Transcript “Сайэнсийн тэори” Проф. С. Молор-Эрдэнэ Лэкц 3 11/7/2015 Төлөв  Төлөвийн функц Конкрэт юм бүр олон чанарууд эзэмшинэ. Нэг юмны бүх чанарууд өгөгдсөн цагт тэр юмны төлөвийг.

“Сайэнсийн тэори”
Проф. С. Молор-Эрдэнэ
Лэкц 3
4/28/2020
1
Төлөв
 Төлөвийн функц
Конкрэт юм бүр олон чанарууд эзэмшинэ.
Нэг юмны бүх чанарууд өгөгдсөн цагт тэр юмны
төлөвийг тухайн цагт тодорхойлно.
Бидэнд тухайн индивидуал ын чанарууд тэр цагт
танил
Хэрвээ нэг юмны n тооны чанаруудыг танивал, тэр
бүрийг матэматикийн F функцээр дүрслэх
боломжтой.
4/28/2020
2
Төлөвийн функц
 Гэнэрал чанар “Масс” эзэмших жишээ
+
R
K бүх биетийн хамтрал
T Бүх хугацааны хамтрал
EM бүх массын нэгжүүдийн хамтрал
 M: K x T x EM
+
R Позитив раэл тоонуудын хамтрал
4/28/2020
3
Төлөвийн орон
 Рэал юмс ганцхан төлөвт үгүй.
 Юмны төлөв “Төлөвийн Орон” эсвэл “Боломжийн
Орон” гэдгээр тухайн юмыг дүрслэнэ. Үүнийг
физик ба инжэнэрийн сайэнсэд “Фазын Орон”
гэнэ.
 Дээрх “абстракт орон” ба түүний төлөвийн функц
F = (F1, F2,...Fn )
 Хэрвээ зөвхөн хоёр төлөв танигдвал түүний орон:
талбай.
4/28/2020
4
Төлөвийн функц
F2
S
SN
Зураг 1
s
S- логик бодох
боломжтой орон
SN- хууличилагдсан
төлөвийн орон
s- тухайн цагт
юмны төлөв
F2
 n чанаруудтай юмны төлөвийн орон n димэнсион
 Орон доторх цэг бүр тодорхой төрөлийн юмны төлөв
4/28/2020
5
Төлөвийн функц
 Юмны логиктой эсвэл ухагдахуунтай бүх
боломжийн төлөвийн функц бодох бүх боломж
авахгүй. Зөвхөн хуулитай таарвал авна. Жишээ:
Ялаа хэзээ ч 100 мэтр 50 тонн байхгүй.
 Тиймээс Зураг 1: боломжийн төлөвүүдийн орон
дотор баригдсан. Тэдгээр хууличилагдсан
чанартай. Хэрвээ тийм биш гэвэл ялаа 100 мэтр
гэнэт болно, маргааш ягаан өнгөтэй заан болно,
түүний үр удам чулуу болно гэх мэт.
4/28/2020
6
Өөрчлөлт: учрал, процэс ба түүх
 Постулат: БҮХ ЮМС ӨӨРЧЛӨГДӨНӨ. \Фило\
Үүний утга: хугацаа өнгөрөх бүр юмны чанарын
дүн өөрчлөгдөнө. Тиймээс юм нэг төлөвөөс
нөгөө төлөвт шилжинэ.
Дээрхийг “учрал” гэж нэрлэнэ. Учралыг
төлөвүүдийн замбараатай хосоор дүрслэнэ.
Жишээ: /F(t), F(t')/, t<t'
4/28/2020
7
Өөрчлөлт: учрал, процэс ба түүх
G- Юмны түүхийг
илэрхийлнэ
S0- Анхны төлөв
F2
Зураг 2
G
s0
F1
 Тодорхой хугацаанд тэр төрөл нэг төлөвөөс нөгөө
төлөвт
 Юм энэ хугацаанд чанарын өөрчлөлтөнд ороогүй
4/28/2020
8
Өөрчлөлт: учрал, процэс ба түүх
 Тэорэм: Юм бүр хууличлалаараа өөрчлөгдөнө.
Энэ хууличилал бүх өөрчлөлтүүдийг нэн дэтэрминацтай
эсвэл каузал гээгүй. Хэрэг дээрээ учралууд тохиолдоно.
Гэхдээ энэ хууличлалгүй гэсэн биш.
Дээрхээс дараах:
 Королариум: Тотал замбараагүй болон гайхамаар
байхгүй.
Жишээ: Үр хөврөх ба хүүхэд төрөх. Зөвхөн ганц учрал
биш харин процэс. Процэс гэж төлөвүүдийн сэгвэнц.
 Дэфиницион: Комплэкс учрал өөрөөр хэлбэл хоёр буюу
түүнээс олон учралуудаас тогтсон комплэкс учрал гэдэг
процэс.
4/28/2020
9
Өөрчлөлт: учрал, процэс ба түүх
 Ганцхан учралыг хоёр хосоор дүрслэнэ.\Анхны төлөв ба
төгсгөлийн төлөв\
 Комплэкс учрал эсвэл процэс олон магадаар төгсгөлгүй
олон төлөвөөр дүрслэгдэнэ.
 Гэхдээ төлөвүүдийн эсвэл учралуудын дурын хамуудыг
процэс гэхгүй. Жишээ: Биосфэрд ганцхан юмны
эволуцийг ярина. Харин Биопопулацад олон янзын
эволуцийн процэсууд. Тиймээс энд “эволуц” нэг
бүрчилсэн эволуцийн процэсуудын хам. Үүнийг
процэсийн класс гэнэ. Тэгэхээр процэс гэж үг нэг бол
индивидуал ын процэс эсвэл классын процэс.
4/28/2020
10
Өөрчлөлт: учрал, процэс ба түүх
 Организмын түүх: “амидралын цикл” биш. Яагаад гэвэл
организм амидралын төгсгөлд буцаад анхны төлөвт
очихгүй. Тиймээс үхэл гэж төрөх рүү очихгүй ба үр
болоод хөврөхгүй.
 Энд бид учрал, процэс, түүх \хистори\ гэсэн
ухагдахуунуудыг шалтгаан гэдэг ухагдахуун үгүй
хэрэглэсэн. Яагаад гэвэл хэдийд шалтгаан гэх вэ гэхээр
нэг юмны төлөвийн өөрчлөлт нөгөө юманд төлөвийн
өөрчлөлтийн үүсгэвэл.
 Олон юмсын түүхийг таних одоогийн төлөвийг
ойлгоход чухал. Жишээ: Организм \ДНА\, амитад
\сургуулилах\, социал систэм \традиц буюу уламжлал\
4/28/2020
11
Өөрчлөлт: учрал, процэс ба түүх
 Энд бид квантитатив өөрчлөлтүүдийг муруйгийн
дагуу ярилцав. Гэтэл зарим юмс квалитатив
өөрчлөлтөөр явна. Жишээ: индивидуал хөгжил ба
эволуц. Энэ юу гэсэн үг вэ гэхээр юмс шинэ чанар
авна эсвэл зарим чанараа алдана.
 Эргэлзээгүйгээр судлаачид юмстай биш илүүтэй
процэстэй ажиллана. Жишээ: бодисын
солилцооны тойрон эргэлт, сэлэкц.
4/28/2020
12
Өөрчлөлт: учрал, процэс ба түүх
F3
G
s0
F2
4/28/2020
Квалитатив үсрэлт
F1
13
Юмс ба конструкц
 Матэриал ба өөрчлөгдөх
Дэфиницион: Бүх x обэктуудад дараах хүчинтэй:
конкрэт, эсвэл матэриал эсвэл рэал юм
өөрчлөгдөнө.
 Өөрчлөгдөхийг “энэрги” эзэмшихтэй адилтгах
боломжтой. Бүх матэриал обэктууд энэрги
эзэмшинэ. Тиймээс энэрги унивэрсал чанар.
 Энэрги субстанци биш, юм биш, төлөв биш, процэс
биш. Энэрги бүр нэг юмны юу. \ Дэлхийн энэргийн
төв гэж солиорол\.
4/28/2020
14
Юмс ба конструкц
 Эйнштэйний алдарт формэл: E=mc²
Энд Энэрги ба масс идэнтитэт биш. Энэрги ба массууд
ялгаатай чанарууд. Энэрги гэж өөрчлөгдөх чадвар. Масс
гэдэг харин өөрчлөлтийг \хөдөлгөөн\ эсэргүүцэх
\үлдэх\ чанар. \инэрт \
Эйнштэйний формэл зөвхөн масс эзэмших юмсад
хүчинтэй. Жишээ: биет ба партикэл.
Эйнштэйний формэл: Биеийн энэрги гэдэг түүний
массыг гэрлийн хурдаар \вакуумд\ үржүүлэх.
 Тиймээс энэрги ба масс гэдэг юмны чанарууд. Үүнтэй
адил информац гэдэг чанар. Информацалж буй
юмгүйгээр информацлагдахгүй. Энэрги дамжихгүйгээр
информац дамжихгүй.
4/28/2020
15
Юмс ба конструкц
 “Матэриал биш” ба “өөрчлөлт үгүй”
Эхлээд харахад абстракт обэкт “тоо” өөрчлөлт үгүй.
Хэрвээ конструкц өөрчлөгдвөл цааш өөр конструкц.
3 гэж тоо ургаад эсвэл өөрчлөгдөөд 4 болчихгүй. Тиймээс
3 байна түүгээрээ л үлдэнэ. Нэг үгээр хэлэхэд хүн
ингэж бодсон бодол.
Харин организм \матэриал обэкт\ амидарч үлдэхийн
тулд өөрчлөгдөнө.
Хэрвээ обэкт өөрлөгдөх үгүй гэвэл обэкт үргэлж адилхан
төлөвт.
Конструкцуудад төлөв үгүй. Яагаад гэвэл тэд субстанц
чанарууд эзэмшээгүй. Тиймээс “7 өнөөдөр
ямаршуухан?” гэсэн асуулт утгагүй.
4/28/2020
16
Юмс ба конструкт
 Анх удаагаа конструктийг мөнхийн обэкт биш гэж Платон
хэлсэн.
 Анх удаагаа конструктийг өөрчлөгдөх обэкт биш гэж Хэгэл
хэлсэн.
 Платоныхоор хүн ээс хүн лүү өөрчлөгдөх өөрчлөлтүүд
зөвхөн конструктуудыг бодоход тархины процэсууд
Дэфиницион: Абстракт обэктууд өөрчлөгдөх үгүй бас
өөрчлүүлэх үгүй.
Матэматикийн обэктууд ухагдахуунчилагдсан обэктууд.
Матэриал ба рэалити юмс биш. Тэдний элэмэнтүүд рэал.
Тэд зөвхөн бүх рэал юмсын хамыг илэрхийлнэ. Тиймээс
хөдөлгөөн хөдлөхгүй, амидрал амидрахгүй.
Рэал гэж унивэрз буюу ертөнц. Нэг үгээр хэлэхэд бүх конкрэт
юмсаас бүрдэх конкрэт систэм.
4/28/2020
17
Юмс ба конструкц
 Оронхугацаа ба индивидуал
Рэал юмс идэйнээс ялгаатайгаар “Оронд ба хугацаанд
эксистэнц”
x оронд ба хугацаанд эксистэнц гэсний утга:
x ороны тодорхой рэгион дотор локалчилагдах ба
хэдийд гэхээр тодорхой хугацааны интэрвалд цааш
үргэлжлэнэ.
Дээрх ойлголт Нютоны үед зөвшөөрөгдсөн хэдий ч
Эйнштэйний үед тогтоогүй. Гэнэрал Рэлативтэори
гарсан. Үүгээр бид абсолут биш харин рэлацтай
оронхугацааг ярина. Тиймээс юмс оронхугацаанд
урсахгүй харин эсрэг тэсрэгээр оронхугацааны
холбоонд ордог.
4/28/2020
18
Оронхугацаа ба индивидуал
Орон ба хугацаа эксистэнц обэктууд биш.
Оронхугацаа гэдэг дистинкт ба өөрчлөгдөх юмсын
холбооны сүлжээ.
Тиймээс “дистинкт ба өөрчлөгдөх юмс үгүй гэвэл
оронхугацаа үгүй”.
“Юмс оронхугацаанд эксистэнц биш. Оронхугацаа
юмсад эксистэнц биш”.
4/28/2020
19
Оронхугацаа ба индивидуал
 Индивидуалын ойлголт: Индивидуум ба классын ялгаа.
Чухал: конкрэт ба абстракт ойлголтууд онтолог уу эсвэл
логикт-сэмантик уу?
Бархасбад гариг ба Цойс бурхан хоёр хэдийгээр
индивидуумууд \логик-сэмантикийн\. Гэхдээ гариг бол
конкрэт обэкт харин Цойс бол конструкт.
Хамууд ба классууд ухагдахуунчилсан обэктууд. Харин
хамын элэмэнтүүд конкрэт эсвэл абстракт обэктууд
байх боломжтой.
Асуулт: Юмс нэгэн систэмд холбогдсон уу, эсвэл бид
оюундаа тодорхой юмсыг ухагдахуунаар класс болгодог
уу?
4/28/2020
20