Slide 1

LİPİD METABOLİZMASI
BBP108 Bitki Biyokimyası 9.Hafta

Doç.Dr.Yıldız Aka Kaçar
Ç.Ü.Z.F.Bahçe Bitkileri Bölümü

1


Slide 2

Lipidler, canlı organizmaların
gruplarından bir tanesidir.

en

önemli

Lipidler genel olarak suda çözünmeyen (polar
olmayan), eter ve kloroform gibi çözücülerde
çözünen organik moleküllerdir.
Protein ve karbonhidratlar gibi yağlar da
yaşayan tüm organizmalarda mevcuttur.
Lipidlerin her bir grubuna ayrı bir özellik
kazandıran ve onların yapılarının esasını oluşturan
uzun hidrokarbon zincirleridir.
2


Slide 3

Bitkisel ve hayvansal dokularda bulunan lipidler,
canlının hücre ve dokularında depolanmış haldeki
enerji kaynağını oluştururlar.
Yağların susuz olarak depo edilme özelliğinden
dolayı iyi bir enerji deposu olan yağ molekülleri,
aynı ağırlıktaki karbonhidratlardan daha fazla
enerji verirler.
Hücrenin önemli komponentlerinden olan lipid
çeşitlerinin çoğu trigliseritler ve ya yağlardır.

3


Slide 4

Lipidlerin en önemli özellikleri ;

ENERJİ KAYNAĞI OLMALARI
MEMBRANLARIN YAPISINDA BULUNMALARI
Hücre membranı hücreyi çevreleyerek dış
etkilerden korur ve hücre içerisindeki metabolik
olayların gerçeklemesini sağlar.
Membranlar hücreyi çevreleyen basit bir yapı
olmayıp, aynı zamanda yapısında çok önemli
enzimleri ve transport sistemlerini içerir.
Bu membranlar dış yüzeylerinde birçok reseptör
bulundurarak hormon ve diğer maddelerin etki
etmelerine
yardımcı olur.
4


Slide 5

Lipidlerin ortak özellikleri
Lipidler, biyolojik kaynaklı organik bileşiklerdir.

Lipidlerin yapılarında C, H, O bulunur. Ayrıca N, P, S
gibi elementler de bazı lipidlerin yapısına girerler.
Lipidlerin temel yapı taşları yağ asitleridir.

Lipidler, suda
bileşiklerdir.

çözünmeyen,

apolar

veya

hidrofob

Lipidler, kloroform, eter, benzen, sıcak alkol, aseton
gibi organik çözücülerde çözünebilirler.
Lipidlerin enerji değerleri yüksektir.
5


Slide 6

Lipidlerin genel ve belirli
özellikleri suda
çözünmeme olan, kimyasal
olarak farklı bileşiklerdir.
Biyolojik fonksiyonları
da çeşitlilik gösterir.

6

yağ
su


Slide 7

Nötral yağlar olarak bilinen trigliseridler, birçok
organizmada enerji için başlıca yakıt deposudur.
 Fosfolipidler ve steroller biyolojik membranların
yapı taşlarıdırlar.
Nispeten küçük miktarlarda bulunan bazı lipidler,
enzim kofaktörleri,
elektron taşıyıcıları,
ışık absorbe eden pigmentler,

Hormonlar,
ve intrasellüler haberciler olarak çok önemli
fonksiyonlara sahiptirler.
7


Slide 8

Lipidlerin sınıflandırılmaları
 Lipidler iki ana sınıfa ayrılmaktadır.
1.

Kompleks Lipidler: Bu tip lipidlerde esas
komponent yağ asitleridir.

2. Basit Lipidler: Bu tip lipitler yağ asidi

içermezler.

8


Slide 9

Yağ asitleri, genelde hücre ve dokularda
serbest halde konsantrasyonlarının düşük olmasına
rağmen, nötral yağlar, glikolipidler, kolesterol
esterleri ve bazı mumların yapı taşı olmaları
nedeniyle önemlidir.
Bugüne kadar çeşitli hücre ve dokulardan 100
den fazla yağ asidi izole edilmiştir.
Sistemik isimlendirilmeleri hidrokarbon
zincirinin sonuna “oik” ekinin getirilmesi ile
oluşturulur.
9


Slide 10

Yağ asitleri, hidrokarbon zincirli monokarboksilik
organik asitlerdir.
Yapılarında, 4-36 karbonlu hidrokarbon
zincirinin ucunda karboksil grubu bulunur.

10


Slide 11

Yağ asitlerinin yapısında yer alan hidrokarbon
zinciri karbonları, COOH karbonundan itibaren
isimlendirilir.
COOH karbonuna komşu ilk karbon atomuna karbon, ikinciye -karbon, üçüncüye  (gamma)karbon denir. En sonda yer alan metil grubunun
karbonu ise  (omega)-karbon olarak
isimlendirilir.

11


Slide 12

Yağ asitlerinin sınıflandırılmaları
-Doymuş yağ asitleri
-Doymamış yağ asitleri

12


Slide 13

Doymuş yağ asitleri, hidrokarbon zincirleri çift bağ
içermeyen ve dallanmamış olan yağ asitleridirler.

Doymuş yağ asitleri

13


Slide 14

En basit doymuş yağ asidi, 2 karbona sahip
asetik asittir.

Doymuş yağ asitleri, iki karbonlu monokarboksilik
asit olan asetik asit üzerine kurulmuş olarak
tasarlanabilirler.
14


Slide 15

Doymuş yağ asitlerinin;
 2-6 karbonluları kısa zincirli,
 8-12 karbonluları orta zincirli,
15

 daha fazla karbonluları uzun zincirli olarak
tanımlanırlar.


Slide 16

Doymamış yağ asitleri, hidrokarbon zincirinde
bir veya daha fazla çift bağ içeren yağ
asitleridirler.

16


Slide 17

Hidrokarbon zincirinde bir çift bağ içeren
doymamış yağ asitleri, monoenoik (monosature)
yağ asitleridirler.
CH3(CH2)7C=C(CH2)7COOH

17


Slide 18

Hidrokarbon zincirinde iki veya daha fazla çift
bağ içeren doymamış yağ asitleri, poliansatüre
yağ asitleridirler.
Poliansatüre yağ asitleri, içerdikleri çift bağ
sayısına göre dienoik, trienoik, tetraenoik yağ
asitleri olarak adlandırılırlar.

18


Slide 19

Oleik asit örneği: Semboldeki birinci rakam yağ asidinde bulunan
karbon sayısını (18), ikinci rakam ise bir çift bağ olduğunu ve bu bağın
9 ile 10’uncu karbon atomu arasında bulunduğunu ifade etmektedir.
Çift bağın yeri ∆ sembolü üzerine yazılan rakamla belirtilir.
19


Slide 20

Doymamış yağ asitleri oda sıcaklığında
genellikle sıvıdırlar, suda çözünmezler, uçucu
değillerdir.

20


Slide 21

Hayvansal yağlarda en çok bulunan doymamış yağ
asitleri, palmitoleik asit, oleik asit, linoleik asit,
araşidonik asittir.

Hayvanlarda depo yağlarını çoğunlukla palmitik ve
oleik asitler oluşturur.
Daha az olarak da stearik asit bulunur.
21


Slide 22

 Linoleik asit, linolenik asit ve







22

araşidonik asit, insanlar için
esansiyeldirler.
Yani vücutta sentez edilmezler;
besinlerle dışarıdan alınmaları
gerekir.
Linoleik asit, mısır yağı, yer fıstığı,
pamuk yağı ve soya fasülyesi yağı gibi
tohum yağlarında bulunur.
Linolenik asit, ayrıca keten tohumu
yağında bulunur.
Araşidonik asit, yer fıstığı yağında
daha fazla miktarda vardır.


Slide 23

 Doymamış yağ asidi karbon

zincirleri içindeki çift
bağların bulunduğu yerdeki
değişiklikler, izomerleri
oluşturur.

 En sık görülen izomer

şekilleri, çift bağın
etrafındaki diziliş ile ilgili
olan cis- ve trans- izomer
şekilleridir.

23


Slide 24

Yağ asitlerinin gliserolden daha büyük moleküllü
alkollerle oluşturdukları esterler mumlardır.
O

H 3C

(CH 2 ) 14

C

O

CH

2

(CH 2 ) 28 -CH

3

fatty acid
long chain alcoho l

24

Mumlar, doğada yaygın olarak
bazı böceklerin salgılarında;
hayvanların deri, kıl ve
tüylerinde; bitkilerin
yapraklarında, meyve ve
kabuklarında bulunurlar.


Slide 25

Yağ asitleri ve alkole ek olarak başka gruplar
içeren lipidler bileşik lipidler’dir.

Fosfolipidler yağ asitleri ve alkole ek olarak bir
fosfat içeren, bileşik lipidlerdir; fosfatidler
olarak da bilinirler.
Hidrofilik baş

Hidrofobik kuyruk

25


Slide 26

Fosfolipidler, molekül yapılarındaki alkol türüne
göre fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve
fosfosfingozidler (sfingomyelinler) olmak üzere
iki grupta incelenirler.
Polar kısım
Alkol grubu

Yağ asidi zinciri
gliserofosfolipid
26

sfingomyelin

Fosfolipidler


Slide 27

Sfingolipidler: Gliserol içermeyen, yağ asidi ve uzun
zincirli bir amino alkol olan sfingozin içeren bileşik
lipidlerdir.
sfingozin

27

Yağ asidi


Slide 28

Sfingolipidlerin fosfat
içerenleri
sfingomyelinlerdir;
fosfat içermeyip
karbonhidrat içerenleri
glikolipidler olarak
bilinirler.

28


Slide 29

Gliserofosfolipidler ve sfingolipidler, membran
lipidlerinin iki önemli sınıfını oluştururlar.
29


Slide 30

Trigliserid, kolesterol ve fosfolipidlerin değişik
oranlarda protein ile kombinasyonu sonucu oluşan
moleküler agregatlar lipoproteinlerdir.

30