Transcript SOK-congres 6 juni 2014 - SOK kwaliteitszorg onderwijs

SOK-congres
De rol van data in de kwaliteitsontwikkeling van de school
Vrijdag 6 juni 2014, De Montil, Affligem
www.onderwijskwaliteit.be
Plenumbijdrages
Tussen droom en daad. Over wat informatiegebruik betekent voor Vlaamse scholen (Jan Vanhoof, Universiteit
Antwerpen)
In deze presentatie brengen we het bestaande ideaalbeeld omtrent informatiegebruik binnen in het denken en handelen over
kwaliteitszorg. We willen daarbij aantonen dat er in principe ‘weinig nieuws is onder de zon’. Vanuit recent Vlaams onderzoek
beschrijven we of - en hoe - de huidige manier van werken in onze scholen afwijkt van dit ideaalbeeld en wat we kunnen
leren van die scholen en onderwijssystemen die deze kloof reeds wisten te dichten. Daarbij hebben we speciale aandacht
voor de rol van de schoolleiding als informatiemakelaars.
Het belang van data voor verantwoording en ontwikkeling (Carine Steverlynck, Ignace Mathei, Onderwijsinspectie)
De overheid stelt gaandeweg meer data ter beschikking voor de scholen zoals in Mijn Onderwijs. Maar de overheid verwacht
tegelijkertijd dat scholen die data gebruiken om hun onderwijskwaliteit te bewaken en te verbeteren. Welke concrete
verwachtingen heeft de overheid naar scholen en schoolondersteuners? Welke gevolgen heeft dat voor het
kwaliteitstoezicht? Voor welke uitdagingen staat het werkveld nog op het vlak van datageletterdheid: wat stelt de inspectie
vast? Deze lezing wil ingaan op deze drie vragen vanuit de case ‘de zorg voor risicoleerlingen’.
Keuzesessies
REEKS 1
1.
Werken met data in de onderzoekende school (Meta Krüger, Penta Nova, Nederland)
Onderwijsorganisaties worden doorlopend geconfronteerd met wensen tot vernieuwing van het onderwijs. Als gevolg
daarvan ontstaat er behoefte aan lerende organisaties waarin onderzoeksgegevens richting en sturing geven aan school- en
onderwijsvernieuwing. Deze ontwikkelingen vergen het creëren van professionele leergemeenschappen met een
onderzoekende cultuur in de scholen. In de onderzoekende school gaat het om het benutten van allerlei soorten data voor
school- en onderwijsontwikkeling door zowel leraren als leidinggevenden. Welk soort leiderschap is nodig in deze tijd, wat is
de betekenis van onderzoeksmatig leiderschap en hoe kunnen schoolleidingen leiding geven aan de onderzoekende
school? Wat betekent de onderzoekende school voor het dagelijks werk van leraren? We verkennen de wegen waarlangs
het leren van leraren en leidinggevenden, hun onderzoekende houding en hun onderzoekend handelen kunnen worden
gestimuleerd en versterkt.
2.
Hoe werk je met data op school? Maakt meten een school beter? (Roger Janssen, Katholieke
Scholengemeenschap Harlindis-Relindis Maaseik-Kinrooi)
Meten is weten
SOK-congres 6 juni 2014 – www.onderwijskwaliteit.be
a. Meten vanuit noden
b. Vanuit PDCA
c. Met het oog op kwaliteit
Veel weten is zweten
a. Geen enkele reis, maar retour
b. Niet één keer, maar jarenlang meten
c. In schoolwerkplan gieten
d. Werkgroepen ter bevordering van kwaliteit
e. Helikopterzicht
Te veel weten is niets weten
a. Meten met mate, is niet meten met maten (en gewichten)
b. Zin en onzin van meten: de meetbare mens wordt nog geen maakbare mens
3.
Werken met datateams (Kim Schildkamp, Universiteit Twente)
Opbrengstgericht werken is essentieel voor kwaliteitsverbetering van het onderwijs. De kern van opbrengstgericht werken is
om de beschikbare informatie over bijvoorbeeld het onderwijs, de organisatie, de leerlingen of de docenten, op een
gestructureerde manier te gebruiken om de doelen van de school te behalen. Cijferlijsten, vragenlijsten en observaties in de
les zijn voorbeelden van gegevens die daarbij gebruikt kunnen worden, ook wel ‘data’ genoemd. Deze gegevens worden
alleen nog (lang) niet altijd optimaal gebruikt voor besluitvorming in het onderwijs.
Het project ‘Datateams’ van de Universiteit Twente heeft als doel om juist dat te ondersteunen. Een datateam is een
kleinschalig onderzoeksteam van docenten en schoolleiders die met behulp van beschikbare data concrete vraagstukken
onderzoeken. Op deze manier werken de leden van het datateam zowel aan hun eigen professionele ontwikkeling als aan
onderwijsverbetering, aan de hand van specifieke problemen op hun eigen school. Tegelijkertijd wordt vanuit de UT
onderzoek gedaan naar het functioneren van datateams.
Benieuwd hoe er gewerkt wordt in een datateam? Tijdens de workshop ‘simulatie datateam’ kun je de datateammethode in
‘fastforward’ ervaren. We gaan als datateam aan de slag met een probleem in een fictieve school. Met behulp van
hypotheses en data ga je onderzoeken wat de oorzaken van dit probleem kunnen zijn. Bijvoorbeeld: vallen de resultaten
voor zowel jongens als meisjes tegen? Heeft het te maken met motivatie van leerlingen of ervaren leerlingen wellicht te
weinig feedback van docenten? Tijdens deze workshop zullen bepaalde stappen worden doorlopen, om een indruk te geven
hoe er gewerkt wordt in een datateam.
4.
Learning analytics: data aanwenden voor het verbeteren van het leren (Erik Woning, Kennisnet)
Interacties in de digitale wereld laten sporen na: elke muisklik, elke boodschap, enz. wordt geregistreerd en kan dus verder
gebruikt worden om een beeld te krijgen van wat er online gebeurt. Naarmate er meer gebruik gemaakt wordt van digitale
middelen, wordt het beeld dat we op die manier van gebruikers kunnen opbouwen steeds verfijnder. Daarenboven laten ook
meer en meer acties in de analoge wereld digitale sporen na, bijvoorbeeld door mobiele toepassingen. In deze sessie
bekijken we hoe we van deze evolutie gebruik kunnen maken om het leren te verbeteren - een ontwikkeling die ook bekend
staat als 'learning analytics'.
5.
Een knooppuntbank van data voor een daadwerkelijk zelfontwikkelend taalbeleid (Frank Delaere, Frank Van
Rompaey, Taal- en talenbeleid SNPB/Scholengroep Brussel)
In de ondersteuning van een taalbeleid dat vertrekt van een brede opvatting van taal, gebruik je een spectrum van data: van
genormeerde toetsresultaten voor een breed beginbeeld, lees- en schrijfprofielen van leerlingen, over foutenanalyses in de
loop van projecten en evaluaties met scorewijzers bij portfoliotaken, naar terugkoppelingen van velerlei aard (naar de
basisschool, van en naar de vakleerkracht die tekstmateriaal bezorgde, uit klassenraden), tot en met checklists TVO voor
leerkrachten en jaarlijkse metingen van de dekkingsgraad van acties taalbeleid in de begeleide scholen. Knooppunt van
deze toetsstenen is de door ons gehanteerde Kijkwijzer Taalbeleid SGR Brussel.
Aan de hand van 2 praktijkvoorbeelden laten wij zien dat, benevens het cyclisch blootleggen van noden die betrokkenheid
aanzwengelen en verankeren, de gepaste inzet van deze data garant staat voor de ontwikkeling van een taalbeleid dat het
kwaliteitslabel “zelfontwikkelend” kan waarmaken.
SOK-congres 6 juni 2014 – www.onderwijskwaliteit.be
6.
Hoe kwaliteitsvol omgaan met outputresultaten? (Jimmy De Wandel, Scholengroep Dender, Aalst)
Scholen gaan op verschillende manieren met output om: van enkel verzamelen van gegevens tot het reflecteren over en het
gebruiken van de outputresultaten.
Binnen kwaliteitszorg gaat het niet om de outputresultaten zelf maar om wat de school ermee doet. Welke getallen vindt de
school belangrijk? Wat doet de school ermee? De acties moeten uiteindelijk tot analyse leiden en de inzichten uit de analyse
dienen omgezet te worden in verbeterpunten.
Tijdens deze sessie willen we door middel van een eenvoudig stappenplan een mogelijke aanpak voorstellen. We geven
voorstellen die scholen op weg kunnen helpen om via output aan kwaliteitszorg te doen. We bespreken eveneens de
valkuilen.
REEKS 2
7.
Hoe als schoolleider werken aan een positieve houding ten aanzien van informatiegebruik? Van zelfreflectie
naar actie (Kristin Vanlommel, Jan Vanhoof, Universiteit Antwerpen)
Staat u ook voor de uitdaging om samen met uw team te groeien in de wijze waarop u gebruik maakt van informatie? Ervaart
u moeilijkheden om uw visie en enthousiasme over te brengen op uw leerkrachtenteam? In deze workshop staan een aantal
principes centraal die een positieve houding t.a.v. informatiegebruik kunnen doen groeien. De focus ligt daarbij op het
creëren van een schoolcultuur die informatiegebruik stimuleert en faciliteert. Deelnemers kunnen deze principes tenslotte
ook toepassen op hun eigen situatie m.b.v een concreet instrument dat het uitgangspunt vormt voor zelfreflectie en
handvaten biedt voor het denken en handelen.
8.
Professioneel beheer van de school aan de hand van schoolstuurborden (Yves Van Nuland, Comatech)
De volgende zaken komen aan bod:
kenmerken van een schoolstuurbord;
eigenaar van een schoolstuurbord;
type indicatoren (input-, proces-, output- en outcome-indicatoren);
voorbeelden van indicatoren;
valkuilen in het gebruik van indicatoren + oplossingen.
9.
Omgaan met data: tips and tricks (Hugo Gevaert, Sint-Godelievecollege Gistel-Eernegem)
Examens en toetsen bevatten een schat aan interessante data. De vraag is of in ons onderwijs voldoende gebruik maken
van deze data om het leren van leerlingen te ondersteunen en om de kwaliteit van ons onderwijs te verbeteren. Aan de hand
van concrete voorbeelden laten we zien hoe je deze data naar boven kunt halen en omzetten in bruikbare informatie. We
doen hiervoor beroep op de vele mogelijkheden die in Excel beschikbaar zijn. Deze technieken kunnen zonder veel moeite
door leerkrachten en directies ingezet worden om op data gebaseerde beslissingen te nemen.
10. Werken met data in de onderzoekende school (Meta Krüger, Penta Nova, Nederland)
Onderwijsorganisaties worden doorlopend geconfronteerd met wensen tot vernieuwing van het onderwijs. Als gevolg
daarvan ontstaat er behoefte aan lerende organisaties waarin onderzoeksgegevens richting en sturing geven aan school- en
onderwijsvernieuwing. Deze ontwikkelingen vergen het creëren van professionele leergemeenschappen met een
onderzoekende cultuur in de scholen. In de onderzoekende school gaat het om het benutten van allerlei soorten data voor
school- en onderwijsontwikkeling door zowel leraren als leidinggevenden. Welk soort leiderschap is nodig in deze tijd, wat is
de betekenis van onderzoeksmatig leiderschap en hoe kunnen schoolleidingen leiding geven aan de onderzoekende
school? Wat betekent de onderzoekende school voor het dagelijks werk van leraren? We verkennen de wegen waarlangs
het leren van leraren en leidinggevenden, hun onderzoekende houding en hun onderzoekend handelen kunnen worden
gestimuleerd en versterkt.
11. Praktijkverhaal: hoe vertaal je data in acties? (Diane De Wachter, Ursulinen, Mechelen)
Kritische succesfactoren en profilering/kwaliteitsimago van een school: een voortdurende evenwichtsoefening gebaseerd op
dataverzameling, analyse en interpretatie ervan. Succeservaringen en valkuilen uit de dagelijkse schoolpraktijk.
SOK-congres 6 juni 2014 – www.onderwijskwaliteit.be
12. Op zoek naar relevante indicatoren en benchmarks voor scholen (Eric Boels, SG Onze-Lieve-Vrouw van
Antwerpen)
Hoe data uit administratieve pakketten en databundels van Agodi via Excel-draaitabellen verwerken? Welke gegevenvelden
moeten zeker opgenomen worden?
Hoe brengen we op een eenvoudige wijze attestering en schoolachterstand in kaart? Welke indicatoren zijn relevant?
Hoe krijgen we schoolloopbanen in beeld? Wat zijn de effecten van B- en C-attesten? Wat zijn de effecten van zittenblijven?
Wat zijn de effecten van SES-en Taal-indicatoren? Hoe krijgen we zicht op studiekeuzeprocessen? Of: hoe instroom,
doorstroom, uitstroom en zittenblijven in kaart brengen?
Hoe brengen we deliberatieadviezen, en de keuze van de leerling daaropvolgend, in kaart? Een zoektocht naar leesbare
coderingen.
REEKS 3
13. Ervaringen met datagebruik in scholen (Diane Jacobs, Jerissa de Bilde, VSKO, Brussel)
In deze sessie kun je proeven van ervaringen in het pilootproject rond datagebruik van het VSKO. Aan de hand van
praktijkvoorbeelden en oefeningen leer je wat datagebruik inhoudt, wat het in jouw school kan betekenen en welke
hindernissen je kan tegenkomen.
14. Impact van schoolcultuur op het gebruik van indicatoren (Yves Van Nuland, Comatech)
De volgende zaken komen aan bod:
korte presentatie van schoolcultuur aan de hand van model Human Synergistics;
gewenste en actuele kenmerken van schoolcultuur;
toepassing en effect van de constructieve en defensieve denkstijlen op de indicatoren en resultaten;
paradox : wat we zeggen en wat we doen, liggen niet in elkaars verlengde.
15. Werken met een schooleigen boordtabel (Herman Siebens, KTA campus Wemmel)
In 2007-2008 ontwikkelde het schoolteam van KTA Wemmel een schooleigen pedagogisch project rond zes kernwaarden:
kwaliteit, zorg, openheid, respect, groen & gezond, verantwoordelijkheid. Na het scherp definiëren van deze kernwaarden en
het oplijsten van attitudes voor elk van deze kernwaarden, werd werk gemaakt van een specifiek attituderapport om de
prestaties van de leerlingen voor deze kernwaarden te evalueren en communiceren. Op niveau van het schoolteam en de
schoolorganisatie werd beslist een specifieke boordtabel met schooleigen indicatoren uit te bouwen.
De workshop vertelt het verhaal hoe de school tot de boordtabel kwam, hoe deze werkt en past in een ruimer
kwaliteitsproces (PDCA-proces), maar ook wat de voordelen én de knelpunten zijn van het werken met een boordtabel.
16. Praktijkverhaal: werken met data voor kwaliteitsontwikkeling (Stijn Vanhoof, Rozenberg, Mol)
Rozenberg SO heeft al enige traditie op gebied van datagebruik in het kader van kwaliteitszorg. Vanaf september 2013 werd
een coördinator onderzoek- en meetbeleid aangesteld (4 BPT-uren). Hiermee wil de school extra inzetten op een
systematische, onderzoeksgerichte aanpak van beleidsvragen.
In deze sessie hoor je het praktijkverhaal van deze coördinator na één schooljaar. Hoe past deze functie binnen de visie van
de school? Hoe wordt de functie in de praktijk ingevuld? En vooral: hoe wordt bewaakt dat een onderzoekshouding en
datagebruik een werkelijke impact op het beleid hebben? Je wordt als deelnemer uitgedaagd om linken te leggen tussen dit
praktijkverhaal en je eigen context.
17. Het inspectieverslag als databron voor kwaliteitsontwikkeling (Alix Van Ransbeeck, Stedelijk Onderwijs,
Antwerpen)
Door systematische tekstanalyse van de beschikbare doorlichtingsverslagen vanaf 2007 werd een uitgebreide,
gestructureerde set indicatoren per niveau (basis, secundair, buitengewoon, volwassenen en DKO) onderwijs samengesteld.
De informatie die we verzamelen via deze indicatoren (en hun variabelen) laat een beschrijvende statistische interpretatie
SOK-congres 6 juni 2014 – www.onderwijskwaliteit.be
toe op het niveau van de school, de scholengemeenschap en de divisie. Elk niveau kan op een specifieke manier met de
gegevens aan de slag om de kwaliteit van de scholen te borgen en te verbeteren.
SOK-congres 6 juni 2014 – www.onderwijskwaliteit.be