Transcript Lipoproteinler - Fırat Üniversitesi

LİPOPROTEİNLER
Prof.Dr.M.Ferit GÜRSU
Fırat Üniversitesi Tıp Fakültesi
Biyokimya Anabilim Dalı
[email protected]
1
LİPOPROTEİNLER

Lipidler plazmanın sulu yapısından dolayı sınırlı
olarak
çözündüklerinden,
taşınmaları
için
stabilize edilmeleri gerekir.

Lipoproteinler;
kanda lipidleri taşıyan özel
komplekslerdir.
2
LİPOPROTEİNLER

Lipoproteinin iç çekirdeğinde apolar lipidler (kolesterol
esterleri ve trigliseridler), dıştaki kabuğunda ise polar
grupları olan lipidler (fosfolipidler ve serbest kolesterol) ve
önemli metabolik ve yapısal işlevleri olan proteinler bulunur.
3
APOLİPOPROTEİNLER
Apolipoproteinler; lipoproteinlerin protein kısmıdır ve 3
ana işleve sahiptirler:
1.
Polar olmayan lipitlerin stabilize edilmesini sağlar.
2.
Hücre yüzey reseptörlerine bağlanarak lipoproteinlerin
alındığı ve yıkıldığı bölgelerin saptanmasını sağlar.
3.
Lipoprotein
metabolizmasına
karışan
enzimlerin
aktivitesini düzenler.
4
Plazma lipoproteinlerinin başlıca apolipoproteinleri
5
Plazma lipoproteinlerinin özellikleri
6
7
8
LİPOPROTEİNLER
Lipoproteinler
genellikle
fizikokimyasal
niteliklerine
(özellikle yoğunluk farklılıklarına) göre sınıflandırılırlar.
Böylece, ultrasantrifüjle 5 lipoprotein sınıfı oluşur:
- Şilomikron
- VLDL (Çok Düşük Dansiteli Lipoproteinler)
- IDL (Ara Dansiteli Lipoproteinler)
- LDL (Düşük Dansiteli Lipoproteinler)
- HDL (Yüksek Dansiteli Lipoproteinler)
9
Lipoproteinlerin boyutları
Şilomikronlar,
VLDL ve
katabolik
artıkları
LDL
HDL
> 30 nm
20–22 nm
9–15 nm
proinflamatuar
antiinflamatuar
10
Eksojen Lipid Transportu
11
Endojen Lipid Transportu
12
ŞİLOMİKRONLAR
 Eksojen (diyet) kaynaklı lipidlerin taşınmasını sağlarlar.

En büyük ve trigliseridden en zengin lipoproteinlerdir.

Bileşiminde en fazla trigliserid, en az protein bulunur.

Plazma lipoproteinlerinin en büyük olanlarıdır.
Apolipoproteini
Apo B48 dir.
13
ŞİLOMİKRONLAR

Bağırsak epitel hücrelerinde sentezlenir ve lenf akımına
karışarak dolaşıma girerler.

Şilomikronlar,
sağlıklı
kişilerde
elektroforezde
görülmezler. Çünkü yemekten sonra max. 1 saat içinde
dolaşımdan alınarak kaybolurlar.

Şilomikronlar
dolaşımda
damar
endotelinde
bulunan
“lipoprotein lipaz” enzimi etkisiyle yapılarında bulunan
trigliseridin büyük kısmını kaybederler ve “şilomikron
kalıntıları” oluşur.
14
Lenfatik sistemden dolaşıma giren şilomikronların
metabolizması
Dokular
B48
CM
E
CII
Karaciğer tarafından alınır
( LDL reseptörleri ile)
E
E
CII
HDL
B48
Lipoprotein
lipaz
CMR
CII
B48
E
HDL
CMR
CII
Kapiller duvar
(endotelyal yüzey)
15
16
VLDL (Çok Düşük Dansiteli Lipoprotein)
 Endojen trigliserid bakımından oldukça zengindir.

%55 trigliserid %20 kolesterol. Karaciğerde sentezlenir.

Fonksiyonu  karaciğerde sentezlenen trigliserid ve
kolesterolü ekstrahepatik dokulara taşımak.

Organizmada enerji yükü fazla olduğunda (fazla beslenme)
VLDL sentezi artar.Başlıca apolipoproteini Apo B100 dür.
17
Karaciğerde oluşan VLDL’ler kana verilirler.
Karaciğerde
lipoprotein sentezi,
çeşitli etkenlerle inhibe
olursa, endojen
trigliseridler
karaciğerde birikir ve
karaciğer yağlanması
denen tablo meydana
gelebilir.
18
Karaciğerden dolaşıma giren VLDL’nin metabolizması
Dokular
B100
B100
VLDL
LDL
LDL’nin bir kısmı
Karaciğer tarafından alınır
(LDL reseptörleri)
E
CII
E
CII
Lipoprotein
lipaz
TAG dokulara
verildiğinden, LDL fazla
miktarda cholesterol/
cholesterol ester içerir.
LDL’nin bir kısmı
diğer dokular tarafından alınır
(LDL reseptörleri).
LDL TAG ve kolesterolü
ekstrahepatik dokulara taşır.
Kapiller duvar
(endotelyal yüzey)
HDL
19
lipoprotein
lipase
+
Insulin
hormone-sensitive
lipase
fatty
acids
liver
TG
VLDL
carbohydrate
fatty acid
+
20
Glucagon
hormone-sensitive
lipase
+
fatty
acids
liver
TG
VLDL
21
22
IDL (Ara Dansiteli Lipoproteinler)

VLDL’nin %50 veya daha fazlası lipolitik yolla IDL’ye
çevrilir.

IDL; kolesterol esterlerinden zengindir.
23
LDL (Düşük Dansiteli Lipoproteinler)

LDL; VLDL artığı olarak damar içinde sentezlenir.

Plazmada total kolesterolun %70’i LDL’de bulunmaktadır.

Başlıca apolipoproteini Apo B100 ve apo E dir.

Kolesterolce en zengin lipoprotein partikülüdür.
24
25
LDL

Ekstrahepatik
bulunur.

Yapısında bulunan Apo B-100 vasıtasıyla bu reseptörlere
bağlanarak katabolize edilir.

Ayrıca; LDL makrofajlar tarafından alınarak da katabolize
edilir.

Plazmada LDL’nin arttığı durumlarda makrofajlar fazla
miktarda kolesterol alarak “köpük hücreleri” oluşur.

dokularda
ve
karaciğerde
reseptörleri
Köpük hücre oluşumu “ateroskleroz”a neden olduğundan;
LDL’nin artması organizma için zararlıdır.
26
Ekstrahepatik doku hücrelerinde LDL’lerin yıkılmasıyla
meydana gelen kolesterol veya bir kolesterol türevi
çeşitli metabolik etkiler gösterir.
27
28
29
LİPOPROTEİN (a)



Lp(a) LDL’nin varyantı(lipid bileşenleri LDL’ye benziyor)
Her ikisi de bir molekül apo B100 ihtiva ederler.Lp(a)’da
ilave olarak apolipoprotein(a) proteini bulunuyor. Apo(a)
plazminojene yapısal benzerlik göstermektedir. Lp(a)
plazminojenin fibrine bağlanmasını yarışmalı inhibe eder.
Lipoprotein(a) ateroskleroz için bir risk faktörü olarak
kabul edilir.
30
HDL (Yüksek Dansiteli Lipoproteinler)

En küçük lipoproteindir.

En az 5 farklı HDL partikül tipi bulunmaktadır.

HDL kitlesinin %50’si proteindir.

Başlıca fonksiyonu dokulardan karaciğere kolesterol
taşımaktır  “ters (reverse) kolesterol transportu”
31
32
Ters Kolesterol Transportu
33
Yeni sentezlenen diskoid HDL, ApoA-I, ApoA-II, lesitin
ve serbest kolesterol içerir. Serbest kolesterolun iyi bir
alıcısıdır.
Diskoid HDL, dolaşım sırasında ekstrahepatik hücreler ve
diğer lipoproteinlerden serbest kolesterol alır. Böylece
küre şeklinde olgun HDL oluşur.
HDL2 olarak tanımlanan ilk olgun HDL’nin yüzeyindeki
lesitin kolesterol açil transferaz (LCAT), serbest
kolesterol ile lesitinden, kolesterol esteri ve lizolesitin
oluşturur.
34
HDL2’nin yapısında artan kolesterol esterleri, kolesterol
esteri taşıyıcı protein (CETP) yardımıyla diğer
lipoproteinlerdeki(VLDL ve IDL) trigliseridler ile
değiştirilir.
Trigliseridi zengin HDL2, hepatik kapiller endotelde
yerleşmiş durumdaki hepatik lipazın etkisiyle trigliseridi
azaltılarak HDL3’e dönüştürülür. Bir kısım HDL2 ise
karaciğer tarafından Apo A-I’i tanıyan reseptörleri
sayesinde dolaşımdan alınır.
35
HDL’nin kolesterolü özellikle damar endoteli gibi
dokulardan karaciğere taşıma fonksiyonu antiaterojenik
etki oluşturur.
36
37
38
39
Kanda aşırı miktarda LDL bulunması durumunda
LDL’ler, süperoksit ve H2O2 gibi etkenler vasıtasıyla
oksitlenir. Oksitlenmiş LDL’ler retiküloendoteliyal
sistem makrofajları tarafından reseptör aracısız olarak
yutulur ve köpük hücre oluşumu olur.
40
41
42
Olgun ŞL
AI
İnce barsak
CII
E
HDL
FFA
FFA
Gliserol
FFA
FFA
LPL
KAPİLLER
YAĞ DOKUSU
Nascent
ŞL
ŞL artığı
43
HDL
KARACİĞER
AI
ŞL artıkları reseptör
aracılı endositozla
alınır ve parçalanır
Apo E’leri tanıyan reseptör
44
IDL
Olgun VLDL
AI
CII
E
HDL
Gliserol
FFA
FFA
FFA
FFA
LPL
YAĞ DOKUSU
Nascent VLDL
İnce barsak
KAPİLLER
45
HDL
KARACİĞER
AI
Apo B100’leri tanıyan
reseptör
ApoD
LDL
LDL reseptör aracılı
endositozla alınır
46