Anailís ar Ghaeilge labhartha na bpáistí i scoileanna lán-Ghaeilge

Pádraig Ó Duibhir Coláiste Phádraig, Droim Conrach [email protected]

Comhdháil Ghaelscoileanna 20 Samhain 2009 1

Buíochas

 Múinteoirí, páistí agus tuismitheoirí na scoileanna a ghlac páirt sa taighde  An Chomhairle um Oideachas agus Gaeltachta agus Gaelscolaíochta, agus Coiste Taighde Choláiste Phádraig a chuidigh le costais an taighde  Tá cóip den tráchtas le fáil ag: http://www.spd.dcu.ie/main/academic/education/Courses /documents/Taighde_POD.pdf

Taighde ar shealbhú teanga

 Próiseáil ar ionchur teanga – díríonn foghlaimeoirí ar bhrí na teanga seachas ar fhoirm, ar struchtúr nó ar ghramadach (VanPatten, 1996)  Sa chóras tumoideachais bíonn béim ar thuiscint agus ar bhrí a bhaint as an teanga seachas ar fhoirm (Lyster, 2007)  Is féidir le foghlaimeoirí neamhaird a dhéanamh de chomhréir agus braith ar eolas ón gcomhthéacs chun brí a bhaint as téacs/ráiteas – ionchódú riailbhunaithe v ionchódú eiseamláirbhunaithe (Skehan, 1998) 3

Taighde ar shealbhú teanga

 Ról tábhachtach ag giniúint teanga (labhairt, scríobh) agus is féidir ‘brú’ a chur ar fhoghlaimeoirí díriú ar chomhréir/fhoirm trí thascanna áirithe – ‘

pushed-output

’ (Swain, 1985, 2005)  Chomh luath is atá cumas cumarsáide leordhóthanach (

communicative sufficiency

) bainte amach is beag brú nó spreagadh atá ann labhairt go cruinn (Day and Shapson, 1987) 4

Sealbhú na Gaeilge i scoileanna lán-Ghaeilge

   Baineann daltaí i scoileanna lán-Ghaeilge ardchumas amach sa Ghaeilge i gcomparáid le daltaí i scoileanna ina bhfuil an Ghaeilge mar dhara teanga (Harris, Forde, Archer, Nic Fhearaile & O'Gorman, 2006) Líofacht an-mhaith sa dara teanga ach ní bhaineann siad amach cumas an chainteora dúchais maidir leis na scileanna ginchumais (labhairt agus scríobh) (Henry, Andrews & Ó Cainín, 2002) Gaeilge labhartha na bpáistí i scoileanna lán Ghaeilge cosúil le cineál criól (Nic Pháidín, 2003; Ó Cíobháin, 1999) 5

Cuspóirí agus cur chuige an taighde

       Cad iad na gnéithe de Ghaeilge labhartha na bpáistí i rang 6 i scoileanna lán-Ghaeilge tar éis 7-8 bl. de thumoideachas (5,000 uair)? Cén dearcadh atá ag na daltaí maidir lena gcumas féin? Roghnaíodh sampla de 9 scoil lán-Ghaeilge & 2 scoil Ghaeltachta (mar bhonn comparáide) Iarraidh ar na daltaí ionad spraoi a dhearadh i ngrúpaí de thriúr – ghlac an rang iomlán páirt sa tasc ag an am céanna Athchuimhne spreagtha (daltaí sna scoileanna lán-Gh) Ceistneoir do na daltaí sna scoileanna lán-Gh.

Agallaimh ar mhúinteoirí sna scoileanna lán-Gh.

6

Corpas

    9 scoil lán-Ghaeilge ar fud na 26 chontae & 2 scoil Ghaeltachta (Catagóir A) físthaifeadadh ar 3 ghrúpa i ngach scoil trascríobh ar an gcéad 20 nóim.

7 huaire 20 nóim. cainte  65 dalta Gaelscoile  15 dalta Gaeltachta  35,338 focal ar fad   30,785 focal – daltaí lán-Ghaeilge 4,553 focal – daltaí Gaeltachta 7

Anailís ar an trascríobh

 bhí earráidí i 29.2% de ráitis na ndaltaí – (gan an Béarla a chur san áireamh)  focail i mBéarla a bhí i 10% den chorpas sc. lán-Ghaeilge (daltaí

Gaeltachta

6.65%)  comharthaí an dioscúrsa

– ‘

yeah’, ‘no’, ‘so’, ‘okay’, ‘just’, ‘like’, and ‘right’ ab ea 6.34% den chorpas lán-Ghaeilge, 4.69% den chorpas Gaeltachta 8

Cineál earráide

    Comhréir an ainm bhriathartha – *‘

an bhfuil muid ábalta faigh níos mó capaillín?’

An chopail – *‘

tá sé bord mór ’ geata’

, *‘

tá sin an

Moirfeolaíocht na mbriathra– *‘

caithfimid faigh an túr’, *‘an déanfaidh mise rud éicint?’ *Cé mhéad a bhfuil fágtha againn?’

Caint indíreach – *‘

ach ceapaim dúirt an fear sin gur ehm gur’

9

Cineál earráide

 Forainmneacha réamhfhoclacha – *‘

dhá cinn de é sin’ *‘triúr de iad seo’

 Tionchar an Bhéarla

*‘cad a bhfuil sé le haghaidh

anyway

?’ *‘tá sibh ag déanamh mo cheann isteach’

‘

tá tú ag gortú mo feelings’

 Comharthaí an dioscúrsa

okay, just, right, like – yeah, no, so,

10

An chopail ‘is’

Sin an bord. Sin é an bord. Is é sin an bord.  * Tá sin an pháirc síos ansin.

 *Tá sé bord mór.

 Sin an geata isteach chuig an scoil. (Dalta Gaeltachta) 

*Now

, tá sin an slí isteach, tá sin an geata  *Tá sin céad euro 

*So,

tá sé dhá chéad euro 11

Fíor 1: An chaoi gur úsáid na daltaí i scoileanna lán Ghaeilge gnéithe den chopail is

250 200 150 100 50 0 137 34 22 ...sin an… 59 35 14 26 18 ...sin ...dhá chéad ceart mícheart cop+ainmfh.

232

67.2%

113

32.7%

Iomlán

An briathar rialta ‘cuir’

 *Cur é sin isteach. (Cuir…)  * An cuir tú isteach sleamhnán gearr? (Ar chuir …)  *Táimid in ann cur an díon canbháis… ( …a chur) 13

Fíor 2: An chaoi gur úsáid na daltaí i scoileanna lán Ghaeilge an briathar rialta cuir

300 281 250

73.9%

200 165 150 99 100 50 0 36 34 33 36 42 16 4 10 1 0 3 Modh Ord. Aim. Chaite Aim Fh.

Aim Láith ceart mícheart Ainm Br Caint indíreach

26.1%

Iomlán

An briathar rialta ‘caith’

 *An caithfidh tú an bonn agus an slabhra a fháil? (An gcaithfidh tú…)  *Ní chaithfimid faigh gach rud. (…gach rud a fháil) 15

160 140 120 100 80 60 40 20 0 2 0

Fíor 3: An chaoi gur úsáid na daltaí i scoileanna lán Ghaeilge an briathar rialta caith

0 2 16 8 83 7 7 0 39 123 2 2 149 142

51.2% 48.8%

ceart mícheart

An briathar neamhrialta ‘déan’

 

*Just

dhéan

slant

ag teacht síos. (Déan…) *Dhéan mé é. (Rinne mé é)  *Dhéanfaimid

like footprints

(Déanfaimid …) ansin.    *Bhí mé ábalta déan é i mo cheann. (…é a dhéanamh…) *Bhfuil cead mise déanamh rud éigin? (..rud éigin a dhéanamh.) *Tá sé sin dhéanamh againn. (… déanta…) 17

Fíor 4: An chaoi gur úsáid na daltaí i scoileanna lán-Ghaeilge an briathar neamhrialta déan

400 350 300 250 200 150 100 50 0 118 65 18 19 0 5 Modh Ord.

Modh Coinn.

Aim. Ch.

0 5 Aim. Láith 51 27 Aim. Fh.

86 117 Ainm Br.

17 7 Aid Bhr.

337

63%

198

37%

Iomlán ceart mícheart

An briathar neamhrialta ‘faigh’

 *An fuair tú? (An bhfuair tú?)  *Níor fuair mé. (Ní bhfuair mé)  *

Right so

bhfaighimid rúlóir. (Gheobhaimid..)  *An faighimid é sin? (An bhfaighimid…)  *An gheobhaimid capaillín? (An bhfaighimid.)  *Táimid ag faigh é sin. (…ag fáil/á fháil)  *An bhfuil muid ag fháil siad?

19

250

Fíor 5: An chaoi gur úsáid na daltaí i scoileanna lán-Ghaeilge an briathar neamhrialta faigh

221 200 173 150 100 50 0

56%

103 82 4 64 22 Modh ord.

Aim Ch.

44%

49 21 31 5 10 0 3 Aim. Fh.

Aim. Láith.

Ainm Br Caint indíreach ceart mícheart Iomlán

Fíor 6: Gnéithe den chopail agus na ceithre bhriathra is coitianta gur bhain na daltaí úsáid astu

1400 1200 1000 800 600 400 200 0 232 113 281 99 149 142 337 198 221 173 1220 63% 725 37% 'sin' cuir caith déan faigh Iomlán ceart mícheart

Dearcadh na ndaltaí ar a gcuid earráidí

Athchuimhne spreagtha (

Stimulated recall

) 22

Céim 1

Bhí 50% acu míshásta lena gcaighdeán féin Thig leis a bheith níos fearr.

Tá sé níos measa ná a shíl mé.

Tá a lán focal Béarla istigh ann.

‘

Like’, ‘oh my God’, ‘yeah’, ‘probably

muid.

’ Tá sé saghas uafásach an Ghaeilge a d’úsáid Mar cheap mé go raibh Gaeilge maith againn.

Taighdeoir. An raibh a fhios agaibh go raibh siad sin á n-úsáid agaibh? (comharthaí an dioscúrsa) No, tá sé just like habit.

Scríbhneoireacht: Yeah mar tá tú ag smaoineamh ar céard a bhfuil tú ag scríobh síos.

23

Céim 2

T.

Má deir tú leis an múinteoir ‘Tá sin an peann luaidhe’ Céard a déarfadh sí?

J. Is peann luaidhe é sin.

T. An bhfuil bealach a níos fearr chun ‘tá sin an airgead’ rá.

J. Sin an méid airgid a bhí ceadaithe.

D’éirigh leis na daltaí 85% de na botúin leis an gcopail a cheartú nuair a tarraingíodh aird orthu agus nuair a fuair siad leideanna mar seo. Cheartaigh siad 50% de na botúin leis an ainm briathartha gur tarraingíodh aird orthu agus i gcásanna eile nuair a tugadh leideanna dóibh. (m.sh. Dá mba rud é go ndúirt tú leis an múinteoir ‘An bhfuil cead agam faigh leabhar?’ Céard a déarfadh sí?) 24

Céim 3

T.

Cén fáth a ndéanann tú botún mar sin nuair atá an rud ceart ar eolas agat?

B’fhéidir tá tú ag iarraidh deir é Ní smaoiníonn tú.

just

chun faigh é amach agus níl tú ag thabhairt a lán smaoineamh air.

Mar nuair atá tú ag dul timpeall le do chairde is Béarla a bíonn á labhairt agat agus ansin nuair a thagann tú ar scoil is é Gaeilge agus caithfidh tú smaoineamh faoi.

Nuair a bhíonn tú ag caint leis an múinteoir, roimh téann tú suas, bíonn tú ag smaoineamh ar cad a bhfuil tú chun rá leis.

Like

iarraidh?

roimh cuireann tú do lámh suas caithfidh tú smaoineamh. Cad é an Ghaeilge ar an rud atá tú ag

Only

faigheann tú an Ghaeilge maith i

used to

an Gaeilge eile.

like

rang 6 agus tá tú 25

Céim 3 ar lean

T. An gceartaíonn sibh a chéile riamh?

Ní

it depends

. B’fhéidir

if

tá tú ag caint Béarla a lán, beidh tú ceartaithe.

Uaireanta cuireann sé isteach ort má tá duine sa rang ceapann siad go bhfuil a fhios acu gach rud … Má cheartaíonn do chairde thú beidh siad díreach ag rá leat bí cúramach ag labhairt mar sin mar gheobhaidh tú i dtrioblóid. Mar tá do chairde ag féachaint amach duit, i mBéarla

looking out for you

. Níl a fhios agam é seo i Gaeilge. Mothóidh tú

embarrassed

, mar tá gach duine timpeall agus ceartaigh duine thú.

No

. Mar tá a fhios agam cad a bhfuil tú like ag iarraidh a rá,

so

ní dheir mé aon rud.

26

Torthaí

     líofacht agus cumas cumarsáide an-mhaith – chuir siad í féin in iúl gan dua i gcomhthéacs an tasc seo sealbhú T2 teoranta do shuíomh na scoile agus srianta dá bharr (Baker, 2002) baineann na gnéithe nach bhfuil sealbhaithe acu le struchtúir atá éagsúil sa Ghaeilge ón mBéarla ní hionann ‘Labhair Gaeilge’ agus labhair í go cruinn i súile na bpáistí b'fhéidir go dtarraingíonn siad ar an ionchódú eiseamláirbhunaithe nuair atá brú cumarsáide orthu i dtasc, dá mbeadh níos mó ama acu smaoineamh d'fhéadfaidís tarraingt ar an ionchódú riailbhunaithe a beadh níos cruinne 27

Torthaí ar lean

 Nuair a fuair na daltaí deis breathnú ar an taifeadadh agus iad féin a chloisteáil:   Shíl siad nach raibh a gcuid Gaeilge chomh maith is a cheap siad roimhe sin.

Thug siad an códmheascadh faoi deara.

    D’aithin siad cuid de na laigí agus cheartaigh siad na cinn sin.

Níor thug siad na botúin leis an gcopail agus leis an ainm briathartha faoi deara mura dtarraingíodh aird orthu agus mura bhfuair siad leideanna.

Thuig siad go sealbhaíonn siad botúin a chéile.

Ní bhíonn said ag faire ar chruinneas a gcuid Gaeilge nuair a bhíonn siad ag caint lena gcairde. 28

Roinnt impleachtaí

    an chaoi a mhúintear an chopail – an dtuigeann daltaí Gaelscoile go mbíonn an chopail ‘Is’ intuigthe i ráiteas áirithe? an bhfuil sé soiléir go leor san ionchur?

Sin an bord. Sin é an bord. Is é sin an bord.

aird a dhíriú ar an ainm briathartha na foirmeacha spleácha de na briathra 29

Roinnt impleachtaí

    Cathain a thagann na botúin chun cinn? gníomhaíochta ina mbíonn fócas ar fhoirm – teacht roimh na botúin ‘Tá mise an rang 1

only

duine sa rang seo atá ocht mbliana d’aois’ – dalta Gaelscoile i cothromaíocht idir cur chuige ó thaithí agus cur chuige anailíseach – béim ar fhoirm agus ar bhrí tar éis rang 2 foghlaim féinriartha (autonomous) a spreagadh