Transcript 13.1. sabanko dakreditebis safuZvlebi

ირაკლი კოვზანაძე, გოგი კონტრიძე - თანამედროვე საბანკო საქმე: თეორია და პრაქტიკა
13.1. sabanko dakreditebis safuZvlebi
krediti ekonomikuri mecnierebis umniSvnelovanesi kategoriaa,
romlis arsisa da bunebis Seswavlas mravali klasikosi mecnieris naSromi mieZRvna. sityva „krediti“ warmodgeba laTinuri kreditum-isagan, rac
„sesxs“, „vals“ niSnavs. sainteresoa, rom am sityvas laTinurSi sxva mniSvnelobac aqvs _ „ndoba“, rac garkveulwilad gamoxatavs kidec mis raobas, vinaidan ndoba umniSvnelovanesia partniorebs Soris sakredito
urTierTobisas. sakredito urTierTobis dros erTi partniori (kreditori) aZlevs meore partniors (msesxebeli) fuls (zogjer qonebasac)
garkveuli vadiT, ekvivalenturi Rirebulebis dabrunebis pirobiT,
rogorc wesi, garkveuli sazRauris damatebiT. Tanamedrove pirobebSi
sesxebi formdeba fuladi kreditebis saxiT da sakredito urTierTobebi warmoadgenen fuladi urTierTobebis Semadgenel nawils.
mTavari, riTac fuladi sesxi gansxvavdeba fuladi urTierTobis sxva formebisagan, Rirebulebis dabrunebiTi moZraobaa. kreditSi gamoixateba sawarmoo urTierTobebi, roca sameurneo subieqtebi:
saxelmwifo, kompaniebi, organizaciebi, fizikuri pirebi _ gadascemen
erTmaneTs Rirebulebas droebiT sargeblobaSi dabrunebis pirobiT.
sakredito urTierTobebSi igulisxmeba yvela fuladi urTierToba,
romlebic dakavSirebulia sesxis gacemasa da dabrunebasTan, fuladi
angariSsworebis organizebasTan, fuladi niSnebis emisiasaTan, sadazRvevo operaciebis warmoebasTan da a.S.
fuli gvevlineba gadaxdis saSualebad yvelgan, sadac ki monawileobs krediti. maSinac ki, roca saqme gvaqvs kreditis saqonlur saxeobasTan, igi formdeba fuladi kreditis formiT. Sesabamisad, krediti
fulis moZraobis gansakuTrebuli formaa. krediti sabazro kategoriaa
da bazari momsaxurebuli unda iyos im fuladi saxsrebis gansakuTrebuli fondiT, romelTa miwodeba xdeba ekonomikuri subieqtebis mier dabrunebis pirobiT. vuwodoT am fonds sazogadebis sasesxo fondi, romlis moZraobis formasac swored krediti warmoadgens.
kreditis meSveobiT saxelmwifos, kompaniebisa da fizikuri pirebis
droebiT Tavisufali saxsrebi warimarTebian saqmianobis im sferoebSi,
sadac aris saxsrebis droebiTi deficiti, anu krediti uzrunvelyofs
fuladi kapitalis sasesxo kapitalad transformacias. kreditis meSveobiT saxelmwifo biujetis, iuridiuli da fizikuri pirebis droebiT
Tavisufali fuladi saxsrebi akumulirdeba sabanko sistemaSi, eqceva
fulad mimoqcevaSi da gardaiqmneba sasesxo kapitalad, romelic, Tavis
mxriv, warimarTeba im ekonomikuri subieqtebis dasafinanseblad, romlebic ganicdian finansuri saxsrebis droebiT deficits.
arsebobs kreditis sxvadasxva forma. SeiZleba gamovyoT kreditis
6 ZiriTadi forma da mokled davaxasiaToT isini:
1) saerTaSoriso krediti _ esaa sasesxo kapitalis moZraoba saerTaSoriso ekonomikuri urTierTobebis sferoSi, romelic dakavSirebulia savaluto da sasaqonlo resursebis moZraobasTan vadianobis,
306
Tavi 13 - sabanko dakreditebis Tanamedrove sistema
dabrunebis, uzrunvelyofisa da fasianobis pirobebiT. saerTaSoriso
krediti SeiZleba iyos rogorc saxelmwifo, ise kerZo xasiaTis matarebeli;
2) saxelmwifo kreditis SemTxvevaSi xdeba, erTi mxriv, saxelmwifos, xolo, meore mxriv, iuridiul da fizikur pirebs, ucxour saxelmwifoebsa da saerTaSoriso safinanso institutebs Soris fuladi saxsrebis moZraoba vadianobis, dabrunebisa da fasianobis pirobebiT. am
SemTxvevaSi saxelmwifo SeiZleba gvevlinebodes rogorc kreditoris,
ise msesxeblis an garantoris saxiT;
3) sabanko krediti SeiZleba daxasiaTebul iqnes, rogorc kredi­
ti, gacemuli specializebuli safinanso-sakredito dawesebulebis
mier centraluri bankis Sesabamisi licenziis safuZvelze;
4) komerciuli kreditis miwodeba xdeba sasaqonlo formiT gamyi­
dvelebis mier myidvelebisadmi miyidul saqonelze gadaxdis gadavadebis (nisiad miyidvis) saxiT. komerciuli kreditis miwodeba xdeba
myidvelis mier fiqsirebul vadaSi ZiriTadi Tanxisa da daricxuli procentis gadaxdis pirobiT. komerciuli kreditis saxeobebia: saTamasuqo
krediti, sezonuri krediti, konsignacia da sxv.;
5) samomxmareblo kreditis miwodeba xdeba komerciuli bankebis,
specializebuli sakredito-safinanso da savaWro kompaniebis mier mosaxleobis mier saqonlisa da momsaxurebis misaRebad ganvadebis formiT;
6) samevaxSeo krediti met-naklebi masStabiT SemorCenilia yvela
qveynisaTvis da metwilad damaxasiaTebelia naklebad ganviTarebuli
sakredito sistemis mqone qveynebisaTvis. aRniSnuli krediti xasiaTdeba Zalian maRali procentiT da, upiratesad, misiT sargebloben is
fizikuri pirebi, romelTac komerciuli bankebi da sakredito-safinanso institutebi uars eubnebian dakreditebaze.
rogorc viciT, komerciuli bankebis aqtiuri operaciebis ZiriTad
saxeobas dakreditebis operaciebi warmoadgenen. rogorc wesi, sakredito portfelze modis komerciuli bankebis aqtivebis daaxloebiT ori
mesamedi da igia misi Semosavlebisa da saboloo finansuri Sedegis, wminda mogebis formirebis mTavari wyaro. sabanko krediti _ esaa sakredito urTierTobebis yvelaze gavrcelebuli forma, vinaidan miuxedavad
arsebuli alternativebisa, swored komerciuli banki iZleva saSualebas optimaluri odenobiT, pirobebiT da fasad miRebul iqnes finansuri
resursebi.
sabanko dakrediteba unda xorcieldebodes dakreditebis principebis mkacri dacviT. es principebi warmoadgenen dakreditebis sistemis
safuZvelsa da mTavar elements, vinaidan asaxaven kreditis mTel arss
da Sinaarss. dakreditebis principebi aseve asaxaven obieqtur ekonomikur kanonebs da ar warmoadgenen romelime komerciuli bankis subieqtur mosazrebebs.
ekonomikur literaturaSi, tradiciulad, miRebulia dakreditebis
principebis gansxvavebuli raodenobis aRiareba. maTi mniSvnelobidan
gamomdinare, SeiZleba CamovayaliboT da mokled davaxasiaToT sabanko
dakreditebis 8 principi:
307
ირაკლი კოვზანაძე, გოგი კონტრიძე - თანამედროვე საბანკო საქმე: თეორია და პრაქტიკა
1) dabrunebiToba. aRniSnuli principi gulisxmobs, rom msesxeblis mier aRebuli krediti da masze daricxuli procentebi srulad unda
iqnes dabrunebuli sakredito xelSekrulebiT gansazRvrul vadebSi.
2) vadianoba. nebisimeri kreditis gacemisas aucileblad xdeba im
vadis gansazRvra, romel vadaSic unda dabrundes krediti. aRniSnuli
vada da misi dacvis pasuxismgebloba gansazRvrulia sakredito xelSekrulebiT. Tu gaviTvaliswinebT, rom bankebi kreditebis saxiT gascemen
mozidul resursebs, romelTac dabrunebis garkveuli vada aqvT, amdenad, bankebis mier gacemuli kreditebis dafarvis vadis dacvis moTxovnas didi mniSvneloba eniWeba.
3) fasianoba. principi gulisxmobs msesxebelis valdebulebas, daabrunos ara marto aRebuli krediti, aramed gadaixados garkveuli safasuri misi sargeblobisaTvis. imisaTvis, rom bankma SeZlos moziduli
resursis fasis gadaxda, sxva saoperacio da administraciuli xarjebis
anazRaureba da garda amisa, aqcionerTaTvis sasurveli wminda mogebis
miReba, aucilebeli xdeba gacemul kreditze garkveuli fasis daweseba.
4) miznobrioba. am principis arsi isaa, rom msesxebeli valdebulia
gamoiyenos aRebuli krediti sakredito xelSekrulebaSi dafiqsirebuli miznebisaTvis, vinaidan am mizanzea damokidebuli komerciuli bankis
gadawyvetileba kreditis gacemaze, aseve dafarvis vadaze, fasze da a.S.
5) uzrunvelyofiToba. uzrunvelyofiTobis principi gulis­
xmobs komerciuli bankis qonebrivi interesebis dacvas msesxeblis mier
aRebuli valdebulebebis Seusruleblobis SemTxvevaSi. aRniSnuli
meqanizmi unda iyos iuridulad gaformebuli, raTa safrTxe ar Seeqmnas
im ekonomikuri subieqtebis resursebs (iuridiuli da fiziuri pirebi),
romelTa droebiT gasxvisebasac axdens komerciuli banki gacemuli
kreditebis saxiT.
6) diferencirebuloba. aRniSnuli principiT komerciuli banki
erTnairad ar unda udgebodes potenciur msesxeblebs. kreditis gacemisas prioriteti unda mieniWos im msesxeblebs, romelTac aqvT kredi­
tis miznobrivad aTvisebisa da droulad dabrunebis SesaZlebloba,
survili da gamocdileba.
7) kanonmdeblobasTan Sesabamisoba. aucilebelia, sakredito
garigebasaTan dakavSirebuli dokumentacia Seesabamebodes arsebul
kanonmdeblobas.
8) urTierTsargeblianoba. principi gulisxmobs, rom sakredito
garigebis pirobebi erTnairad iTvaliswinebdes rogorc komerciuli
bankis, ise msesxeblis komerciul interesebsa da SesaZleblobebs.
sabanko dakreditebis sabazo elementebSi aucileblad Sedis dakreditebis subieqtisa da obieqtis cnebebi.
vis SeiZleba ewodos dakreditebis subieqtebi? am CamonaTvalSi
Sedis nebismieri fizikuri Tu iuriduli piri da saxelmwifoc ki. dakreditebis subieqtebi SeiZleba CamovayaliboT Semdegi saxiT:
• kompaniebi;
• mcire (individualuri) mewarmeebi;
• fizikuri pirebi;
308
Tavi 13 - sabanko dakreditebis Tanamedrove sistema
• saxelmwifo organizaciebi;
• bankebi.
sabanko dakreditebis subieqtebi sakredito urTierTobebisas
gvevlinebian sxvadasxva statusiT: rogorc kreditorebis, ise msesxeblebis rolSi. kreditorebi _ es is iuridiuli da fizikuri pirebia,
romelTa fuladi saxsrebi gadadis msesxeblebis droebiT mflobelobaSi garkveuli vadiT. msesxebeli _ esaa piri, romelmac miiRo fuladi
saxsrebi droebiT sargeblobaSi da valdebulia daabrunos igi SeTanxmebul vadaSi garkveuli fasis (procenti) gadaxdiT. komerciuli banki
ekonomikuri subieqtebisgan saxsrebis mobilizaciis procesSi gvevlineba msesxeblad, xolo maTi dakreditebisas _ kreditorad. Sesabamisad, iuridiuli da fizikuri pirebi saxelmwifo bankebSi sakuTari
saxsrebis ganTavsebiT gvevlinebian kreditorebad, xolo bankebidan
saxsrebis (kreditis) miRebisas xdebian msesxeblebi.
dakreditebis obieqtSi igulisxmeba kreditis mizani, romlis
dasakmayofilebladac gaicema krediti. TiToeuli komerciuli banki
damoukideblad adgens dakreditebis obieqtebis CamonaTvals, rac,
rogorc wesi, aisaxeba mis sakredito politikasa da sxvadasxva Sida
normatiul dokumentSi. bunebrivia, dakreditebis subieqtis mixedviT,
dakreditebis obieqtebi gansxvavebulia, Tumca, ganzogadebuli saxiT
mainc SesaZlebelia maTi Camoyalibeba:
• sainvesticio proeqtebi (uZravi qonebis SeZena, teqnikuri gada­
iaraReba, rekonstruqcia);
• sabrunavi saSualebebis Sevseba;
• saangariSsworebo saxsrebis ukmarisoba;
• sasaqonlo-materialuri faseulobebi;
• saxelfaso davalianeba;
• kreditoruli davalianeba;
• samomxmareblo moTxovnebi.
sabanko dakreditebis safuZvlebidan mniSvnelovania dakreditebis
meTodebi, romlebSic moiazreba im meqanizmebis erToblioba, romel­
Tac komerciuli banki iyenebs kreditis gacemisa da dafarvisas. dakreditebis meTodebi SeiZleba dajgufdes Semdegnairad:
1) kreditis gacema erTjeradi (miznobrivi) proeqtis dasafinanseblad. am meTodis gamoyenebiT kreditebi gaicema gansazRvruli
miznebisaTvis da konkretuli vadiT. es meTodi ZiriTadia axali klientebis dafinansebis SemTxvevaSi.
2) kreditis gacema sakredito xazis gaxsniT. am SemTxvevaSi bankis mier msesxeblisaTvis dgindeba dakreditebis limiti, romelic mis
mier gamoiyeneba saWiroebis mixedviT. sakredito limitis upiratesoba
isaa, rom winaswar SeTanmxebuli vadisa da Tanxis farglebSi msesxebels
SeuZlia nebismier momentSi miiRos krediti bankTan yovelgvari damatebiTi molaparakebebisa da SeTanxmebebis gareSe. am SemTxvevaSi izogeba
rogorc msesxeblis, ise komerciuli bankis dro da SromiTi danaxarjebi. rogorc wesi, am meTodiT xdeba komerciuli bankis stabiluri da
warmatebuli msesxeblebis dafinanseba.
309
ირაკლი კოვზანაძე, გოგი კონტრიძე - თანამედროვე საბანკო საქმე: თეორია და პრაქტიკა
ekonomikuri subieqtebis dakreditebis Tanamedrove qarTuli
sistema mniSvnelovnad gansxvavdeba arcTu ise Soreuli warsulis sabanko praqtikisagan. igi xasiaTdeba bevrad ufro liberaluri sqemiT,
romlis drosac klients aqvs SesaZlebloba, airCios sabanko dawesebuleba, gaxsnas angariSi ramdenime bankSi. dakreditebis Tanamedrove
praqtikis Tavisebureba organizaciuli TvalsazrisiT isaa, rom igi agebulia ara erT Sablonze, aramed emyareba msesxeblis mxridan arCeva­nis
mravalferovnebas. mkacri sabanko konkurenciisa da informaciis xelmisawvdomobis zrdis fonze komerciuli bankebis potenciuri msesxeblebi TviTon irCeven, dakreditebis romeli formaa maTTvis yvelaze opti­
maluri.
13.2. komerciuli bankis sakredito politika
komerciuli bankis sakredito politika SeiZleba aRqmul iqnes
farTo da viwro gagebiT. farTo gagebiT komerciuli bankis sakredito politika _ esaa sabanko dakreditebis bazarze misi prioritetebisa
da miznebis, strategiisa da taqtikis gansazRvra, viwro gagebiT ki _ es
konkretuli komerciuli bankis Sida normatiuli dokumentia, romelic
gansazRvravs sakredito saqmianobis amocanebs, misi realizaciis saSualebebsa da meqanizmebs, aseve sakredito procesis principebsa da wess.
garda amisa, komerciuli bankis sakredito politika, rogorc Sida normatiuli dokumenti, qmnis komerciuli bankis sakredito saqmianobis
organizebis safuZvlebs misi strategiis Sesabamisad da warmoadgens
dakreditebis procesis mareglamentirebeli dokumentebis paketis
SemuSavebis aucilebel pirobas. sakredito politika awesebs sakredito saqmianobis filosofiur safuZvlebsa da „TamaSis wesebs“, xolo
sakredito saqmianobis danarCeni mareglamentirebeli dokumentebi _
misi realizaciis praqtikul meqanizmebs.
komerciuli bankis sakredito politikis mniSvnelobas isic warmoaCens, rom, rogorc wesi, mas SeimuSavebs umaRlesi menejmeti, aRmasrulebeli organo (direqtorati) an sakredito komiteti da amtkicebs
sameTvalyureo sabWo. ierarqiuli vertikaliT, sakredito politikis
damtkicebiT komerciuli bankis sameTvalyureo sabWo aRmasrulebel
organos uwesebs da umtkicebs dakreditebis standartebsa da kriteriumebs, romlebiTac unda xelmZRvanelobdnen bankis TanamSromlebi, aseve gansazRvravs strategiuli gadawyvetilebis mimRebi pirebis
uflebamosilebebsa da sakredito saqmianobis xarisxis, misi riskebis
marTvis kontrols.
SeiZleba iTqvas, komerciuli bankis sakredito politika _ esaa misi
sakredito strategiisa da taqtikis erToblioba. amasTan, Tuki strategia gansazRvravs komerciuli bankis ZiriTad principebs, prioritete­
bsa da miznebs sakredito bazarze, taqtika _ bankis mier Tavisi miznebis
realizaciisaTvis sakredito garigebaTa ganxorcielebisas gamoye­
310