Transcript LİPİDLERİN YAPISAL VE İŞLEVSEL ÖZELLİKLERİ XII Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD1 Lipoproteinler Lipoproteinler, fosfolipidler, kolesterol, kolesterol esterleri ve trigliseridlerin çeşitli kombinasyonları ile apolipoproteinler denen spesifik taşıyıcı.

LİPİDLERİN YAPISAL VE
İŞLEVSEL ÖZELLİKLERİ
XII
Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK
ADÜTF Biyokimya AD
2006
1
Lipoproteinler
Lipoproteinler, fosfolipidler, kolesterol, kolesterol esterleri
ve trigliseridlerin çeşitli kombinasyonları ile
apolipoproteinler denen spesifik taşıyıcı proteinlerin
moleküler agregatlarıdırlar.
Kolesterol ve diğer
lipidlerin kanda
taşınması, plazma
lipoproteinleri
vasıtasıyla olmaktadır.
2
Lipoprotein partikülleri küre şeklindedirler; merkezde
trigliseridlerin ve kolesterol esterlerinin hidrofobik lifleri,
dış yüzde ise proteinlerin, fosfolipidlerin ve kolesterolün
hidrofilik kısımları yer alır.
3
Lipoproteinlerdeki protein olan apolipoproteinler
(apoproteinler), apo A, apo B, apo C, apo D, apo E gibi
adlandırılırlar.
4
Lipoproteinler, elektroforez, ultrasantrifüj, ultrafiltrasyon
ve elektron mikroskobik yöntemlerle birbirlerinden
ayrılırlar.
5
Ultrasantrifüjdeki yoğunluklarına göre lipoproteinler,
şilomikronlar, VLDL, IDL, LDL, HDL, Lp (a) şeklinde alt
gruplara ayrılırlar.
Lipoprotein
class
Density
(g/mL)
Diameter
(nm)
Protein %
of dry wt
Phospholi
pid %
Triacylglycerol
% of dry wt
HDL
1.063-1.21
5 – 15
33
29
8
LDL
1.019 –
1.063
18 – 28
25
21
4
IDL
1.006-1.019
25 - 50
18
22
31
VLDL
0.95 – 1.006
30 - 80
10
18
50
chylomicrons
< 0.95
100 - 500
1-2
7
84
6
7
Lipoproteinler, elektroforezdeki ayrılmalarına göre
şilomikronlar (tok kişilerde görülür),  lipoprotein (LDL),
pre  lipoprotein (VLDL),  lipoprotein (HDL) şeklinde
alt gruplara ayrılırlar.
8
Şilomikronlar, lipoproteinlerin en büyükleri ve dansitesi
en küçük olanlarıdırlar. Yüksek oranda trigliserid içerirler.
9
Şilomikronlar, ince bağırsak epitel hücrelerinin düz
endoplazmik retikulumunda sentezlenirler; sonra lenfatik
sisteme geçerler. Daha sonra juguler venden kan
dolaşımına katılırlar.
10
Şilomikronlar, diyetteki trigliseridlerin (ekzojen
trigliseridler) ince bağırsaktan diğer dokulara taşınması ile
ilişkilidirler.
11
VLDL (çok düşük dansiteli lipoprotein),
şilomikronlardan daha küçüktürler. Endojen trigliserid
bakımından oldukça zengindir.
12
VLDL (çok düşük dansiteli lipoprotein), karaciğerde
sentezlenir. Fonksiyonu, karaciğerde sentezlenen
trigliserid ve kolesterolü ekstrahepatik dokulara
taşımaktır.
13
Diyet yakıt olarak hemen gerekenden daha fazla
karbohidrat içerirse ve karaciğerde yeteri kadar
glikojen varsa karaciğerde endojen trigliseridler oluşur.
Endojen trigliseridler, VLDL’lerin yapısına katılırlar.
14
LDL (düşük dansiteli lipoprotein), trigliserid içerikleri
çok az, kolesterol ve kolesterol esterlerinden zengin
lipoproteinlerdir. Temel apolipoproteinleri ApoB100’dür.
15
LDL (düşük dansiteli lipoprotein), VLDL artığı olarak
damar içinde sentezlenir.
16
LDL’ler, kolesterolü karaciğerden başka dokulara
taşırlar.
17
Ekstrahepatik dokular, LDL’nin ApoB-100’nü tanıyan
spesifik yüzey reseptörlerine sahiptirler. ApoB-100’ü
tanıyan reseptörler, kolesterol ve kolesterol esterlerinin
dokular tarafından alınmasına aracılık ederler.
18
HDL (yüksek dansiteli lipoprotein), LDL’lerden daha
küçüktürler. HDL kitlesinin %50’si protein, %30’u
fosfolipid, %20’si kolesteroldür.
19
HDL’ler, karaciğerde ve ince bağırsak duvarında
sentezlenirler. Karaciğerde ve ince bağırsak duvarında
sentezlenen HDL, diskoidal şekillidir; ApoA-I, ApoA-II,
lesitin ve serbest kolesterol içerir. Yeni sentezlenen ve
kan dolaşımına salıverilen HDL, dolaşımdaki diğer
lipoproteinlerden kolesterol esterlerini toplar ve küre
şekilli olgun HDL şekline dönüşür.
20
Kolesterolden zenginleşen HDL, karaciğere dönünce
kolesterolü bırakır. Böylece HDL, kolesterolü
dokulardan karaciğere taşımış olur.
HDL’nin artması organizmanın lehine, azalması ise
aleyhinedir.
21
Lp (a), LDL’ye benzeyen bir lipoproteindir. Başlıca
apolipoproteini apo B-100’dür. Özellikle karbohidrat
kalıntıları bakımından zengin olup fonksiyonu tam
olarak bilinmemektedir. Ateroskleroz riski ile ilişkili
olduğu tahmin edilmektedir.
22
Apolipoproteinler
Apo A, Apo AI, Apo AII ve Apo AIV olmak üzere üç
tiptir. HDL’nin major proteinleridirler.
Apo AI, LCAT enziminin aktivasyonunda ve böylece
ekstrahepatik dokulardan karaciğere serbest kolesterolün
HDL’de esterleştirilmek suretiyle taşınmasında rol
oynar. Apo AI’in artması organizmanın lehinedir.
23
Apo B, HDL dışındaki bütün lipoproteinlerin başta gelen
proteinidir. Apo B-100, Apo B-48, Apo B-26, Apo B-74
olmak üzere dört tipi vardır. Apo B-100 çoğunlukla
karaciğerde sentezlenir, Apo B-48 bağırsak duvarında
sentezlenir.
Apo B’nin artması organizmanın aleyhinedir.
Apo B-100, LDL’nin reseptörlerine bağlanmasında
önemli rol oynar.
24
Apo C, Açlık durumunda VLDL ve HDL’nin yapısında
bulunur. Apo CI, Apo CII, Apo CIII olmak üzere üç tipi
vardır. Apo CII, şilomikron ve VLDL katabolizmasını
sağlayan ekstrahepatik lipoprotein lipazın
aktivasyonunda önemli rol oynar. Apo CI, LCAT’ın
aktivasyonunda etkilidir.
Apo C’lerin önemli özellikleri, lipoproteinler arasında
transfer edilebilmeleridir. HDL’den VLDL ve
şilomikronlara, bunlardan da HDL’ye transfer edilirler.
25
Apo D, Lipoproteinler arasında kolesterol esterleri ve
trigliseridlerin transferinde rol oynamaktadır. Bu yüzden
kolesterol ester transfer proteini de denmektedir.
Kolesterol esterlerinin HDL’den trigliseridce zengin
lipoproteinlere transferini sağlar; buna karşılık
trigliseridi de HDL’ye transfer eder.
26
Apo E, karaciğerde sentezlenir. Plazmada HDL’nin
yapısına katılır. LCAT etkisiyle HDL’de ester kolesterol
birikince Apo E de HDL’den ayrılarak VLDL ve
şilomikronlara transfer edilir.
Şilomikron artıkları ve IDL’nin hepatik reseptörleri
tarafından tanınmalarını Apo E sağlar.
Apo E’nin, Apo EI, Apo EII, Apo EIII, Apo EIV ve Apo
EV olmak üzere beş çeşidi vardır.
27
28