Transcript Heijmans Innovatieverslag

Heijmans
Innovatieverslag
NIEUW, NIEUWER, NIEUWST
Innovatieverslag
3d print house - Amsterdam
2
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
Titel hoofdstuk
Innovatieverslag
Titel hoofdstuk
In Holland
staat een geprint huis
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
3
Innovatieverslag
Titel hoofdstuk
“Het is altijd een balans
tussen George Orwell en
Leonardo da Vinci.”
* Daan Roosegaarde
4
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
*
Innovatieverslag
Titel hoofdstuk
Inhoudsopgave
DNA van vernieuwing
Profiel Heijmans
Smart energy
10
Smart materials
15
Begrippen en afkortingen
6
7
13
Smart mobility
18
Smart space
21
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
5
Innovatieverslag
DNA van vernieuwing
DNA van vernieuwing
Tientallen jaren geleden ontwikkelden we met partners
dubbellaags ZOAB, een destijds zeer vernieuwend
asfalt­type. In 2013 liet Heijmans weer zien toonaangevend te zijn op vlak van vernieuwing. Of het nu gaat om
een interactief fietspad, een afbreekbare buis voor
nutsvoorzieningen of een composieten sluisdeur.
Heijmans bedacht, ontwikkelde en paste toe. Een unieke
combinatie van idee en realisatie. Net als 10 jaar geleden
met dubbellaags ZOAB. Net als 90 jaar geleden toen
Heijmans startte als stratenmaker en al snel zijn grenzen
verlegde.
Zonder vernieuwing geen verbetering of vooruitgang.
Innovatie is cruciaal voor verbetering, kennisontwikkeling,
creativiteit en groei. Het is de bundeling van activiteiten
die leidt tot ‘beweging’ in een onderneming. Beweging in
groei, nieuwe ideeën en cultuur. Het gaat dus niet alleen
om de ‘grote’ ideeën, toptechnologie en vooraanstaande
kennis, maar ook om partnerschap en ondernemerschap,
om verwondering en verandering. Zien waar de markt
naar beweegt, waar je met co-makers kunt samenwerken
en wat onze klanten beweegt. Combinaties maken tussen
markten, producten en ideeën. Die beweging is voor ons
van levensbelang, zit in onze cultuur en maakt van
innovatie een strategisch motief.
Onze innovatie richt zich op een aantal gebieden en is niet
alleen gebonden aan de weginfrastructuur:
• Ten eerste ‘smart materials’ ofwel slimme en alternatieve materialen voor de realisatie van gebouwen en
infrastructuur. Materialen die minder of geen aanspraak maken op fossiele brandstoffen, duurzaam zijn
te onderhouden en lichter, efficiënter of hanteerbaarder zijn toe te passen.
• Ten tweede ‘smart energy’: energieoplossingen die
uitgaan van veelal decentrale en groene energieopwekking en -distributie.
• Tot slot ‘smart mobility’: ideeën die geen extra druk
leggen op de infrastructuur en netwerken, maar de
capaciteit ervan vergroten door het gebruik te
verslimmen.
Voor je ligt ons innovatieoverzicht van 2013, met daarin
een overzicht van de belangrijkste innovaties van het
afgelopen jaar en de doorontwikkeling van bestaande
innovaties. Eerder, in 2011 en 2012 verschenen ook al
jaaroverzichten. Deze zijn te vinden op onze website,
www.heijmans.nl.
Zonder vernieuwing
geen verbetering of
vooruitgang
6
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
Innovatieverslag
Titel hoofdstuk
PROFI EL H EI JMA N S
Slimmer en efficiënter
maken van de bouw
Muziekpaleis Vredenburg, Utrecht
Visie
In 2020 is bouwen nog steeds een vak: iets dat kennis en
kunde vereist. Maar meer dan ooit wordt dit vak in 2020
niet meer bepaald door het ‘maken’, maar door het
‘bedenken’. En de klanten die deze producten en diensten
afnemen zijn niet meer alleen gedreven door bezit, maar
steeds vaker door het delen van bezit. Of het nu wonen,
werken of verbinden betreft. Heijmans bouwt aan de
ruimtelijke Contouren van Morgen. Deze contouren
worden meer en meer bepaald door het schaarser worden
van ruimte, grondstoffen en andere resources. Dat vergt
verandering, creativiteit en integratie van systemen.
Ruimtelijke oplossingen van morgen gaan niet zozeer
over meer en groter, maar over slimmer en efficiënter.
Missie
Het is onze missie om een voortrekkersrol te vervullen in
het slimmer en efficiënter maken van de bouw door
duurzaamheid toe te passen in de samenwerkingen die
we aangaan, de processen die we doorlopen en de
producten die we realiseren. Wij nemen hierbij de
verantwoordelijkheid om verandering en innovatie te
realiseren, partnerships aan te gaan en klanten zo van de
beste inzichten te voorzien. Teneinde de op margegroei
gefocuste strategie te realiseren en continueren, streeft
Heijmans op termijn naar een EBIT-marge in de
realiserende sectoren van tussen de 3 en 4%. In de
ontwikkelende sectoren, met name Vastgoed, is de
streefmarge circa 8%.
Strategie en ambitie 2012-2016
Ons doel is om de beste en daarmee meest vernieuwende
onderneming in onze sector te worden. Dat bereiken we
door te sturen op continue verbetering van onze kernactiviteiten via bundeling van inkoopkracht, eenduidigheid in
commercie en tendermanagement en uitmuntend
projectmanagement. Daarnaast zullen wij ons marktaandeel in bestaande markten verder vergroten door kwaliteit
toe te voegen en in nieuwe markten aan positie winnen
door te innoveren, om deze ambitie te realiseren.
Toegevoegde waarde
Heijmans onderscheidt zich door vroegtijdig in het
ontwerpproces samen met partners oplossingen te
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
7
Innovatieverslag
bedenken en deze vanuit de integratie van kennis en
kunde te realiseren en te onderhouden. Ons werk begint
aan de tekentafel en strekt zich steeds vaker uit tot beheer
en onderhoud. Wij combineren high tech kennis en
creativiteit tot vernieuwende producten en concepten die
we breed toepassen. Met telkens een andere lokale
verschijningsvorm, maar allemaal vanuit dezelfde
expertise bedacht. Heijmans positioneert zich als een
uitgesproken vernieuwende speler in de markt.
Heijmans
gaat terug
tot het jaar
1923
8
Profiel heijmans
Marktgebieden en thema’s
Heijmans richt zich op een drietal gebieden: wonen,
werken en verbinden. Binnen die gebieden zijn we actief
in diverse marktsegmenten zoals landelijke en regionale
infra, water, zorg, enzovoorts. Heijmans is georganiseerd
in een vijftal bedrijfsstromen, te weten Vastgoed en
Woningbouw (wonen), Utiliteit (werken), Wegen en Civiel
(verbinden). Alle bedrijfsstromen worden centraal
aangestuurd zodat samenwerking, synergie, schaal,
kennis en kunde optimaal benut worden. Daarnaast zorgt
het geheel aan activiteiten voor een integrale propositie
aan klanten, van idee tot realisatie, onderhoud en service.
Deelgebieden innovatie
Onze innovatie richt zich op een aantal gebieden. Ten
eerste ‘smart materials’ ofwel slimme en alternatieve
materialen voor de realisatie van gebouwen en infrastructuur. Dit zijn materialen die minder of geen aanspraak
maken op fossiele brandstoffen en lichter, efficiënter of
hanteerbaarder zijn om toe te passen.
Ten tweede smart energy: energieoplossingen die uitgaan
van veelal decentrale en groene energieopwekking en
distributie. Tot slot smart mobility. ideeën die geen extra
druk leggen op de infrastructuur, maar de capaciteit ervan
vergroten door het gebruik te verslimmen.
Geschiedenis
Samenwerking
De historie van Heijmans gaat terug tot het jaar 1923,
toen Jan Heijmans in Rosmalen zijn stratenmakersbedrijf
startte. In die tijd was Heijmans al vernieuwend door als
één van de eersten te starten met bitumineuze wegverhardingen. De naoorlogse wederopbouw geeft hem volop de
kans te groeien, door het herstellen en aanleggen van
wegen en vliegvelden. De eerste bedrijfsovername is in
deze periode een feit en markeert het begin van een
enorme groei en veelzijdigheid. In 1993 krijgt Heijmans
een notering aan de Amsterdam Exchanges. Daarmee
boort het bedrijf een nieuwe bron van kapitaal aan, die
verdere groei en overnames mogelijk maakt. De koers van
de onderneming is vanaf medio 2008 ingrijpend
gewijzigd en kent tegenwoordig een sterke focus op
toegevoegde waarde vanuit de integraliteit van bedrijfsonderdelen. Door elke dag de processen en efficiency te
verbeteren, financieringsverhoudingen te verbeteren en te
desinvesteren creëert Heijmans ruimte om vernieuwende
ideeën te lanceren en kleur te bekennen in de markt. De
Smart Highway is daarvan een goed voorbeeld.
Heijmans is via verschillende samenwerkingen verbonden aan high tech partners, startende ondernemers, de
creatieve sector en onderwijs. Op al deze wijzen probeert
Heijmans ideeën te verzamelen en gezamenlijke
ontwikkeling te realiseren. Wij zijn overtuigd van deze
aanpak, want uiteindelijk innoveer je niet alleen. Samen
zie je meer en kun je meer. Wij werken daarvoor met veel
verschillende partners samen, zoals bedrijven, wetenschappers, ideeënmakers, enzovoorts.
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
Proces- en productinnovatie
Vernieuwing verloopt via verschillende lijnen. Met
partners of autonoom. Als nieuw product of als nieuwe
manier van werken of samenwerken. In dit verslag komen
beide aan bod.
Trends en impact
Singularity is een verzamelterm voor allerlei technolo­
gische veranderingen, zoals biotechnologie, nanotechnologie, artificial intelligence, robotica, nieuwe
Innovatieverslag
energiesoorten, ruimtevaart en 3D printers. De combinatie
van technologieën is vernieuwend en leidt tot een radicale
verandering van gedrag. Uiteindelijk zullen machines
namelijk slimmer zijn dan mensen. Dit leidt ook weer tot
nieuwe uitdagingen. Zoals: hoe combineer je deze
techniek in fraai design? Hoe zorgen we ervoor dat
techniek ook mooi en hanteerbaar blijft? Technologie, laat
staan een combinatie van meerdere technologieën, werpt
echter ook barrières op. Zo is het vervangen van menselijk
handelen door robots voor velen nog moeilijk te aanvaarden. Het is juist de uitdaging voor een bouwer als
Heijmans om de combinatie van technologie zodanig toe
te passen, dat een aantrekkelijk design en gebruikersgemak ontstaat.
Maatschappelijke impact
Technologie en innovatie hebben grote gevolgen voor de
manier waarop we met ruimte, grondstoffen en energie
omgaan. Innovatie en duurzaamheid kun je daarom niet
los zien van elkaar. Klanten vragen om oplossingen die
daarop inspelen. Grondstoffen en fossiele brandstoffen
raken op en het ruimtegebruik staat onder druk. Het zijn
uitdagingen die alleen door vernieuwing zijn op te
Profiel heijmans
lossen; facetten waarin een bouwer bij uitstek het
verschil kan maken. Daarbij is het niet genoeg om
verbetering van de eigen processen en toeleveranciers
op te pakken, maar moeten we de lat op elk gebied
simpelweg veel hoger leggen. Alleen partijen die
daadwerkelijk bijdragen aan het oplossen van ruimte­
lijke vraagstukken, die iets toevoegen in plaats van
onttrekken, zijn in staat gebruikers echt tevreden te
stellen. Dat is onze visie op onze maatschappelijke
impact en de vernieuwing die daarvoor nodig is.
Iets toevoegen in plaats van onttrekken; dat bereiken we
door gebouwen energie op te laten leveren, in plaats van
energie te gebruiken. Of in gebiedsontwikkeling: door
natuur toe te voegen en materialen volledig te hergebruiken, in plaats van ruimte in te nemen en materialen
te onttrekken. Bovendien kan het toevoegen van
trendsettende techniek de leefomgeving veraangenamen, het gebruik versimpelen en het energieverbruik
doen dalen. Dit laatste speelt bij uitstek in op de trend
van singularity, waarin uitdagende techniek, fraai design
en gebruiksvriendelijkheid samen komen.
Ruytenburch, Vlaardingen
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
9
Innovatieverslag
Titel hoofdstuk
S M A RT EN ERGY
Van energievragend
naar energieleverend
Airjet sealing, A59
Trends:
•
•
•
•
Van energievragend naar energieleverend
Decentrale energievoorzieningen
Geïntegreerde techniek
Informatievoorziening steeds consumentgerichter
BREAAM certificaat Enexis
Het door Heijmans gerealiseerde regiokantoor van Enexis
in Maastricht is bekroond met het BREEAM-NL Excellent
certificaat. Dit is het eerste BREEAM-certificaat voor een
Heijmans-project met de kwalificatie vier sterren.
BREEAM-NL is een internationale beoordelingsmethode
om de duurzaamheidprestatie van gebouwen te bepalen.
BREEAM kijkt niet alleen hoe duurzaam het gebouw is,
maar gaat verder. Het kijkt naar materiaalgebruik,
energiegebruik én naar de leefbaarheid van het gebouw
en de omgeving, met als doel gebouwen te analyseren en
verbeteren.
Aan het verkrijgen van een BREEAM certificaat zijn
strenge voorwaarden gekoppeld. Het regiokantoor in
Maastricht heeft als waardering 4 sterren, ofwel Excellent,
10
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
op basis van Nieuwbouw 2010 v2.0 en daarbij een score
behaald van 76,38%. Het complete certificatieproces is
onder verantwoordelijkheid van Heijmans uitgevoerd. De
vereiste punten zijn onder meer gehaald door het kantoor
zeer goed te isoleren. Daarnaast is in totaal 2.100 m2 aan
PV-panelen (zonnepanelen) geïnstalleerd om het gebouw
energieneutraal te kunnen gebruiken. Verder heeft
Heijmans bewezen een duurzame bouwer te zijn doordat
alle bouwplaatscredits (inclusief afval gerelateerde
credits) zijn behaald.
Fl-ex House
Heijmans Utiliteit is sinds begin 2010 als partner
betrokken bij de realisatie van de Wijk van Morgen in
Heerlen en ondersteunt studenten bij het uitwerken van
nieuwe, milieuneutrale technische installaties. Het Fl-ex
house is een duurzaam, flexibel en energetisch gebouw,
waarbinnen energiestromen zo optimaal mogelijk worden
benut. Er wordt toegepast onderzoek verricht naar
domotica en in die hoedanigheid is het gebouw een
‘onderzoeksgebouw’. Door het gebruik van flexibele
wanden kunnen desgewenst diverse indelingen worden
Innovatieverslag
gemaakt. Zowel in de idee- als in de ontwikkelfase van de
levensloopbestendige woning zijn leerlingen van het mbo
en studenten van het hbo betrokken. Voor hen is De Wijk
van Morgen het ultieme leerwerkbedrijf, waar met zestig
bedrijven uit de regio intensief wordt samengewerkt.
Energiereductie woningen Voerendaal
Heijmans gaat circa 380 huizen van de Woningstichting
Voerendaal met een energielabel minder dan C renoveren
en op minimaal het niveau van energielabel C brengen.
Nadat Heijmans een pilot met 40 woningen van de
corporatie succesvol had uitgevoerd, heeft Woning­
stichting Voerendaal de opdracht voor nog eens 380
huizen nu ook aan Heijmans gegund. De pilot was
onderdeel van het programma ‘Meer met Minder in
Voerendaal’. Woningstichting Voerendaal heeft om en
nabij 700 huizen met een energielabel minder dan C. De
contractwaarde is circa € 2 miljoen en de werkzaamheden
worden medio 2015 afgerond. Het werk maakt deel uit
van het programma ‘Meer met Minder’, waaraan
Woningstichting Voerendaal zich als lid van corporatievereniging Aedes heeft gecommitteerd. Dit programma
voorziet in het verbeteren van de zogenoemde energieprestatie van de voorraad bestaande huizen van corporaties. Alle huizen van corporaties dienen uiterlijk 2015
minimaal het energielabel C te hebben.
Clean Tech centrum Broodhuis Zutphen
De komende jaren werkt Heijmans samen met de
gemeente en andere partijen aan de transformatie van het
voormalige bedrijventerrein De Mars in Noorderhaven tot
een gebied waar wordt gewoond, gewerkt en gerecreëerd.
De Broodfabriek is het derde en laatste historische pand
in Noorderhaven dat een nieuwe bestemming krijgt. Het
Pakhuis en de Broodfabriek worden binnenkort overgedragen aan het Innovatiegilde Pakhuis Noorderhaven. Dit
samenwerkingsverband van elf regionale ondernemers
verbouwt het pand tot een innovatiecentrum voor
Smart energy
duurzame technologie. Een groot deel van de
Broodfabriek wordt ingericht als werkplaats. Verder komt
er werkruimte voor beginnende ondernemers die
duurzame producten en technieken ontwikkelen. In de
werkplaatsen komen proefopstellingen van machines
voor het praktijkonderwijs. De ondernemingen verzorgen
dit samen met Technische Universiteiten, de Hogeschool
Arnhem-Nijmegen, Saxion en ROC Aventus.
Het Clean Tech centrum in de Broodfabriek moet gaan
functioneren als incubator in de Stedendriehoek; een
centrum voor ontwikkeling, scholing en kennisuitwisseling van schone technologie. De Broodfabriek zelf vormt
daarvan een goed voorbeeld. Het gebouw wordt energieneutraal. Het krijgt een biogasinstallatie voor de recycling
van houtachtige brandstoffen en het gebruik van
olifantsgras (miscanthus gigante). Deze reuzengrassoort
wordt op de Noorderhaven geplant.
Green Poort
Heijmans heeft in Almere zeven energiezuinige huizen
opgeleverd in het nieuwbouwproject Green Poort. Dankzij
het Heijmans HUISMERK-concept en de plaatsing van
extra zonnepanelen, is EPC-0 relatief eenvoudig, snel en
kosteneffectief te realiseren. Bewoners van deze zuinige
huizen zijn voor energie de helft goedkoper uit ten
opzichte van bewoners van een traditioneel nieuwbouwhuis. In vergelijking met een gemiddeld huis in Nederland
zijn zij zelfs nog maar een derde aan energie kwijt.
De zeven zuinige huizen maken deel uit van het project
Green Poort, dat Heijmans in samenwerking met belegger
Syntrus Achmea Vastgoed in Almere realiseert. Ze zijn
voorzien van zonnepanelen. Green Poort omvat in totaal
182 huizen, waarvan 70 voor de verhuur en 112 koop­
huizen volgens het Heijmans HUISMERK-concept. Dit
concept maakt het mogelijk in korte tijd (65 dagen) een
kwalitatief hoogwaardig, goed geïsoleerd huis te bouwen
dat zeer gunstig scoort in energieverbruik. De basis EPC
van de HUISMERK-huizen is 0,6.
De Broodfabriek is
de incubator voor de
Stedendriehoek
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
11
Innovatieverslag
Bright House
Het Heijmans Bright House is een concept van Heijmans
in samenwerking met Van Helmond Zuidam Architecten
en AERspire. Uitgangspunt van het concept is dat comfort
en energiezuinigheid hand in hand moeten gaan. Het
Heijmans Bright House is een vriendelijk huis in uitstraling en in gebruik. Het bespaart en helpt besparen. Met
een intelligent Home Energy Management System
helpen we de bewoners om slim met energie en water om
te gaan. Dat doen we hulpvaardig en positief prikkelend.
Bewoners van een Heijmans Bright House hebben in elk
geval geen energierekening meer.
Energieprestatiecontract woningen
Tien jaar lang netto geen energieverbruik. Dat garandeert
Heijmans samen met ontwikkelaar Marsaki binnen het
energieprestatiecontract met bewoners van de
Woonecohuizen in Grijpskerke. Heijmans zet hiermee een
belangrijke stap naar het energiezuinig bouwen en is de
eerste bouwer die met onmiddellijke ingang energieprestatiegaranties aan bewoners afgeeft. Het energieprestatiecontract is het resultaat van deelname aan de
Energiesprong Innovatieregeling ‘Nul op de Meter
Prestatiecontracten’. Bewoners wordt in ruil voor hun
energiedata gegarandeerd dat zij 10 jaar lang netto geen
energie verbruiken. De garantie houdt in dat zij 10 jaar
lang een energienota ontvangen met een elektriciteitsverbruik van 0 kWh. Mocht onverhoopt de installatietechniek
niet naar behoren functioneren, dan zullen de bewoners
hiervoor worden gecompenseerd. Om dit falen zoveel
mogelijk te voorkomen, ontvangen de bewoners een
Smart energy
10-jarig servicecontract voor de installatietechniek in hun
huis. Aan de hand van hun energiedata worden bewoners
eveneens regelmatig geïnformeerd over mogelijkheden
tot energiebesparing. Heijmans heeft de zeer energiezuinige Woonecohuizen in 2011 opgeleverd. Samen met het in
2012 opgeleverde woonzorgcomplex Nimmerdor vormen
de 19 starters- en levensloopbestendige woningen een
CO2-neutrale straat in Grijpskerke.
Morph
Duurzaamheid staat centraal in het gehele woningbouwproject Groene Oever te Nijmegen. Het project ligt in een
groene omgeving aan de rand van een recreatiegebied en
een grote waterplas. Daarnaast zijn de huizen zeer
energiezuinig. Ze zijn voorzien van zonnepanelen en
warmwateraansluitingen voor de vaatwasser en de
wasmachine en worden verwarmd met restwarmte.
Hierdoor wordt er 60% minder CO2 uitgestoten. Dit
vertaalt zich in een EPC van 0,32 en een GPR-score van
maar liefst 8,34. Vanwege de voorbeeldfunctie van de
Groene Oever heeft Heijmans subsidie ontvangen van de
provincie Gelderland en de gemeente Nijmegen. Bijzonder
is dat het appartementengebouw wordt gebouwd volgens
het Morph-concept van Heijmans. Dit is een standaard
voor de kostenefficiënte en snelle bouw van appartementengebouwen, die een grote mate aan flexibiliteit biedt
voor zowel uiterlijk als indeling van het gebouw.
Kenmerkend voor Morph zijn de grote beukmaat van bijna
acht meter en de centrale ontsluiting, die zorgt voor
constructieve stabiliteit.
Bewoners hebben
in ieder geval geen
energierekening meer
12
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
Innovatieverslag
Titel hoofdstuk
S M A RT MOBI LI TY
Interactie tussen
weg en gebruiker
Studio Roosegaarde
Interactief fietspad Van Gogh
Trends:
• Interactie tussen weg en gebruiker
• Meervoudige functies
• Robotisering
Interactief fietspad
De regio Eindhoven krijgt het eerste innovatieve fietspad
van Nederland. Het 600 meter lange fietspad loopt waar
Vincent van Gogh van 1883 tot 1885 heeft geleefd en
krijgt een uniek design, bestaand uit duizenden glinsterende steentjes, ontworpen door kunstenaar Daan
Roosegaarde. Het fietspad wordt door Studio Roosegaarde
en Heijmans ontwikkeld en maakt onderdeel uit van een
samenwerking tussen de gemeente Eindhoven, Van Gogh
Brabant, Vrijetijdshuis Brabant, Eindhoven 365 en
Routebureau Brabant.
Met de lichtsteentjes worden patronen in het pad
gemaakt die zich overdag opladen en ‘s avonds licht
geven. Hierdoor ontstaat een spel van licht en poëzie. Het
ontwerp geeft hiermee een hedendaagse interpretatie aan
het werk van Vincent van Gogh. Cultureel erfgoed en
innovatie komen samen in dit nieuwe, openbare landschap. De eerste impressies worden gepresenteerd tijdens
het symposium ‘Leading in Leisure’ op 24 oktober. Dit is
een initiatief van de Provincie Noord-Brabant en onderdeel van de Dutch Design Week in Eindhoven.
Ecopassage en fietspad Helmond
Heijmans heeft in de week van 18 november de ecopassages bij de President Rooseveltlaan en Heeklaan in
Helmond opgeleverd. Heijmans heeft hier de bestaande
duikerbruggen vervangen door een doorlopende oever.
Hierdoor kunnen dieren onder de weg door lopen of
kruipen. De duikerbruggen die voorheen op deze locaties
lagen, zorgden voor gevaarlijke situaties voor verschillende dieren. Voorheen moesten zij de weg oversteken, met
alle risico’s van dien. Door de ecopassage, een diervriendelijk viaduct onder de weg door, kunnen dieren als
konijnen, egels, salamanders en kikkers veilig naar de
overkant van de weg.
De aanleg van een fietspad ter plaatse is september van
2013 gestart. Het betreft de aanleg van een 900 meter
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
13
Innovatieverslag
lang dubbelzijdig fietspad, gelegen aan een zijde van de
Baron van Voorst tot Voorstweg. Er is begonnen met het
afgraven van de bestaande geluidswal, waardoor er
ruimte ontstond voor het fietspad. Een nieuwe grond­
kering is met zogenaamde Uni-Blocs (grote zandzakken)
gemaakt. Deze zijn bespoten met een Hydrosealing. Er
gaat daar gras op groeien, dat voor een groene uitstraling
zorgt.
Stroomopwekkend geluidsscherm
Geluid weren en tegelijkertijd stroom opwekken. In elke
windrichting en onder alle denkbare omstandigheden
(zoals in de schaduw, bij vervuiling, op een bewolkte dag
en onder een niet-optimale hellingshoek). Dat is de kracht
van het baanbrekende stroomopwekkende geluidsscherm
van Heijmans in een notendop. Een (semi)transparant,
modulair geluidsscherm waarmee je ook in esthetisch
opzicht alle kanten op kunt. Het resultaat? Voordeel voor
de weggebruiker, omwonenden én het milieu. En last but
not least: voor de eigenaar. Want het stroomopwekkend
geluidsscherm is een investering die zich terugverdient.
Het stroomopwekkend geluidsscherm is nog volop in
ontwikkeling. Op dit moment is er een kleinschalig
Smart mobility
prototype voorhanden. Met deze testopstelling voeren we
allerlei onderzoeken uit, bijvoorbeeld in het laboratorium
met een zonnesimulator. Ook buiten voeren we tests uit,
in uiteenlopende (niet-optimale) omstandigheden. Zo
werken we stap voor stap toe naar een werkend systeem
op ware grootte.
Gerobotiseerde greensmaaier
Heijmans is gestart met een proef met een gerobotiseerde
greensmaaier voor het golfbaanonderhoud. Deze
apparatuur werkt op basis van GPS en slimme besturingssoftware en kan volledig onbemand greens maaien. Sinds
27 mei 2013 werken de specialisten van Heijmans Sport
en Groen op de golfbaan Prise d’eau Golf te Tilburg met
deze innovatieve oplossing van DynaMow. Uitgangspunt
voor de robot is een standaard fabrieksmaaimachine,
waarop het DynaMow besturingssysteem is geïntegreerd.
Met onder meer RTK-GPS, sensoren, actuatoren en een
touch screen bedieningspaneel kan de maaier volledig
worden aangestuurd. De operator blijft in de buurt en kan
indien nodig op elk gewenst moment ingrijpen. Het
systeem is een ‘add-on’, dit betekent dat de machine ook
handmatig te bedienen blijft.
Een spel van licht en poëzie,
een hedendaagse interpretatie
van Van Gogh
14
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
Innovatieverslag
Titel hoofdstuk
S M A RT MATERI A LS
Lichter, duurzamer
en efficiënter
bron ANP
Eerste lichtgevende krant ter wereld
Trends:
•
•
•
•
L ichter, duurzamer en efficiënter
Geluidsbeperkend, absoberend en comfortverhogend
Vrije vormen
Zelf te ontwerpen en te printen
Onderzoek nieuwe betonsoorten
Heijmans en TU Delft hebben een overeenkomst gesloten
waarbij onderzoek wordt gedaan naar het toepassen van
nieuwe betonsoorten. De overeenkomst bestaat uit een
meerjarig promotietraject van Albert Reitsema, waarin
zowel TU Delft als Heijmans participeren. De focus van het
onderzoek ligt op het toepassen, in plaats van het
ontwikkelen van nieuwe betonsoorten. Doordat veel
onderzoek naar nieuwe materialen (met name op het
gebied van beton) niet vraaggestuurd is, blijkt nadien de
vertaling naar een toepassingsgebied gecompliceerd. De
meest genoemde nieuwe prestatiegerichte betonsoorten
zijn onder meer: ECC (Engineerd Cementisious
Composites), UHPFRC (Ultra High Performance Fibre
Reinforced Concrete) en NANO-concrete. Naast deze
concreet te benoemen betonsoorten is ook “Groen” beton
een hot item in de breedste zin van het woord. Door
gebruik te maken van groen beton streeft men naar
duurzaam materiaalgebruik, door optimale inzet van
grondstoffen en het sluiten van de keten. Dit wordt
verwezenlijkt door gehele of gedeeltelijke vervanging van
één of meerdere betongrondstoffen. Zo bestaan er
inmiddels betonmengsels waarin geen portlandcement
wordt gebruikt. Ook het slim opbouwen van de beton­
matrix heeft reeds bewezen voordeel te behalen.
Thermoplast markering
Thermoplast is een duurzaam wegmarkeringsmateriaal.
De thermoplast die is aangelegd op de A2 is in samenstelling veranderd en qua werking verbeterd. Het product is in
het kader van duurzaamheid en milieubewustzijn
ontwikkeld. De markering is een combinatie van bindmiddelen op natuurlijke basis. De thermoplast wordt als type
II markering aangebracht, wat zorgt voor een verhoogde
nachtzichtbaarheid onder natte omstandigheden en voor
verhoogde stroefheid. Een ander voordeel van de
vernieuwde Thermoplast is dat het gebruik ervan kan
leiden tot drastische besparingen op openbare verlichting.
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
15
Innovatieverslag
Smart materials
Elastocoast
Greenway LE
Door een innovatief productieproces kan het nieuwe
asfalttype Greenway LE worden geproduceerd en verwerkt
bij een lagere temperatuur (105°C in plaats van 160° C
voor traditioneel asfalt). Dat levert bij de productie een
energiereductie op van ongeveer 25% en een significante
vermindering van de uitstoot van CO2 en NOx en andere
emissies. Onderscheidend is ook dat bij deze lagere
temperatuur tot wel 60% oud asfalt wordt hergebruikt,
zonder aan kwaliteit in te boeten.
Air Jet Sealen
Op diverse plaatsen in het land voert Heijmans samen
met Rijkswaterstaat pilot-projecten uit met het zogeheten
Air Jet sealen. Zo is op de A6 ter hoogte van Lemmer een
proefstuk aangelegd. Daarbij is zeer open asfaltbeton
(ZOAB) onder hoge druk voorzien van een ”verjongende”
bitumen coating. Het resultaat is een wegdek met alle
positieve eigenschappen van ZOAB, zoals geluidsreductie
en het tegengaan van opspattend water. De levensduur
van een geseald wegdek is echter aanzienlijk langer.
ZOAB deklagen zijn inmiddels goed ingeburgerd in ons
land, maar de levensduur baart nogal eens zorgen. Door
16
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
het poreuze karakter kan zich water ophopen en dat zorgt
voor kapotvriezen in de winter. Om de levensduur te
verlengen, heeft Heijmans, in samenwerking met de
bitumenemulsie-producent Latexfalt een nieuw systeem
ontwikkeld, waarbij het wegdek na een aantal voorbehandelingen wordt bespoten met een bitumenemulsie.
Vervolgens wordt met een omgebouwde straaljagermotor
een grote hoeveelheid hete lucht op en in het wegdek
geblazen. Hierdoor dringt het nieuwe bindmiddel goed in
de ZOAB-structuur. De hechtbruggen tussen de ZOABkorrels in de deklaag worden hierdoor verbeterd en
versterkt. De warme lucht ‘droogt’ de emulsie bovendien
snel en dat helpt om het wegdek weer spoedig vrij te
kunnen geven voor het verkeer. De behandeling blijkt in
de praktijk met zo’n 6 km/uur, rijstrookbreed te kunnen
worden aangebracht.
Geluidsbeperkend en luchtkwaliteit
verbeterend geluidsscherm
Heijmans realiseerde in 2013 bij de Leidsche Rijntunnel
(A2) een opvallend geluidsscherm met geluidsbeperkende
en luchtkwaliteit verbeterende constructie. Het scherm is
ontworpen door architect Aletta van Aalst en wordt
Innovatieverslag
gekenmerkt door een bijzonder lijnenspel. Het scherm
heeft een kern van constructiebeton en is aan de
snelwegzijde uitgevoerd in absorberend, fijnmazig beton.
Leverancier van de betonelementen is Bestcon, voormalig
onderdeel van het Heijmans concern. Het scherm is
geplaatst in het kader van het Nationaal
Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) en
verbetert de leefomgeving van omwonenden en naast de
A2 gelegen bedrijven.
Elastocoast
Elastocoast is een innovatief en duurzaam bekledingsysteem voor dijken en dammen. Het bestaat uit een
mengsel van een speciaal door BASF ontwikkeld
polyurethaan-bindmiddel en breuksteen 20-40 mm.
Het mengsel wordt op locatie geproduceerd en direct na
menging op het dijkoppervlak aangebracht. Na een snel
verlopende uitharding resulteert dit in een sterke en
erosiebestendige bekleding met een zeer open structuur.
Daardoor wordt de energie van inslaande golven
geabsorbeerd en de golfoploop over het talud geremd.
Anders dan traditionele materialen waarmee dijken
worden overlaagd, geeft Elastocoast algen, wieren en
kleine schelpdieren, zoals mosselen, de kans zich te
nestelen. Kustvogels zijn van deze begroeiing afhankelijk
voor voedsel. Daarmee draagt Elastocoast bij aan de
ontwikkeling van een gezonde natuur.
Betonconstructie Ministerie van Defensie
Heijmans renoveerde het gebouwencomplex van het
Ministerie van Defensie. Het kerndepartement van dit
ministerie is gehuisvest in verschillende gebouwen aan
Het Plein en de Kalvermarkt in Den Haag. Het oudste nu
vernieuwde gebouw stamt uit 1938, het jongste uit 1980.
Smart materials
De gebouwen van dit zogenoemde PleinKalvermarktcomplex waren flink verouderd. Bij de
uitgevoerde renovatie zijn de binnenplaatsen tussen vier
gebouwen overkapt in het kader van een totaal nieuwe
ordening in het gebouwencomplex. De circulatie is
verbeterd met nieuwe trappenhuizen en liften. Deze
nieuwe kernen zijn op een unieke wijze door klimkisten in
een renovatie tot stand gebracht. Ook is de werkoppervlakte vergroot door ingrijpende aanpassingen in de kelders
en kappen van het gebouw. In het werk is tevens een
indrukwekkende betonnen ‘grid’ met kolommen structuur
gemaakt met daarop kunststof daklichtkoepels. Het
toevoegen van deze overkapping op de binnenplaatsen
was één van de belangrijkste ingrepen omdat deze is
opgebouwd uit organisch gevormde kolommen die
naadloos doorlopen in het betonnen balkenrooster. Op
het balkenrooster liggen piramidevormige koepels van
composiet. In het midden van het dak zijn de koepels
hoger dan aan de randen, waardoor een golvend effect
ontstaat.
3D printing
De bouw van het eerste 3D geprinte ‘grachtenpand’ is
aanstaande. Het pand verrijst in Amsterdam-Noord. De
onderdelen van het grachtenpand worden eerst met een
3D printer geprint, waarna ze aan elkaar worden geschakeld. Door de 3D printtechniek kan elk bouwdeel uniek
worden vormgegeven, met veel ornament en bijzondere
details. Bovendien worden interieur en exterieur samen
geprint, dus zowel de buitengevel als de interieurafwerking zijn in één keer klaar. Het plan is on site te volgen en
te bekijken. Heijmans is partner van bedenker DUS
Architects. De samenwerking moet leiden tot toepassing
van deze techniek in de Heijmans portfolio.
Een omgebouwde
straaljagermotor
voor het werk aan de weg
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
17
Innovatieverslag
Titel hoofdstuk
S M A RT SPA CE
Transformatie en
meervoudig ruimtegebruik
Broodfabriek, Zutphen
Trend:
• Meervoudig ruimtegebruik in openbare ruimte
• Verhoging van de gebouwprestaties (comfort,
verslimming, energiereductie)
• Gebruik op basis van delen, in plaats van bezit
Tivoli/Vredenburg Utrecht
Het nieuwe muziekgebouw in Utrecht bestaat uit vijf
concertzalen, waaronder een grote zaal voor symfonische
muziek met 1.500 stoelen, voorheen de grote zaal van
Muziekcentrum Vredenburg. Daarnaast is er een popzaal
voor 2.000 bezoekers, een kamermuziekzaal met 550
plaatsen, een ‘cross-over’ zaal voor 500 mensen en een
jazz-zaal met een capaciteit van 250 mensen. Het geheel
van zalen is gestapeld onder een ‘kap’ die
TivoliVredenburg een herkenbare uitstraling geeft. Direct
boven de popzaal bevindt zich een centraal foyerplein dat
vanaf ongeveer achttien meter hoogte uitzicht biedt over
de stad. Verder biedt het gebouw vergader- en
congresfaciliteiten.
18
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
Bijzonder aan de realisatie van het nieuwe gebouw is de
samenwerking met 1 coördinerende architect en 3 andere
architecten. De realisatie was buitengewoon ingewikkeld,
waarbij de akoestische isolatie een bijzonder aandachtspunt vormde. Wanneer de popzaal tegelijkertijd in gebruik
is met de kamermuziekzaal, wordt geluidsoverlast
voorkomen door de toepassing van een zogeheten ‘doos
in doos’ constructie.
Muziekcentrum Vredenburg kwam midden in het
historische stadscentrum van Utrecht tot stand. Bouwen
op een ‘postzegel’ was op deze locatie aan de orde. Het
laden en lossen vond ondergronds plaats om bovengronds geen overlast te veroorzaken. Dit had tot gevolg
dat er ruimte voor een ‘plein’ met terras aan de herstelde
Catharijnesingel vrijkwam. Waar de Leidsche Rijn en de
Catharijnesingel straks samenkomen, wordt een stelsel
van bruggen ontwikkeld met als werktitel de
‘Vredenburgknoop’. Heijmans heeft op 8 november jl. het
tweede perceel van deze Vredenburgknoop opgeleverd.
Aan de Catharijnesingel zal vanaf 2016 weer water
stromen.
Innovatieverslag
Villa Industria Hilversum
Heijmans bouwt Villa Industria op het voormalige
REGEV-terrein in Hilversum, dat de afgelopen jaren een
flinke metamorfose heeft ondergaan. Een zwembad,
sporthal en jongerencentrum zijn al gerealiseerd. Het
gebied is nu geschikt voor woningbouw. Mede door de
huidige marktomstandigheden zijn de plannen aangepast. Hierbij is het oorspronkelijke hoge ambitieniveau
bewaard gebleven maar is ook gekeken naar de betaalbaarheid. Het deelplan ‘de Fabriek’, bestaande uit twee
appartementencomplexen met 113 huurwoningen, wordt
als eerste gebouwd. Midden op het terrein is een stadskas
gerealiseerd. Deze kas, waarin zich ook het informatiecentrum van Villa Industria bevindt, biedt ruimte aan urban
farming: het telen van groenten en fruit in een stedelijke
omgeving. Hier kunnen omwonenden en toekomstige
bewoners samen biologische producten kweken.
GZG terrein Den Bosch
Begin 2013 stond ongeveer 15 procent van de kantoorvoorraad in Nederland leeg. Daarmee is de leegstand van
kantoren in Nederland het hoogste in Europa. Het tijdelijk
uitruilen van leegstaande gebouwen tussen eindgebruikers biedt eigenaren de mogelijkheid vaste kosten te
Smart space
verminderen, terwijl de tijdelijke huurder flexibel over
ingerichte woon- of werkruimte kan beschikken, tegen
kosten die lager liggen dan de marktprijzen.
De herontwikkeling van het GZG - een initiatief van de vof
GZG en de gemeente Den Bosch- is hiervan een goed
voorbeeld. Bureau FMT kreeg het ontwikkelgebied tijdelijk
in gebruik om de periode tussen het vrijkomen van het
terrein en de daadwerkelijke sloop, renovatie en nieuwbouw op een nuttige manier te overbruggen. De vaak
monumentale gebouwen van het voormalige ziekenhuis
kregen hiermee tijdelijk een nieuwe bestemming. Zo
wordt de voormalige verpleegstersflat, de Zusterflat, tot de
sloop bewoond door negentig bewoners. Op de begane
grond van deze flat zijn verschillende ateliers en expositieruimtes gevestigd. Daarnaast biedt het GZG ruimte aan
ruim 30.000 m2 kantoren en creatieve ruimtes. Een
gedeelte hiervan bestaat uit monumentale gebouwen die
in de nieuwe bestemming gehandhaafd blijven. In totaal
zijn er bijna 150 partijen actief: van webdesigners,
fotografen, kledingontwerpers, architecten en beeldend
kunstenaars tot een reisbureau, een chocolaterie en een
advocatenkantoor.
Sloop, renovatie en
nieuwbouw:
prestaties op
de vierkante meter
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
19
Innovatieverslag
Timmerhuis, Rotterdam
20
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
Titel hoofdstuk
Innovatieverslag
Begrippen en afkortingen
Begrippen en afkortingen
CO2Koolstofdioxide
EBIT Earnings before interest and tax
GPS
Global Positioning System
kWhKilowattuur
NOx Nitrogen Oxide
RTK
Real Time Kinematics
ZOAB Zeer open asfaltbeton
3D printingEen techniek waarbij een “printer” het materiaal laagje
voor laagje opspuit tot er een ruimtelijk (3D) object
ontstaat.
BREAAMBuilding Research Establishment Environmental
Assessment Method. BREEAM is een beoordelingsmethode om de milieubelasting van gebouwen te
bepalen. Op basis van een standaard voor een
duurzaam gebouw geeft het aan welk prestatieniveau
een gebouw heeft. BREEAM maakt gebruik van een
kwalitatieve weging; als totaalscore krijgt een gebouw
een waardering als pass, good, very good of excellent.
EPCEnergie Prestatie Coëfficiënt. Theoretisch berekend
energieverbruik van een gebouw aan de hand van een
genormeerde berekening, waarbij rekening wordt
gehouden met het energieverbruik voor verwarming
(isolatie en ventilatie), koeling, bevochtiging, ventilatoren, pompen, warm tapwater, verlichting bij een
bepaald gebruikersgedrag. Deze EPC-waarde is een
dimensieloos getal en is een maat voor de energieefficiëntie van een gebouw. Hoe lager het getal, hoe
energiezuiniger het ontwerp.
GPRGemeentelijk Praktijk Richtlijn. Meetmethode voor
duurzaamheid ontwikkeld door de Gemeente Tilburg
en W/E adviseurs. Een score van zes komt ongeveer
overeen met het wettelijk geëiste niveau van
duurzaamheid.
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
21
Innovatieverslag
A4 Schiedam-Delft
22
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
Titel hoofdstuk
Innovatieverslag
Titel hoofdstuk
Innovatieverslag 2013 - Heijmans
23
Colofon
Heijmans produceert drie jaarverslagen: een financieel-,
duurzaamheids- en innovatieverslag. Deze drie verslagen
vormen samen één geheel.
Publicatiedatum 27 februari 2014