Transcript download presentatie

Medicatie: werking en bijwerkingen
Therapietrouw
Eerste hulp bij aanvallen + couperen
13 juni 2014
Carly Jansen
Marion van Ool
Verpleegkundig specialisten
Academisch Centrum voor Epileptologie
Kempenhaeghe & Maastricht UMC+
Behandeling epilepsie
•
•
•
•
Medicatie (anti-epileptica = AED)
Epilepsie chirurgie
Ketogeen dieet
Nervus Vagus Stimulatie
Anti-epileptica
•
•
•
•
Onderdrukken aanvallen
Genezen niet
Kunnen bijwerkingen hebben
Moeten langere tijd gebruikt worden, soms
levenslang
1
Werkingsmechanisme
AED
Na+
kanaal
blokkade
T-type
Ca2+
kanaal
blokkade
non-T-type
Ca2+
kanaal
blokkade
GABA
mimetica
glutamaat
remming
+
+
Natriumkanaalblokkeerders
CBZ
+++
LTG
+++
OXC
+++
+
PHT
+++
+
+
+
+
Meerdere mechanismen
VPA
++
GBP
+
PB/PRM*
++
TPM
++
+
++
+
+
++
+
++
++
++
++
GABAerge middelen
CLZP/DZP
+
+
+++
VGB
+++
TGB
+++
Andere
ESM
FBM
+++
+
+
+
++
Keuze-criteria bij AED
• Type aanvallen/epilepsie
• Gemak van gebruik:
• Aantal doseringen/dag
• Tablet, drank
• Bijwerkingen
• Orgaanfunctiestoornissen die de klaring van het
middel beïnvloeden (lever, nieren)
• Specifieke patiëntengroepen
• Interacties met middelen die patiënt reeds
gebruikt
2
Kim
• ♀ 18 jaar
• Recent eerste tonisch clonische aanval tijdens 2daags hockeytoernooi
Wel of niet starten met medicatie?
ja
weet niet
nee
Behandeling nieuw-gediagnosticeerde
patiënt
• 2 of meer epileptische aanvallen
• Start monotherapie met 1e lijns middel. Begin
met een lage startdosis en langzaam ophogen tot
lage onderhoudsdosering
• Zo nodig dosering verhogen
• Indien dit niet werkt:
–2e middel in monotherapie
–2e middel toevoegen
Effectiviteit
• Elk eerste middel geeft meer dan 60%
aanvalsvrijheid
• 25-30% van de mensen houdt aanvallen
(therapieresistentie)
3
Anti-epileptica: oud of nieuw
•Phenobarbital (Luminal)
•Phenytoïne (Diphantoïne)
•Sulthiame (Ospolot)
•Primidone (Mysoline)
•Ethosuximide (Ethymal)
•Carbamazepine (Tegretol)
•Valproaat (Depakine)
•Oxcarbazepine (Trileptal)
1912
1938
1950
1952
1960
1964
1967
1970
•Vigabatrin (Sabril)
•Lamotrigine (Lamictal)
•Felbamaat (Taloxa)
•Topiramaat (Topamax)
•Gabapentine (Neurontin)
•Levetiracetam (Keppra)
•Stiripentol (Diacomit)
•Zonisamide (Zonegran)
•Pregabaline (Lyrica)
•Lacosamide (Vimpat)
•Retigabine (Trobalt)
•Permapanel (Fycompa)
1989
1995
1998
1999
1999
2000
2001
2002
2004
2009
2011
2014
Gemak van gebruik
Minimum aantal
doseringen per dag
Titratie tijd
Tegretol
2
2 weken
Keppra
2
1-2 weken
Lamital
2
8 weken
Neurontin
3
1-2 weken
Topamax
2
8 weken
2
-
Depakine
Pennell 2008
Bijwerkingen
• Is genoemde klacht een bijwerking van AED?
ja
weet niet
nee
4
Voorbeelden van bijwerkingen
•
•
•
•
•
•
•
•
•
maagdarmklachten
hoofdpijn
vermoeidheid
sufheid, traagheid
duizeligheid, dubbelzien
overgevoeligheidsreacties
gedrags- en stemmingsveranderingen
haaruitval
gewichtsveranderingen
Farmacotherapeutisch kompas
Bijwerkingen opsporen?
• “Hoe gaat het met u?”
• Actief navragen?
Bijwerkingen
•
•
•
•
•
Vaak van voorbijgaande aard
Verdwijnen soms als dosering verlaagd wordt
Soms nodig om medicijn te staken
Soms op de koop toe nemen
Bespreekbaar maken bij arts/verpleegkundige
• (Nieuwe) bijwerkingen melden bij Lareb
(Nederlands bijwerkingen centrum)
5
Specifieke patiëntengroepen (1)
• Kinderen
• Doseringen aanpassen aan gewicht
• Vrouwen
• Hormonale effecten, pilgebruik
• Vrouwen in vruchtbare leeftijd: afwijkende
menstruele cyclus, gewichtstoename,
teratogene bijwerkingen
• Zwangerschap
Specifieke patiëntengroepen (2)
• Ouderen
• Gevoeligheid neemt toe
• Meerdere soorten medicijnen
• Sedatie, ataxie, tremor, hyponatriemie
• Mensen met een verstandelijke beperking
• Mogelijke effecten op stemming
Kim
• Welk AED te starten?
lamictal
depakine
tegretol
6
Interacties
• Anti-epileptica onderling
• Orale anticonceptiva (carbamazepine,
lamotrigine)
• Antibiotica
• Antidepressiva
• Overig: St. Janskruid, grapefruitsap, alcohol
Therapietrouw
• Definitie: de maat waarin een behandeladvies
werkelijk wordt opgevolgd. Ofwel het juist
opvolgen van de voorschriften
• Therapie ontrouw gaat niet alleen over
medicijnen; therapietrouw is een proces
Therapietrouw
• Mate van ontrouw bij chronisch zieken?
< 25%
25-40%
40-70%
7
Factoren van invloed op therapietrouw
(WHO)
• Sociaal economische
• Gezondheidssysteem gerelateerde (relatie
patiënt- zorgverlener)
• Conditie gerelateerde
• Therapie gerelateerde
• Patiënt gerelateerde
Therapietrouw bij epilepsie
• Niet innemen -> aanvallen
• Levenslang medicatiegebruik, meerdere
malen per dag
• Inhalen gemiste dosis
• Bijwerkingen?
• Bijkomende aandoeningen als depressie van
invloed
Kim
• Welke interventies beïnvloeden therapietrouw?
Controle ouders
AED 2x dd
Eigen verantwoording
AED tabletvorm
Relatie behandelaar Kennis over epilepsie
Gebruik hulpmiddelen
AED tijden
Zelfmanagement
8
Interventies
Combinatie van interventies blijkt meest
effectief
•
•
•
•
Behandelrelatie/ vertrouwen
Kennisoverdracht (aandoening en behandeling)
Kennis van ‘beliefs’ en achtergrond
Vast schema-vaste tijden (aansluiten bij
daginvulling persoon)
• Motivatie bespreken
• Hulpmiddelen
Eerste Hulp Bij Aanvallen
Eerste Hulp Bij Aanvallen
•
•
•
•
•
•
•
•
Laat de persoon niet alleen
Zorg voor je eigen veiligheid
Zorg ervoor dat zij / hij zich niet (meer) kan verwonden
Probeer de persoon weg te halen uit een gevaarlijke
situatie
Houdt de tijd in de gaten, hoe lang duurt de aanval al
Observeer wat er gebeurt: welke verschijnselen zie je
Leg de persoon zo nodig in stabiele zijligging met het
hoofd opzij, na de aanval
Stel na de aanval de persoon gerust en vertel wat er
gebeurd is
9
Eerste Hulp Bij Aanvallen
Schakel een arts in of bel 112 als
• De noodmedicatie geen effect heeft gehad
• Iemand gewond is geraakt en medische zorg
nodig heeft
• Iemand water binnen heeft gekregen
• Bij cyanose of stoppen met de ademhaling
Bij twijfel altijd bellen!
Wanneer ingrijpen
• Er moet medicamenteus ingegrepen worden
bij een aanvalsduur vanaf vijf minuten
• Bij patiënten bekend met epilepsie waarbij de
aanvallen altijd lang duren kan men direct
couperen
(Richtlijn epilepsie)
Coupeermedicatie (1)
• Midazolam neusspray
(in de neus of wangzak)
• Stesolid Rectiole (rectaal)
• Rivotril druppels (in de wangzak)
10
Kim
Welke coupeermedicatie?
• Midazolam neusspray
• Stesolid Rectiole
• Rivotril druppels
Coupeermedicatie (2)
• Soms ook preventief tablet Frisium
• Indicatie: langdurige aanval of serie aanvallen
(bij status epilepticus i.v. toediening)
• Bijwerkingen coupeermedicatie:
- sufheid en slaperigheid
- ademhalingsdepressie
Bronnen
www.who.int
www.epilepsie.neurologie.nl
www.farmacotherapeutischkompas.nl
www.lareb.nl
11
Met dank voor de aandacht!
12