Transcript Müfide Banar - Eskişehir İl Çevre ve Orman Müdürlüğü
Slide 1
Workshop on Packaging Waste Management: Legislation and Implementation
BİR KENTTE
AMBALAJ ATIKLARI YÖNETİMİ
NASIL OLMALIDIR?
DOÇ.DR.MÜFİDE BANAR
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK-MİMARLIK FAKÜLTESİ
ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
E-mail: [email protected]
04.03.2010
Anemon Otel, ESKİŞEHİR
Slide 2
ATIĞIN MALİYETİ
Kolayca
Belirlenebilen
Maliyetler
“Bertaraf”
“Yükümlülükler”
• Hammadde maliyetleri
Gizli Maliyetler
•Enerji maliyeti
• Satış değerlerinde düşüş
• Atık olarak nitelendirilen hatalı ürünlerin maliyeti
•Hatalı ürünlerde iş gücü kaybı
04.03.2010
M.Banar
2
Slide 3
Avrupa Birliği’nin kentsel katı atık
yönetimiyle ilgili stratejisinin temel çıkış
noktası, ambalaj atıklarının kesinlikle
değerlendirilmesi ve düzenli depolama
sahalarında hiçbir şekilde ambalaj
atığının depolanmamasıdır.
04.03.2010
M.Banar
3
Slide 4
En yüksek öncelik
Kirlilik önleme
Atık minimizasyonu
Yeniden kullanım
Geri dönüşüm
Bertaraf
En düşük öncelik
04.03.2010
M.Banar
4
Slide 5
End off pipe treatment
Pollution
Prevention
04.03.2010
M.Banar
5
Slide 6
Kullanılan malzemelerin miktarını azaltmak için ürünlerin veya
ambalajların yeniden dizayn edilmesi ve kullanılan ürün veya ambalajın
miktarının azaltılması (Ör: Ambalaj sanayii’nde alüminyum içecek
kutularının ağırlığı geçen 20 yıla göre % 52 oranında azaltılmıştır. 1977’den
itibaren, 2 litrelik plastik içecek şişelerinin ağırlığı 68 g’dan 51 g’a
düşürülmüş, böylece yılda 113.500 ton plastik, atık akımından
çıkarılmıştır.)
Mevcut
malzemelerin,
ürünlerin
veya
ambalajların
yeniden
kullanılabilmesi (yeniden doldurulabilir şişeler, kartuşlar, kağıtların her iki
yüzlerinin kullanılması gibi)
Kullanılan ambalajda bozulma veya dökülme gibi olumsuzlukların
azaltılması
04.03.2010
M.Banar
6
Slide 7
Ülkemizde yürürlüğe giren Ambalaj Atıkları Kontrolü
Yönetmeliği beraberinde birçok yeni uygulama, bu atıkların
geri kazanımına dair yüksek hedefler ve Yönetmelik
kapsamındaki taraflara yeni sorumluluklar getirmiştir.
Mevcut mevzuatın değerlendirilmesi için resmi kurumlar
(Çevre ve Orman Bakanlığı, Belediyeler), yetkilendirilmiş
kuruluşlar (ÇEVKO, TÜDAM) ve konuyla ilgili çalışan tesisler
(toplama ve ayırma tesisleri, geri dönüşüm lisansına sahip
olan tesisler) gibi, mevzuattan etkilenen tüm tarafların
görüşleri alınmalıdır.
04.03.2010
M.Banar
7
Slide 8
Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’nde
Ambalaj Atıklarının Kaynağında Ayrı Toplanması Hususundaki
Sorumluluk ve Yükümlülük Paylaşımı
Piyasaya Süren
Marka Sahibi
Yetkilendirilmiş
Kuruluşlar
Satış Noktaları
Ambalaj Atığını
Toplayan-Ayıran
Tesisler
Ambalaj Atığı
Üreticileri
Belediyeler
04.03.2010
M.Banar
8
Slide 9
“Ambalaj Atıkları Yönetim Sistemi”nin teknik ve
ekonomik yönden yapılabilir olması, her bir
aşamasının bir önceki ve bir sonraki basamaktaki
işlemlerle uyumlu olarak, entegre bir sistem
tasarımıyla mümkündür. Bu tasarımın temel
faktörleri:
Teknik açıdan uygulanabilirlik
Ekonomik açıdan uygulanabilirlik
Sosyal açıdan kabul edilebilirlik
04.03.2010
M.Banar
9
Slide 10
BİR KENTTE GERİ KAZANIM SİSTEMİNİN
KURULMASI
İÇİN
ATIK
MİKTAR
VE
BİLEŞİMİ ÇOK İYİ BİLİNMELİ VE ETÜD
EDİLMELİ,
DAHA
SONRA
GERİ
KAZANILABİLİR ATIKLAR İÇİN EN UYGUN
TOPLAMA SİSTEMİ OLUŞTURULMALIDIR!
04.03.2010
M.Banar
10
Slide 11
Ambalaj atıklarının geri kazanılması tüketici (evler, küçük işletme ve üretim
sektörü) bakışı açısından 2 farklı yaklaşıma ayrılabilir:
Toplama
sistemleri:
Değerlendirilebilir
atıkların
evlerden
merkezi
organizasyonlarca (belediye, lisanslı firmalar) toplanması
Getir sistemleri: Tüketicinin, değerlendirilebilir atıkları merkezi toplama
birimlerine (konteynerler, geri kazanım alanları, transfer istasyonları vb.)
getirmesi
Ambalaj atıklarının geri kazanılmasındaki lojistik yaklaşım da iki ana sisteme
ayrılabilir:
Entegre toplama sistemlerinde, ambalaj atıkları ile yiyecek atıklarının
toplanması, beraber ya da ortak bir yapı içerisinde gerçekleştirilir.
İlâve toplama/ getir sistemlerinde ambalaj atıkları, yiyecek atıkları için uygulanan
toplama sisteminden lojistik olarak bağımsız şekilde toplanır ya da tüketiciler
tarafından getirilir.
04.03.2010
M.Banar
11
Slide 12
ENTEGRE TOPLAMA SİSTEMLERİ
Sistem
Açıklama
Avantaj
Dezavantaj
Gerekli araçlar / Altyapı
Tek çöp kovası
Karışık atığın tek çöp kovasında Evler için kolay
Ayırma
problemlerine
bağlı Ayırma istasyonu
toplandıktan sonra merkezi Toplama sisteminde değişiklik yüksek gider
ayırma tesisinde ayrılması
yok
Değerlendirilebilir
atıkların
kalitesinin
düşüklüğü
(kir,
mekanik yıpranma)
Ayrı çöp kovası
Çöp kovası başına bir karışık Yüksek kalitede geri kazanım Evler için fazla alan ihtiyacı
atığın toplanması (örn. Kağıt, Merkezi ayırım için az zaman Ek kova için gider
cam,
biyolojik
atık
ve ihtiyacı
değerlendirilemeyen atık için
birer kova
Çöp
sistemi
poşeti Bir kova içindeki biyolojik Yüksek kalitede geri kazanım
atıkların toplanması, diğer tüm Evler için kolay kullanım
sınıf atıkların başka bir kovada
toplanması
Ek kova
Hassas sınıflandırma
istasyonu
Biyolojik
atıklar
kompostlaştırma tesisi
için
ayrıma
ayrılmışsa
Toplama personeli için ağır bir iş Atık poşetleriyle düzenli depolama
Sıkıştırma kamyonları ile toplama Ayırma istasyonları
yapılması
Poşetlere ek gider
Biyolojik atık için Bir kovada biyolojik atıkların Yüksek kalitede kompost
Biyolojik atık sıklıkla toplanmazsa
ayrı çöp kovası toplanması,
kuru Depolama ihtiyacının azalma koku ve hijyen problemleri
değerlendirilebilir bütün atık verimi
Sık toplama için yüksek gider
türlerinin ikincide ve geri
dönüşümü mümkün olmayan
atıkların üçüncüde toplanması
Ek kovalar
Biyolojik
atıkların
sınıflandırılmaları
için
istasyonları
Üç kova sistemi
Ek kovalar
Ayırma istasyonu
Biyolojik atıklar aynı zamanda
ayrılmışsa kompostlaştırma istasyonu
Düşey ve yatay duvarlarla
bölünen bir atık kovasındaki iki
ya da çeşitli atık türlerinin
toplanması
04.03.2010
Yüksek kalitede kompost
Depolama ihtiyacının azalma
verimi
Geri kazanılanların yüksek
kalitesi
M.Banar
Evler için fazla alan ihtiyacı
Ek kova gideri
Biyolojik
atıklar
sıklıkla
toplanmazsa koku ve hijyen
problemi
Sık toplamanın yüksek gideri
Evlerde yeterli bilgi gereksinimi
hassas
ayırma
12
Slide 13
GETİR SİSTEMLERİ
Sistem
Açıklama
Avantaj
Dezavantaj
Gerekli araçlar / altyapı
Tek madde için merkezi toplama Konteynerler
tüketicilerin
söz İyi kalitede atık madde
Evler için rahat değil bu nedenle
konteynerleri
konusu
maddeyi
getirdikleri Evlerden toplamaya nazaran daha toplamaya nazaran daha az verimli
merkezi
yerlere
yerleştirilir; verimli
Gürültü
problemi
(cam
konteynerler düzenli olarak toplanır
konteynerleri için)
ve boşaltılır
Toplama yeterli sıklıkta değilse
süprüntü problemi olur
Plastikler ve metaller için verimli
değil
Konteyner kurulumu için yeterli
alan
Atık konteyneri
toplama araçları
Hassas sınıflandırma için ayırma
istasyonları
Tek madde veya çeşitli parçalar için Tüketici geri kazanılabilir atığı İyi kalite atık madde
merkezi geri kazanım alanları
merkezi geri kazanım alanına getirir Ekonomik toplama metodu
(atığın tipine göre ödeme karşılığı)
Sıkıştırma suyunu boşaltma ile
taşıma giderlerinin azalması
Atık depoları transfer istasyonlarına
ve benzer tesislere entegre
edilebilir
Kısıtlayıcı yasalara bağlı olarak
Türkiye’de uygulanması zor*
Evler için rahat değil, düşük
toplama
Hijyen ve haşarat problemleri
oluşabilir
Yeterli alan
Sıkıştırma ve suyunu boşaltma
gereçleri
Sınıflandırma aletleri (bazı yerlerde)
Bir veya birkaç atık sınıfının Atık
belirli
tarihlerde
bu Evler için rahat
evlerden ticari organizasyonlarca organizasyonlarca toplanır ya da Yüksek kalitede atık madde
toplanması
hurda tüccarları tarafından toplanır Ekonomik toplama metodu
Tüm geri kazanılabilen atıklar için Yok
verimli değil
Tüketici bilinçliliği ve yeterli bilgi
önemi
Farklı maddeler için bölümlü Konteynerler
tüketicilerin
söz
merkezi toplama konteynerleri
konusu
maddeyi
getirdikleri
merkezi
yerlere
yerleştirilir;
konteynerler düzenli olarak toplanır
ve boşaltılır
Evler için rahat değil bu nedenle
toplamaya nazaran daha az verimli
Gürültü
problemi
(cam
konteynerleri için)
Toplama yeterli sıklıkta değilse
süprüntü problemi olur
Plastikler ve metaller için verimli
değil
Bir bölüm dolarsa tüm konteyner
alınmalıdır
Tüketici bilinci, yeterli bilgi çok
önemli
04.03.2010
İyi kalitede atık madde
Evlerden toplamaya nazaran daha
verimli
Farklı
maddeler
aynı
yerde
boşaltılabilir (evler için, ayrı
sistemlerden daha rahat)
M.Banar
Konteyner kurulumu için yeterli
alan
Atık konteynerleri
Toplama araçları
Hassas sınıflandırma için ayırma
istasyonları
13
Slide 14
TOPLAMA SİSTEMLERİNİN SEÇİMİ
Değerlendirilebilir atıkların en verimli (optimum) şekilde
toplanması için birçok yaklaşım mevcuttur. Toplama
sistemleri coğrafi, sosyal, ekonomik, iklimsel, mimarî ve
altyapı koşullarına adapte edilmelidir.
Türkiye‘de bu koşullar aynı şehirde bile büyük farklılıklar
gösterebilir. Bu nedenle ambalaj atıklarını ayrı toplamayı
planlayan bir belediye, önce atık kaynak alanlarının
altyapısını ve sosyal koşullarını tespit etmelidir.
Bir kentin veya aynı kentin ilçelerinin koşullarına uygun olan
farklı sistemleri uygulamak mantıklı olabilir.
04.03.2010
M.Banar
14
Slide 15
Bu modeller, belediyelerin ihtiyaçlarına ve
yapısına göre değiştirilebilir.
ÇEVKO tecrübeleri de göz önüne alınarak ülke
için tek bir modelin oluşturulması yerine,
yerel ihtiyaçlar ile sosyo-ekonomik yapıyı
dikkate alan ve mevcut “hurdacı” sisteminden
yararlanan bir düzen kurulmalıdır.
04.03.2010
M.Banar
15
Slide 16
Bu amaçla Anadolu Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü’nde yapılan
bir çalışmada (2008) bir yıl süreyle, 64 farklı mahalleden alınan, toplam
562 örnekle Eskişehir kentinin atık karakterizasyon çalışması yapılmıştır.
Bu çalışmanın bütününde, Eskişehir Kentsel Katı Atık Bileşiminin
Belirlenmesi, Kentsel Katı Atık Yönetim Sisteminin Belirlenmesi, Geri
Kazanım Sisteminin Belirlenmesi ve Düzenli Depolama Sahası Yer Seçimi
Çalışmaları yer almaktadır.
Kentsel katı atıklar
○ 750 ton/gün
Tıbbi atıklar
○ 2 ton/gün
Endüstriyel atıklar
○ 213.000 ton/yıl
04.03.2010
M.Banar
16
Slide 17
ESKİŞEHİR KENTİNİN KENTSEL KATI ATIK BİLEŞİMİ
Şekilde de görüldüğü gibi, yiyecek atıkları
toplam atık içerisinde en büyük paya
sahiptir (%67,06). Endüstrileşmiş ve
gelişmekte olan ülkelerde üretilen kentsel
katı atıklardaki en önemli farklardan biri
yiyecek atığı yüzdesidir. Endüstrileşmiş
ülkelerde hazır yiyecek tüketiminin
fazlalığı nedeniyle oluşan yiyecek atığı
miktarı azdır. Örneğin ABD’de bu oran % 9
mertebesinde iken, bu çalışmada, %67
bulunmuştur.
kül; 3.86
diğer; 9.64
yiyecek atığı;
67.06
04.03.2010
kağıt-karton;
10.07
metal; 1.26
cam; 2.49
plastik; 5.62
M.Banar
17
Slide 18
ESKİŞEHİR KENTİNİN AMBALAJ ATIKLARI BİLEŞİMİ
Geri kazanılabilir atıkların dağılımına göre,
plastik, cam ve metaller sırasıyla % 29, %
13 ve % 6,5 iken, kağıt %52 ile en yüksek
değere sahiptir. Metal ve cam yüzdeleri
diğer bileşenlere göre daha düşüktür.
Çünkü metal ve cam şişeler ya ev
hanımları
tarafından
yeniden
kullanılmakta ya da üreticiler tarafından
geri toplanmaktadır. Kağıt ve plastikler
ise, nispeten daha yüksek oranlarda olup
bu değer kağıt için %10, plastik için
%5,6’dır.
plastik; 28,93
kağıt-karton;
51,79
cam; 12,82
metal; 6,46
04.03.2010
M.Banar
18
Slide 19
SENARYOLAR
Senaryo 1a: %10 kaynakta ayrı toplama (geri dönüşümü olan atıklar bir
arada) + % 5 ayıklama tesisinde ayırma.
Senaryo 1b: %10 kaynakta ayrı toplama (geri dönüşümü olan atıklar 4 ayrı
grup-kağıt/karton, metal, plastik, cam- halinde) + % 5 ayıklama tesisinde
ayırma.
Senaryo 2: %10 geri kazanım konteynerlerinde toplama + % 5 ayıklama
tesisinde ayırma.
Senaryo 3a: %8 kaynakta ayrı toplama (geri dönüşümü olan atıklar bir arada)
+ % 3,5 geri kazanım konteynerlerinde toplama + % 3,5 ayıklama tesisinde
ayırma.
Senaryo 3b: % 8 kaynakta ayrı toplama (geri dönüşümü olan atıklar 4 ayrı
grup-kağıt/karton, metal, plastik, cam- halinde) + % 3,5 geri kazanım
konteynerlerinde toplama + % 3,5 ayıklama tesisinde ayırma.
04.03.2010
M.Banar
19
Slide 20
EN UYGUN GERİ KAZANIM SİSTEMİNİ BULMAK AMACIYLA
ÇOK ÖLÇÜTLÜ KARAR VERME YÖNTEMLERİNİN
KULLANILMASI
ELECTRE III
(Elimination Et Choix Traduisant la Realité)
04.03.2010
M.Banar
ANP
(Analytical Network Process)
20
Slide 21
ELECTRE III
5 Farklı Senaryo
20 Ölçüt
Karar Verici: Belediye ve Üniversite
04.03.2010
M.Banar
21
Slide 22
Belirlenen Ölçütler
Ölçüt no
Ölçüt adı
Birim/Tercih yönü
Açıklama
g1
İstihdam
Puan (1-9)Artan
Sistemde yer alan tüm bileşenlerin yaratacağı istihdam.
g2
Estetik
Puan (1-9)Artan
Atıkların, kuşların ve araçların yaratacağı estetik kirlilik.
g3
Yasaya
uygunluk
Puan (1-9)Artan
Türkiye’deki ve AB’deki yasal düzenlemelere uyum.
g4
Atık kalitesi
Puan (1-9)Artan
Geri dönüşüm sanayii’nde değerlendirilerek üretilecek yeni
ürünün kalitesinin arttırılması.
g5
Zaman
Puan (1-9) Azalan
Karar vericiler için proseslerde minimum süre.
g6
Gelir
$/yıl Artan
Toplanan atıkların geri dönüşüm sanayii’ne satılması sonucu
elde edilen gelir.
g7
Tesis ve
genel
giderler
$/yılAzalan
Yapılacak tesis maliyeti ve elektrik, su, sarf malzeme vb.
maliyetler.
g8
Ekipman ve
araç maliyeti
$Azalan
Geri kazanım konteynerleri ve araçları.
g9
Personel
maliyeti
$/yılAzalan
Toplama işlemi ve ayırma tesisindeki personelin maaş,
sigorta, yemek, ulaşım giderleri.
g10
Taşıma
maliyeti
$/yılAzalan
Atıkların nakliyesinde kullanılan araçların yakıt giderleri.
04.03.2010
M.Banar
22
Slide 23
Belirlenen Ölçütler (2)
Ölçüt no
Ölçüt adı
Birim/Tercih yönü
Açıklama
g11
Bakımonarım
maliyeti
$/yılAzalan
Konteynerlerin, ayırma tesisindeki ekipmanların, nakliye
aşamasında kullanılan araçların bakım onarım masrafları.
g12
Tanıtım
maliyeti
Puan (1-9)Azalan
Sistemin uygun şekilde çalışması ve sürdürülebilir olması için
yapılması gereken tanıtım çalışmaları.
g13
Halkın
katılımı riski
Puan (1-9)Azalan
Halkın geri kazanım alışkanlığı kazanması.
g14
Hijyen
Puan (1-9)Artan
İnsan ve çevre sağlığının için gerekli olan hijyen koşulları.
g15
Sokak
toplayıcıları
Puan (1-9) Azalan
Atık kalitesi (dolayısıyla gelir), insan ve çevre sağlığı, estetik
yönlerden sistemi tehdit eden önemli bir unsur.
g16
Vektörel
canlılar
Puan (1-9)Azalan
Başıboş hayvanlar ve böcekler.
g17
Trafik
yoğunluğu
Puan (1-9)Azalan
Atıkların nakliyesinde kullanılan araçların neden olduğu
trafik yükü.
g18
Kaza
Puan (1-9)Azalan
İş ve trafik kazaları riski.
g19
Kirlilik yükü
Puan (1-9)Azalan
Araçların egzoz gazları, toplama ve taşıma sırasında oluşacak
kirlilikler.
g20
Yangın
Puan (1-9)Azalan
Atıkların biriktirilmesi ve depolanması aşamalarındaki
yangın tehlikesi.
04.03.2010
M.Banar
23
Slide 24
Performans Değerleri
Ölçüt
S1a
S1b
S2
S3a
S3b
Ölçüt
S1a
S1b
S2
S3a
S3b
g1
8
8
1
4
3
g11
66.500
66.500
42.158
70.415
70.415
g2
4
2
9
8
6
g12
6
9
3
4
8
g3
8
8
8
8
8
g13
6
9
3
4
9
g4
7
9
3
5
9
g14
5
5
7
6
6
g5
7
9
5
6
8
g15
4
4
1
2
2
g6
2.155.660
2.609.480
1.815.290
2.303.150
2.666.210
g16
4
4
1
2
2
g7
275.000
275.000
275.000
275.000
275.000
g17
4
4
1
2
2
g8
540.000
540.000
413.160
618.300
618.300
g18
3
3
1
2
2
g9
216.240
216.240
99.600
117.840
117.840
g19
4
4
1
2
2
g10
208.800
208.800
208.800
208.800
208.800
g20
2
2
8
5
5
Sayısal olmayan değerler 1-9 arasında aşağıdaki şekilde ölçeklendirilmiştir. Artması tercih edilen ölçütler için; 1: kabul
edilemez; 2: çok kötü; 3: kötü; 4: az kötü; 5: orta; 6: az iyi; 7: iyi; 8: çok iyi ve 9: mükemmel ve azalması tercih edilen ölçütler
için; 1: mükemmel; 2: çok iyi; 3: iyi; 4: az iyi; 5: orta; 6: az kötü; 7: kötü; 8: çok kötü ve 9: kabul edilemez olmak üzere iki
farklı ölçek kullanılmıştır.
04.03.2010
M.Banar
24
Slide 25
04.03.2010
M.Banar
25
Slide 26
04.03.2010
M.Banar
26
Slide 27
04.03.2010
M.Banar
27
Slide 28
Problemin Çözümü
S1a
S1b
S2
S3a
S3b
S1a
1
1
0.7
1
1
S1b
0.9
1
0.6
0.7
1
S2
0.8
0.8
1
0.9
0.9
S3a
1
1
1
1
1
S3b
0.9
1
0.7
0.8
1
Senaryo 3a: %8 kaynakta ayrı toplama (geri
dönüşümü olan atıklar bir arada) + % 3,5 geri
kazanım konteynerlerinde toplama + % 3,5
ayıklama tesisinde ayırma.
S3a
04.03.2010
S1a-2
M.Banar
S3b-S1b
28
Slide 29
ANP (ANALYTICAL NETWORK PROCESS)
BCR modeli
Fayda = 1/6
Maliyet = 1/3
Risk = 1/2
Formül:
fayda
1
maliyet
04.03.2010
1
risk
M.Banar
29
Slide 30
Fayda Kümesi
04.03.2010
M.Banar
30
Slide 31
Maliyet Kümesi
04.03.2010
M.Banar
31
Slide 32
Risk Kümesi
04.03.2010
M.Banar
32
Slide 33
ANP Akış Diyagramı ve Sonuçları
GERİ KAZANIM SİS TEMİ S EÇİMİ
Fayda Alt Kümesi
Alternatifler
Oran
Maliyet Alt Kümesi
Sıralama
Alternatifler
Oran
Risk Alt Kümesi
Sıralama
Alternatifler
Oran
Sıralama
Senaryo 1a
0,182999
5
Senaryo 1a
0,272304
4
Senaryo 1a
0,18509
1
Senaryo 1b
0,205574
2
Senaryo 1b
0,283543
5
Senaryo 1b
0,190624
2
Senaryo 2
0,220923
1
Senaryo 2
0,146157
2
Senaryo 2
0,236252
5
Senaryo 3a
0,191333
4
Senaryo 3a
0,144446
1
Senaryo 3a
0,191548
3
Senaryo 3b
0,19917
3
Senaryo 3b
0,15355
3
Senaryo 3b
0,196485
4
Kriterler
İstihdam
Estetik
Gelişime Açıklık
Atık Kalitesi
Gelir
Zaman
Yeni İş Sahası
Kriterler
Kriterler
Personel
Taşıma
Halkın Tepkisi
Bakım Onarım
Sokak Toplayıcıları
Tanıtım
Vektörel Canlılar
Hijyen
Araç
Trafik Yoğunluğu
Tesis
Yangın
Ekip man
Yasaya Uygunluk
Genel Giderler
Kaza
Kirlilik Yü kü
04.03.2010
M.Banar
33
Slide 34
ANP Toplam Sonuçları
0,3
0,25
oran
0,2
0,15
0,1
0,05
0
S1a
S1b
S2
S3a
S3b
Senaryo 3a: % 8 kaynakta ayrı toplama (geri dönüşümü olan atıklar birlikte) + % 3,5
geri kazanım konteynerlerinde toplama + % 3,5 ayıklama tesisinde ayırma
04.03.2010
M.Banar
34
Slide 35
Sonuçlar
ANP
ELECTRE
Senaryo 1a
5
2
Senaryo 1b
4
3
Senaryo 2
3
2
Senaryo 3a
1
1
Senaryo 3b
2
3
04.03.2010
M.Banar
35
Slide 36
Sonuçlar
Eskişehir’in kentsel katı atıklarının bileşimi %67 yiyecek atığı,
%10 kağıt-karton, %5,6 plastik, %2,5 cam, %1,3 metal, %4 kül
ve %9,6 diğer atıklar olarak bulunmuştur.
Yapılan istatistiksel değerlendirmelerde, atık bileşiminin
mevsimsel değişiminden ziyade, sosyo-ekonomik yapıya göre
farklılaşması dikkat çekmektedir.
Özellikle ambalaj atığı miktarının, yüksek gelir seviyesine
sahip bölgelerde fazla olduğu görülmektedir.
Yapılan ısıl değer analizi sonuçlarına göre atığın ısıl değeri
ortalama 12,7 MJ/kg olarak bulunmakla birlikte bu değerin,
ambalaj atıklarının olmadığı durumda çok daha düşük
miktarda olacağı göz ardı edilmemelidir.
04.03.2010
M.Banar
36
Slide 37
Sonuçlar
Geri kazanılabilir atıklar başlangıçta
evlerde karışık olarak toplanabilir,
bunun yanı sıra geri kazanım
merkezleri oluşturulmalı ve bunu
takiben atıklar ayırma tesisinde
ayrılmalıdır.
04.03.2010
M.Banar
37
Slide 38
ÖNERİLER (1)
AB’ne uyum sürecinde pek çok yasal düzenleme ve uygulamanın
gündemde olduğu ülkemiz için, katı atıklarla ilgili bütüncül
yönetimsel yaklaşımın içerildiği bir model uygulanmalıdır. Çünkü
kentsel katı atıklar bir şekilde toplanıp, gelişigüzel depolanarak
yönetilemezler.
Üretimlerinden bertaraflarına kadar her aşamada farklı
disiplinlerin ve farklı tekniklerin (LCA, MCDM gibi) birlikte
çalışması gereklidir. Bu anlamda şu anda ülkemizde uygulanmaya
çalışıldığı gibi düzenli depolama temelli bir yaklaşım yeterli
olmayacaktır. Konu, teknik, çevresel, ekonomik, sosyal ve politik
yönlerin birlikte ele alınmasını gerektiren karmaşık bir yönetim
sistemidir.
04.03.2010
M.Banar
38
Slide 39
ÖNERİLER (2)
BELEDİYELER
BİR ATIK TOPLAMA PROGRAMI YAPMALI VE HER YIL
BAŞINDA HALKA BU PROGRAMI DUYURMALIDIR!
04.03.2010
M.Banar
39
Slide 40
04.03.2010
M.Banar
40
Slide 41
04.03.2010
M.Banar
41
Slide 42
04.03.2010
M.Banar
42
Slide 43
04.03.2010
M.Banar
43
Slide 44
04.03.2010
M.Banar
44
Slide 45
04.03.2010
M.Banar
45
Slide 46
04.03.2010
M.Banar
46
Slide 47
ÖNERİLER (3)
EVSEL ATIK VERGİLENDİRME SİSTEMİ YENİDEN
YAPILANDIRILMALIDIR!
04.03.2010
M.Banar
47
Slide 48
ÖNERİLER (4)
ETKİN BİR GERİ DÖNÜŞÜM PAZARI OLUŞTURULMALIDIR.
Mevcut ve potansiyel pazar: Geri dönüştürülebilir
malzemeler ara ürün işleyicilere veya doğrudan son
kullanıcıya satılmış olabilir. Parçalanmış lastiklerin zemin
korumasında kullanılması gibi alternatif kullanımlar
araştırılmalıdır.
Hangi geri dönüştürülmüş ürünlerin potansiyel alıcısı
olabilir?: Potansiyel alıcılara malzeme için ne kadar ödeme
yapacağı, malzemenin özellikleri, anlaşma koşulları (uzun
veya kısa dönem, garanti gibi), malzemenin nakliyesi,
mevsimsel dalgalanmalar gibi bilgilerin verilmesi gereklidir.
Bir mal olarak geri dönüşümün ekonomik fizibilitesi: Hangi
pazarın doygunluğa ulaştığı, hangi pazarın gelişime açık
olduğu belirlenmelidir.
04.03.2010
M.Banar
48
Slide 49
Etkin bir geri dönüşüm pazarının gelişmesinin önündeki
engeller kaldırılmaya çalışılmalıdır.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Geri dönüştürülmüş ürünlerle ilgili tüketicilerin bilinçsiz olması
Geri dönüştürülmüş malzemelerden üretilen ürünlerin kalitesiyle ilgili
tüketicinin güven eksikliği
Sosyal faydalar ve maliyetlerin ürünlerin fiyatlarına yansıtılamaması.
Çevresel yararlarına rağmen, geri dönüştürülmüş malzemelerden
üretilen ürünlerin, genellikle diğer hammaddelerden üretilen ürünlere
göre daha pahalı olması
Geri dönüştürülebilir malzemelerin şehirlerden veya kırsal bölgelerden,
geri dönüşüm tesislerine taşınmasındaki nakliye giderlerinin yüksekliği
Arz-talep dengesindeki belirsizlik nedeniyle geri dönüştürülmüş
malzemeyi kullanarak yatırım yapacak girişimcilerin tedirginliği
Plastik, yağ, lastik vb. geri dönüştürülebilir malzemelerin geri kazanımı
ve ayrılmasındaki güçlükler
04.03.2010
M.Banar
49
Slide 50
“Çevrenin korunmasında atık
bertarafı ilk başvurulacak değil,
son başvurulması gereken bir çare
olmalıdır.”
“Her
zaman
için
kirliliğin
kaynağında önlenmesinin daha
ucuz ve daha verimli bir yol
olduğu unutulmamalıdır.”
04.03.2010
M.Banar
50
Slide 51
TEŞEKKÜRLER….
DOÇ.DR.MÜFİDE BANAR
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK-MİMARLIK FAKÜLTESİ
ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
İKİ EYLÜL KAMPUSÜ
E-mail: [email protected]
04.03.2010
M.Banar
51
Workshop on Packaging Waste Management: Legislation and Implementation
BİR KENTTE
AMBALAJ ATIKLARI YÖNETİMİ
NASIL OLMALIDIR?
DOÇ.DR.MÜFİDE BANAR
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK-MİMARLIK FAKÜLTESİ
ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
E-mail: [email protected]
04.03.2010
Anemon Otel, ESKİŞEHİR
Slide 2
ATIĞIN MALİYETİ
Kolayca
Belirlenebilen
Maliyetler
“Bertaraf”
“Yükümlülükler”
• Hammadde maliyetleri
Gizli Maliyetler
•Enerji maliyeti
• Satış değerlerinde düşüş
• Atık olarak nitelendirilen hatalı ürünlerin maliyeti
•Hatalı ürünlerde iş gücü kaybı
04.03.2010
M.Banar
2
Slide 3
Avrupa Birliği’nin kentsel katı atık
yönetimiyle ilgili stratejisinin temel çıkış
noktası, ambalaj atıklarının kesinlikle
değerlendirilmesi ve düzenli depolama
sahalarında hiçbir şekilde ambalaj
atığının depolanmamasıdır.
04.03.2010
M.Banar
3
Slide 4
En yüksek öncelik
Kirlilik önleme
Atık minimizasyonu
Yeniden kullanım
Geri dönüşüm
Bertaraf
En düşük öncelik
04.03.2010
M.Banar
4
Slide 5
End off pipe treatment
Pollution
Prevention
04.03.2010
M.Banar
5
Slide 6
Kullanılan malzemelerin miktarını azaltmak için ürünlerin veya
ambalajların yeniden dizayn edilmesi ve kullanılan ürün veya ambalajın
miktarının azaltılması (Ör: Ambalaj sanayii’nde alüminyum içecek
kutularının ağırlığı geçen 20 yıla göre % 52 oranında azaltılmıştır. 1977’den
itibaren, 2 litrelik plastik içecek şişelerinin ağırlığı 68 g’dan 51 g’a
düşürülmüş, böylece yılda 113.500 ton plastik, atık akımından
çıkarılmıştır.)
Mevcut
malzemelerin,
ürünlerin
veya
ambalajların
yeniden
kullanılabilmesi (yeniden doldurulabilir şişeler, kartuşlar, kağıtların her iki
yüzlerinin kullanılması gibi)
Kullanılan ambalajda bozulma veya dökülme gibi olumsuzlukların
azaltılması
04.03.2010
M.Banar
6
Slide 7
Ülkemizde yürürlüğe giren Ambalaj Atıkları Kontrolü
Yönetmeliği beraberinde birçok yeni uygulama, bu atıkların
geri kazanımına dair yüksek hedefler ve Yönetmelik
kapsamındaki taraflara yeni sorumluluklar getirmiştir.
Mevcut mevzuatın değerlendirilmesi için resmi kurumlar
(Çevre ve Orman Bakanlığı, Belediyeler), yetkilendirilmiş
kuruluşlar (ÇEVKO, TÜDAM) ve konuyla ilgili çalışan tesisler
(toplama ve ayırma tesisleri, geri dönüşüm lisansına sahip
olan tesisler) gibi, mevzuattan etkilenen tüm tarafların
görüşleri alınmalıdır.
04.03.2010
M.Banar
7
Slide 8
Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’nde
Ambalaj Atıklarının Kaynağında Ayrı Toplanması Hususundaki
Sorumluluk ve Yükümlülük Paylaşımı
Piyasaya Süren
Marka Sahibi
Yetkilendirilmiş
Kuruluşlar
Satış Noktaları
Ambalaj Atığını
Toplayan-Ayıran
Tesisler
Ambalaj Atığı
Üreticileri
Belediyeler
04.03.2010
M.Banar
8
Slide 9
“Ambalaj Atıkları Yönetim Sistemi”nin teknik ve
ekonomik yönden yapılabilir olması, her bir
aşamasının bir önceki ve bir sonraki basamaktaki
işlemlerle uyumlu olarak, entegre bir sistem
tasarımıyla mümkündür. Bu tasarımın temel
faktörleri:
Teknik açıdan uygulanabilirlik
Ekonomik açıdan uygulanabilirlik
Sosyal açıdan kabul edilebilirlik
04.03.2010
M.Banar
9
Slide 10
BİR KENTTE GERİ KAZANIM SİSTEMİNİN
KURULMASI
İÇİN
ATIK
MİKTAR
VE
BİLEŞİMİ ÇOK İYİ BİLİNMELİ VE ETÜD
EDİLMELİ,
DAHA
SONRA
GERİ
KAZANILABİLİR ATIKLAR İÇİN EN UYGUN
TOPLAMA SİSTEMİ OLUŞTURULMALIDIR!
04.03.2010
M.Banar
10
Slide 11
Ambalaj atıklarının geri kazanılması tüketici (evler, küçük işletme ve üretim
sektörü) bakışı açısından 2 farklı yaklaşıma ayrılabilir:
Toplama
sistemleri:
Değerlendirilebilir
atıkların
evlerden
merkezi
organizasyonlarca (belediye, lisanslı firmalar) toplanması
Getir sistemleri: Tüketicinin, değerlendirilebilir atıkları merkezi toplama
birimlerine (konteynerler, geri kazanım alanları, transfer istasyonları vb.)
getirmesi
Ambalaj atıklarının geri kazanılmasındaki lojistik yaklaşım da iki ana sisteme
ayrılabilir:
Entegre toplama sistemlerinde, ambalaj atıkları ile yiyecek atıklarının
toplanması, beraber ya da ortak bir yapı içerisinde gerçekleştirilir.
İlâve toplama/ getir sistemlerinde ambalaj atıkları, yiyecek atıkları için uygulanan
toplama sisteminden lojistik olarak bağımsız şekilde toplanır ya da tüketiciler
tarafından getirilir.
04.03.2010
M.Banar
11
Slide 12
ENTEGRE TOPLAMA SİSTEMLERİ
Sistem
Açıklama
Avantaj
Dezavantaj
Gerekli araçlar / Altyapı
Tek çöp kovası
Karışık atığın tek çöp kovasında Evler için kolay
Ayırma
problemlerine
bağlı Ayırma istasyonu
toplandıktan sonra merkezi Toplama sisteminde değişiklik yüksek gider
ayırma tesisinde ayrılması
yok
Değerlendirilebilir
atıkların
kalitesinin
düşüklüğü
(kir,
mekanik yıpranma)
Ayrı çöp kovası
Çöp kovası başına bir karışık Yüksek kalitede geri kazanım Evler için fazla alan ihtiyacı
atığın toplanması (örn. Kağıt, Merkezi ayırım için az zaman Ek kova için gider
cam,
biyolojik
atık
ve ihtiyacı
değerlendirilemeyen atık için
birer kova
Çöp
sistemi
poşeti Bir kova içindeki biyolojik Yüksek kalitede geri kazanım
atıkların toplanması, diğer tüm Evler için kolay kullanım
sınıf atıkların başka bir kovada
toplanması
Ek kova
Hassas sınıflandırma
istasyonu
Biyolojik
atıklar
kompostlaştırma tesisi
için
ayrıma
ayrılmışsa
Toplama personeli için ağır bir iş Atık poşetleriyle düzenli depolama
Sıkıştırma kamyonları ile toplama Ayırma istasyonları
yapılması
Poşetlere ek gider
Biyolojik atık için Bir kovada biyolojik atıkların Yüksek kalitede kompost
Biyolojik atık sıklıkla toplanmazsa
ayrı çöp kovası toplanması,
kuru Depolama ihtiyacının azalma koku ve hijyen problemleri
değerlendirilebilir bütün atık verimi
Sık toplama için yüksek gider
türlerinin ikincide ve geri
dönüşümü mümkün olmayan
atıkların üçüncüde toplanması
Ek kovalar
Biyolojik
atıkların
sınıflandırılmaları
için
istasyonları
Üç kova sistemi
Ek kovalar
Ayırma istasyonu
Biyolojik atıklar aynı zamanda
ayrılmışsa kompostlaştırma istasyonu
Düşey ve yatay duvarlarla
bölünen bir atık kovasındaki iki
ya da çeşitli atık türlerinin
toplanması
04.03.2010
Yüksek kalitede kompost
Depolama ihtiyacının azalma
verimi
Geri kazanılanların yüksek
kalitesi
M.Banar
Evler için fazla alan ihtiyacı
Ek kova gideri
Biyolojik
atıklar
sıklıkla
toplanmazsa koku ve hijyen
problemi
Sık toplamanın yüksek gideri
Evlerde yeterli bilgi gereksinimi
hassas
ayırma
12
Slide 13
GETİR SİSTEMLERİ
Sistem
Açıklama
Avantaj
Dezavantaj
Gerekli araçlar / altyapı
Tek madde için merkezi toplama Konteynerler
tüketicilerin
söz İyi kalitede atık madde
Evler için rahat değil bu nedenle
konteynerleri
konusu
maddeyi
getirdikleri Evlerden toplamaya nazaran daha toplamaya nazaran daha az verimli
merkezi
yerlere
yerleştirilir; verimli
Gürültü
problemi
(cam
konteynerler düzenli olarak toplanır
konteynerleri için)
ve boşaltılır
Toplama yeterli sıklıkta değilse
süprüntü problemi olur
Plastikler ve metaller için verimli
değil
Konteyner kurulumu için yeterli
alan
Atık konteyneri
toplama araçları
Hassas sınıflandırma için ayırma
istasyonları
Tek madde veya çeşitli parçalar için Tüketici geri kazanılabilir atığı İyi kalite atık madde
merkezi geri kazanım alanları
merkezi geri kazanım alanına getirir Ekonomik toplama metodu
(atığın tipine göre ödeme karşılığı)
Sıkıştırma suyunu boşaltma ile
taşıma giderlerinin azalması
Atık depoları transfer istasyonlarına
ve benzer tesislere entegre
edilebilir
Kısıtlayıcı yasalara bağlı olarak
Türkiye’de uygulanması zor*
Evler için rahat değil, düşük
toplama
Hijyen ve haşarat problemleri
oluşabilir
Yeterli alan
Sıkıştırma ve suyunu boşaltma
gereçleri
Sınıflandırma aletleri (bazı yerlerde)
Bir veya birkaç atık sınıfının Atık
belirli
tarihlerde
bu Evler için rahat
evlerden ticari organizasyonlarca organizasyonlarca toplanır ya da Yüksek kalitede atık madde
toplanması
hurda tüccarları tarafından toplanır Ekonomik toplama metodu
Tüm geri kazanılabilen atıklar için Yok
verimli değil
Tüketici bilinçliliği ve yeterli bilgi
önemi
Farklı maddeler için bölümlü Konteynerler
tüketicilerin
söz
merkezi toplama konteynerleri
konusu
maddeyi
getirdikleri
merkezi
yerlere
yerleştirilir;
konteynerler düzenli olarak toplanır
ve boşaltılır
Evler için rahat değil bu nedenle
toplamaya nazaran daha az verimli
Gürültü
problemi
(cam
konteynerleri için)
Toplama yeterli sıklıkta değilse
süprüntü problemi olur
Plastikler ve metaller için verimli
değil
Bir bölüm dolarsa tüm konteyner
alınmalıdır
Tüketici bilinci, yeterli bilgi çok
önemli
04.03.2010
İyi kalitede atık madde
Evlerden toplamaya nazaran daha
verimli
Farklı
maddeler
aynı
yerde
boşaltılabilir (evler için, ayrı
sistemlerden daha rahat)
M.Banar
Konteyner kurulumu için yeterli
alan
Atık konteynerleri
Toplama araçları
Hassas sınıflandırma için ayırma
istasyonları
13
Slide 14
TOPLAMA SİSTEMLERİNİN SEÇİMİ
Değerlendirilebilir atıkların en verimli (optimum) şekilde
toplanması için birçok yaklaşım mevcuttur. Toplama
sistemleri coğrafi, sosyal, ekonomik, iklimsel, mimarî ve
altyapı koşullarına adapte edilmelidir.
Türkiye‘de bu koşullar aynı şehirde bile büyük farklılıklar
gösterebilir. Bu nedenle ambalaj atıklarını ayrı toplamayı
planlayan bir belediye, önce atık kaynak alanlarının
altyapısını ve sosyal koşullarını tespit etmelidir.
Bir kentin veya aynı kentin ilçelerinin koşullarına uygun olan
farklı sistemleri uygulamak mantıklı olabilir.
04.03.2010
M.Banar
14
Slide 15
Bu modeller, belediyelerin ihtiyaçlarına ve
yapısına göre değiştirilebilir.
ÇEVKO tecrübeleri de göz önüne alınarak ülke
için tek bir modelin oluşturulması yerine,
yerel ihtiyaçlar ile sosyo-ekonomik yapıyı
dikkate alan ve mevcut “hurdacı” sisteminden
yararlanan bir düzen kurulmalıdır.
04.03.2010
M.Banar
15
Slide 16
Bu amaçla Anadolu Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü’nde yapılan
bir çalışmada (2008) bir yıl süreyle, 64 farklı mahalleden alınan, toplam
562 örnekle Eskişehir kentinin atık karakterizasyon çalışması yapılmıştır.
Bu çalışmanın bütününde, Eskişehir Kentsel Katı Atık Bileşiminin
Belirlenmesi, Kentsel Katı Atık Yönetim Sisteminin Belirlenmesi, Geri
Kazanım Sisteminin Belirlenmesi ve Düzenli Depolama Sahası Yer Seçimi
Çalışmaları yer almaktadır.
Kentsel katı atıklar
○ 750 ton/gün
Tıbbi atıklar
○ 2 ton/gün
Endüstriyel atıklar
○ 213.000 ton/yıl
04.03.2010
M.Banar
16
Slide 17
ESKİŞEHİR KENTİNİN KENTSEL KATI ATIK BİLEŞİMİ
Şekilde de görüldüğü gibi, yiyecek atıkları
toplam atık içerisinde en büyük paya
sahiptir (%67,06). Endüstrileşmiş ve
gelişmekte olan ülkelerde üretilen kentsel
katı atıklardaki en önemli farklardan biri
yiyecek atığı yüzdesidir. Endüstrileşmiş
ülkelerde hazır yiyecek tüketiminin
fazlalığı nedeniyle oluşan yiyecek atığı
miktarı azdır. Örneğin ABD’de bu oran % 9
mertebesinde iken, bu çalışmada, %67
bulunmuştur.
kül; 3.86
diğer; 9.64
yiyecek atığı;
67.06
04.03.2010
kağıt-karton;
10.07
metal; 1.26
cam; 2.49
plastik; 5.62
M.Banar
17
Slide 18
ESKİŞEHİR KENTİNİN AMBALAJ ATIKLARI BİLEŞİMİ
Geri kazanılabilir atıkların dağılımına göre,
plastik, cam ve metaller sırasıyla % 29, %
13 ve % 6,5 iken, kağıt %52 ile en yüksek
değere sahiptir. Metal ve cam yüzdeleri
diğer bileşenlere göre daha düşüktür.
Çünkü metal ve cam şişeler ya ev
hanımları
tarafından
yeniden
kullanılmakta ya da üreticiler tarafından
geri toplanmaktadır. Kağıt ve plastikler
ise, nispeten daha yüksek oranlarda olup
bu değer kağıt için %10, plastik için
%5,6’dır.
plastik; 28,93
kağıt-karton;
51,79
cam; 12,82
metal; 6,46
04.03.2010
M.Banar
18
Slide 19
SENARYOLAR
Senaryo 1a: %10 kaynakta ayrı toplama (geri dönüşümü olan atıklar bir
arada) + % 5 ayıklama tesisinde ayırma.
Senaryo 1b: %10 kaynakta ayrı toplama (geri dönüşümü olan atıklar 4 ayrı
grup-kağıt/karton, metal, plastik, cam- halinde) + % 5 ayıklama tesisinde
ayırma.
Senaryo 2: %10 geri kazanım konteynerlerinde toplama + % 5 ayıklama
tesisinde ayırma.
Senaryo 3a: %8 kaynakta ayrı toplama (geri dönüşümü olan atıklar bir arada)
+ % 3,5 geri kazanım konteynerlerinde toplama + % 3,5 ayıklama tesisinde
ayırma.
Senaryo 3b: % 8 kaynakta ayrı toplama (geri dönüşümü olan atıklar 4 ayrı
grup-kağıt/karton, metal, plastik, cam- halinde) + % 3,5 geri kazanım
konteynerlerinde toplama + % 3,5 ayıklama tesisinde ayırma.
04.03.2010
M.Banar
19
Slide 20
EN UYGUN GERİ KAZANIM SİSTEMİNİ BULMAK AMACIYLA
ÇOK ÖLÇÜTLÜ KARAR VERME YÖNTEMLERİNİN
KULLANILMASI
ELECTRE III
(Elimination Et Choix Traduisant la Realité)
04.03.2010
M.Banar
ANP
(Analytical Network Process)
20
Slide 21
ELECTRE III
5 Farklı Senaryo
20 Ölçüt
Karar Verici: Belediye ve Üniversite
04.03.2010
M.Banar
21
Slide 22
Belirlenen Ölçütler
Ölçüt no
Ölçüt adı
Birim/Tercih yönü
Açıklama
g1
İstihdam
Puan (1-9)Artan
Sistemde yer alan tüm bileşenlerin yaratacağı istihdam.
g2
Estetik
Puan (1-9)Artan
Atıkların, kuşların ve araçların yaratacağı estetik kirlilik.
g3
Yasaya
uygunluk
Puan (1-9)Artan
Türkiye’deki ve AB’deki yasal düzenlemelere uyum.
g4
Atık kalitesi
Puan (1-9)Artan
Geri dönüşüm sanayii’nde değerlendirilerek üretilecek yeni
ürünün kalitesinin arttırılması.
g5
Zaman
Puan (1-9) Azalan
Karar vericiler için proseslerde minimum süre.
g6
Gelir
$/yıl Artan
Toplanan atıkların geri dönüşüm sanayii’ne satılması sonucu
elde edilen gelir.
g7
Tesis ve
genel
giderler
$/yılAzalan
Yapılacak tesis maliyeti ve elektrik, su, sarf malzeme vb.
maliyetler.
g8
Ekipman ve
araç maliyeti
$Azalan
Geri kazanım konteynerleri ve araçları.
g9
Personel
maliyeti
$/yılAzalan
Toplama işlemi ve ayırma tesisindeki personelin maaş,
sigorta, yemek, ulaşım giderleri.
g10
Taşıma
maliyeti
$/yılAzalan
Atıkların nakliyesinde kullanılan araçların yakıt giderleri.
04.03.2010
M.Banar
22
Slide 23
Belirlenen Ölçütler (2)
Ölçüt no
Ölçüt adı
Birim/Tercih yönü
Açıklama
g11
Bakımonarım
maliyeti
$/yılAzalan
Konteynerlerin, ayırma tesisindeki ekipmanların, nakliye
aşamasında kullanılan araçların bakım onarım masrafları.
g12
Tanıtım
maliyeti
Puan (1-9)Azalan
Sistemin uygun şekilde çalışması ve sürdürülebilir olması için
yapılması gereken tanıtım çalışmaları.
g13
Halkın
katılımı riski
Puan (1-9)Azalan
Halkın geri kazanım alışkanlığı kazanması.
g14
Hijyen
Puan (1-9)Artan
İnsan ve çevre sağlığının için gerekli olan hijyen koşulları.
g15
Sokak
toplayıcıları
Puan (1-9) Azalan
Atık kalitesi (dolayısıyla gelir), insan ve çevre sağlığı, estetik
yönlerden sistemi tehdit eden önemli bir unsur.
g16
Vektörel
canlılar
Puan (1-9)Azalan
Başıboş hayvanlar ve böcekler.
g17
Trafik
yoğunluğu
Puan (1-9)Azalan
Atıkların nakliyesinde kullanılan araçların neden olduğu
trafik yükü.
g18
Kaza
Puan (1-9)Azalan
İş ve trafik kazaları riski.
g19
Kirlilik yükü
Puan (1-9)Azalan
Araçların egzoz gazları, toplama ve taşıma sırasında oluşacak
kirlilikler.
g20
Yangın
Puan (1-9)Azalan
Atıkların biriktirilmesi ve depolanması aşamalarındaki
yangın tehlikesi.
04.03.2010
M.Banar
23
Slide 24
Performans Değerleri
Ölçüt
S1a
S1b
S2
S3a
S3b
Ölçüt
S1a
S1b
S2
S3a
S3b
g1
8
8
1
4
3
g11
66.500
66.500
42.158
70.415
70.415
g2
4
2
9
8
6
g12
6
9
3
4
8
g3
8
8
8
8
8
g13
6
9
3
4
9
g4
7
9
3
5
9
g14
5
5
7
6
6
g5
7
9
5
6
8
g15
4
4
1
2
2
g6
2.155.660
2.609.480
1.815.290
2.303.150
2.666.210
g16
4
4
1
2
2
g7
275.000
275.000
275.000
275.000
275.000
g17
4
4
1
2
2
g8
540.000
540.000
413.160
618.300
618.300
g18
3
3
1
2
2
g9
216.240
216.240
99.600
117.840
117.840
g19
4
4
1
2
2
g10
208.800
208.800
208.800
208.800
208.800
g20
2
2
8
5
5
Sayısal olmayan değerler 1-9 arasında aşağıdaki şekilde ölçeklendirilmiştir. Artması tercih edilen ölçütler için; 1: kabul
edilemez; 2: çok kötü; 3: kötü; 4: az kötü; 5: orta; 6: az iyi; 7: iyi; 8: çok iyi ve 9: mükemmel ve azalması tercih edilen ölçütler
için; 1: mükemmel; 2: çok iyi; 3: iyi; 4: az iyi; 5: orta; 6: az kötü; 7: kötü; 8: çok kötü ve 9: kabul edilemez olmak üzere iki
farklı ölçek kullanılmıştır.
04.03.2010
M.Banar
24
Slide 25
04.03.2010
M.Banar
25
Slide 26
04.03.2010
M.Banar
26
Slide 27
04.03.2010
M.Banar
27
Slide 28
Problemin Çözümü
S1a
S1b
S2
S3a
S3b
S1a
1
1
0.7
1
1
S1b
0.9
1
0.6
0.7
1
S2
0.8
0.8
1
0.9
0.9
S3a
1
1
1
1
1
S3b
0.9
1
0.7
0.8
1
Senaryo 3a: %8 kaynakta ayrı toplama (geri
dönüşümü olan atıklar bir arada) + % 3,5 geri
kazanım konteynerlerinde toplama + % 3,5
ayıklama tesisinde ayırma.
S3a
04.03.2010
S1a-2
M.Banar
S3b-S1b
28
Slide 29
ANP (ANALYTICAL NETWORK PROCESS)
BCR modeli
Fayda = 1/6
Maliyet = 1/3
Risk = 1/2
Formül:
fayda
1
maliyet
04.03.2010
1
risk
M.Banar
29
Slide 30
Fayda Kümesi
04.03.2010
M.Banar
30
Slide 31
Maliyet Kümesi
04.03.2010
M.Banar
31
Slide 32
Risk Kümesi
04.03.2010
M.Banar
32
Slide 33
ANP Akış Diyagramı ve Sonuçları
GERİ KAZANIM SİS TEMİ S EÇİMİ
Fayda Alt Kümesi
Alternatifler
Oran
Maliyet Alt Kümesi
Sıralama
Alternatifler
Oran
Risk Alt Kümesi
Sıralama
Alternatifler
Oran
Sıralama
Senaryo 1a
0,182999
5
Senaryo 1a
0,272304
4
Senaryo 1a
0,18509
1
Senaryo 1b
0,205574
2
Senaryo 1b
0,283543
5
Senaryo 1b
0,190624
2
Senaryo 2
0,220923
1
Senaryo 2
0,146157
2
Senaryo 2
0,236252
5
Senaryo 3a
0,191333
4
Senaryo 3a
0,144446
1
Senaryo 3a
0,191548
3
Senaryo 3b
0,19917
3
Senaryo 3b
0,15355
3
Senaryo 3b
0,196485
4
Kriterler
İstihdam
Estetik
Gelişime Açıklık
Atık Kalitesi
Gelir
Zaman
Yeni İş Sahası
Kriterler
Kriterler
Personel
Taşıma
Halkın Tepkisi
Bakım Onarım
Sokak Toplayıcıları
Tanıtım
Vektörel Canlılar
Hijyen
Araç
Trafik Yoğunluğu
Tesis
Yangın
Ekip man
Yasaya Uygunluk
Genel Giderler
Kaza
Kirlilik Yü kü
04.03.2010
M.Banar
33
Slide 34
ANP Toplam Sonuçları
0,3
0,25
oran
0,2
0,15
0,1
0,05
0
S1a
S1b
S2
S3a
S3b
Senaryo 3a: % 8 kaynakta ayrı toplama (geri dönüşümü olan atıklar birlikte) + % 3,5
geri kazanım konteynerlerinde toplama + % 3,5 ayıklama tesisinde ayırma
04.03.2010
M.Banar
34
Slide 35
Sonuçlar
ANP
ELECTRE
Senaryo 1a
5
2
Senaryo 1b
4
3
Senaryo 2
3
2
Senaryo 3a
1
1
Senaryo 3b
2
3
04.03.2010
M.Banar
35
Slide 36
Sonuçlar
Eskişehir’in kentsel katı atıklarının bileşimi %67 yiyecek atığı,
%10 kağıt-karton, %5,6 plastik, %2,5 cam, %1,3 metal, %4 kül
ve %9,6 diğer atıklar olarak bulunmuştur.
Yapılan istatistiksel değerlendirmelerde, atık bileşiminin
mevsimsel değişiminden ziyade, sosyo-ekonomik yapıya göre
farklılaşması dikkat çekmektedir.
Özellikle ambalaj atığı miktarının, yüksek gelir seviyesine
sahip bölgelerde fazla olduğu görülmektedir.
Yapılan ısıl değer analizi sonuçlarına göre atığın ısıl değeri
ortalama 12,7 MJ/kg olarak bulunmakla birlikte bu değerin,
ambalaj atıklarının olmadığı durumda çok daha düşük
miktarda olacağı göz ardı edilmemelidir.
04.03.2010
M.Banar
36
Slide 37
Sonuçlar
Geri kazanılabilir atıklar başlangıçta
evlerde karışık olarak toplanabilir,
bunun yanı sıra geri kazanım
merkezleri oluşturulmalı ve bunu
takiben atıklar ayırma tesisinde
ayrılmalıdır.
04.03.2010
M.Banar
37
Slide 38
ÖNERİLER (1)
AB’ne uyum sürecinde pek çok yasal düzenleme ve uygulamanın
gündemde olduğu ülkemiz için, katı atıklarla ilgili bütüncül
yönetimsel yaklaşımın içerildiği bir model uygulanmalıdır. Çünkü
kentsel katı atıklar bir şekilde toplanıp, gelişigüzel depolanarak
yönetilemezler.
Üretimlerinden bertaraflarına kadar her aşamada farklı
disiplinlerin ve farklı tekniklerin (LCA, MCDM gibi) birlikte
çalışması gereklidir. Bu anlamda şu anda ülkemizde uygulanmaya
çalışıldığı gibi düzenli depolama temelli bir yaklaşım yeterli
olmayacaktır. Konu, teknik, çevresel, ekonomik, sosyal ve politik
yönlerin birlikte ele alınmasını gerektiren karmaşık bir yönetim
sistemidir.
04.03.2010
M.Banar
38
Slide 39
ÖNERİLER (2)
BELEDİYELER
BİR ATIK TOPLAMA PROGRAMI YAPMALI VE HER YIL
BAŞINDA HALKA BU PROGRAMI DUYURMALIDIR!
04.03.2010
M.Banar
39
Slide 40
04.03.2010
M.Banar
40
Slide 41
04.03.2010
M.Banar
41
Slide 42
04.03.2010
M.Banar
42
Slide 43
04.03.2010
M.Banar
43
Slide 44
04.03.2010
M.Banar
44
Slide 45
04.03.2010
M.Banar
45
Slide 46
04.03.2010
M.Banar
46
Slide 47
ÖNERİLER (3)
EVSEL ATIK VERGİLENDİRME SİSTEMİ YENİDEN
YAPILANDIRILMALIDIR!
04.03.2010
M.Banar
47
Slide 48
ÖNERİLER (4)
ETKİN BİR GERİ DÖNÜŞÜM PAZARI OLUŞTURULMALIDIR.
Mevcut ve potansiyel pazar: Geri dönüştürülebilir
malzemeler ara ürün işleyicilere veya doğrudan son
kullanıcıya satılmış olabilir. Parçalanmış lastiklerin zemin
korumasında kullanılması gibi alternatif kullanımlar
araştırılmalıdır.
Hangi geri dönüştürülmüş ürünlerin potansiyel alıcısı
olabilir?: Potansiyel alıcılara malzeme için ne kadar ödeme
yapacağı, malzemenin özellikleri, anlaşma koşulları (uzun
veya kısa dönem, garanti gibi), malzemenin nakliyesi,
mevsimsel dalgalanmalar gibi bilgilerin verilmesi gereklidir.
Bir mal olarak geri dönüşümün ekonomik fizibilitesi: Hangi
pazarın doygunluğa ulaştığı, hangi pazarın gelişime açık
olduğu belirlenmelidir.
04.03.2010
M.Banar
48
Slide 49
Etkin bir geri dönüşüm pazarının gelişmesinin önündeki
engeller kaldırılmaya çalışılmalıdır.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Geri dönüştürülmüş ürünlerle ilgili tüketicilerin bilinçsiz olması
Geri dönüştürülmüş malzemelerden üretilen ürünlerin kalitesiyle ilgili
tüketicinin güven eksikliği
Sosyal faydalar ve maliyetlerin ürünlerin fiyatlarına yansıtılamaması.
Çevresel yararlarına rağmen, geri dönüştürülmüş malzemelerden
üretilen ürünlerin, genellikle diğer hammaddelerden üretilen ürünlere
göre daha pahalı olması
Geri dönüştürülebilir malzemelerin şehirlerden veya kırsal bölgelerden,
geri dönüşüm tesislerine taşınmasındaki nakliye giderlerinin yüksekliği
Arz-talep dengesindeki belirsizlik nedeniyle geri dönüştürülmüş
malzemeyi kullanarak yatırım yapacak girişimcilerin tedirginliği
Plastik, yağ, lastik vb. geri dönüştürülebilir malzemelerin geri kazanımı
ve ayrılmasındaki güçlükler
04.03.2010
M.Banar
49
Slide 50
“Çevrenin korunmasında atık
bertarafı ilk başvurulacak değil,
son başvurulması gereken bir çare
olmalıdır.”
“Her
zaman
için
kirliliğin
kaynağında önlenmesinin daha
ucuz ve daha verimli bir yol
olduğu unutulmamalıdır.”
04.03.2010
M.Banar
50
Slide 51
TEŞEKKÜRLER….
DOÇ.DR.MÜFİDE BANAR
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK-MİMARLIK FAKÜLTESİ
ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
İKİ EYLÜL KAMPUSÜ
E-mail: [email protected]
04.03.2010
M.Banar
51