Transcript Mid Market Monitor 2014 Hervonden optimisme

Mid Market
Monitor 2014
Hervonden
optimisme
“Sinds het begin van de financiële
crisis zien we dat banken bijzonder
terughoudend zijn met het verstrekken
van kredieten. Toen de economie
kromp was dat al uitermate lastig,
maar nu we zien dat ondernemingen
weer meer uitbreidingsinvesteringen
willen gaan doen, is het probleem
nog veel nijpender dan in de afgelopen
jaren: het zet een stevige rem
op de groei.”
ARNOUD BOOT
“Welke organisatie u ook leidt,
er werken altijd meer slimme mensen
buiten de muren van uw organisatie
dan er binnen.”
WASSILI BERTOEN
“En wat doe je als je wordt
aangevallen en je belangrijkste servers
onbereikbaar zijn en/of een deel van je
bedrijfsinformatie op straat ligt?”
DICK BERLIJN
Voorwoord
“Hervonden optimisme”
Zo zou je in een paar woorden de uitkomsten van
deze Mid Market Monitor kunnen typeren. Eindelijk
schijnt het moment daar te zijn dat onze nationale
economie daadwerkelijk herstel laat zien. Mid marketondernemingen willen gaan investeren, of het nu gaat
over innovaties, overnames, productiemiddelen of
training & opleiding van medewerkers; de mid marketbedrijven durven weer risico’s te nemen.
Het hervonden optimisme blijkt ook uit de
omzetverwachtingen: 60% van de mid marketondernemingen denkt dat hun omzet zal enigszins
stijgen in de komende 6 maanden; 10% verwacht zelfs
een “sterke stijging”.
Over de komende 12 maanden verwacht 33%
een netto stijging van het aantal medewerkers in
Nederland, terwijl 53% een stabilisatie voorziet; nog
“slechts” 14% denkt een daling te moeten noteren.
Het verwachtingspatroon aangaande mergers &
acquisitions (M&A) weerspiegelt eveneens de actieve
wind die door de mid market waait: 34% van de
respondenten verwacht in de komende twaalf
maanden te fuseren, overgenomen te worden of een
overname te doen. Een fusie of een overnameactiviteit
met een Nederlandse concurrent wordt daarbij het
meest genoemd.
Toch zijn er ook fundamentele vragen die meer en
meer actueel worden.
Zullen banken in staat en bereid zijn om in voldoende
mate de voorgenomen investeringen van de mid
market-ondernemingen te financieren? Zal de
economische groei leiden tot een reductie van de
werkloosheid of gaan we een periode van baanloze
groei tegemoet? Zal de economische groei structureel
blijken?
Dagelijks hebben een paar duizend Deloitters intensief
contact met Nederlandse mid market-ondernemingen.
We zien de enorme gedrevenheid, de aanwezige
expertise en het ondernemerschap. Daardoor kunnen
wij niet anders dan optimistisch gestemd zijn over de
toekomst van de mid market in Nederland.
Mennolt Beelen
Lid RvB
Hervonden optimisme Mid Market Monitor 2014
3
Inleiding
Voor u ligt alweer de 4e Deloitte Mid Market Monitor. Met dit
jaarlijkse onderzoek levert Deloitte u in een compact format
een reeks inzichten in ontwikkelingen binnen het mid marketsegment. Op deze wijze wil Deloitte haar bijdrage leveren aan
het succes van de Nederlandse mid market-ondernemingen1.
De Mid Market Monitor is steeds gebaseerd op
2 elementen:
•een survey onder Nederlandse mid marketondernemingen
•een interpretatie / verdieping van de onderhavige
materie door deskundigen.
In deze Mid Market Monitor leest u onder meer over:
•hoe de mid market-ondernemer het Nederlandse
economische klimaat ervaart
•wat de verwachtingen zijn op het gebied van fusies
en overnames
•welke posten de investeringsagenda beheersen
•wat er speelt aangaande financieringsvraagstukken
•wat er met de headcounts binnen de mid market
gebeurde c.q. staat te gebeuren
•ontwikkelingen binnen cybercriminaliteit
•BIG data en mid markets.
Deloitte dankt hierbij alle respondenten van deze
Mid Market Monitor hartelijk voor hun onmisbare
medewerking. Bijzondere erkentelijkheid zijn we
verschuldigd aan prof. dr. Arnoud Boot (Universiteit
van Amsterdam) en Daan Roosegaarde (Studio
Roosegaarde) die hun medewerking aan deze editie
verleenden.
1
Deloitte hanteert de definitie: bedrijven met €50 milj. - €1 mrd
jaaromzet en niet beursgenoteerd
4
Ondernemingsklimaat
Huidige ondernemingsklimaat in Nederland
70
% mid market-ondernemingen
Na jarenlange economische tegenwind schijnt 2014
dan echt het jaar te worden waarin de Nederlandse
economische groei weer in zwarte cijfers kan worden
weergegeven. 0,75% groei van het Bruto Binnenlands
Product verwacht het CPB voor dit jaar, met een
groei naar 1,25% voor 2015. Geen cijfers waarvoor
spontaan de nationale confettikanonnen uitgereden
gaan worden, maar een betekenisvolle verbetering ten
opzichte van de krimp van de voorgaande jaren is het
wel: -1,2% (2012) en -0,8% (2013).
Mid market-ondernemingen ervaren het Nederlandse
ondernemingsklimaat indicatief gunstiger dan vorig
jaar, hoewel 2/3 een wat zuinige “neutraal” antwoordt
op de corresponderende vraag; 20% deelt een “goed”
uit.
Onzekere economische tijden en een zwakke vraag
blijken - niet geheel verrassend - dominante factoren
achter de beperking op omzetgroei. Daarnaast zien we
dat een tekort aan gekwalificeerde medewerkers (26%)
en de kosten van kapitaal (16%) een rol spelen.
53
50
40
30
26
19 20
20
13
10
0
1
1
0
Zeer slecht
2013
Slecht
Neutraal
Goed
1
0
Zeer goed
1
?
2014
? = weet niet / geen mening / geen antwoord
Omzetontwikkeling komende half jaar
70
% mid market-ondernemingen
De omzetverwachting voor de onderneming over het
komende halfjaar wordt dit maal significant positiever
ingeschat dan vorig jaar: 70% verwacht een toename
(2013: 46%), 7% een afname hiervan (2013: 20%). Een
sprekend voorbeeld van het hervonden optimisme.
65
60
60
60
50
39
40
34
30
7
10
0
23
20
20
0
10
0
Sterk afnemen
2013
7
Enigszins afnemen
Gelijk blijven
Enigszins toenemen Sterk toenemen
2014
(Beperkende) factoren omzetgroei
51
Onzekere economische vooruitzichten
45
Zwakke vraag
26
Tekort gekwalificeerde medewerkers
16
Kosten kapitaal
13
Anders
11
Budgetreducties overheden
10
Kosten van grondst. / halffab. / energie
Kosten technologische ontwikkeling
9
0
10
20
30
40
50
60
% mid market-ondernemingen
Risico-inschatting cybercrime eigen
bedrijf optimisme Mid Market Monitor 2014
Hervonden
60
57
5
6
Arnoud Boot
Universiteit van Amsterdam,
faculteit Economie & Bedrijfskunde,
sectie financiering
Arnoud Boot is hoogleraar Corporate Finance
en Financiële Markten en co-director van het
Amsterdam Center for Law & Economics
aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is
tevens voorzitter van de Bankraad (DNB),
lid van de Wetenschappelijke Raad voor het
Regeringsbeleid (WRR) en Kroonlid van de
Sociaal Economische Raad (SER).
Baanloze groei?
Arnoud Boot onderschrijft het voorzichtige
herstel van de economie zoals dat eveneens in de
onderzoeksresultaten van deze Mid Market Monitor
te lezen is. Maar zal in dit herstel de zo cruciale
werkgelegenheid ook substantieel aantrekken of
krijgen we een periode van baanloze groei? Na jaren
van kostenreducties en inkrimping van de work force,
zullen ondernemingen niet uitermate terughoudend
zijn in het aantrekken van nieuwe medewerkers? En
zullen verbeterde automatiseringsprocessen en nieuwe
businessmodellen geen rem op de werkgelegenheid
zetten? Het antwoord van Boot daarop is uitermate
helder: “nee.”
Hij refereert aan de populaire interpretatie van de
klassieke Wet van Say: aanbod creëert zijn eigen vraag.
Niet helemaal letterlijk te nemen, maar mits we de
arbeidsmarkt (en de economie) goed organiseren,
wordt arbeidsaanbod vroeg of laat volledig ingezet.
“Een aantrekkende economie zal een enorme boost in
werkgelegenheid opleveren, dat is een sterke macroeconomische wetmatigheid. En arbeidsparticipatie is
in Nederland een zeer dynamische grootheid. Kijk naar
bijvoorbeeld de enorme groei in de vrouwenparticipatie
over de afgelopen 20-25 jaar. En de toegenomen
participatie van 60-plussers in de laatste tien jaar.
Wel zal er een duidelijke cultuuromslag moeten
plaatsvinden op het gebied van de arbeidsmarkt voor
ouderen. Men gaat later met pensioen, maar dan
moet er ook een mogelijkheid zijn om op latere leeftijd
van baan te veranderen. Er is meer dynamiek nodig.
En de moderne werknemer zal veel meer generieke
skills moeten hebben en moet aanzienlijk minder
“toolgericht” zijn opgeleid.”
Boot ziet wel beperkingen voor de economische groei
in Nederland. Hij noemt er twee specifiek:
•er zijn te weinig innovatieve starters
•en er zijn te weinig doorgroeiende ondernemingen.
Hervonden optimisme Mid Market Monitor 2014
7
“Veel ondernemingen zijn in
essentie weinig innovatief en
blijven onder andere door
risicomijding op dezelfde
wijze door-ondernemen,
ondanks nieuwe kansen en
bedreigingen.”
Parkeerkrasvisie
“Financiële instellingen zijn ruim voor de crisis van 2008
begonnen om hun rendementen op te poetsen door
producten en activiteiten te ontwikkelen die in essentie
aan uiteinden van risicocurves lagen. Zolang alles
normaal bleef gaf dat extra rendement, maar als het
mis zou gaan, zou het een enorme knal opleveren. Dat
werd eigenlijk nauwelijks als een belemmering gezien:
de visie binnen banken was eigenlijk dat als het mis
zou lopen, de hele financiële wereld dan al overhoop
zou liggen en het er eigenlijk niet meer toe zou doen.”
Niemand let meer op de parkeerkras als de auto total
loss is.
“Financiële markten kenmerken zich door extremen:
of ze slapen bijkans, of ze zijn hyperactief. Tot de crisis
van 2008 waren de rendementen vaak hoog en de
economische groei werd kunstmatig opgejaagd door
onder andere de subsidiëring van particulier onroerend
goed – a.k.a. de hypotheekrenteaftrek. Tot het in
één keer goed misging. In Nederland was de ellende
relatief groot om twee primaire redenen: banken en
huizenmarkt kwamen in de problemen. En als klap op
de vuurpijl bleek ons pensioen ook minder zeker dan
gedacht.”
Zeurpiet
Boot benoemt de rol die massamedia spelen in de
crisis. “Een illustratief voorbeeld daarvan betreft
Svenska Handelsbanken, een Zweedse bankengroep
met een uitermate solide financiering. De bankengroep
nam niet deel aan de rat race naar alsmaar hogere
rendementen met corresponderende hoge risico’s
die (met name via beleggingen in onroerend goed)
de Zweedse financiële crisis van begin jaren negentig
veroorzaakte - en ook de financiële crisis van 2008 maar volgende op intelligente wijze haar eigen koers.
Vlak voor de Zweedse financiële crisis schrijft de pers
8
hen zo ongeveer af: “Svenska is losing its touch”, ze
zouden veel te conservatief en te oubollig zijn”. Ook in
de Nederlandse pers zagen we dat waarschuwingen
van wetenschappers voor de (te) risicovolle producten
van banken nauwelijks serieuze aandacht kregen. “Als
niet binnen twee weken na een kritische publicatie de
economie daadwerkelijk in een crisis belandde, werd je
afgeschilderd als een zure zeurpiet econoom.”
Over risicomijding en arrogantie
“Sinds het begin van de financiële crisis zien we
dat banken bijzonder terughoudend zijn met het
verstrekken van kredieten. Toen de economie kromp
was dat al uitermate lastig, maar nu we zien dat
ondernemingen weer meer uitbreidingsinvesteringen
willen gaan doen, is het probleem nog veel nijpender
dan in de afgelopen jaren: het zet een stevige rem op
de groei. Banken staan er gewoon niet goed voor, en
we zijn er te afhankelijk van.”
En de alternatieve financieringsmogelijkheden? Bieden
onderhandse leningen of - op termijn - crowdfunding
bijvoorbeeld geen interessante mogelijkheden? Boot
ziet crowdfunding niet als echt alternatief. Ideaal om
geld op te halen voor een voetbalclub – hoe meer
beleving hoe succesvoller – maar vooralsnog te beperkt
voor de behoeften van mid market-bedrijven.
Onderhandse leningen bieden veel meer soelaas,
“maar het probleem is dat er geen goede toegankelijke
en betrouwbare kanalen zijn die dat op grote(re)
schaal bereikbaar maken. Institutionele beleggers zijn
terughoudend. Meer eigen vermogen is ook gewenst,
maar private equity partijen zitten te hoog in de boom.
Diversiteit in financieringsbronnen is wat we nodig
hebben, maar de wetgever heeft toetreding voor
nieuwkomers moeilijk gemaakt doordat de kleinsten
aan de normen van de allergrootste moeten voldoen.
Ondertussen blijven we veel te veel afhankelijk van de
bestaande grootbanken.”
Risico-inschatting cybercrime eigen bedrijf
57
60
% mid market-ondernemingen
Mergers & Acquisitions
52
50
40
33
27
30
20
16
10
6
8
2
0
Zeer laag
2013
De volgende partijen zullen daarbij waarschijnlijk
betrokken zijn:
Nederlandse concurrent
36%
business partner (bv leverancier)
21%
buitenlandse concurrent
17%
private equity
17%
Gemiddeld
Hoog
2014
Waarschijnlijkheid fusie of overname komende 12 maanden
2
9
32
% mid market-ondernemingen
Op het gebied van fusies en overnames verwachten
mid market-ondernemingen aanzienlijke activiteit:
32% voorziet “(zeer) waarschijnlijk” in de komende 12
maanden betrokken te zijn bij een fusie of overname;
2% weet dat wel zeker. Het gaat daarbij dus om
mid markets die een fusie/overname initiëren of
overgenomen worden.
Laag
39
18
Zeker niet
(Zeer) onwaarschijnlijk
Primaire drivers van M&A-activiteiten zijn bijna altijd
het bereiken van schaaleffecten (67%) of het vergroten
van de client base en de diversiteit hierin (36%), in dit
onderzoek op grote afstand gevolgd door financiële
factoren als “grotere beschikbaarheid kapitaal” (6%).
Neutraal
(Zeer) waarschijnlijk
Zeker
Wijziging aantal medewerkers in afgelopen 12 maanden
8
6
% mid market-ondernemingen
18
28
40
Sterk afgenomen
Afgenomen
Gelijk gebleven
Toegenomen
Hervonden optimisme Mid Market Monitor 2014
Sterk toegenomen
9
Rolf Visser is partner bij Deloitte
Corporate Finance. Hij adviseert
mid market-ondernemingen bij
het realiseren van transacties in
binnen- en buitenland.
Verbeterd M&A-sentiment
“Op het gebied van Mergers & Acquisitions (M&A)
overheerst optimisme. Het eerste kwartaal van 2014
liet een stijging zien van het aantal transacties dat
gedurende die periode in de Benelux is afgerond,
evenals de totale waarde hiervan. Mede als gevolg van
toenememde activiteit van private equityhuizen is de
verwachting dat deze trend zich gedurende de rest
van het jaar zal voortzetten. De ruime beschikbaarheid
van investeringskapitaal en de convergentie van
prijsverwachtingen van kopers en verkopers dragen
hiertoe bij. Interessant gegeven is het feit dat private
equityhuizen vooral geïnteresseerd zijn in mid marketondernemingen vanwege hun stevige marktpositie en
(internationale) groeipotentieel.
M&A als katalysator van groei…
Meer dan de helft van alle respondenten geeft
aan dat het realiseren van organische groei tot de
belangrijkste prioriteiten behoort. Tegelijkertijd blijkt uit
de MMM dat zwakke vraag en onzekere economische
vooruitzichten omzetgroei in de weg staan. Het is
dan ook niet vreemd dat, in tegenstelling tot eerdere
jaren, M&A weer nadrukkelijk op de agenda staat. Een
derde van de respondenten verwacht in de komende
twaalf maanden te fuseren, overgenomen te worden
of een overname te doen. Bijna driekwart van deze
respondenten ziet in geval van M&A haar concurrent of
leverancier als toekomstig partner om zodoende groei
en schaalvoordelen te realiseren.
10
…en innovatie
M&A kan ook uitstekend dienen als instrument om die
andere strategische prioriteit te realiseren: innovatie.
Het ontwikkelen van nieuwe producten en diensten
op basis van nieuwe technologieën gedijt vooral in
kleinschalige ondernemingen zonder reeds bestaande
structuren die remmend kunnen werken. Als het
echter aankomt op het grootschalig vermarkten van
innovaties, de zogenaamde roll-out, ligt er voor het
mid market-bedrijfsleven een mooie taak voor het
oprapen. Zij beschikt veelal over de noodzakelijke
managementcapaciteit en financiële middelen om
nieuw ontwikkelde producten en diensten met snelheid
in de markt te zetten. De overname van relatief kleine,
maar snel groeiende ondernemingen geeft hen
toegang tot nieuwe markten die potentieel lijken te
hebben, terwijl de risico’s verbonden aan overnames
beheersbaar blijven.
Advies
Denk bij M&A niet alleen aan de winst- &
verliesrekening van vandaag, maar vooral ook aan
die van morgen. Het realiseren van omzetgroei of
kostenreducties door overname van een concurrent kan
heel nuttig zijn, maar biedt veelal geen bescherming
tegen fundamentele veranderingen binnen de
waardeketen waarin uw onderneming zich bevindt.
Door partnerships aan te gaan met de drijvende
krachten achter deze veranderingen bent u deelnemer
in plaats van toeschouwer van de ontwikkelingen in uw
branche.”
Zeker niet
(Zeer) onwaarschijnlijk
Neutraal
HR
(Zeer) waarschijnlijk
Zeker
Wijziging aantal medewerkers in afgelopen 12 maanden
6
8
18
% mid market-ondernemingen
Eén van de gewichtigste indicatoren voor de
welvaart en het welzijn van een samenleving is de
beschikbaarheid van werk. En de afgelopen crisisjaren
hebben hun tol op dit terrein geëist. Met name
het cijfer van 687.000 werklozen (= 8,7% van de
beroepsbevolking)2 - de “gedwongen” ZZP-ers met een
miniem inkomen en de personen die zich terugtrokken
van de arbeidsmarkt niet meegerekend - springt
daarbij in het oog. Ter referentie: in 2008 bedroeg
dat aantal nog circa 300.000. In Europees perspectief
kent Nederland een grotere (relatieve) werkloosheid
dan 7 landen en laat (dus) 20 EU-lidstaten achter zich3.
De verwachting is echter dat de werkloosheid in de
komende jaren weer substantieel zal teruglopen, zoals
Arnoud Boot in deze Mid Market Monitor betoogt.
28
40
Sterk afgenomen
Afgenomen
In het beeld over de afgelopen 12 maanden valt op dat
nog steeds 36% van de mid market-ondernemingen
het aantal medewerkers zag stijgen, tegenover 24%
waar dat aantal terugliep.
Gelijk gebleven
Toegenomen
Sterk toegenomen
De verwachting voor de komende 12 maanden laat
een afname zien van het aantal mid markets dat het
personeelsbestand reduceert, ten gunste van die waar
het aantal medewerkers juist stabiliseert.
Wijziging aantal medewerkers in komende 12 maanden
0
2
14
% mid market-ondernemingen
31
53
Sterk afnemen
Afnemen
Gelijk blijven
Toenemen
Sterk toenemen
CBS, cijfers over april 2014, seizoensgecorrigeerd
2
Eurostat onderzoekspublicatie 2 mei 2014
3
Hervonden optimisme Mid Market Monitor 2014
11
45
Zwakke vraag
26
Tekort gekwalificeerde medewerkers
Cybercrime
16
Kosten kapitaal
13
Anders
11
Budgetreducties overheden
10
Kosten van grondst. / halffab. / energie
Kosten technologische ontwikkeling
9
0
10
20
30
40
50
60
% mid market-ondernemingen
In vergelijking met 2013 is de gepercipieerde bedreiging
aangaande cybercrime voor het eigen bedrijf niet
significant gewijzigd. Indicatief is het zelfs een
fractie verminderd, waarschijnlijk als gevolg van een
gewenningseffect en het feit dat het onderwerp meer
serieuze aandacht heeft gekregen in de directiekamers.
35% geeft aan dit risico als “(zeer) laag” in te schatten,
tegenover 8% die het als “(zeer) hoog” kwalificeert.
Risico-inschatting cybercrime eigen bedrijf
57
60
% mid market-ondernemingen
De Mid Market Monitor van 2013 liet zien dat de
urgentie bij beleidsmakers en politiek aangaande het
onderwerp cybercrime niet leidde tot grote onrust
bij de mid market-ondernemingen. Nadien zijn er
talloze cases gepubliceerd die de omvang van deze
problematiek nader aan de oppervlakte bracht. Reden
te meer om de meting van 2013 in 2014 te herhalen.
52
50
40
33
27
30
20
10
16
6
8
2
0
0
Zeer laag
2013
Laag
Gemiddeld
2014
Waarschijnlijkheid fusie of overname komende 12 maanden
2
9
% mid market-ondernemingen
32
39
18
Zeker niet
(Zeer) onwaarschijnlijk
Neutraal
(Zeer) waarschijnlijk
Zeker
Wijziging aantal medewerkers in afgelopen 12 maanden
12
8
6
Hoog
0
Zeer hoog
Dick Berlijn is voormalig
Commandant der
Strijdkrachten en nu senior
board advisor van Deloitte.
Hij zet zich in op het gebied
van veiligheidsvraagstukken,
strategie en internationale
samenwerking, met als
primaire expertise cyber
security.
Valkuil
De grootste – en ongetwijfeld diepste – valkuil
waar een organisatie qua cybersecurity in kan
vallen, is volgens Berlijn dat men denkt dat men
onvoldoende interessant is om gehackt te worden.
“Uiteraard ligt het voor de hand dat multinationals
met een veelheid aan intellectueel eigendom als
ASML of Urenco hun beveiliging uitermate goed
op orde moeten hebben. Maar er zijn talrijke
voorbeelden van organisaties die wellicht minder
voor de hand liggen. Denk bijvoorbeeld aan grote
ziekenhuizen met hun enorme hoeveelheden
privacygevoelige data. Daarbij is het essentieel om
ons te realiseren dat een hack slechts een deel van
de totale buit hoeft op te leveren om interessant te
zijn: adressen haal je uit de ene, andere gegevens
uit een andere, waarna de gegevens vervolgens
professioneel aan elkaar worden geknoopt om
deze maximaal te kunnen uitnutten”.
Hervonden optimisme Mid Market Monitor 2014
13
C-a-a-S
Berlijn geeft aan dat relatief oude vormen van
cybercriminaliteit als DDoS4-aanvallen en phishing nog
altijd in trek zijn bij cybercriminelen, mede als gevolg
van de laagdrempeligheid. Anderzijds zien we een
professionalisering van de cybercrimedienstverlening
met als voorbeeld Cybercrime-as-a-Service (C-a-a-S). “Je
hoeft geen super-expert te zijn, want je kunt botnets5
voor het kunnen uitvoeren van DDoS-aanvallen
simpelweg inhuren,” aldus Berlijn.
F-16, type sitting duck
Dick Berlijn vergelijkt de actuele beveiliging van het
internet met een ervaring uit zijn tijd bij Defensie: “voor
moderne gevechtsvliegtuigen als de Joint Strike Fighter
(JSF of F-35) is stealth6 een cruciale vereiste. Het is
volledig ingebakken in alle facetten van het ontwerp.
Toen in de jaren 60-70 de F-16 werd ontworpen, was
men in eerste instantie niet met deze eigenschap
bezig. De F-16 is later wel op het gebied van stealth
“gepatcht” waardoor het vliegtuig ook enige stealth
eigenschappen heeft verkregen, maar dan in zeer
beperkte mate. Zou je verder willen gaan, dan moet
je het ontwerp – dus de vorm – van het vliegtuig
aanpassen. Het effect op de luchtwaardigheid zou
echter dusdanig desastreus zijn dat het vliegtuig nooit
van een startbaan los zou kunnen komen…
Dat is vergelijkbaar met de huidige situatie van het
internet: omdat veiligheid niet een serieus integraal
onderdeel was van het ontwerp, blijven we nu constant
lekken dichten met patches, waarbij de kwaliteit van
het eindresultaat meer op een lappendeken dan op de
Hoover Dam lijkt.”
DDoS staat voor Distributed Denial-of-Service, waarbij gepoogd
4
wordt een computer(netwerk) onbereikbaar te maken voor de
(eind)gebruiker
netwerken van geïnfecteerde computers die centraal
5
aangestuurd kunnen worden
de eigenschap van het vrijwel “onzichtbaar” zijn voor
6
radarsystemen
14
Trend
Berlijn schetst een actuele trend binnen cybersecurity.
“In eerste instantie lag onze focus op preventie: het
zo onpenetreerbaar mogelijk maken van de vesting.
Uiteraard zijn we daar nog steeds mee bezig, maar
daarbij houdt het allerminst op want je moet er vanuit
gaan dat zelfs de beste beveiliging nooit volledig
voldoet; 100% veiligheid bestaat nu eenmaal niet.
Actief en nauwgezet monitoren van je netwerken is
uitermate belangrijk, om als er dan een breach is op
een zo kort mogelijke termijn te kunnen alarmeren en
de effecten hiervan te mitigeren.”
En daarmee komt Dick Berlijn op de laatste stap van de
cybersecuritycyclus: de incident respond capability. “En
wat doe je als je wordt aangevallen en je belangrijkste
servers onbereikbaar zijn en/of een deel van je
bedrijfsinformatie op straat ligt? Dan gaat het erom zo
snel mogelijk de schade te beperken, goed over het
incident naar de stakeholders te communiceren en zo
snel mogelijk weer in business te zijn. Dat gaat niet
vanzelf. Daarvoor moet je preventieve maatregelen
hebben genomen, een goede monitoring capaciteit
hebben opgebouwd en over een goed op elkaar
ingespeelde respond capaciteit kunnen beschikken.”
% mid market-onderne
Strategie / investeringen
53
Sterk afnemen
Afnemen
Gelijk blijven
Toenemen
Sterk toenemen
Mid market-ondernemingen laten weer focus op
groei zien, dat illustreert de prioriteitenlijst van de
bedrijfsstrategie over de komende 12 maanden. Zo
geeft 52% aan (mede) prioriteit te leggen bij “expansie
in bestaande markten”, 46% bij het “introduceren van
nieuwe producten / diensten” en 31% bij “expansie in
nieuwe markten”. Anderzijds scoren “kostenreductie
/ margevergroting” (49%) en “vergroten (37%) van de
productiviteit” hoog. Dit beeld vertaalt zich eveneens in
de investeringsprioriteiten.
De focus bij de investeringen op technologisch gebied
ligt voornamelijk op de “automatisering van primaire
bedrijfsprocessen” (58%), data analyse (39%) en ERP en
CRM systemen (respectievelijk 28 en 24%).
Prioriteiten bedrijfsstrategie komende 12 maanden
52
Expansie in bestaande markten
49
Kostenreductie / margevergroting
46
Introduceren nieuwe producten / diensten
37
Vergroten productiviteit
31
Expansie in nieuwe markten
24
Vergroten cash flow
23
Groeien door acquisities
Verwerven nieuw kapitaal
8
Terugdringen schulden
8
2
Anders
0
10
20
30
40
50
60
% mid market-ondernemingen
Investeringsprioriteiten komende 12 maanden
Ontwikkeling nieuwe producten / diensten
45
Aantrekken / trainen medewerkers
28
Upgrading bestaande kapitaalgoederen
27
Kapitaaluitgave (CAPEX)
27
Fusies / overnames
22
Aanschaffen compleet nieuwe kapitaalgoederen
17
Hervonden optimisme Mid Market Monitor 2014
Anders
5
15
49
Kostenreductie / margevergroting
46
Introduceren nieuwe producten / diensten
37
Vergroten productiviteit
31
Expansie in nieuwe markten
24
Vergroten cash flow
23
Groeien door acquisities
Verwerven nieuw kapitaal
8
Terugdringen schulden
8
2
Anders
0
10
20
30
40
50
60
% mid market-ondernemingen
Investeringsprioriteiten komende 12 maanden
Ontwikkeling nieuwe producten / diensten
45
Aantrekken / trainen medewerkers
28
Upgrading bestaande kapitaalgoederen
27
Kapitaaluitgave (CAPEX)
27
Fusies / overnames
22
Aanschaffen compleet nieuwe kapitaalgoederen
17
5
Anders
0
5
10 15 20 25 30 35 40 45 50
% mid market-ondernemingen
Investeringen in technologie komende 12 maanden
Automatisering primaire bedrijfsprocessen
58
39
Data analytics / business intelligence
28
ERP
24
CRM
19
Cloud computing / SaaS
9
Anders
3
Robotics
0
Nanotechnologie
0
10
20
30
40
% mid market-ondernemingen
16
50
60
70
Alexander
Olgers is
partner bij
Deloitte
Corporate
Finance.
“Er is een duidelijk herstel in het vertrouwen van
ondernemend Nederland zichtbaar. Dit wordt ook
onderschreven door uitkomsten van de Mid Market
Monitor. Hoewel de respondenten nog slechts
gematigd positief zijn over de toekomst, verwacht
ruim 70% een toename in de omzet te realiseren in het
komende halfjaar.
Dit is in lijn met de financieringsvraagstellingen die
wij momenteel begeleiden. Daar waar een aantal
jaren geleden herfinancieringen en herstructureringen
leidend waren, is er momenteel een kanteling naar
groeifinanciering. Ondanks dat Mid Market M&A
momenteel nog relatief beperkte activiteit vertoont,
zien we dat ondernemingen met een groeistrategie de
financiële slagkracht inrichten om snel overnames te
kunnen effectueren. Daarnaast zien we dat steeds meer
ondernemingen investeren om capaciteitsbeperkingen
te mitigeren bij een sterk toenemende vraag. De
zuivelindustrie is daar een levendig voorbeeld van,
met meer dan €700 miljoen aan investeringen in de
komende twee jaar.
Key to succes is echter wel het eigen huis op orde
hebben. Dit komt ook nadrukkelijk naar voren uit de
onderzoeksresultaten: de strategische focus ligt mede
op het verbeteren van operationele efficiency en
organische groei binnen de bestaande markten van de
onderneming.
Hervonden optimisme Mid Market Monitor 2014
17
Beschikbaarheid kapitaal
Uit de Mid Market Monitor blijkt dat het verwerven van
kapitaal momenteel geen speerpunt van bestuurders is.
Echter, wij merken dat de beschikbaarheid van krediet
een aandachtspunt blijft en daarom ook hoog op de
agenda’s staat.
De beschikbaarheid van krediet is onderhevig
aan verschillende invloeden. Enerzijds worden de
mogelijkheden tot kredietverlening door banken
beperkt als gevolg van regelgeving (met name Basel
III), anderzijds is de vraag naar krediet afgenomen
door de laagconjunctuur. Sterke prijsverhogingen
op krediet blijven daarom vooralsnog uit. Banken
selecteren echter wel nadrukkelijk op risicoprofiel en
schaalgrootte, waardoor met name het kleinbedrijf
wordt geraakt. Voor kredietwaardige ondernemingen
met een duidelijk strategisch plan is echter wel
degelijk financiering beschikbaar tegen competitieve
voorwaarden en condities.
Daarnaast zien wij ook de opkomst van alternatieve
financiers, voornamelijk vanuit de UK en USA. Dit zijn
onderhandse financieringen die direct bij institutionele
investeerders wordt geplaatst of via zogenaamde “Debt
Funds”. Deze partijen zijn niet gebonden aan Basel III
regelgeving en zijn in staat om een hogere leverage
ratio (schuld ten opzichte van EBITDA7) te faciliteren
met beperkte(re) convenanten.
De kosten van een dergelijke alternatieve structuur
zijn vooralsnog hoger dan reguliere bankfinanciering.
Zolang de banken die actief in Nederland zijn
financiering tegen zeer scherpe prijzen kunnen
aanbieden, zullen deze structuren het meest
interessant zijn voor ondernemingen met sterke
groeiambities of “leveraged” transacties. Echter,
er is zeer sterke concurrentie bij de institutionele
investeerders onderling om liquiditeit in Europa uit te
zetten, waardoor de verwachting is dat de kosten van
dergelijke structuren verder zullen dalen.
Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation and Amortization,
7
een maatstaf voor bedrijfswinst
18
Financieringsprocessen
Om een passende financieringsstructuur te verkrijgen
is het cruciaal om de juiste voorbereidingen te treffen.
Een goed doortimmerde financieringsaanvraag,
op het gebied van financieringsomvang, ruimte in
de faciliteiten en convenanten, heeft een hogere
slagingskans bij financiers en zorgt er tevens voor
dat het risicoprofiel van de onderneming op de juiste
manier wordt geïnterpreteerd, wat bijdraagt aan een
verbetering van de voorwaarden en condities.
Tevens zijn er sinds de kredietcrisis minder banken
actief dan voorheen, die bovendien minder
financiering per individuele klant willen faciliteren
vanwege risicospreiding. Dit heeft tot gevolg dat
een financieringsaanvraag bij meer banken zal
moeten worden neergelegd, waaronder mogelijk
ook buitenlandse banken en alternatieve financiers.
Daarnaast zien we een duidelijke trend van bilaterale
financiering naar clubfinanciering. Dit maakt het
financieringsproces vandaag de dag complexer en
uitdagender dan in de periode voor de kredietcrisis.
Advies
Ons advies luidt dan ook: zorg voor een goed
onderbouwde financieringsaanvraag met een adequaat
commitment in looptijd en structuur en sondeer deze
bij meer partijen dan in de finale structuur noodzakelijk
zullen zijn.”
Wassili Bertoen is mede-oprichter van
Deloitte Innovation en director Deloitte
Center for the Edge Europe. Deloitte
Innovation is de Deloitte incubator
voor nieuwe producten, diensten
en businessmodellen. Het Center
for the Edge helpt senior executives
zich bewust te worden van nieuwe
businessmodellen die op het punt van
doorbreken staan en deze kansen te
vertalen naar business voor hun bedrijf.
Innovatie is meer dan ooit een must voor de
Nederlandse mid markets. Door de opkomst
van nieuwe technologieën kunnen succesvolle
businessmodellen op korte termijn naar de afvalbak
worden verwezen. Tegelijkertijd ontstaan er door
deze technologieën mogelijkheden die eerder
volstrekt onrealistisch waren. Denk bijvoorbeeld aan
nanotech-vezels die onmogelijk vuil opnemen, en de
impact daarvan op stomerijen, witgoedfabrikanten
en wasmiddelenproducenten. Of de nieuwe
productiemogelijkheden van 3D-printing voor onder
meer voedsel en woningen; complete schakels in de
supply chain worden overbodig.
Hervonden optimisme Mid Market Monitor 2014
19
We zijn geneigd te denken dat het niet zo’n vaart
zal lopen. Het is voor veel bedrijven verleidelijk om
een nieuwe trend af te doen als “charmant” of nog
“inferieur”. Maar dat zeiden we begin jaren negentig
ook over digitale fotografie en recent nog over
Airbnb of lokale energieopwekking. Wat gisteren nog
toekomstmuziek leek, kan morgen de nieuwe realiteit
zijn. Digitale technologieën ontwikkelen zich doorgaans
niet lineair, maar exponentieel. Het duurt even voordat
een nieuwe technologie doorbreekt, maar als het
gebeurt, gaat het razendsnel.
3 Van efficiëntie naar schaalbaar leren
Binnen veel organisaties ligt de focus nog op
standaardisering en het vergroten van de efficiëntie
van bestaande processen. Continue innovatie is echter
de enige manier om het hoofd te bieden aan continue
disruptie. Dat vraagt om een omgeving waarin talent
de ruimte krijgt om te leren, te experimenteren
en netwerken te bouwen buiten traditionele
organisatiehiërarchieën om. Diegene met een
businessmodel dat gericht is op snel leren en aanpassen
wint. Bol.com optimaliseert haar website continu.
Hoe maakt u uw eigen organisatie toekomstbestendig?
Wassili Bertoen benoemt – in navolging van John Hagel
van het Amerikaanse Center for the Edge in Silicon
Valley – drie factoren die het verschil maken in tijden
van technologische disruptie. Samen vormen zij de Big
Shift die op dit moment gaande is in het bedrijfsleven:
een fundamentele verandering in businessmodellen.
Wat deze drie succesfactoren verbindt, is de “power of
pull”: het vermogen om snel de juiste mensen, kennis
en resources aan te trekken om in te spelen op nieuwe
kansen en uitdagingen. Vaak bevinden die kansen zich
aan de rand van de huidige business, buiten het zicht
van dagelijkse processen. Sta daarom tijdig stil bij de
impact van nieuwe technologieën op uw organisatie en
exploreer nieuwe of aangepaste businessmodellen.”
1 Van kennis-”stocks” naar kennisstromen
“Welke organisatie u ook leidt, er werken altijd meer
slimme mensen buiten de muren van uw organisatie
dan er binnen. Maak daar gebruik van. De succesvolle
organisatie van de toekomst teert niet op de
beschikbare kennis van haar eigen medewerkers, maar
mengt zich in externe kennisstromen. Denk daarbij
aan start-ups, innovatieve samenwerkingspartners en
crowdsourcing. Juist in een open netwerkomgeving
komen nieuwe en succesvolle businessmodellen tot
stand.
Innovatiekracht van mid markets
Wassili Bertoen schat het innovatievermogen van mid
market-ondernemingen hoog in. “Deze ondernemingen
hebben natuurlijk minder resources dan multinationals
om te innoveren. Maar ze kunnen wel sneller een
cultuuromslag realiseren. En ze hebben geen last
van de waan van de dagelijkse beurskoersen. En ten
opzichte van het kleinbedrijf en start-ups zullen ze door
hun track record bovendien vaak beter in staat zijn om
bijvoorbeeld kapitaal te verwerven.”
2 Van mankracht naar digitale kracht
Alles wat digitaal kan worden, wordt digitaal. En omdat
digitale technologieën elkaar steeds meer versterken,
groeien de mogelijkheden exponentieel. Denk aan
muziek (Spotify), Taxi’s (Uber), Hotels (Airbnb), car
rental / sharing (Snappcar), 3D-printing (HEMA),
robotics, artificial intelligence, sensoren, zelfrijdende
auto’s en andere technologieën. Start-ups met maar
een paar medewerkers kunnen dankzij hun digitale
kracht gevestigde bedrijven op hun grondvesten doen
schudden.
Partnerships
“Wat cruciaal is in deze tijd, is het denken en handelen
in partnerships. Het Center for the Edge Europe
werkt zelf bijvoorbeeld nauw samen met onder meer
Singularity University. Amerikaanse (oud-)kopstukken
van Singularity University, zoals Peter Diamandis, Dan
Barry en Neil Jacobstein, brachten het afgelopen jaar
al een bezoek aan Deloitte. In exclusieve Executive
Edge sessies gingen zij met Nederlandse executives
in gesprek over de mogelijkheden van nieuwe
technologieën, zoals robotics en artificial intelligence.
Een mooi voorbeeld van succesvolle innovatie waarbij
mid market en grootbedrijf samenwerken, zijn de
partnerships van Daan Roosegaarde, een ondernemer
annex kunstenaar annex pionier die de ultieme
verpersoonlijking is van het woord “innovatie”. Hij is
20
met zijn bedrijf “Studio Roosegaarde” de ontwerper
van een reeks van inspirerende projecten. En altijd in
partnership. Bijvoorbeeld met bouwer Heijmans waarin
Roosegaarde met het idee en het eerste concept kwam
en Heijmans de realisatie en opschaling voor haar
rekening neemt: de Smart Highway. Hierin wordt door
de ontwikkeling van een bijzondere verf de energie
van de zon opgeslagen, om deze ‘s avonds weer in de
vorm van licht af te geven. De belijning van de snelweg
reflecteert dan niet alleen, maar wordt zelf een actieve
lichtbron.
Aanzienlijk pikanter is “Intimacy 2.0”: een high tech
jurk gemaakt van onder andere smart e-foils, waarvan
de mate van transparantie verandert op basis van de
hartslag.
Een volgend project wordt “SMOG”: voor een park in
Beijing wordt een enorme luchtfilterinstallatie onder
een kunstwerk gebruikt om een oase van schone lucht
in deze sterk vervuilde stad te creëren. De opgevangen
koolstof wordt gebruikt om ringen te produceren, die
een deel van het project financieren. Ook dit project
zal met meerdere partnerships worden gerealiseerd.
Dat is de nieuwe werkelijkheid voor groot-, midden- en
kleinbedrijf.”
Een belangrijke filosofie van Daan Roosegaarde is
daarbij wel zijn MAYA-doctrine: Most Advanced,
Yet Acceptable. Vrij vertaald: creëer een product
dat zo geavanceerd en vooruitstrevend is als
technisch mogelijk, maar dat tevens nu acceptabel
is voor je doelgroep, in termen van bijvoorbeeld de
inpasbaarheid in hun leven.
Hervonden optimisme Mid Market Monitor 2014
21
19
Cloud computing / SaaS
9
Anders
BIG data
3
Robotics
0
Nanotechnologie
0
10
20
30
40
50
60
% mid market-ondernemingen
Wereldwijd is er een steeds grotere hoeveelheid
data beschikbaar en neemt de snelheid waarop deze
wordt verzameld toe. Deze gegevens komen al lang
niet meer uit alleen de gebruikelijke databases, maar
in toenemende mate uit GPS-systemen, smartphone
apps en allerlei social media applicaties. De gestaag
voortschrijdende digitalisering van onze samenleving
en de vraag naar nieuwe (business-)inzichten voeden de
interesse in BIG data.
Ook binnen mid market-ondernemingen zien we deze
trend terug. 50% van deze bedrijven benut BIG data /
datamining technieken al “enigszins”, terwijl een kleine
groep – 9% groot – deze al “in hoge mate” in zet.
Gebruik data analytics/ data mining
% mid market-ondernemingen
9
41
50
Niet / nauwelijks
Enigszins
In hoge mate
BIG data staat niet alleen voor de enorme hoeveelheid
data die wereldwijd beschikbaar is, maar ook voor
de snelheid waarmee deze groeit en de cumulerende
complexiteit ervan. In deze enorme stapel gegevens
zit een schat aan relevante informatie verborgen, maar
het wordt door de genoemde hoeveelheid, groei
en complexiteit steeds ingewikkelder om de juiste
informatie hieruit te destilleren. Daarvoor zijn onder
andere algoritmes, statistische methodes en een
flinke hoeveelheid computerrekenkracht nodig. Die
leggen correlaties bloot en kunnen op basis daarvan
22
nauwkeurige voorspellingen doen over bijvoorbeeld
markttrends of inefficiënties in bedrijfsprocessen
blootleggen. Het boven water halen van de juiste
informatie is een ontwikkeling die analytics wordt
genoemd, een vaak gehoorde term in combinatie met
BIG data. Analytics wordt uiteraard al toegepast op de
meer traditionele databronnen, maar de combinatie
met BIG data zal de mogelijkheden enorm vergroten.
Analytics kan worden gezien als een soort “next
gen” van de meer traditionele business intelligence
technieken uit de jaren 90. Waar business intelligence
gebruik maakt van descriptieve statistische methoden,
gaat analytics een stap verder door onder andere
gebruik te maken van inductieve statistische
procedures. Typische voorbeelden van descriptieve
grootheden zijn gemiddelden en standaarddeviaties,
inductieven zijn bijvoorbeeld regressies en correlaties.
Daardoor wordt het mogelijk om tot dusver
onzichtbare verbanden te leggen die bijvoorbeeld
causaliteiten blootleggen en gebruikt kunnen worden
bij het voorspellen van consumentengedrag of het
optimaliseren van productieketens.
BIG data bestaat doorgaans uit een scala aan
gegevenstypen, waardoor de complexiteit ervan verder
toeneemt. In tegenstelling tot traditionele business
intelligence dat stringent gestructureerde data vereist,
worden bij BIG data verschillende datatypen benut.
Dat betekent dat traditionele gegevens uit bijvoorbeeld
Excel/Access, SAP, Exact of Oracle kunnen worden
gecombineerd met bijvoorbeeld Tweets, output van
sensoren, gevolgde routes van consumenten in winkels,
YouTube-uploads, foto’s… De lijst is even veelvormig
als lang.
Doordat gebruik wordt gemaakt van grote
hoeveelheden data en probalistische modellen hoeft de
datakwaliteit niet aan de hoogste eisen te voldoen; het
aloude “garbage in, garbage out” principe gaat hier in
duidelijk verminderde mate op.
BIG data analyses leveren vaak karrenvrachten aan
complexe inzichten op. Een belangrijk onderdeel is
dan ook het voor het management inzichtelijk maken
van de resultaten zodat deze uiteindelijk daadwerkelijk
kunnen resulteren in bedrijfsmatige verbeteringen. Vaak
gebeurt dit op interactieve wijze: zo realiseerde Deloitte
onlangs een project waar het topmanagement van een
groot vervoersbedrijf onder andere via een landkaart
locaties kon aanklikken en zien hoe deze relatief
presteerden, om zo adequate besluiten te kunnen
nemen over de sluiting van een aantal hiervan. Intuïtief
en krachtig, maar voor wie werkelijk “the state of the
art” op dit terrein zoekt vindt dat in de Deloitte HIVE.
Het acroniem “HIVE” staat voor Highly Immersive Visual
Environment: Deloitte cliënten kunnen daarin via grote
touch screens hun eigen data interactief benaderen.
BIG data heeft de eigenschappen om in de komende
jaren alleen maar veel invloedrijker te worden:
de hoeveelheid beschikbare relevante data voor
ondernemingen groeit explosief, de tools om er de
spreekwoordelijke chocolade van te maken zullen
gelijke tred houden en in bijzonder veel markten neemt
de factor concurrentie alleen maar toe. Mede daardoor
zal de toepassing van deze technieken binnen mid
market-ondernemingen in de komende jaren in forse
mate toenemen.
Hervonden optimisme Mid Market Monitor 2014
23
Verantwoording
Het kwantitatieve veldwerk voor de Deloitte Mid
Market Monitor 2014 is in februari en maart 2014
gerealiseerd via een online enquête. In totaal hebben
127 bedrijven geparticipeerd. De interpretaties en visies
zijn opgetekend in april – juni 2014.
De verdeling van de omvang van de ondernemingen
in dit onderzoek gemeten in aantallen werkzame
personen (fte’s):
< 50
6%
50 – 99
11%
100 – 199
24%
200 – 499
31%
500 – 999
18%
> 1.000
10%
De functies van de respondenten van het onderzoek
kunnen als volgt worden ingedeeld:
CFO / fin. directeur
57%
CEO / alg. directeur
27%
DGA
10%
anders
6%
In deze rapportage staat “?” in de grafieken voor “weet
niet / geen mening / antwoordweigering”. Statistische
toetsen in deze rapportage zijn uitgevoerd met een
betrouwbaarheid van 95%.
24
Contact
Contact
[email protected]
06 1509 2683
Gera Hamer
Gert de Best
Regiomarktleider
Noord Oost Nederland
Regiomarktleider Noord West Nederland
[email protected]
[email protected]
06
1509 2683
06 5585 3577
Gert de Best
Gera Hamer
Tonvan
van
Abeelen Noord West Nederland
Regiomarktleider
Ton
Abeelen
Regiomarktleider
Noord
OostNederland
Nederland
RegiomarktleiderZuid
Zuid West
[email protected]
Regiomarktleider
[email protected]
[email protected]
[email protected]
06
5585 3577
1509
2683
062127
2127
2025
0606
2025
Ton van Abeelen
Gert
Best
Gert
dede
Best
Hans
Leverman
Regiomarktleider
Zuid West Nederland
Regiomarktleider
Regiomarktleider
Noord
Nederland
RegiomarktleiderNoord-Holland
MiddenWest
Nederland
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
06 2127 2025
0606
3577
5585
3577
065585
5585
3046
HansLeverman
Leverman
Hans
Ton
van Abeelen
Maurice
Franssen Midden Nederland
Regiomarktleider
Regiomarktleider Midden
Noord
Regiomarktleider
Zuid
Nederland
Regiomarktleider
Zuid West
Oost Nederland
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
5585
3046
0606
5585
3046
06
06 2127
5574 2025
7016
Deen Sonneveldt
Maurice Franssen
Regio
HansZuid-Holland
Leverman
Regiomarktleider Zuid Oost Nederland
[email protected]
Regiomarktleider Midden Nederland
[email protected]
[email protected]
5134 9490
06 5574 7016
06 5585 3046
30
Maurice Franssen
Regiomarktleider Zuid Oost Nederland
[email protected]
06 5574 7016
30
Hervonden optimisme Mid Market Monitor 2014
25
Dick Berlijn
senior board advisor Deloitte
[email protected]
06 1312 1136
Wassili Bertoen
director Deloitte Center
for the Edge Europe
[email protected]
06 2127 2293
Maurice
Fransen
Randy
Jagt
senior manager
Consulting
director
DeloitteDeloitte
Consulting
(analytics / BIG data)
Strategy
[email protected]
[email protected]
2025 0178
2449
06 1098
Deloitte
Wilhelminakade 1
Postbus 2031
3000 CA Rotterdam
www.deloitte.nl
Alexander Olgers
partner Deloitte Corporate Finance
[email protected]
06 1234 2795
Rolf Visser
partner Deloitte Corporate Finance
[email protected]
06 1509 2637
Kijk voor een Deloitte kantoor bij u
in de regio op www.deloitte.nl
26
Deloitte refers to one or more of Deloitte Touche Tohmatsu Limited, a UK private company limited by guarantee, and its network of
member firms, each of which is a legally separate and independent entity. Please see www.deloitte.nl/about for a detailed description of
the legal structure of Deloitte Touche Tohmatsu Limited and its member firms.
This communication is for internal distribution and use only among personnel of Deloitte Touche Tohmatsu Limited, its member firms,
and their related entities (collectively, the “Deloitte Network”). None of the Deloitte Network shall be responsible for any loss whatsoever
sustained by any person who relies on this communication.
© 2014 Deloitte The Netherlands
2301 102320
Deloitte provides audit, tax, consulting, and financial advisory services to public and private clients spanning multiple industries. With a
globally connected network of member firms in more than 150 countries, Deloitte brings world-class capabilities and high-quality service
to clients, delivering the insights they need to address their most complex business challenges. Deloitte has in the region of 200,000
professionals, all committed to becoming the standard of excellence.
Iemand die u
scherp houdt?
Scherp blijven, afstand nemen en er
bovenop zitten. Deloitte kan door
middel van data-analyse inzichten
verkrijgen. Inzichten die u helpen
de juiste keuzes te maken.
www.stateofthestate.nl
© 2014 Deloitte The Netherlands