อันดับโซคอพเทอร่ า (Psocoptera) ได้แก่ เหาหนังสื อ
13. อันดับโซแรพเทอร่ า (Zoraptera) ได้แก่ โซแรพเทอแรนส์ (zorapterans)
14. อันดับมาลโลฟาก้า (Mallophaga) ได้แก่ เหานก ไรไก่
15. อันดับอะนอพลูร่า (Anoplura) ได้แก่ เหาคน
16. อันดับไทแซนอพเทอร่ า (Thysanoptera) ได้แก่ เพลี้ยไฟ
17. อันดับเฮมิพเทอร่ า (Hemiptera) ได้แก่ มวน
18. อันดับโฮมอพเทอร่ า (Homoptera) ได้แก่ จักจัน่ เพลี้ย เพลี้ยอ่อน เพลี้ยแป้ง เพลี้ยหอย
แมลงหวีข่ าว
2.2 หมวดเอ็นโดเทอรีโกต้ า (Endopterygota) ได้แก่ แมลงที่มีการเปลี่ยนแปลงรู ปร่ าง
แบบสมบูรณ์ ปี กมีการเจริ ญพัฒนาอยูใ่ นดักแด้ ตัวเต็มวัยและตัวอ่อนมีรูปร่ างและถิ่นที่อยูแ่ ตกต่าง
กัน แบ่งออกเป็ นอันดับต่างๆ ดังนี้
19. อันดับนิวรอพเทอร่ า (Neuroptera) ได้แก่ แมลงช้าง แมลงปี กใส
20. อันดับโคลีออพเทอร่ า (Coleoptera) ได้แก่ ด้วง
21. อันดับสะเตรพซิพเทอร่ า (Strepsiptera) ได้แก่ ตัวเบียนปี กบิด
22. อันดับมีคอพเทอร่ า (Mecoptera) ได้แก่ แมลงแมงป่ อง
23. อันดับไตรคอพเทอร่ า (Trichoptera) ได้แก่ แมลงหนอนปลอกน้ า
24. อันดับเล็พปิ ดอพเทอร่ า (Lepidoptera) ได้แก่ ผีเสื้ อกลางวัน ผีเสื้ อกลางคืน
25. อันดับดิพเทอร่ า (Diptera) ได้แก่ แมลงวัน
26. อันดับไซโฟแนพเทอร่ า (Siphonaptera) ได้แก่ หมัด
27. อันดับไฮเมนนอพเทอร่ า (Hymenoptera) ได้แก่ ผึ้ง ต่อ แตน มด
• แนวทางวินิจฉัยอันดับของแมลง: สาหรับแมลงตัวเต็มวัย
• 1. มีปีก 1 หรื อ 2 คู่ (ปี กหน้าอาจดัดแปลงมีขนาดเล็กลงหรื อลักษณะแข็งคลุมส่ วนท้อง)… 2
ไม่มีก……………………………………………………………23
• 2. ปี กเห็นชัด 2 คู่ หรื อ 4 ปี ก……………………..……………………..3
มีปีกเห็นชัดเพียง 1 คู่ หรื อ 2 ปี ก…………………….………………...…21
• 3. เนื้อปี กคู่หน้ามีลกั ษณะเป็ นแผ่นแข็งหรื อครึ่ งแข็งครึ่ งอ่อน แตกต่างจากปี กคู่หลังที่เป็ นแผ่น
บาง…………………………………...…………………………4
เนื้อปี กคู่หน้าและคู่หลังมีลกั ษณะอ่อนเป็ นแผ่นบางเหมือนกัน……... …..…………..8
• 4. ปากแบบแทงดูด เป็ นท่อเรี ยวยาวยืน่ ออกมาทางส่ วนหน้าของหัว……….….เฮมิพเทอร่ า
ปากแบบกัดกิน……………………………………………………..5
• 5. ปี กคู่หน้าครึ่ งแข็งครึ่ งอ่อน มีเส้นปี กเป็ นร่ างแห…………...…..……ออร์ทอพ
เทอร่ า
ปี กคู่หน้าเป็ นแผ่นแข็งโดยตลอดไม่มีเส้นปี ก…....……………………………6
• 6. ปี กคู่หน้ายาวคลุมส่ วนท้องตลอดปลายส่ วนท้องไม่มีแพนหาง…..………….โคลีออพเทอร่ า
ปี กคู่หน้าสั้นไม่คลุมส่ วนท้องท้องทั้งหมด ปลายส่ วนท้องมีแพนหาง……...……………...7
• 7. ปลายส่ วนท้องมีแพนหางสั้นเห็นไม่ชดั ปี กคู่หน้าสั้นแคบคล้ายกระบอง.……สะเตรพซิ พเทอร่ า
ปลายส่ วนท้องมีแพนหางเห็นชัด รู ปร่ างคล้ายคีมหรื อปากคีม ปี กคู่หน้าสั้นแต่ไม่
แคบ.…………………………………………………....เดอร์แมพเทอร่ า
• 8. ปลายส่ วนท้องมีแพนหางยาวคล้ายเส้นด้าย 2-3 เส้น มีเส้นปี กมากคล้าย
ร่ างแห…...……………………………...…………………อีฟีเมอรอพ
เทอร่ า
ปลายส่ วนท้องไม่มีแพนหางยาว……………………………………………9
• 9. ลาตัวและปี กปกคลุมด้วย scale ปากแบบดูดกิน มีลกั ษณะเป็ นงวงม้วนเป็ น
วง…………………………………………………….….เล็พปิ ดอพเทอร่ า
ลาตัวและปี กไม่มีscale…………………………………………………10
• 10. ปี กคู่หน้าและคู่หลังมีลกั ษณะยาวแคบ ขอบปี กมีขนยาวเรี ยงเป็ นแถว……...ไทแซนอพเทอร่ า
ปี กคู่หน้าและคู่หลังไม่มีลกั ษณะดังกล่าว…………………..…………………...11
• 11. ปี กคู่หน้าและคู่หลังปกคลุมด้วยเส้นขน ปากแบบกัดกินโดยมีส่วนของ palpi ยาว
………………………………………………………….ไตรคอพเทอร่ า
ปี กคู่หน้าและคู่หลังไม่มีขนปกคลุม……………….…………………………12
• 12. ปากแบบแทงดูด เป็ นท่อเรี ยวยาวยืน่ ออกมาทางส่ วนท้ายของหัว………...…โฮมอพเทอร่ า
ปากแบบกัดกิน………………………………………………………13
• 13. มี tarsi ที่ขา 1-4
ปล้อง……………...………………………………………………14
มี tarsi ที่ขา 5 ปล้อง……………...…………………………………...19
• 14. tarsus ปล้องแรกของขาคู่หน้าขยายใหญ่…………………...….เอ็มบิออพเทอร่ า
tarsus แต่ละปล้องของขาคู่หน้ามีขนาดเท่าๆ กัน…………………..…………...15
• 15. หนวดสั้นแบบเส้นขน ลาตัวยาวเรี ยว ตารวมโตเห็นชัด…………………...โอโดนาต้า
หนวดยาวไม่เป็ นแบบเส้นขน…………………………………………….16
• 16. มี tarsi ที่ขา 4 ปล้อง หนวดแบบสร้อยลูกปั ด ปี กทั้ง 2 คู่มีขนาดเท่าๆ กัน
………………………..…………………………………ไอซอพเทอร่ า
มี tarsi ที่ขา 2-3 ปล้อง………...………………………………………17
• 17. ปลายส่ วนท้องไม่มีแพนหาง หนวดเป็ นแบบเส้นด้ายยาว ที่ส่วนท้ายของฐานริ มฝี ปากบน
จะโป่ งออก………………………...…………………………โซคอพเทอร่ า
ปลายส่ วนท้องมีแพนหาง………………………………………………...18
• 18. ปี กคู่หน้ามีเส้นปี กน้อยไม่เกิน 3 เส้น ปี กคู่หลังมีขนาดใหญ่กว่าปี กคู่หน้า หนวดแบบ
สร้อยลูกปัด แพนหางสั้นมีเพียง 1 ปล้อง………………...……………โซแรพเทอร่ า
ปี กคู่หน้ามีเส้นปี กมากมาย ปี กคู่หลังมีขนาดใหญ่กว่าปี กคู่หน้า หนวดแบบเส้นด้ายยาว
แพนหางยาว…...…………………………………………….พลีคอพ
เทอร่ า
• 19. ปล้องท้องที่ติดกับอกมีลกั ษณะคอดกิ่ว หนวดมักจะหักเป็ นรู ปข้อศอก
..……………………………………………………..ไฮเมนนอพเทอร่ า
ปล้องท้องที่ติดกับอกไม่มีลกั ษณะดังกล่าว……………………………………20
• 20. ปากแบบกัดกินยืน่ ยาวออกมาด้านล่าง มักจะมีจุดหรื อแต้มสี อยูป่ ระปรายที่บริ เวณปี ก
(ในเพศผู ้ ส่ วนปลายท้องจะงอขึ้นด้านบน)………...……………………มีคอพ
เทอร่ า
ปากแบบกัดกินไม่ยนื่ ออกมา มีเส้นขวางปี กมากมาย ลาตัวยาวเรี ยว ตารวมใหญ่
……………….…………………………………………นิวรอพเทอร่ า
• 21. ส่ วนปลายท้องไม่มีแพนหาง ปี กคู่หลังมีลกั ษณะเป็ นติ่งปี กเล็กเรี ยก halteres…….ดิพเทอร่ า
ส่ วนปลายท้องมีแพนหาง 1-3 เส้น……………...………………………….22
• 22. หนวดยาวแบบเส้นด้าย ปี กคู่หลังลักษณะเป็ นติ่งปี กแบบ halteres (พบในเพศผูข้ องแมลง
พวกเพลี้ยหอยเพลี้ยแป้ง)...……………………………………….โฮมอพ
เทอร่ า
• 23. ลาตัวปกคลุมด้วยไขหรื อแป้งสี ขาว หรื อครั่งสี น้ าตาลเป็ นก้อนคล้ายฝาหอย ลักษณะกลม
หรื อยาวรี เกาะนิ่งอยูก่ บั ที่ ไม่เห็นส่ วนหัวหรื อขา………...……………….โฮมอพเทอร่ า
ลาตัวไม่มีไขหรื อแป้งสี ขาวหรื อครั่งปกคลุม เคลื่อนที่รวดเร็ ว……………………...24
• 24. ไม่มีหนวด ปลาย tarsus มี claw 1 อัน ลาตัวยาวเรี ยวมีสีซีด…………...…..โปรตูร่า
มีหนวด………………………………………………………..….25
• 25. ปล้องท้องมีเพียง 6 ปล้อง มีระยางค์สาหรับดีดลาตัวเรี ยกเฟอร์คูล่า (furcula)
อยูท่ ี่ปล้องท้องที่ 4…...………………………………………...คอลเล็มโบล่า
ปล้องท้องมีมากกว่า 6
ปล้อง…………………………………………………………….26
• 26. ปลายส่ วนท้องมีแพนหางยืน่ ยาวคล้ายเส้นด้ายหรื ออาจมีแพนหางสั้น ซึ่ งปล้องท้องด้านข้างมี
styli……………………………………………………………..27
ปลายส่ วนท้องไม่มีแพนหาง หรื อมีแพนหางสั้น แต่ที่ปล้องท้องด้านข้างไม่มี styli……….28
• 27. ปลายส่ วนท้องมีแพนหางยาว 3 เส้น ลาตัวมีสีเทาหรื อเทาปนขาว บางชนิดมี scale เล็กๆ
คลุมตลอดลาตัว หนวดยาว……………………………...………….ไทแซนูร่า
ปลายส่ วนท้องมีแพนหางยาว 2 เส้น หรื อมีแพนหางสั้นเพียง 1 ปล้อง คล้ายปากคีบ.....ดิพพลูร่า
• 28. ปล้องท้องสันหลังด้านข้างของปล้องที่ 5-6 มี cornicle ลักษณะเป็ นท่อสั้น 1 คู่
…………………………………………………………โฮมอพเทอร่ า
ปล้องท้องไม่มีcornicle………………………………………………29
• 29. ขาคู่หลังมี tarsus ปล้องแรกขยายใหญ่กว่าปล้องอื่น………………เอ็มบิออพเทอร่ า
ขาคู่หลังมี tarsus ปล้องแรกไม่ขยายใหญ่ มีขนาดเท่าๆ กับปล้องอื่น……………….30
• 30. ขาคู่หลังดัดแปลงไปใช้ในการกระโดด โดยส่ วนของ femur จะขยายยาวและใหญ่
……………………………………………………….ออร์ทอพเทอร่ า
ขาคู่หลังมีลกั ษณะรู ปร่ างคล้ายกับขาคู่กลาง………………………………….31
• 31. ส่ วนท้องที่ติดกับอกมีลกั ษณะคอดกิ่ว หนวดมักจะหักเป็ นรู ปข้อศอก…….ไฮเมนนอพเทอร่ า
ส่ วนท้องที่ติดกับอกไม่มีลกั ษณะคอดกิ่ว…………...………………………..32
• 32. ลาตัวปกคลุมด้วย scale ส่ วนปากม้วนงอเป็ นวง…………………..เล็พปิ ดอพเทอร่ า
ลาตัวไม่มี scale มีแต่ขนบ้างประปราย ปากไม่มว้ นเป็ นวง………………………33
• 33. หัวเป็ นรู ปกรวย มีปากแบบเขี่ยดูด ลาตัวเรี ยวยาว ปลาย tarsus ของขาทุกคู่จะโป่ งออก
……………………………………..………………...ไทแซนอพเทอร่ า
หัวไม่เป็ นรู ปกรวย ปากไม่เป็ นแบบเขี่ยดูด……………………………………34
• 34. ส่ วนปากยืน่ ยาวออกมามีลกั ษณะคล้ายท่อ (ในเพศผู ้ ส่ วนปลายท้องงอขึ้นด้านบนคล้ายหาง
แมงป่ อง)……………………………………………………มีคอพเทอร่ า
ส่ วนปากไม่มีลกั ษณะคล้ายท่อยืน่ ยาวออกมา…………………………………35
• 35. หนวดแบบสร้อยลูกปัด มีแพนหางสั้น……………………………ไอซอพเทอร่ า
หนวดไม่เป็ นแบบสร้อยลูกปัด ไม่มีแพนหาง…………………………………36
• 36. หนวดมีมากกว่า 12 ปล้อง ที่ส่วนท้ายของฐานริ มฝี ปากบนจะโป่ งออก……...โซคอพเทอร่ า
หนวดสั้น มีจานวนน้อยกว่า 12 ปล้อง ที่ส่วนท้ายของฐานริ มฝี ปากบนไม่โป่ งออก……….37
• 37. ลาตัวแบนทางด้านข้าง มีขนและหนามตามลาตัว ขาดัดแปลงให้เหมาะในการเกี่ยวและกระโดด
โดยมี coxa และ femur ขยายใหญ่……………………………..ไซโฟแนพเทอร่ า
ลาตัวแบนจากด้านบนมาด้านล่าง…………………………………………..38
• 38. ส่ วนหัวมีความกว้างเท่ากับหรื อมากกว่าส่ วนอก อกปล้องแรกจะแยกออกจากอกปล้อง
ที่ 2 และ 3 ได้อย่างชัดเจน ปากแบบกัดกิน……………………………มาลโลฟาก้า
ส่ วนหัวมีลกั ษณะแคบมากกว่ากว้าง หัวจะแคบเท่าส่ วนอก อกทั้ง 3 ปล้องมักจะอยูร่ วมกัน
……..……………………………………………………อะนอพลูร่า