Transcript Slecht nieuws gesprek door Prof. Manu Keirse

Slecht nieuws goed
communiceren
MANU KEIRSE
FACULTEIT GENEESKUNDE, KU LEUVEN
Waarheid is een van de meest krachtige medicamenten
waarover men beschikt,
maar men moet nog de klinische farmacologie ervan
op punt stellen
en de optimale timing en dosering leren kennen.
Diversiteit van slecht-nieuwssituaties(1)
 Inhoud

Plots overlijden

Diagnose van chronische ziekte

Diagnose van fatale aandoening
Diversiteit van slecht-nieuwssituaties(2)
 Persoon
 De patiënt
 Naastbestaanden
 Verwachte of onverwachte situatie
 Betrokkene is goed gekend, weinig gekend of niet
gekend door arts
Elke situatie stelt andere problemen, maar
gemeenschappelijk is:
 Dat slecht nieuws meedelen een moeilijke
aangelegenheid is
 Die best met competentie en gepaste feeling wordt
benaderd
 Dat het moment door de betrokkene vaak levenslang
wordt onthouden
 Dat inadequaat meedelen de verwerking bemoeilijkt
Steeds met twee gegevens rekening houden
 De medische feiten
 De emotionele reacties op die feiten
Een goede handleiding
 Moeilijk om met empathie te reageren zonder
richtlijnen
 Is ook zo bij om het even welke medische
vaardigheid (bv een heelkundige ingreep)
Soorten slecht nieuws
1.
Gebeuren reeds voltrokken
2.
Gebeuren doet zich nu voor
3.
Consequenties pas duidelijk in de toekomst
Verschillende benadering
 Bij 1 en 2:
slecht nieuws onmiddellijk meedelen, ongeacht de
omstandigheden
 Bij 3:
 kiezen van geschikt moment
 kiezen van gepaste setting
 kiezen van juiste aanwezigen
 rekening houden met draagkracht
Twee modellen
 MENS-model
- een model om de mens te bereiken
 CLEMENS-model
- “clemens” betekent zachtmoedig
- “clé” betekent sleutel: een sleutel om de mens te
bereiken
MENS-model
M
Meedelen van het slechte nieuws
E
Emoties laten ventileren
N
Nazorg
S
Strategie en Samenvatting
CLEMENS-model
C
L
E
M
E
N
S
Context voorbereiden
Luisteren
Evalueren en in schatten
Meedelen
Emoties laten ventileren
Nazorg
Strategie en Samenvatting
M
Meedelen: adequate reacties
 Onmiddellijk meedelen
 Kort
 Warme en meelevende toon
 Oogcontact
 Korte motivering nadien
Te verwachten reacties na mededeling
 Ontkenning
 Opstandigheid en agressie
 Shock
 Stereotiep gedrag
E
Emoties ventileren: adequate reacties
 Luisteren
 Oogcontact onderhouden
 Stiltes respecteren
 Verwoorden van gevoelens bevorderen
 Niet directieve houding
 Op vraag korte uitleg
 Spiegelen
N
Nazorg: adequate reacties
 Luisteren naar inbreng van ontvanger
 Open vragen
 Erkennen van onderliggende gevoelens
 Adviezen aanreiken
S
Strategie en samenvatting: adequate reacties
 Inschatten waar betrokkene nu staat
 Nagaan hoe thuis te geraken
 Volgende afspraak regelen
 Afspraken samenvatten en herhalen
 Kaart met naam en beschikbaarheid
Waarheidsmededeling bij infauste
prognose
Houding hiertegenover verandert doorheen de
tijd

Vroeger: een minderheid vond bespreekbaarheid wenselijk

Momenteel: toenemende tendens tot bespreekbaarheid

Wet patiëntenrechten beschrijft het als recht

Wet spreekt echter ook over “het recht niet te willen weten”
CLEMENS-model
 Bevat 3 stappen vooraf aan MENS model
1. Context voorbereiden
2. Luisteren
3. Evalueren en inschatten
C
Context: adequate reacties
 Plaats en tijdstip bepalen
 Zorgen voor ongestoorde tijd
 Informatie vooraf ordenen
 Voorbereiden op emoties
L Luisteren: adequate reacties
 Vragen vooraleer te vertellen
 Nagaan wat is begrepen
 Vocabularium van de patiënt beluisteren
 Ontkenning registreren
E
Evalueren: adequate reacties
 Juiste toonaard voor mededeling inschatten
 Gewenste dosering van informatie nagaan
 Angst inschatten
Na de stappen C L E
volgt men de stappen
van het MENS-model
Aandachtspunten (1)
 Slecht nieuws blijft slecht nieuws, hoe goed ook
gebracht
 Tijd nemen om patiënt de overgang te laten maken
van gezond naar zich realiseren van ongeneeslijke
ziekte
 Luisteren vaak belangrijker dan spreken
Aandachtspunten (2)
 Bij infauste prognose is de fundamentele vraag niet
« waarheid zeggen of niet »,
maar:
Hoe zal ik samen met de patiënt de uitgesproken
waarheid dragen zolang deze nog te dragen is? »
 Zeggen van waarheid : vertrekt uit de bekommernis van
de arts
 Samen dragen: bekommernis meer gericht op de zieke
Knelpunten (1)
 Informeren betekent nog niet dat men geïnformeerd
is (patiënt en arts in verschillende straten)
 Sterke aandacht op diagnose en minder op prognose
 Snelle verschuiving van aandacht van fatale diagnose
naar wat er aan te doen is
Knelpunten (2)
 Nadruk op korte termijn perspectief in plaats van het
lange termijn perspectief
 Onbewust dubbelzinnig taalgebruik
 Te veel nadruk op de communicatie door één
persoon
Knelpunten (3)
 Sommige patiënten hebben andere nood dan
openheid.
 Doe geen te concrete voorspellingen over de tijd die
nog rest. Vragen naar “hoe lang nog” hebben te
maken met “wat heb ik nog te verwachten”.
Ontkenning
 Niet doorbreken, niet stimuleren
 Angst verkennen
 Aangeven dat men steeds bereid is op vragen in te
gaan
 Ontkenning gunnen, want kan adequate reactie zijn
De familie vraagt niets te zeggen
 1. Begin met een uitdrukking van respect
 2. Verken waarom men die vraag stelt
 3. Verken wat de familie denkt over visie van de




patiënt
4. Beschrijf eigen opvattingen en waarden
5. Stel een onderhandelde aanpak voor
6. Zet de basisregel uiteen
7. Praat met de patiënt
Slecht nieuws aan de telefoon
 Vermijden als dit kan
 Zich duidelijk kenbaar maken
 Eerder meedelen dan vaagheid
 Vergewissen of men kan zorgen dat betrokkene niet alleen






thuis is
Traag en duidelijk spreken
Informatie herhalen
Betrokkene laten herhalen
Nagaan of men weet met wie men gesproken heeft
Aangeven hoe men te bereiken is
Na enige tijd terugbellen
Kinderen in gezin met fatale ziekte
 Plots wegvallen van veiligheid.
 Kankerervaring breidt uit naar ganse gezin.
 Gesprekken één meter boven hun hoofd.
 Ouderschap kan niet wachten – slechts één
kindertijd
 Niet alleen kijken naar overleven van de zieke, maar
ook naar overleven van de kinderen.
Kinderen in gezin met fatale zieke
 Zorg dat ze betrokken worden.
 Geef concrete hulp aan ouders.
 Informatie nodig van zodra thuis iets verandert.
 Informeren is moeilijk voor artsen, des te meer voor de
ouders.
 Informatie helpt tot gezonde interpretatie en adequaat
gedrag.
Wat vertellen aan kinderen?
 Ernstig ziek
 Naam van de ziekte
 Wat zal thuis veranderen
 Hoe zal voor hen worden gezorgd
 Niet besmettelijk
 Niemand heeft schuld
 Nadruk op positieve werking van therapie, en niet
enkel op nevenwerkingen
Wat kan men nog beloven?
 1. Een goede medische behandeling
 2. Nooit overweldigd door symptomen
 3. Continuïteit en coördinatie
 4. Goede voorbereiding en geen verrassingen
 5. Zorg opmaat zoals de patiënt dit verkiest
 6. Rekening houden met de mogelijkheden van
patiënt en familie
 7. Het beste maken van elke dag
Vaardigheid die men kan leren
 Minder opgeleid in communicatie dan in de
somatische aspecten van aandoeningen.
 Heel moeilijk om empathie op te brengen als men
geen concreet model heeft.
 Een goed model kan nooit in de plaats komen van
een grondhouding van fundamenteel respect voor de
patiënt en zijn rechten.