Transcript Sıfatlarda Karsilastirma – Belirtme Sifatlari
Slide 1
SIFATLARDA
KARŞILAŞTIRMA VE
DERECELENDİRME
ve
BELİRTME SIFATLARI
Slide 2
SIFATLARDA KARŞILAŞTIRMA VE
DERECELENDİRME
• Niteleme sıfatlarının karşılaştırma ve
derecelendirme özelliği vardır. Öteki sıfatlarda
bu özellik yoktur.
• Sıfatlarda karşılaştırma dereceleri şunlardır:
1. Eşitlik derecesi - İki varlık arasındaki
niteliğin benzer ya da eşit olduğunu gösteren
derecedir.
Yapılışı: Sıfatların önüne “gibi” veya “kadar”
edatlarından biri getirilerek yapılır:
gümüş gibi parlak, ipek kadar nazik, kemikler
kadar çirkin, selvi gibi uzun, vb.
Slide 3
SIFATLARDA KARŞILAŞTIRMA VE
DERECELENDİRME
• Örnekler:
Ama ertesi sabah o evden her zamanki gibi mutlu bir
halde ayrıldıktan sonra yeniden bir cümlenin eksik
olduğu kaygısına kapıldığım söylemedi.
Ünlü avukat işte o an öne doğru eğilerek ipek gibi
yumuşak bir sesle…
Bu kadar sert olaylar yaşamış birine kızmak değil
yardım etmek gerekirdi.
Keşke bu kadar güzel at, silâh kullanmasını
öğreneceğine bir parça söz söylemesini öğrenmiş
olsaydı.
Slide 4
SIFATLARDA KARŞILAŞTIRMA VE
DERECELENDİRME
2. Üstünlük derecesi - Bir varlıkta bulunan özelliğin
başka bir varlıktan daha az, daha çok, daha düşük,
daha üstün olduğunu gösteren derecedir.
Yapılışı: Sıfatlardan önce ABL eki veya “/-DAn/ daha”
yapısı kullanılarak yapılır:
ondan büyük, benden daha çalışkan, ondan daha
güzel, vb.
Örnekler:
Bundan daha kolay iş mi var?
Boyundan büyük işlere kalkıştı.
Murat’tan daha büyük çocuk olmuştu.
Slide 5
SIFATLARDA KARŞILAŞTIRMA VE
DERECELENDİRME
• Üstünlük derecesinde olan sıfatların olumsuz şekilleri,
standart olan zıt anlamlı sıfatların (ondan daha güzel /
ondan daha çirkin) kullanımı dışında, “daha”
edatından sonra “az” edatının kullanımıyla (“daha az”
yapısında) da yapılabilir:
ondan daha az güzel, benden daha az çalışkan,
Makedonya’dan daha az büyük, vb.
Örnekler:
Yüz otuz birin, dokuz yüz ondan daha az ufak sayı
olmasıyla vebanın puanını düşüreceklerini sanıyorlar.
Yani Paris'ten gönderilen yeni serum ilk serumdan
daha az etkili gibiydi…
Bizim harikalar yarışması da, sizin okul aile
toplantısından daha az eğlenceli geçmedi.
Slide 6
SIFATLARDA KARŞILAŞTIRMA VE
DERECELENDİRME
3. Aşırılık derecesi – Sıfatın anlamını pekiştirir.
Yapılışı: Sıfatlardan önce “çok”, “pek”, “çok az”, “pek
çok” gibi sıfatların getirilmesiyle yapılır:
çok güzel, çok keskin, çok kötü, çok saçma, pek
çalışkan, pek çok, pek güzel, vb.
Örnekler:
Sen çok dik kafalısın delikanlı.
Aralarında pek büyük bir suç olan bu günahı işlediği
için kafası koparılırdı.
Arkadaşlarıyla birlikte çok az zamanı kaldığını
biliyordu.
Hayatında pek çok kahraman gördü.
Slide 7
SIFATLARDA KARŞILAŞTIRMA VE
DERECELENDİRME
• Sayı ve miktar olarak azlık, küçüklük, eksiklik
gibi durumları belirten sıfatlara /-Cİk/ küçültme
eki getirildiğinde pekiştirme olur ve bunlar daha
az, daha küçük, daha eksik gibi durumları
belirtir:
genç yaş > gencecik yaş, ince bel > incecik bel,
küçük el > küçücük el, minik yavru > minicik
yavru, vb.
Örnekler:
Küçücük kız tahtaya çıktı.
Mehdiye'ye ufacık bir tekneyle yanaştım.
Slide 8
SIFATLARDA KARŞILAŞTIRMA VE
DERECELENDİRME
4. En üstünlük derecesi – Sıfattaki niteliğin en üst
düzeyini gösteren derecedir.
Yapılışı: Sıfatın önüne “en” edatı getirilerek yapılır:
en çok, en güzel, en yakın, en ucuz, vb.
Örnekler:
Atları da en güzel bir yere koy.
Bir saat önce doğunun en ünlü ve süslü odalarından
biri olan bu yer şimdi…
En tok gözlü sen gözüküyorsun.
Kendi içimizde yarattığımız gölgeleri sevmek en
doğru yolmuş...
Slide 9
SIFATLARDA KARŞILAŞTIRMA VE
DERECELENDİRME
• En üstünlük derecesinde olumsuz biçimlerin “az” veya
“en az” edatlarıyla yapılmaları mümkün olmasına
rağmen, kullanılmamaktadırlar. Bunların yerine, en
üstünlük derecesinde olan ters anlamda sıfatların
kullanımı tercih edilir:
en zengin aile (olumlu en üstünlük derecesi) - en fakir
aile (olumsuz en üstünlük derecesi); en güzel kız
(olumlu en üstünlük derecesi) - en çirkin kız (olumsuz
en üstünlük derecesi); en yüksek enflasyon (olumlu en
üstünlük derecesi) - en düşük enflasyon (olumsuz en
üstünlük derecesi), vb.
Slide 10
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
(DEVAM)
2. Belirme sıfatları – Bu sıfatlar isimleri sayı, yer,
belirli veya belirsiz özellikler ve soru
bakımından belirten sıfatlardır.
Niteleme sıfatları isimlerin kalıcı özelliklerini
gösteriyordu, oysa belirtme sıfatları isimlerin
geçici özelliklerini gösterirler.
Belirtme sıfatları dört gruba ayrılır:
- işaret (gösterme) sıfatları;
- sayı sıfatları;
- soru sıfatları;
- belirsizlik sıfatları.
Slide 11
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
A. İşaret (gösterme) sıfatları – İsimleri işaret yoluyla
ve yerini belirterek nitelerler. En çok kullanılan işaret
sıfatları şunlardır: bu, şu, o, böyle, şöyle, öyle, vb.
/-ki/ ekiyle elde edilen sıfarlar da bu gruba girer. Bu
sıfatlardan sonra gelen isimler, çokluk ekini alabilir:
bu öğrenci, şu adam, o kadın, böyle kitap, şöyle
düğün, öteki insanlar, vb.
Örnekler:
Her tecrübeli balıkçı bu sözümü tasdik eder.
Şimdi, şu söğüt dalının altından haykırsam Yunus
Emre bana ses verecektir...
Öyle zamanlarda Ali, kendisini kaybettiği için, ne
yapacağı hiç belli olmuyordu...
Öteki adam olmasaydı, daha iyi anlardın.
Slide 12
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Aitlik ekinden önce bazen LOC eki gelebilir:
Fakat avucumdaki son ekmek kırıntısını da
ağzıma atınca ölesiye aç olduğumu hissettim.
Kendi gözündeki kredisi düşsün istemiyordur.
Yarım saat sonra, mezarlıktaki uzun otların
arasındaydılar.
Bu yasaları yüz kez daha artırsanız, gelecekteki
olaylar arasında öyleleri bulunacaktır ki bizim
yaşamdan alıp kitaba koyduğumuz olaylardan
hiçbirine benzemeyecek yeni maddeler
koymayı gerektirecektir.
Slide 13
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
B. Sayı sıfatları – Bu sıfatlar, isimleri sayı
yönünden belirten sıfarlardır. Daha doğrusu,
isimleri sayısını, kısımlarını, sırasını vb.
belirtirler.
İşaret sıfarlarından farklı olarak, sayı
sıfatlarından sonra isimler çokluk ekini
almazlar.
Türkçede sayı sıfatları şunlardır:
Slide 14
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
a) Asıl sayı sıfarları – İsimlerin tam sayısını
belirten sıfarlardır:
iki gece, yedi gün, on iki ay, 52 hafta, iki
milyon.
Örnekler:
Kırk yaşında mıdır?
Amerika'da hergün ortalama 5 milyon kişi
yataktadır ve halkın ancak üçte birinin sağlığı
yerindedir.
Yedi gün sonra dönüp el öpmeğe getirecekler.
Üç yüz lira eksik, bakalım ne diyecek?
Slide 15
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Sayı sıfatlarından sonra isimlerin çokluk ekini
alamama kuralına aykırı bazı istisna örnekler de
vardır. Bunlar kalıplaşmış örneklerdir:
Beşevler, Kırk Haramîler, Üç Aylar, Yedi Cüceler, vb.
Örnekler:
Beşevler'den Maltepe'ye, Anıttepe'den Emek'in içlerine
kadar her yer tıklım tıklımdı.
"Alaaddin'in Sihirli Lambası", "Sinbad", "Ali Baba ve
Kırk Haramiler" masallarını hemen hatırlarız.
Bendeniz de içkiye üç ay veda edeceğim için 'Üç
Aylar‘ gelmeden biraz içeyim istedim.
Slide 16
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Topluluk sıfatları da istisna teşkil ederler:
Üçüz yavruların da Budapeşte'de bir yıl kaldıktan
sonra dünyanın farklı hayvanat bahçelerine
gönderilmesi planlanıyor.
Şimdiyse ikiz kardeşler kadar birbirimize benziyoruz...
• İsimden önce hem niteleme sıfatı hem de sayı sıfatı
kullanıldığında, ilk önce sayı sıfatı, sonra da niteleme
sıfatı kullanılır:
üç güzel kız, beş desenli entari, iki sarı kutu, vb.
Örnekler:
Şu iki güzel kızın resimlerini gördüm...
Odada üç esmer bebek ağlıyordu.
Yanında beş çirkin erkek vardı.
Slide 17
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
b) Sıra sayı sıfatları – Bu sıfatlar, isimlerin
sırasını, derecesini, önemini belirtirler.
Yapılışları: Sayı sıfatına /-ncİ/ eki getirilerek
yapılı:
beşinci gün, dördüncü kat, yedinci sınıf, vb.
Yazıda, bu ek yerine nokta konulabilir:
III. yer, 12. yıldönümü, 20. yüz yıl, vb.
Bunların dışında, „son“, „sonuncu“, „ortanca“
kelimeleri de sıra sayı sıfatı olarak kabul edilir:
son gün, sonuncu ev, ortanca kişi, vb.
Slide 18
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Örnekler:
İkinci çifti eline almıştı ki, Sadri aşağıdan
seslendi.
1910 ağustosunda altıncı kez İstanbul'a gelir...
Bu çalışmada bir metnin her satırının yalnızca
ilk ve son kelimeleri okunarak bir sonraki satıra
geçilir.
Sultan Abdülaziz'in tahttan indirilip yerine V.
Murat'ın geçirilmesi, üç ay sonra onun yerine II.
Abdülhamit'in tahta çıkarılması…
Slide 19
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Dikkat: Sıra sayı sıfatından sonra /-ncİ/ eki
yerine nokta konulabilir, ancak hem noktalama
işareti hem de bu ekin kullanılması yanlıştır.
Yanlış örnekler:
Karar Defterinin 17'nci sayfasına geçirilmiş olan
(ernö nemeçek) adı küçük harflerle yazılmıştı.
Derneğimiz üyeleri, tarih kitaplarının 168'nci
sayfasının 4'ncü satırındaki Yohan Hünyadi
adının yanına, mürekkeple Yohan Boka diye
yazmakla yükümlüdür.
Slide 20
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
c) Üleştirme sayı sıfatları – Bir ismin, paylaşıldığı aynı
bölümlerinden her birini belirtir.
Yapılışları: Sayı sıfatına /-Ar/ eki getirilerek yapılır:
bir+er elma, iki+(ş)er kişi, üç+er kitap,
dört+er>dörder milyon, altı+(ş)ar saat, yedi+(ş)er
gün, sekiz+er kalem, dokuz+ar yaprak, on+ar dize,
yirmi+(ş)er söz, otuz+ar sayfa, altmış+ar resim,
yüz+er ağaç, vb.
Örnekler:
Hiç olmazsa ikişer gün saklayalım.
Kışın sekizer liradan ver kilosunu.
Hepimize üçer simit var.
Slide 21
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
• “Yarım” sıfatıyla da üleştirme sayı sıfatları elde
edilir, ancak ünsüzle bitmesine rağmen, /-Ar/
ekinden önce “ş” kaynaştırma ünsüzü girer:
İneğe, danaya da attı yarımşar avuç.
Bunun nedeni, muhtemelen yarı+(ş)ar
örneğinden analojiyle yarım+(ş)ar örneğine de
girmiştir.
• Tekrarlanan üleştirme sayı sıfatları farklı ise,
sıfattır, ancak aynı ise, zarftır:
Üçer dörder kovan vardır her birinde.
Yirmişer, otuzar kişilik gruplar haline geliyor.
Slide 22
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
ç) Kesirli sayı sıfatları – Bu sıfatlar, bir bütünün
bölümlerini belirtir.
Yapılışları: Bütünün bölündüğü sayıyı belirten
birinci sayıya /-DA/ eki, ardından da o
bölümlerden kaçının ismi ait olduğunu gösteren
sayı gelir:
üçte iki şans, dörtte bir un, yüzde yüz katılım, vb.
Örnekler:
Oyunda üçte iki şansın var.
Dörtte bir maaş, masrafları kapatmaz.
Bu faizler, altıda bir kazanç sağlıyor.
Slide 23
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Kesirli sayı sıfatları arasında „yarı“, „yarım“, „buçuk“,
„çeyrek“ kelimeleri de yer alır: yarı gece, beş buçuk
dolar, çeyrek final, vb.
Örnekler:
Huck, orada burada sabahlamaktan, yarı aç
gezmekten kurtulmuştu.
Köyün yarım akıllı, sersem bir kızını da almış yanına.
Yarısını masrafa çık, kalır dört buçuk lira.
Bachelard ceplerini boş yere karıştırınca Octave
çıkarıp çeyrek frank verdi.
Tabiat üç çeyrek yüzyıl boyunca hiç durmadan
çalışmak zorunda kalmış sanki.
Slide 24
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
d) Topluluk sayı sıfatları – Aynı anda doğan
çocukları belirtmek için kullanılan sıfatlardır.
Yapılışları: Sayı sıfatından sonra /-z/ eki
getirilerek yapılır.
iki+z örneğinden analojiyle diğer sayı
sıfatlarında da kullanılmağa başlamıştır:
iki+z kardeş, üç+(ü)z bebek, dört+(ü)z >
dördüz kardeş, beş+(i)z çocuk, vb.
Kurala uymaksızın, topluluk sayı sıfatından
sonra isim çokluk ekini alabilir:
ikiz kardeşler, üçüz kardeşler, vb.
Slide 25
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Örnekler:
Onun da ikiz kardeşi gibi delinin biri olduğuna
inandı.
Üçüz leoparları ziyaret edecek insan ikiz, üçüz
ve kardeşlerden 31 Aralık'a kadar ücret
alınmayacak.
Sezaryenle ikisi kız, ikisi erkek dördüz çocuk
dünyaya getirdi.
Çoğu zaman isim düşerek, topluluk sayı sıfatı
kalıplaşmış isim olarak kullanılır.
Slide 26
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
e) Yuvarlak (yaklaşık) sayı sıfatları – Bazen
konuşmacı sayıda emin değildir ve gerçek sayının
değiştiği en alt ve en üst sayıyı verir:
bir iki gün, beş altı kişi, yedi sekiz gün, 20-25 sayfa,
500-600 kilometre, vb.
Örnekler:
Mutfak masasının üstüne de bir iki satır not yazıp
bıraktım.
Bir kez, hasta iki üç hafta yataktan kalkamıyordu.
Adada bir arkadaşımın düğününe davetliyim, üç dört
gün gelmeyeceğim diye annesinden izin almış...
Slide 27
BUGÜNLÜK
BU KADAR.
SIFATLARDA
KARŞILAŞTIRMA VE
DERECELENDİRME
ve
BELİRTME SIFATLARI
Slide 2
SIFATLARDA KARŞILAŞTIRMA VE
DERECELENDİRME
• Niteleme sıfatlarının karşılaştırma ve
derecelendirme özelliği vardır. Öteki sıfatlarda
bu özellik yoktur.
• Sıfatlarda karşılaştırma dereceleri şunlardır:
1. Eşitlik derecesi - İki varlık arasındaki
niteliğin benzer ya da eşit olduğunu gösteren
derecedir.
Yapılışı: Sıfatların önüne “gibi” veya “kadar”
edatlarından biri getirilerek yapılır:
gümüş gibi parlak, ipek kadar nazik, kemikler
kadar çirkin, selvi gibi uzun, vb.
Slide 3
SIFATLARDA KARŞILAŞTIRMA VE
DERECELENDİRME
• Örnekler:
Ama ertesi sabah o evden her zamanki gibi mutlu bir
halde ayrıldıktan sonra yeniden bir cümlenin eksik
olduğu kaygısına kapıldığım söylemedi.
Ünlü avukat işte o an öne doğru eğilerek ipek gibi
yumuşak bir sesle…
Bu kadar sert olaylar yaşamış birine kızmak değil
yardım etmek gerekirdi.
Keşke bu kadar güzel at, silâh kullanmasını
öğreneceğine bir parça söz söylemesini öğrenmiş
olsaydı.
Slide 4
SIFATLARDA KARŞILAŞTIRMA VE
DERECELENDİRME
2. Üstünlük derecesi - Bir varlıkta bulunan özelliğin
başka bir varlıktan daha az, daha çok, daha düşük,
daha üstün olduğunu gösteren derecedir.
Yapılışı: Sıfatlardan önce ABL eki veya “/-DAn/ daha”
yapısı kullanılarak yapılır:
ondan büyük, benden daha çalışkan, ondan daha
güzel, vb.
Örnekler:
Bundan daha kolay iş mi var?
Boyundan büyük işlere kalkıştı.
Murat’tan daha büyük çocuk olmuştu.
Slide 5
SIFATLARDA KARŞILAŞTIRMA VE
DERECELENDİRME
• Üstünlük derecesinde olan sıfatların olumsuz şekilleri,
standart olan zıt anlamlı sıfatların (ondan daha güzel /
ondan daha çirkin) kullanımı dışında, “daha”
edatından sonra “az” edatının kullanımıyla (“daha az”
yapısında) da yapılabilir:
ondan daha az güzel, benden daha az çalışkan,
Makedonya’dan daha az büyük, vb.
Örnekler:
Yüz otuz birin, dokuz yüz ondan daha az ufak sayı
olmasıyla vebanın puanını düşüreceklerini sanıyorlar.
Yani Paris'ten gönderilen yeni serum ilk serumdan
daha az etkili gibiydi…
Bizim harikalar yarışması da, sizin okul aile
toplantısından daha az eğlenceli geçmedi.
Slide 6
SIFATLARDA KARŞILAŞTIRMA VE
DERECELENDİRME
3. Aşırılık derecesi – Sıfatın anlamını pekiştirir.
Yapılışı: Sıfatlardan önce “çok”, “pek”, “çok az”, “pek
çok” gibi sıfatların getirilmesiyle yapılır:
çok güzel, çok keskin, çok kötü, çok saçma, pek
çalışkan, pek çok, pek güzel, vb.
Örnekler:
Sen çok dik kafalısın delikanlı.
Aralarında pek büyük bir suç olan bu günahı işlediği
için kafası koparılırdı.
Arkadaşlarıyla birlikte çok az zamanı kaldığını
biliyordu.
Hayatında pek çok kahraman gördü.
Slide 7
SIFATLARDA KARŞILAŞTIRMA VE
DERECELENDİRME
• Sayı ve miktar olarak azlık, küçüklük, eksiklik
gibi durumları belirten sıfatlara /-Cİk/ küçültme
eki getirildiğinde pekiştirme olur ve bunlar daha
az, daha küçük, daha eksik gibi durumları
belirtir:
genç yaş > gencecik yaş, ince bel > incecik bel,
küçük el > küçücük el, minik yavru > minicik
yavru, vb.
Örnekler:
Küçücük kız tahtaya çıktı.
Mehdiye'ye ufacık bir tekneyle yanaştım.
Slide 8
SIFATLARDA KARŞILAŞTIRMA VE
DERECELENDİRME
4. En üstünlük derecesi – Sıfattaki niteliğin en üst
düzeyini gösteren derecedir.
Yapılışı: Sıfatın önüne “en” edatı getirilerek yapılır:
en çok, en güzel, en yakın, en ucuz, vb.
Örnekler:
Atları da en güzel bir yere koy.
Bir saat önce doğunun en ünlü ve süslü odalarından
biri olan bu yer şimdi…
En tok gözlü sen gözüküyorsun.
Kendi içimizde yarattığımız gölgeleri sevmek en
doğru yolmuş...
Slide 9
SIFATLARDA KARŞILAŞTIRMA VE
DERECELENDİRME
• En üstünlük derecesinde olumsuz biçimlerin “az” veya
“en az” edatlarıyla yapılmaları mümkün olmasına
rağmen, kullanılmamaktadırlar. Bunların yerine, en
üstünlük derecesinde olan ters anlamda sıfatların
kullanımı tercih edilir:
en zengin aile (olumlu en üstünlük derecesi) - en fakir
aile (olumsuz en üstünlük derecesi); en güzel kız
(olumlu en üstünlük derecesi) - en çirkin kız (olumsuz
en üstünlük derecesi); en yüksek enflasyon (olumlu en
üstünlük derecesi) - en düşük enflasyon (olumsuz en
üstünlük derecesi), vb.
Slide 10
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
(DEVAM)
2. Belirme sıfatları – Bu sıfatlar isimleri sayı, yer,
belirli veya belirsiz özellikler ve soru
bakımından belirten sıfatlardır.
Niteleme sıfatları isimlerin kalıcı özelliklerini
gösteriyordu, oysa belirtme sıfatları isimlerin
geçici özelliklerini gösterirler.
Belirtme sıfatları dört gruba ayrılır:
- işaret (gösterme) sıfatları;
- sayı sıfatları;
- soru sıfatları;
- belirsizlik sıfatları.
Slide 11
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
A. İşaret (gösterme) sıfatları – İsimleri işaret yoluyla
ve yerini belirterek nitelerler. En çok kullanılan işaret
sıfatları şunlardır: bu, şu, o, böyle, şöyle, öyle, vb.
/-ki/ ekiyle elde edilen sıfarlar da bu gruba girer. Bu
sıfatlardan sonra gelen isimler, çokluk ekini alabilir:
bu öğrenci, şu adam, o kadın, böyle kitap, şöyle
düğün, öteki insanlar, vb.
Örnekler:
Her tecrübeli balıkçı bu sözümü tasdik eder.
Şimdi, şu söğüt dalının altından haykırsam Yunus
Emre bana ses verecektir...
Öyle zamanlarda Ali, kendisini kaybettiği için, ne
yapacağı hiç belli olmuyordu...
Öteki adam olmasaydı, daha iyi anlardın.
Slide 12
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Aitlik ekinden önce bazen LOC eki gelebilir:
Fakat avucumdaki son ekmek kırıntısını da
ağzıma atınca ölesiye aç olduğumu hissettim.
Kendi gözündeki kredisi düşsün istemiyordur.
Yarım saat sonra, mezarlıktaki uzun otların
arasındaydılar.
Bu yasaları yüz kez daha artırsanız, gelecekteki
olaylar arasında öyleleri bulunacaktır ki bizim
yaşamdan alıp kitaba koyduğumuz olaylardan
hiçbirine benzemeyecek yeni maddeler
koymayı gerektirecektir.
Slide 13
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
B. Sayı sıfatları – Bu sıfatlar, isimleri sayı
yönünden belirten sıfarlardır. Daha doğrusu,
isimleri sayısını, kısımlarını, sırasını vb.
belirtirler.
İşaret sıfarlarından farklı olarak, sayı
sıfatlarından sonra isimler çokluk ekini
almazlar.
Türkçede sayı sıfatları şunlardır:
Slide 14
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
a) Asıl sayı sıfarları – İsimlerin tam sayısını
belirten sıfarlardır:
iki gece, yedi gün, on iki ay, 52 hafta, iki
milyon.
Örnekler:
Kırk yaşında mıdır?
Amerika'da hergün ortalama 5 milyon kişi
yataktadır ve halkın ancak üçte birinin sağlığı
yerindedir.
Yedi gün sonra dönüp el öpmeğe getirecekler.
Üç yüz lira eksik, bakalım ne diyecek?
Slide 15
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Sayı sıfatlarından sonra isimlerin çokluk ekini
alamama kuralına aykırı bazı istisna örnekler de
vardır. Bunlar kalıplaşmış örneklerdir:
Beşevler, Kırk Haramîler, Üç Aylar, Yedi Cüceler, vb.
Örnekler:
Beşevler'den Maltepe'ye, Anıttepe'den Emek'in içlerine
kadar her yer tıklım tıklımdı.
"Alaaddin'in Sihirli Lambası", "Sinbad", "Ali Baba ve
Kırk Haramiler" masallarını hemen hatırlarız.
Bendeniz de içkiye üç ay veda edeceğim için 'Üç
Aylar‘ gelmeden biraz içeyim istedim.
Slide 16
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Topluluk sıfatları da istisna teşkil ederler:
Üçüz yavruların da Budapeşte'de bir yıl kaldıktan
sonra dünyanın farklı hayvanat bahçelerine
gönderilmesi planlanıyor.
Şimdiyse ikiz kardeşler kadar birbirimize benziyoruz...
• İsimden önce hem niteleme sıfatı hem de sayı sıfatı
kullanıldığında, ilk önce sayı sıfatı, sonra da niteleme
sıfatı kullanılır:
üç güzel kız, beş desenli entari, iki sarı kutu, vb.
Örnekler:
Şu iki güzel kızın resimlerini gördüm...
Odada üç esmer bebek ağlıyordu.
Yanında beş çirkin erkek vardı.
Slide 17
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
b) Sıra sayı sıfatları – Bu sıfatlar, isimlerin
sırasını, derecesini, önemini belirtirler.
Yapılışları: Sayı sıfatına /-ncİ/ eki getirilerek
yapılı:
beşinci gün, dördüncü kat, yedinci sınıf, vb.
Yazıda, bu ek yerine nokta konulabilir:
III. yer, 12. yıldönümü, 20. yüz yıl, vb.
Bunların dışında, „son“, „sonuncu“, „ortanca“
kelimeleri de sıra sayı sıfatı olarak kabul edilir:
son gün, sonuncu ev, ortanca kişi, vb.
Slide 18
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Örnekler:
İkinci çifti eline almıştı ki, Sadri aşağıdan
seslendi.
1910 ağustosunda altıncı kez İstanbul'a gelir...
Bu çalışmada bir metnin her satırının yalnızca
ilk ve son kelimeleri okunarak bir sonraki satıra
geçilir.
Sultan Abdülaziz'in tahttan indirilip yerine V.
Murat'ın geçirilmesi, üç ay sonra onun yerine II.
Abdülhamit'in tahta çıkarılması…
Slide 19
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Dikkat: Sıra sayı sıfatından sonra /-ncİ/ eki
yerine nokta konulabilir, ancak hem noktalama
işareti hem de bu ekin kullanılması yanlıştır.
Yanlış örnekler:
Karar Defterinin 17'nci sayfasına geçirilmiş olan
(ernö nemeçek) adı küçük harflerle yazılmıştı.
Derneğimiz üyeleri, tarih kitaplarının 168'nci
sayfasının 4'ncü satırındaki Yohan Hünyadi
adının yanına, mürekkeple Yohan Boka diye
yazmakla yükümlüdür.
Slide 20
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
c) Üleştirme sayı sıfatları – Bir ismin, paylaşıldığı aynı
bölümlerinden her birini belirtir.
Yapılışları: Sayı sıfatına /-Ar/ eki getirilerek yapılır:
bir+er elma, iki+(ş)er kişi, üç+er kitap,
dört+er>dörder milyon, altı+(ş)ar saat, yedi+(ş)er
gün, sekiz+er kalem, dokuz+ar yaprak, on+ar dize,
yirmi+(ş)er söz, otuz+ar sayfa, altmış+ar resim,
yüz+er ağaç, vb.
Örnekler:
Hiç olmazsa ikişer gün saklayalım.
Kışın sekizer liradan ver kilosunu.
Hepimize üçer simit var.
Slide 21
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
• “Yarım” sıfatıyla da üleştirme sayı sıfatları elde
edilir, ancak ünsüzle bitmesine rağmen, /-Ar/
ekinden önce “ş” kaynaştırma ünsüzü girer:
İneğe, danaya da attı yarımşar avuç.
Bunun nedeni, muhtemelen yarı+(ş)ar
örneğinden analojiyle yarım+(ş)ar örneğine de
girmiştir.
• Tekrarlanan üleştirme sayı sıfatları farklı ise,
sıfattır, ancak aynı ise, zarftır:
Üçer dörder kovan vardır her birinde.
Yirmişer, otuzar kişilik gruplar haline geliyor.
Slide 22
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
ç) Kesirli sayı sıfatları – Bu sıfatlar, bir bütünün
bölümlerini belirtir.
Yapılışları: Bütünün bölündüğü sayıyı belirten
birinci sayıya /-DA/ eki, ardından da o
bölümlerden kaçının ismi ait olduğunu gösteren
sayı gelir:
üçte iki şans, dörtte bir un, yüzde yüz katılım, vb.
Örnekler:
Oyunda üçte iki şansın var.
Dörtte bir maaş, masrafları kapatmaz.
Bu faizler, altıda bir kazanç sağlıyor.
Slide 23
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Kesirli sayı sıfatları arasında „yarı“, „yarım“, „buçuk“,
„çeyrek“ kelimeleri de yer alır: yarı gece, beş buçuk
dolar, çeyrek final, vb.
Örnekler:
Huck, orada burada sabahlamaktan, yarı aç
gezmekten kurtulmuştu.
Köyün yarım akıllı, sersem bir kızını da almış yanına.
Yarısını masrafa çık, kalır dört buçuk lira.
Bachelard ceplerini boş yere karıştırınca Octave
çıkarıp çeyrek frank verdi.
Tabiat üç çeyrek yüzyıl boyunca hiç durmadan
çalışmak zorunda kalmış sanki.
Slide 24
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
d) Topluluk sayı sıfatları – Aynı anda doğan
çocukları belirtmek için kullanılan sıfatlardır.
Yapılışları: Sayı sıfatından sonra /-z/ eki
getirilerek yapılır.
iki+z örneğinden analojiyle diğer sayı
sıfatlarında da kullanılmağa başlamıştır:
iki+z kardeş, üç+(ü)z bebek, dört+(ü)z >
dördüz kardeş, beş+(i)z çocuk, vb.
Kurala uymaksızın, topluluk sayı sıfatından
sonra isim çokluk ekini alabilir:
ikiz kardeşler, üçüz kardeşler, vb.
Slide 25
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
• Örnekler:
Onun da ikiz kardeşi gibi delinin biri olduğuna
inandı.
Üçüz leoparları ziyaret edecek insan ikiz, üçüz
ve kardeşlerden 31 Aralık'a kadar ücret
alınmayacak.
Sezaryenle ikisi kız, ikisi erkek dördüz çocuk
dünyaya getirdi.
Çoğu zaman isim düşerek, topluluk sayı sıfatı
kalıplaşmış isim olarak kullanılır.
Slide 26
SIFATLARIN SINIFLANDIRILMASI
e) Yuvarlak (yaklaşık) sayı sıfatları – Bazen
konuşmacı sayıda emin değildir ve gerçek sayının
değiştiği en alt ve en üst sayıyı verir:
bir iki gün, beş altı kişi, yedi sekiz gün, 20-25 sayfa,
500-600 kilometre, vb.
Örnekler:
Mutfak masasının üstüne de bir iki satır not yazıp
bıraktım.
Bir kez, hasta iki üç hafta yataktan kalkamıyordu.
Adada bir arkadaşımın düğününe davetliyim, üç dört
gün gelmeyeceğim diye annesinden izin almış...
Slide 27
BUGÜNLÜK
BU KADAR.