Slide 1

ORHUN YAZITLARI


Slide 2

SUNU İÇERİĞİ








Yazıt (Abide) Nedir?
Göktürk Alfabesi
Yazıtların Coğrafi
Konumu
Kül Tigin Yazıtı
Bilge Kağan Yazıtı
Tonyukuk Yazıtı
Yazıtlardan Örnekler

Yazıtların Okunma
Aşaması
 Yazıtların Önemi
 Kaynaklar



Slide 3

Yazıt (Abide) Nedir?
Yazıt, sözlükte “Bir
kimse veya bir olayın
anısını yaşatmak için
bir şey üzerine
kazılan yazı, kitabe”
anlamıyla yer
almaktadır.


Slide 4

Orhun Yazıtları
Eski

Türklerden günümüze irili ufaklı pek çok yazıt
kalmıştır. Bu yazıtlardan en önemlileri Göktürk
devleti zamanında dikilmiş ve Göktürk alfabesi ile
yazılmış olan
Bilge Kağan (24 Eylül 735)
Kül (Köl) Tigin (21 Ağustos 732)
 Tonyukuk (725 – 726) yazıtlarıdır.


Slide 5

Göktürk Alfabesi
38 harflidir.
 4’ü ünlü,
34’ü
ünsüzdür.
 Sağdan sola
doğru yazılır.



Slide 6

Yazıtların Coğrafi Konumu


Yazıtlar
bugünkü
Moğolistan
toprakları
içinde


Slide 7

Yazıtların Coğrafi Konumu
Orhun ve Selenga ırmakları
arasındaki Orhun Vadisi’nde
 47. derece kuzey enlemiyle
103. derece doğu
boylamının kesiştiği


noktada bulunmaktadır.


Slide 8

Kül Tigin Yazıtı
Bilge Kağan tarafından diktirildi.
 Göktürklerin 1. devrindeki saadet
devrini, daha sonra nasıl zayıflayıp
Çin’e tutsak olduklarını sonra bu
esaretten nasıl kurtulduklarını
anlatır.
 3,35
metre
yükseklikte,
kireçtaşından yapılmış ve dört
cephelidir.
 Yazıtın doğu yüzünde 40; güney
ve kuzey yüzlerinde 13'er satır
Göktürk harfli Türkçe metin vardır.
Batı yüzünde ise, devrin Tang
İmparatoru'nun Köl Tigin'in ölümü
dolayısıyla
gönderdiği
Çince
mesajına yer verilmiştir.


Kül Tigin Yazıtı – Batı Yüzü


Slide 9

Kül Tigin Yazıtı
Kül Tigin yazıtında
Göktürk
tarihine ait olaylar, Bilge Kağan'ın
ağzından
nakledilerek
birlik,
bütünlük mesajı verilir.
 Köl Tigin yazıtı 1889 yılında Rus
araştırmacı Nikolay Yadrintsev


tarafından
keşfedilmiştir.
(Keşfedildiği sırada devrilmiş bir
vaziyetteydi.)

Kül Tigin Yazıtı – Doğu Yüzü


Slide 10

Bilge Kağan Yazıtı






Kültigin Anıtının bir kilometre
uzağındadır. 734 yılında ölen
Bilge Kağan adına oğlu Tenri
Kağan tarafından yaptırılan bu
anıt 735 yılında dikilmiştir.
Yazıtta Bilge Kağan'ın ağzından
devletin
nasıl
büyüdüğü
anlatılmakta
ve
Kültigin'in
ölümünden sonraki olaylar ilave
edilmektedir.
Yaklaşık 3,75 metre yüksekliğinde
olan yazıt, dört cephelidir. Yazıtın
doğu yüzünde 41, kuzey ve güney
yüzlerinde 15'er satır Göktürk
harfli
Türkçe
metin
bulunmaktadır. Batı yüzünde ise,
(Köl Tigin yazıtında olduğu gibi),
Çince bir metne yer verilmiştir.

Bilge Kağan Yazıtı – Eski Hali


Slide 11

Bilge Kağan Yazıtı


Yazıtlar bölgesinde Türkiye
tarafından onarım ve yol
yapım çalışmaları devam
etmektedir. (bk. yandaki resim)



Yazıtların bulunduğu bölgeye
doğru asfalt bir yol yapılmış ve bu
yola “Bilge Kağan Yolu” adı
verilmiştir.
Bilge Kağan yazıtı 1889 yılında
Rus araştırmacı Nikolay
Yadrintsev tarafından
keşfedilmiştir. (Keşfedildiği sırada
devrilmiş bir vaziyetteydi.)



Bilge Kağan Yazıtı – Yeni Hali


Slide 12

Tonyukuk Yazıtı
Tonyukuk anıtı dört cepheli iki
dikilitaş halindedir.
 Tonyukuk, Bilge Kağan'ın babası
İlteriş Kağan'ın amcası Kapgan
Kağan'ın ve Bilge Kağan'ın
başveziri idi. Bu anıtı ihtiyarlık
devrinde kendisi diktirmiştir ve
yazılar da kendisine aittir.
 Taşlarda
Göktürklerin
Çin
esaretinden nasıl kurtulduğu,
kurtuluş savaşının nasıl yapıldığı
ve Tonyukuk'un neler yaptığı
anlatılır.



Slide 13

Tonyukuk Yazıtı
Birinci yazıt, 243 cm; ikinci yazıt
ise, 217 cm yüksekliğindedir.
 Birinci yazıtta 35, ikinci yazıtta 27
satır Göktürk harfli Türkçe metin
bulunmaktadır.
 Tonyukuk yazıtı 1897 yılında
Klements tarafından keşfedilmiştir.



Slide 14

Yazıtlardan Örnekler


üze kök teñri asra yagız
yer kılıntukda ekin ara kişi
oglı kılınmış kişi oglında
üze eçüm apam bumın
kagan istemi kagan
olurmış olurupan türk
bodunıñ ilin törüsin tuta
birmiş iti birmiş



Üstte mavi gök, altta (da)
yağız yer yaratıldığında,
ikisinin arasında insan
oğulları yaratılmış. İnsan
oğullarının üzerine (de)
atalarım Bumin Kağan,
İstemi Kağan (hükümdar
olarak) tahta oturmuş.
Tahta oturarak, Türk
halkının devletini (ve)
yasalarını yönetivermiş,
düzenleyivermişler.


Slide 15

Yazıtlardan Örnekler

BKül Tigin Yazıtı Doğu Yüzü (Bir önceki sayfada yer alan örnek 1
numaralı paragraftan alınmıştır.)


Slide 16

Yazıtların Okunma Aşaması








Önceleri bu yazıtların
Türklere ait olduğu
bilinmiyordu.
Yazıtların bir yüzünde
bulunan Çince metinler,
çözümde çok yardımcı
oldu.
Çok sık geçen kelimelerin
kişi ismi olduğu tahmin
edildi.
Çözülen ilk kelime
“tengri” (tanrı)
kelimesidir.





Yazıtları Danimarkalı
Türkolog Wilhelm
Thomsen çözmüştür.
25 Aralık 1893’te bu
yazıtların Türklere ait
olduğunu ilan etmiştir.


Slide 17

Yazıtların Önemi






Türk adının geçtiği ilk
metindir.
Türk tarihi hakkında bilgi
veren yazılı bir kaynaktır.
Tarihi ve siyasi bir nutuk
niteliğindedir. Türk hitabet
sanatının ve anı türünün
ilk örneklerindendir.
Türkçenin zengin ve
işlenmiş bir dil olduğunun
kanıtıdır.



Hükümdarın millete hesap
vermesi bakımından
demokrasi göstergesidir.