Transcript Luchtvervuiling en Intensieve veehouderij

Luchtvervuiling en Intensieve veehouderij Symposium 16 juni 2014 #schonelucht Steffen Gelms VoorziAer sBchBng Schone Lucht voor Iedereen #schonelucht Yves de Boer Gedeputeerde Ruimtelijke Ontwikkeling en Wonen, Noord-­‐
Brabant #schonelucht Mariet Paes Directeur Provinciale Raad Gezondheid Noord-­‐Brabant #schonelucht Lucht, veehouderij en gezondheid “Ach, het zijn allemaal emo7es” Dr. M.J.H. (Mariet) Paes Directeur Provinciale Raad Gezondheid 16 juni 2014 #schonelucht
Leden van de Provinciale Raad Gezondheid • 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
#schonelucht
dr. F.A. (Frank) PeAer, voorziAer, burgemeester gemeente Bergen op Zoom drs. E. (Bert) van Dijk, vicevoorziAer, wethouder te Alphen-­‐Chaam dr. H.A.M. (Hugo) Backx, directeur GGD Nederland Prof. dr. H.F.L. (Henk) Garretsen, hoogleraar gezondheidszorgbeleid UvT en voorzi?er Tranzo Drs. J.W.M.W. (Joël) Gijzen, directeur zorg CZ-­‐groep Mr. drs. P.C.G. (Peter) Glas, watergraaf Waterschap De Dommel en voorzi?er Unie van Waterschappen Prof. dr. ir. C.C.M. (Caroline) Hummels, Hoogleraar Industrial Design, De heer A.J.M. (Ad) Pijnenborg, voorzi?er ZorgcoöperaIe Hoogeloon U.A. Prof. dr. T. (Tine) Van Regenmortel, hoogleraar sociaal werk K.U. Leuven Drs. A.H.P.M. (Antoine) Wintels, bestuurder ROC Eindhoven Opbouw verhaal • 
• 
• 
• 
• 
#schonelucht
RelaBe gezondheid en lucht Gezondheid en gezondheidsbeleving Twee voorbeelden CommunicaBe met ongeruste burgers Dialoog #schonelucht
Gezondheid en omgeving, op
zoek naar een positieve relatie
Briefadvies richtlijn gevoelige
bestemmingen luchtkwaliteit
#schonelucht
GEZONDHEID VOOR MENS, DIER EN OMGEVING #schonelucht
#schonelucht
#schonelucht
Q-­‐koorts per 30 april 2014 (RIVM) Totaal aantal meldingen per kalenderjaar Aantal sterfgevallen bekend bij het RIVM* 2014 8 0 2013 19 0 2012 66 1 2011 81 5 2010 504 11 2009 2354 7 2008 1000 1 2007 168 0 #schonelucht
Moet de beleving van mensen niet een veel belangrijker rol spelen bij het inschaNen van risico’s? #schonelucht
Q-koorts: het waait je aan
een evaluatie van de aanpak in Noord-Brabant
#schonelucht
#schonelucht
Gezondheidsrisico’s voor mens, dier en omgeving Shell brand Moerdijk, 3 juni 2014 #schonelucht
Prof. dr. ir. Dick Heederik Hoogleraar Gezondheidsrisicoanalyse Universiteit Utrecht #schonelucht Luchtkwaliteit en intensieve veehouderij
waarom onderzoek naar blootstelling en
gezondheidseffecten
Prof Dr Dick Heederik
IRAS Universiteit Utrecht
Emissies intensieve veehouderij
•  Ammoniak, geur •  Fijn stof (PM10, PM2,5) –  75-­‐80% door menselijk handelen, rest is van natuurlijke oorsprong •  Zeezout, bodemstof, verkeersemissies, industriële emissies –  2/3 buitenland, 1/3 Nederland –  20% van de Nederlandse fijn stof producBe door veehouderij (exclusief winderosie) •  Pluimveehouderij en varkenshouderij vormen belangrijkste bronnen –  Niveaus in stallen factor 100-­‐1000 hoger dan in buitenlucht •  Primair fijn stof •  Secundair fijnstof (gevormd uit diverse gassen) •  Beleid is gericht op reducBe massa uitstoot Samenstelling en eigenschappen agrarisch fijn stof
•  Huidschilfers en veren •  Voeder (granen, soja, etc.) •  Feces Courtesy Dr. Anne S. Halstensen, NIOH, Oslo, Norway •  Allergenen •  Microbiële toxinen (mycotoxinen, endotoxinen) •  InfecBeuze of resistente micro-­‐organismen (Coxiella burneIi, MRSA ST398, ESBL’s, Clostridium difficile, r078, Chlamydophila psi?aci , Campylobacter, Salmonella, Aviare influenza) •  Onderscheid uitbraaksituaBe en reguliere emissies Gezondheidseffecten fijn stof
•  Kennis over gezondheidseffecten betreo vooral verkeers-­‐ en industriële emissies: – 
– 
– 
– 
Totale mortaliteit Respiratoire mortaliteit (longkanker, longontsteking op jonge leeoijd) Cardiovasculaire mortaliteit Geboorte gewicht •  Zie grote reeks recente papers EU ESCAPE project (Lancet, EHP, BMJ, Lancet infecBous diseases) •  Effecten fijn stof worden waargenomen onder huidige grenswaarde Normatief kader fijnstof
•  Emissie van fijnstof per dier/staltype •  Niveaus op leefniveau berekend met verspreidingsmodellen •  Vergelijking met EU fijnstofnormen Fijn stof (PM10) Jaargemiddelde 40 µg/m3 Grenswaarde Daggemiddelde overschrijding < 35 dagen per jaar 50 µg/m3 Grenswaarde Biologische componenten specifiek voor intensieve
veehouderij: Q-koorts uitbraak
Foto:ANP
Q-koorts op basis van huisartsgegevens in
Nederland (Smit et al., PloSone 2011)
• 
• 
• 
70142
volwassenen
GIS
gecodeerd
Gekoppeld
met
karakteristiek
en
veehouderij
(type,
omvang)
Coxiella burnetii metingen 2010 Brabant
(ZONMW project IRAS UU, RIVM)
C. burnetii DNA
Nr of filters
Percent
(-)
174
75,3%
(+)
54
23,4%
(++)
3
1,3%
Total
231
100%
% C. burnetii DNA positive filters / weeknumbe r
%C. burnetii DNA positive filters
90
80
70
60
50
40
30
20
10
Infec7euze dosis extreem gering Draagt niet bij aan PM10 weeknumber
37
35
33
31
29
27
25
23
21
19
17
15
13
11
9
0
Resistentiegenen rond een aantal
veehouderijbedrijven (Wouters e.a., 2014)
•  Meerdere resistenBe genen detecteerbaar in de lucht (MRSA, ESBLs, etc.) •  Buitenlandse studies laten resistente micro-­‐
organismen in de lucht zien rond veehouderijen •  Niet gevonden op achtergrondlocaBe (stad Utrecht) •  Wijst op emissie resistente micro-­‐organismen Risico’s?
Trend verkoopcijfers antibiotica veterinair gebruik
500 400 300 200 100 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 ac7eve stoffen (1000 kg) 600 •  MRSA en ESBLs andere routes dan lucht overig MRSA epidemiologie trimethoprim/sulfonamiden • 
(fluoro)chinolonen wijst niet op risico’s aminoglycosiden omwonenden macroliden/lincosamiden tetracyclines •  ESBL epidemiologie betalactam anBbioBca complex (ESBLAT aAribuBe project) Endotoxinen problematiek
•  Endotoxinen: celwand fragmenten Gram-­‐negaBeve bacteriën •  Acuut: –  Systemische en respiratoire symptomen (hoesten, kortademigheid, koorts, rillingen, gewrichtspijn) (ODTS) –  (Acute) longfuncBe veranderingen –  ontstekingsreacBes •  Chronisch: –  Versnelde longfuncBedaling (COPD) Concentraties vaste meetpunten op relatief
grotere afstand van veehouderij bedrijven (week
gemiddelden)
NO
[µg.m-3]
PM10
[µg.m-3]
Endotoxine
[EU.m-3]
Referentie Utrecht
24,5
16
0,16
Brabant
15-16
19-22
0,21-0,31
Endotoxine rond een aantal veehouderijbedrijven
(4-6 uurs metingen)
Voorstel grenswaarde endotoxine
Gezondheidsraad 2012
•  Grenswaarde voor werknemers 90 EU/m3 •  Omwonenden (specifieke subgroepen) mogelijk gevoeliger dan werknemers •  Voorstel voor een grenswaarde voor endotoxine 30 EU/m3 •  Verkennend onderzoek: endotoxine grenswaarde “knelt” meer dan fijnstof grenswaarde voor veehouderijen •  Verdere uitwerking op basis van emissie gegevens en verspreidingsmodellen 2014(?) Wat is bekend over effecten veehouderij?
•  Weinig systemaBsch onderzoek onder omwonenden –  Luchtwegklachten (VS, Duitsland) •  Studies na uitbraken dierziekten (zoönosen: vogelgriep, Q-­‐koorts) Omwonenden veehouderijen Duitsland, Radon
e.a. Epidemiology 2007; Schulze e.a. 2006
•  Endotoxineniveaus rond woning van omwonenden 0.7-­‐23 EU/m3 gedurende 24 uur Respiratoire effecten onder omwonenden van intensieve
veehouderij bedrijven met verbeterde
blootstellingsschatting (Schulze et al., Arch EOH 2011)
•  Her-­‐analyse studie van Radon op basis van ammoniak meBngen en GIS modellering •  AssociaBes tussen allergische sensibilisaBe tegen milieuallergenen en geschat ammonianiveau als proxy voor blootstelling avomsBg van veehouderijen (OR=4.1 95% btbhi 1.2-­‐13.2) Air Pollution, Lung Function, and Physical Symptoms
in Communities Near Concentrated Swine Feeding
Operations (Schinasi et al. 2011)
•  101 deelnemers werd gevraagd regelmaBg voor het huis te ziAen •  Symptomen, longfuncBe (PEF) •  Naast andere associaBes: 10 EU/mg toename in endotoxine was geassocieerd met een toename van keelklachten, pijn op de borst, en duizeligheid. Zijn resultaten buitenlandse studies van
toepassing op de Nederlandse situatie? (hAp://
ehp.niehs.nih.gov/121-­‐a182/) Symptomen/co-morbiditeit in 2008 en 2009,
voor patiënten met Astma of COPD in 2006 of
2007 (IVG Studie)
Astma
COPD
IV
Controle
IV
Controle
Benauwdheid
13,8
13,7
32,2
22,0
Hoesten
35,7
30,6
49,9
43,6
H. luchtweginf.
49,7
23,8
41,6
20,4
Longontsteking
18,9
7,9
64,0
30,7
Virusinfectie A78
6,2
0,6
7,3
0,6
Hooikoorts
28,0
40,5
9,8
6,5
Belangrijkste bevindingen IVG studie
•  Longontstekingsrisico mogelijk verhoogd rond pluimveebedrijven •  AstmaBci en COPD paBënten hebben mogelijk meer luchtweginfecBes, klachten in gebieden met intensieve veehouderij VGO van start in 2013
• 
• 
• 
• 
18-70 jaar
Wonend in oost Brabant of
noord Limburg
Postcode 52-60,
gemeentes <30k inwoners
1 patiënt per woonverband
Totaal: 28 000 patiёnten en
ca 11 500 deelnemers
Gezondheidsonderzoek
Gezondheidsonderzoek bij 3,000 mensen:
-  Vragenlijst
-  Longfunctietest
-  Bloedafname
-  Ontlastingmonster (ESBLs, C Diff)
-  Neus-swab (MRSA)
Vervolgonderzoek bij subgroepen:
- Astma/COPD patiënten
- Dragerschap ESBL
Beleid geurhinder
Binnen stad WeAelijk art 3 Buiten stad Maximaal art 6 WeAelijk art 3 Maximaal art 6 GeurbelasBng 3 OUEU/m3 14 14 35 Hinder ≥25% ≥25% ≥41% GeurbelasBng 2 OUEU/m3 8 8 20 Hinder ≥29% ≥29% ≥46% ConcentraBe gebied ≥8% Geen concentraBe gebied ≥11% Beleid gebaseerd op complex samenspel van emissiefactoren, modellering, blootstellings-­‐respons rela7es symptomen Ruimte voor gemeenten voor uitzonderingen, addiBe problemaBek IVG: relatie geur P98 en geurhinder (Boers e.a. 2013)
100
Predicted odor annoyance
from livestock farming (%)
80
Smoothed fit
95%CI smooth
60
Linear fit
95%CI linear
40
20
0
0.1
1
10
modeled P98 odor exposure (OUE/m3)
100
IVG: relatie geur P98 en geurhinder: invloed van
persoonskenmerken alle veehouderijen <2000m
woning (Boers e.a. 2013)
Zelfde dosis-respons onafhankelijk van type
geurbron (totaal 6726 respondenten, 174 rond
varkenshouderij)?
Relatie geurbelasting – hinder afhankelijk van bron
VGO screeningsvragenlijst (14875 respondenten)
alle veehouderijen samen <2000m woning
% geurhinder Blauw = alle veehouderij varkens varkens pluimvee pluimvee rundvee rundvee 47 Ln P98 Geur (OU E/m3) Conclusies
•  Fijnstof blootstelling in veehouderij – 
– 
– 
– 
– 
Microbiële component relevant draagt amper mee aan massa PM10 Endotoxine blootstelling lijkt relevant Regulering endotoxine blootstelling zal meer “knellen” dan PM10 beleid RelevanBe andere microbiële componenten? Inzicht in gezondheidsrisico’s beperkt •  Geurhinder – 
– 
– 
– 
Meer hinder dan verwacht op grond van huidige modellen Individuele kenmerken spelen een belangrijke rol Verschillen in ervaren hinder voor verschillende brontypen Actualiseren geurbeleid lijkt wenselijk 48 Pauze #schonelucht Bob Ursem Directeur Botanische Tuin, TU Delo Lia van de Vorle ENS Europe #schonelucht Peter Brouwers Bestuurder ZLTO en LTO Nederland #schonelucht Elke vergunning is een kans
Peter Brouwers, bestuur ZLTO, portefeuille milieu
#schonelucht
Emissie 735 ontwikkelende
bedrijven in Brabant
#schonelucht
Emissies verder terugdrigen
•  Gecombineerde technieken
•  Stalklimaat verbeteren
•  Dilemma’s fijn stof en dierwelzijn
•  Geurreductie en acceptatie van geur
#schonelucht
Een gecombineerde techniek
#schonelucht
Gezondheid; Management is
belangrijk
©ZLTO2014
Ondernemen met de buren Ondernemer is aanspreekbaar
#schonelucht
Cees van de Ven Wethouder Reusel – De Mierden Marga Jacobs Vereniging Leefmilieu Chris Hoeven Veehouder #schonelucht AntoineAe Knoet Lid Provinciale Staten Noord-­‐Brabant (PvdA) Eric Smaling Lid Tweede Kamer (SP) Jan Huitema Lid Europees Parlement (VVD) Nol Verdaasdonk Directeur Brabantse Milieu FederaBe Peter Brouwers #schonelucht Bestuurslid ZLTO en LTO Nederland De enige manier om luchtvervuiling tegen te gaan is een verdere industrialisaBe van de veehouderij. #schonelucht Nog steeds is er een te grote verwevenheid tussen poliBek en veehouderij. Daarom worden oplossingen niet gevonden. #schonelucht De verschillende overheidslagen werken onvoldoende samen om het probleem goed aan te pakken. #schonelucht Sommige delen van het buitengebied zijn industriegebied, daar gaan de belangen van de veehouder voor. #schonelucht De bewoner van het buitengebied is veranderd: van onderdeel van de producBe, naar consument. De druk op de veehouderij is toegenomen en zal verder blijven toenemen. #schonelucht De discussie moet niet gaan over hoe we de gevolgen kunnen beperken, maar over de bron: er zijn simpelweg te veel dieren. #schonelucht Veehouders moeten sneller innoveren en investeren; de zweep er over. Als één boer het kan, kunnen ze het allemaal. #schonelucht Het gaat te veel over meten en regels; er is nog steeds te weinig aandacht voor de beleving van omwonenden. #schonelucht Luchtvervuiling en Intensieve veehouderij Symposium 16 juni 2014 #schonelucht