België – een geschiedenis van onderuit:

het dagelijkse leven en de strijd van de gewone mensen Jan Dumolyn, Universiteit Gent, ACOD-onderwijs

• • Vier weverkens zag men ter botermarkt gaan, en de boter die was er zo diere • http://www.liederenbank.nl/liedpres entatie.php?zoek=137231&lan=nl

Van onderuit?

• • • • • • Paradigma’s en benaderingen in de geschiedenis ‘Politiek-evenementiële benadering’ ‘Historisch-materialisme’ ‘Annales-School’ ‘Gender History’ ‘Nieuwe Cultuurgeschiedenis’, ‘Microstoria’ of ‘Historische Antropologie’

Van onderuit?

• • • Andere thema’s: verzet, opstanden, dagelijks leven, voeding, woning, feestcultuur, Andere bronnen: juridische bronnen, demografische bronnen, ego documenten, literaire bronnen, archeologie, liederen, afbeeldingen Een andere manier van lezen en kijken

Vragen die aan bod komen

• • • • • Wie is de ‘kleine man’?

En wat met de ‘kleine vrouw’?

Klasse en gender Hoe woonden de ‘gewone mensen’? Wat aten ze? Materiële cultuur en voedsel Op welke manier heeft het gewone volk zich in de loop van de geschiedenis georganiseerd om rechten af te dwingen?

Karl Marx, 1852

“De mensen maken hun eigen geschiedenis, maar zij maken die niet uit vrije wil, niet onder zelfgekozen, maar onder rechtstreeks aangetroffen, gegeven en overgeleverde omstandigheden.” Gewone mensen zijn niet louter willoze slachtoffers van de geschiedenis. Ze hebben zelf ook voor veranderingen gezorgd.

Productieverhoudingen

• • • • • • Feodalisme: boeren versus heren Kleine warenproductie in de steden: ambachtslieden versus kooplieden Industriële revolutie Kapitalisme: arbeid versus kapitaal Noodzaak aan klassenanalyse ‘Bovenbouw’: ideologie

De marxistische geschiedschrijving na WO II

• The British Marxist Historians: de empirische traditie: Edward P. Thompson (1924-1993), Eric Hobsbawm (1917-2012), Rodney Hilton (1916-2002), Christopher Hill (1912-2003),

De Annales-school

• • • Fernand Braudel: binaire oppositie tussen krachten die historische verandering bevorderen of afremmen ; verschillen in ‘historische tijd’ ; grote hoeveelheden seriële data Structuren, conjuncturen en evenementen Kwantitatieve aanpak

De kwantitatieve en materialistische revolutie bij de tweede generatie • • • • • Ernest Labrousse: prijzenreeksen 18 de eeuw en Franse revolutie François Simiand: A- en B-fases Golven in de economie: toepassing in de geschiedenis van Kondratieff-, Juglar-, Kuznets-curven Regionale studies met sterk geografische inslag en aandacht voor landbouwgeschiedenis Combinatie met marxisme: Pierre Vilar over Catalonië; Guy Bois,

Crise du féodalisme

Mentaliteitsgeschiedenis

• • • • Al bij Lucien Febvre:

outillage mental

Philippe Ariès over de geschiedenis van familie en kinderen Emanuel Le Roy Ladurie: van ‘Histoire immobile’ in de Languedoc naar

Montaillou

Jacques Le Goff en Georges Duby: nieuwe cultuurgeschiedenis van de middeleeuwen

• • • • •

Microstoria of New Cultural History

Microscopische schaal Individu binnen netwerken van sociale relaties en interacties Betekenis van de beleefde ervaring kan gereconstrueerd worden via ‘sporen’ Carlo Ginzburg,

De kaas en de wormen

Leidraad in reconstructie dagelijks leven

Het ontstaan van de ambachten in de Middeleeuwse Nederlanden • • • • • • Domaniale economie Lakennijverheid en internationale handel Economische groei 1050-1300 Ambachten en broederschappen Ambachten en stedelijke milities Regulering van productie en markten

• •

Het corporatisme als fundamenteel organisatieprincipe van het sociale leven in de middeleeuwse stad

Ambachten, broederschappen, schutters- en rederijkersgilden Regulering van de arbeidsverhoudingen en markten, armenzorg, mutualisme, convivialiteit, opleiding, conflictbemiddeling, gemeenschappelijke devotie, vrijetijdsbeleving en cultuurproductie

Corporatieve ideologie?

• • • • • gilden, broederschappen, ambachten Ambachten zijn ‘terug’ in de economisch-historische discussie Maar: ‘corporatisme’ kan ook betrekking hebben op de stad als politiek lichaam politieke macht voor de ambachtsgilden de sociale omkadering van het leven van de wieg tot in het graf

Jacob van Maerlant,

Wapene Martijn

• •

Lieve Jacop, so berecht mi: / Of dat volc al comen si / Van den eersten Adame, / Twi es deen edel, dander vri, / Die derde eighin man daerbi? / Wanen quam dese name?

Twee woorde in die werelt sijn, / Dats allene ‘mijn’ ende ‘dijn’: / Mochtmen die verdriven, / Pais ende vrede bleve fijn, / Het ware al vri, niemen eighijn, / Manne metten wiven. / Het ware ghemene tarwe ende wijn

Alternatieven op de dominante ideologieën

• • • • Vrijheid, gelijkheid en broederschap doorheen de geschiedenis Collectief en privaat bezit De waarde van de arbeid De rechten van de arbeiders, de boeren, de vrouwen en de minderheden

Jan van Boendale,

Jan’s Teestije

•

Du volre, wever, coepman, / Scoenmaker, cledermaker, stierman, / Ende alle die arbeyds pleghen, / Die hier vanden minsten sijn gheweghen / Ende met pinen wint u brodekijn, / Ghi selt ghinder vanden meesten sijn, / Ende vele meerre, dat wetic wale, / Dan deken, prelate ofte officiale, / Die u versmaden ofte verdrucken

Clachten

en petities

• • •

Moerlemaaie

geschiedenis te Brugge (1280): eerste uiting ideologie van de lagere klassen in onze Tegen corruptie, voor politieke participatie en controle stadsfinanciën Nog verschillende voorbeelden van Brugse petities in komende eeuwen

RAB, Fonds ambachten 1, f° 223v,

• Up den drie ende twintichsten dach van septembre int jaer MCCCC neghen ende tsestich zo was bij den ghemeenen college van scepenen van Brugghe in voorderinghe van ghemeenen oorboore ende omme tambocht van den lijsecleedwevers, mandemakers ende wannemakers, dat hem deelt in II leden, voort an in payse ende eendrachtichede te houdene, te nieuten ghedaen ende gheroyert teerste ende tandre articlen van der kuere van den voorseide lijsecleedwevers, voord in partyen de rubrike van der kuere van den voorseide mandemakers ende wannemakers ende tote dien teerste, tdarde ende tvijfste articlen van der zelver kuere van den voorseiden mandemakers ende wannemakers, ende in de stede van al dien ghekuerd ende gheordineirt de naervolghende pointen ende articlen, die altoos staende ghelijcke anderen kueren te minderne ende te meersene ten goedinckene van scepenen.

Van Ghilden

(Willem van Hildegaersberch)

Soe wil ic u in corter stonden Een materi noch ontbinden Ende mit reden dat bevinden, Waer om ghilden sijn visiert Ende inder werlt gheordineert.

Dair is ons meest beteykent mede Minne ende eendrachtichede;

Ambachtsideologie

• • • • • Discursieve registers over ‘economische’, ‘sociale’, ‘religieuze’ en ‘politieke’ bekommernissen van de corporatieve milieus

Aerbeit

;

const, neeringhe, coopmanscepe… Caritate, jonste, aelmoes

…

Broederlike minne, eendrachticheit, vrientscap… Justicie, keuren…

Ambachtshuizen: tegeldekkers en visverkopers

Arbeid als centrale waarde

Vanden Plaesteres

Plaesteren sijn van twee manieren, al soe ic u sal visieren: selc die draghen grau ende bont ende winnen menich groet pont al en plaesteren si gheen muren, si winnen grote dachuren Alle die plaesteren metten truwele sijn van clene voerdele.

Om twee groete of om drie, staen si beslabt tote den cnie, in den mortre, al den dach.

Hebben si daer in goet verdrach, soe besteden si wel haren tijt; ende doen si den lieden haer profijt

Wevers, ververs, drapiers

Caritas

• Op 27 oktober 1550 richtte het Antwerpse kuipersambacht een verzoekschrift aan het stadsbestuur om een armenbus op te richten ‘ter eeren van den Heiliger Dryvuldicheit’ en ‘tot behoeff vanden armen schamelen vrye meesters’. Omdat de leden van het ambacht hun initiatief als ‘godlyc’ en ‘eerlyc’ beschouwden, deden ze dat ‘eendrachtelic’

• Op 7 augustus 1470 verkregen de 15 ‘gezworen korenmeters te water’ van Antwerpen het recht op een eigen ‘mutualiteit’ omdat ‘zy alle meest arme scamele gesellen zyn ende niet vele anders en hebben dat zy met hueren zueren arbeide wynnen moegen’. De gezellen van het ambacht werden soms getroffen door ‘onvermoegentheiden ende crancheiden’ of door ‘ziecten van der pestilencien oft anderssins’ waardoor zij ‘hueren broot niet gewynnen oft hueren medegesellen int meten gehelpen en konnen’.

• In het jaar 1379 was een groep Mechelse wevers voor de schepenen van die stad samengekomen. Ze beloofden het stadsbestuur ‘omme alle onraste te scuwene ende pays ende eendrachticheyt metten poirteren ende alle ambachten te houdene eendrachtichlike tallen daghen, sonder arghelist’.

Rederijkers als vertolkers van de ambachtswaarden

Anthonis de Roovere

• • • • ‘Onderhorichede’: nederigheid, reputatie, godsdienst Pap en brood voor de oude dag: Een leven van arbeid moet kunnen leiden tot een onbekommerd einde van het leven Tegen ‘bedrieglijke weegschalen’ en andere ambachtsmetaforen Anthonis vertolkt de corporatieve ideologie misschien beter dan om het even welke andere literaire bron

Elc doe sijn neringhe ende swijch al stille:

• • • • Laat 15 de-eeuws of vroeg 16de-eeuws rederijkersgedicht.

Om datme

n

rethorijcke nu achter strate

n

saijt Om liedekens te maken om sgelts vertieren / daer sy int gasthuys haer kelen met lauen Jck seg elc moet syn tonghe bedwinghen / elck doe sijn neringhe en

de

swijch al stille

Godshuizen voor de

aerme verweecte lieden van den ambochte

Hel van de Brouwersgilde, Haarlem, begin 16

de eeuw burgemeesters reeckenmeesters des hooren inde wet die de burgers soude voorstaen wie soude laecken deur wien tgemeen welvaren dick wert verplet want sij soecken int regieren meest heur eijgen saecken elck wil sijn sin volgen siet hoe dat sijt maecken dus blijfftet tgemeen welvaeren dickmaels verloren ende die nering werdt verdurven wadt baet dat kaecken hoe houwen sij dan den eet die sij hebben gesworen schepenen wethouders als tuijghen vercoren om elck ernstelijck te doen recht en Justitie

Een ‘moral economy’ in de radicalere rederijkersspelen (16 de eeuw) • •

Cornelis Everaert: t

dOnghelycke Munte Spel van Ghewillich Labuer ende Volc van Neerrynghe, tSpel van

Lauris Jansz: personages als

Nimmermeer Genouch

en

Onversaedge Begeert

• • • • • Wasdom, paeys, eendrachtichede Vermalendyt zy doorloghe Menich: de gewone ambachtsman doet neersteghen labeure Eenich: de rijke koopman Belastingen: by den welcken dat coopmanscepe ende neerrynghe zeere es ghemindert

• • • • • • Den daghelicyschen snaetere, een wijf met azeneuten Svolcx Clappage, een arbeyder Den scaemelen aerbeyder Ghewillich Labeur, een landsman Volc van Neerynghe, een ambochsman Het Spel van dOnghelycke munte

De Reformatie: sociaal en religieus protest vermengd

• • • • Lutheranisme en Anabaptisme grotendeels senl onderdrukt Calvinisme wordt grotere beweging en leidt tot Beeldenstorm (1566) Religieuze motieven enten zich op oudere eisen Front van verschillende sociale klassen tegen Spaans bestuur

• • •

Van rijk naar arm Vlaanderen

Van een stedelijke cultuur naar een volk van miserabele boertjes De reactionaire Boerenkrijg Industrialisering in Wallonië en enkele eilandjes in Vlaanderen (Gent, Aalst)

De opkomst van de arbeidersbeweging • • • • • • Ambachtsgilden afgeschaft door wet Le Chapelier Mutualiteit = hernemen principe wederzijds dienstbetoon Eerste illegale vakverenigingen Belgische Werkliedenpartij Strijd voor algemeen stemrecht Na WO I: eerste sociale verwezenlijkingen