Transcript Turystyka
Slide 1
eduglob.zrodla.org
Postaw na rozwój. Zrównoważony!
ODPOWIEDZIALNA
TURYSTYKA
Projekt „Postaw na rozwój. Zrównoważony! – 2. edycja” jest współfinansowany w ramach programu polskiej
współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2014 r. Zawartość prezentacji wyraża
wyłącznie poglądy Ośrodka Działań Ekologicznych „Źródła” i nie może być utożsamiana z oficjalnym
stanowiskiem MSZ.
Treść szkolenia jest dostępna na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa
zastrzeżone na rzecz Ośrodka Działań Ekologicznych „Źródła”. Utwór powstał w ramach programu polskiej
współpracy rozwojowej realizowanej za pośrednictwem MSZ RP w roku 2013 i w roku 2014. Zezwala się na
dowolne wykorzystanie pod warunkiem zachowania ww. informacji, w tym informacji o stosowanej licencji,
o posiadaczach praw oraz o programie polskiej współpracy rozwojowej.
Slide 2
eduglob.zrodla.org
Turystyka – przemysłowa
produkcja beztroski
Turystyka jest jedną z najszybciej rozwijających się gałęzi światowego przemysłu. W 1960 r. na świecie było ok. 25
milionów turystów. W ciągu kolejnych 30 lat, do roku 1990, ta liczba wzrosła do 425 milionów, czyli
siedemnastokrotnie! Do 2000 r. wzrosła o kolejne 50% i osiągnęła liczbę 682 milionów. W 2008 roku podróżujących
było już 982 miliony – czyli przez niespełna 20 lat, liczba turystów więcej niż podwoiła się. WTO (Światowa
Organizacja Turystyki) przewiduje, że do roku 2020 liczba turystów może wzrosnąć do 1,6 miliarda osób.
Skąd ten nagły pęd do podróżowania?
• wzrost poziomu życia, głównie w krajach Globalnej Północy, a co za tym idzie więcej wolnego czasu, dłuższe
wakacje, regularne urlopy i większa zasobność portfela pozwalająca na odległe podróże
• postęp technologiczny w transporcie, zapoczątkowany w latach 50t. XX wieku przez pierwsze długodystansowe
loty pasażerskie. Rozwój lotnictwa pasażerskiego umożliwił relatywnie niedrogie przemieszczanie się do
najodleglejszych zakątków świata.
• długie okresy pokoju i stabilizacji politycznej, które dały ludziom poczucie bezpieczeństwa, sprzyjające odkrywaniu
nieznanych, odległych miejsc
• telewizja, filmy i inne media rozbudziły w ludziach zainteresowanie innymi częściami globu
• przemysł turystyczny na przestrzeni lat bardzo się sprofesjonalizował i stać go na wielkie, bardzo dobrze
dofinansowane kampanie reklamowe promujące turystykę
Źródło: UNESCO
Slide 3
eduglob.zrodla.org
Ekonomiczne znaczenie turystyki
Turystyka wytwarza, według różnych szacunków, od 5% do 9% światowego PKB i generuje ok. 6-8% światowych
miejsc pracy (uwzględniając stanowiska pracy bezpośrednio i pośrednio związane z obsługą ruchu
turystycznego). W dojrzałych, wewnętrznie zróżnicowanych gospodarkach wkład turystyki w PKB waha się od
2 do 10%. Jednak w krajach rozwijających się (lub w ich turystycznych regionach) oraz na małych wyspach,
które są mocno uzależnione od turystyki, potrafi być znacznie wyższy. Dla wielu krajów na świecie turystyka jest
głównym źródłem dochodu i zatrudnienia.
Miliard turystów to miliard szans
- przynajmniej tak twierdzi
Światowa Organizacja
Turystyki i przypomina, że
ta gałąź światowej gospodarki
generuje 1 na 12 miejsc pracy na
świecie i wytwarza olbrzymie zyski
(m.in. odpowiada za 6% światowego
handlu i 8% eksportu z
krajów najmniej rozwiniętych).
Źródło danych: UNESCO
Żródło ikonografiki: UNWTO
Slide 4
eduglob.zrodla.org
Dokąd jeżdżą turyści?
Większość światowego ruchu turystycznego koncentruje się w krajach Globalnej Północy, przede
wszystkim w Europie, na którą w 2010 r. przypadło 50,7% przyjazdów turystycznych. W ostatnich
kilkudziesięciu latach turystyczna mapa świata bardzo się jednak rozszerzyła – podróżowanie jest
nie tylko modne, ale też coraz łatwiejsze.
Chociaż kryzys gospodarczy ostatnich lat spowodował znaczne spowolnienie w sektorze
turystyki, w sezonie 2008/2009 liczba turystów odwiedzających np. Afrykę wzrosła o 3,7%, a w
kolejnym roku (wyjątkowym ze względu na rozgrywane w Republice Południowej Afryki
Mistrzostwa Świata Piłki Nożnej) zwiększyła się o kolejne 7%.
Wprawdzie w 2010 r. Afrykę odwiedziło zaledwie 49,4 mln osób (nieco mniej niż Hiszpanię),
jednak kontynent ten jest coraz częściej odwiedzany. Liczba turystów i kierunki ich podróży
podlegają gwałtownym wahaniom, w dużej mierze zależnym od sytuacji politycznej. Np. kryzys
polityczny na Madagaskarze zaznaczył się w statystykach spadkiem liczby gości o ponad połowę
[2009/08 – (-56,6%)], jednak ustabilizowaniu się sytuacji na wyspie towarzyszył dynamiczny
wzrost wskaźnika przyjazdów [2010/09 – (+20,5%]. W 2010 r. dwucyfrowy wzrost liczby turystów
zanotowały również Wyspy Zielonego Przylądka, Tanzania, Seszele i Maroko (UNWTO Highlights
2011). Statystyki pokazują coraz to większy udział krajów Globalnego Południa w ruchu
turystycznym.
Slide 5
eduglob.zrodla.org
Kto i dokąd jeździ?
Slide 6
eduglob.zrodla.org
50 popularnych atrakcji turystycznych na świecie
– w tych miejscach turystów liczy się w milionach
Slide 7
eduglob.zrodla.org
Trendy w turystyce
Czego poszukuje turysta?
3s vs 3e
Współczesne społeczeństwo cechuje wysoki stopień indywidualizmu, dbałości o własny rozwój i
zainteresowanie zachodzącymi zmianami. Wiele osób utożsamia turystyką z szansą na autentyczne, wyjątkowe
przeżycia. Obok modelu biernej, turystyki wypoczynkowej typu 3S (sun, sand and sea), coraz większą
popularnością cieszy się zakładająca poznawczą i fizyczną aktywność turystyka 3E (entertainment, excitement,
education) oraz jeszcze kilka innych, akcentujących postawy prośrodowiskowe i prospołeczne. Celem takich
podróży nie jest oglądanie świata przez szybę autokaru, ale poznawanie go poprzez osobiste przeżycia.
Niszowe formy i produkty turystyczne
Pojawianie się nowych, niszowych form i produktów jest charakterystyczną cechą oraz ważnym trendem
współczesnej turystyki. Zróżnicowanie to może mieć charakter przestrzenny (rosnąca popularność coraz to
nowych, zazwyczaj egzotycznych celów podróży) bądź demograficzny (coraz większe znaczenie ma turystyka
osób o specjalnych potrzebach, np. osób starszych). W dużej mierze dotyczy też nowych, oryginalnych
sposobów udostępnienia znanych już wcześniej walorów (np. przejazdy na linie nad Wodospadami Wiktorii
zamiast statecznego oglądania). W poszukiwaniu nowych i oryginalnych celów podróży turyści nie wahają się
odwiedzać rejonów powszechnie kojarzonych z zagrożeniem bezpieczeństwa.
Slide 8
eduglob.zrodla.org
Czego poszukują turyści?
Pożądane przez turystów cechy podróży:
• Brak innych turystów. A także kolejek, standardowych „atrakcji turystycznych” i plastikowych pamiątek.
• Szansa na kontakt z kulturą, którą jeszcze nie zawładnęła globalizacja.
• Bliski kontakt z przyrodą, bez brukowanych ścieżek i barierek.
• Możliwość zanurzenia się w zupełnie innym środowisku, docenienia wartości rzeczy prostych i
nieskomplikowanych.
• Fascynacja niewiadomą, odkrywanie i uczenie się świata na własną rękę.
• Możliwość podróżowania po terenach rzadko odwiedzanych przez innych. Zaskakująco wiele osób jest gotowych
do dużych wyrzeczeń, aby móc powiedzieć: „Byłem w…”.
• Chęć pomocy. Polska jest dziś członkiem UE, a jej gospodarka dynamicznie się rozwija, ale nie zawsze tak było.
Pamięć o trudnych politycznie i ekonomicznie momentach rodzi u wielu osób potrzebę pomocy słabszym.
• Spełnienie marzeń z dzieciństwa. Przygody Tomka Szklarskiego czy Stasia Wilmowskiego wychowały już kilka
ciekawych świata pokoleń.
Slide 9
eduglob.zrodla.org
Zagrożenia płynące z turystyki
Niestety, rozwój przemysłu turystycznego ma często negatywne skutki dla przyrody i lokalnych
społeczności, a więc dla tych walorów, które w największym stopniu przyciągają turystów w dane
miejsce. Problemy nękające turystyczne rejony można wymieniać bez końca: rosnący ruch drogowy,
tłok w lokalach i na popularnych szlakach, oblężenie dostępnych atrakcji, dewastacja krajobrazu przez
chaotyczną zabudowę i źle rozplanowaną infrastrukturę, nadmierna eksploatacja zasobów
naturalnych, kurczenie się cennych przyrodniczo obszarów, zmiany klimatu, niepożądane zmiany
społeczne takie jak prostytucja czy żebractwo. Do tego często mamy do czynienia z niską kulturą
turystyczną samych podróżujących. Wszystko to sprawia, że turystyka może zagrażać podstawom
swojej egzystencji.
Negatywny wpływ przemysłu turystycznego na środowisko przyrodnicze wiąże się najczęściej
z budową infrastruktury takiej jak lotniska, porty, drogi, ośrodki wypoczynkowe, hotele, kempingi,
restauracje, sklepy, parkingi, pola golfowe, wyciągi narciarskie itp. Infrastrukturę turystyczną tworzy
się zwykle w pobliżu najbardziej atrakcyjnych krajobrazowo terenów, turyści oczekują więc
malowniczych widoków z okien hoteli lub restauracji. Obiekty wypoczynkowe są sytuowane u stóp
szczytów górskich, na śródleśnych polanach, brzegach mórz i jezior itp.
Źródło: Justyna Szambelan, ekonsument.pl
Slide 10
eduglob.zrodla.org
Zagrożenia płynące z turystyki
Rejony o najwyższych walorach przyrodniczych to często jednocześnie najbardziej wrażliwe i cenne
ekosystemy, szczególnie podatne na negatywne wpływy turystyki. Na przykład parki narodowe:
z jednej strony są to strefy utworzone w celu ochrony i zachowania unikatowych form i zjawisk
przyrodniczych oraz krajobrazowych, z drugiej strony te właśnie walory przyciągają tam liczne rzesze
turystów.
Najbardziej dotkliwie odczuwają skutki obciążenia turystyką:
- obszary nadmorskie (wyspy, wody przybrzeżne, rafy koralowe, laguny, namorzyny, plaże i wydmy),
-obszary wysokogórskie (zobacz: http://www.youtube.com/watch?v=PSxH5_UPUGI)
- ekosystemy słodkowodne (stawy, jeziora, bagna).
W Europie regionami, które najsilniej doświadczyły i wciąż odczuwają skutki ekologicznych zagrożeń
związanych z turystyką są Alpy oraz wybrzeże Morza Śródziemnego – najczęściej odwiedzany region
świata.
Źródło: Justyna Szambelan, ekonsument.pl
Slide 11
eduglob.zrodla.org
Zagrożenia dla środowiska
Z jakimi problemami dla środowiska wiąże się turystyka?
Degradację środowiska wynikająca z niezrównoważonego rozwoju przemysłu turystycznego możemy
zaobserwować na różnych poziomach. Lokalnie zauważalne jest zanieczyszczenie wody i powietrza,
degradacja gleby, zwiększenie ilości odpadów, hałas, zmiany w krajobrazie. Z szerszej perspektywy
widać także, jak kurczą się cenne przyrodniczo obszary i zanika bioróżnorodność. Na poziomie
globalnym wylesianie i wzrost emisji CO2 przyczyniają się zaś do zmian klimatu.
Nadmierne zużycie wody
Obiekty hotelarskie i inne elementy infrastruktury turystycznej potrzebują ogromnych jej ilości,
zarówno w celu spełniania indywidualnych potrzeb samych turystów, jak i do ich obsługi: sprzątania,
przygotowywania posiłków, zapewnienia różnorodnych rozrywek. Skutkuje to brakami wody
i pogorszeniem jej jakości oraz większą ilością ścieków. Np. w rejonie Morza Śródziemnego niedobory
wody są powracającym, poważnym problemem – w sezonie duża ilość turystów naraz, którzy
z powodu gorąca często używają więcej wody niż na co dzień, powoduje że miejscowość turystyczna
zużywa prawie dwa razy więcej wody niż miejscowość nie odwiedzana przez turystów. Coraz
popularniejsze pola golfowe pochłaniają ogromne ilości wody, a jeśli są umiejscowione w pobliżu
obszarów cennych przyrodniczo albo obszarów zamieszkania ludzi, konkurują z nimi o ograniczone
zasoby. Średniej wielkości pole golfowe w takim kraju jak Tajlandia zużywa tyle wody co 60-tysięczna
wioska (więcej: Wakacyjny rachunek za wodę).
Źródło: Justyna Szambelan, ekonsument.pl
Slide 12
eduglob.zrodla.org
Zagrożenia dla środowiska c.d.
Zanieczyszczenie wody
Obiekty hotelarskie i gastronomiczne produkują niebezpieczne ścieki (np. woda z detergentami po
praniu ręczników i pościeli, zlewki olejów spożywczych), które nie zawsze podlegają właściwemu
oczyszczeniu, zwłaszcza w krajach Globalnego Południa, gdzie standardy ochrony środowiska są
niskie, a lokalnym władzom brakuje pieniędzy na systemy oczyszczania ścieków. Wodę zanieczyszczają
też wycieki benzyny lub ropy z łodzi motorowych i innych pojazdów, np. w rejonie miasteczka Zermatt
w Szwajcarii używanie ratraków na trasach narciarskich powoduje wyciekanie olejów
i zanieczyszczanie lodowców, które są głównym źródłem wody pitnej dla mieszkańców tej
miejscowości. Śmieci produkowane przez turystów i firmy obsługujące ruch turystyczny bywają
składowane na dzikich wysypiskach albo nawet wrzucane wprost do oceanu lub jeziora – to także
dotyczy zwłaszcza krajów Globalnego Południa, ale także naszego kraju, np. z dna Morskiego Oka
płetwonurkowie wydobyli w czasie jednej z akcji oczyszczania Tatr całą tonę śmieci.
Zanieczyszczenie powietrza
Samochody, samoloty, autobusy, motocykle, quady, skutery śnieżne, wyciągi, ratraki, armatki śnieżne
– wszystkie one emitują szkodliwe związki (m.in. dwutlenek siarki, dwutlenek i tlenek węgla, tlenki
azotu, węglowodory, metale ciężkie). Przyczyniają się one do kwaśnych opadów, które niszczą
przyrodę. Powodują też hałas, który niepokoi zwierzęta i może przyczynić się do zmiany ich zachowań.
Wyziewy i hałas szkodzą też ludziom, zarówno miejscowym, jak i turystom.
Źródło: Justyna Szambelan, ekonsument.pl
Slide 13
eduglob.zrodla.org
Zagrożenia dla środowiska c.d.
Odpady
Duża ilość turystów zostawia za sobą dużą ilość odpadów. W mniej rozwiniętych rejonach świata,
gdzie mieszkańcy generują statystycznie mniej śmieci na osobę niż ma to miejsce w krajach
rozwiniętych, skąd pochodzą turyści, jest to szczególnie widoczne. Przy tym w krajach
rozwijających się systemy gospodarki odpadami są mniej wydolne lub w ogóle nie istnieją, co
czyni dodatkową ilość śmieci jeszcze większym problemem. Obszary cenne przyrodniczo, które
przyciągają turystów, są szczególnie wrażliwe na pozostawiane przez nich śmieci, np. stworzenia
morskie i ptaki w morzach giną w wyniku zanieczyszczenia wody odpadami z rejsów
wycieczkowych.
Zmiany w krajobrazie
Przemysł turystyczny często rozwija się zupełnie lekceważąc walory krajobrazowe i miejscowe
wzorce architektury. Powstają obiekty turystyczne zupełnie nie pasujące do lokalnych warunków,
których obecność pozbawia dane miejsce jego pierwotnych uroków, np. zakłócając widok na
dziką przyrodę albo jaskrawo kontrastując z historyczną zabudową miasta. Infrastruktura często
rozrasta się w sposób niezaplanowany, powodując chaos przestrzenny albo utrudnienia dla
miejscowej ludności.
Źródło: Justyna Szambelan, ekonsument.pl
Slide 14
eduglob.zrodla.org
Zagrożenia dla środowiska c.d.
Degradacja gleb
Mówi się, że popularne szlaki są „zadeptanie” przez turystów i jest to prawdziwe stwierdzenie. Ciągły ruch
na tym samym szlaku powoduje zwiększenie zwięzłości gleby, co utrudnia przenikanie wody
i przemieszczanie się substancji w glebie. Zmienia się mikrorzeźba terenu, tworzą się bruzdy, rynny,
osuwiska. Gleba przesusza się albo wypłukiwane są sole mineralne. Ma to wpływ na roślinność, która nie
może się właściwie ukorzenić, a wraz z przekształceniem roślinności zmienia się cały ekosystem. Nie tylko
nasilona turystyka piesza może mieć takie skutki - narciarstwo zjazdowe walnie przyczynia się do degradacji
gleb. Gwałtowna dewastacja gleby następuje podczas prac ziemnych związanych z przygotowywaniem tras
zjazdowych, wycinaniem drzew, wykopywaniem dołów pod słupy nośne wyciągów i kolejek linowych.
Utrata bioróżnorodności
Wszystkie powyższe problemy utrudniają też życie zwierzętom i roślinom. Zanieczyszczenia wody powodują
wymieranie życia w jeziorach, zatokach i morzu. Podczas wakacji w Polsce coraz częściej rozczarowują nas
plaże zamknięte z powodu zakwitu sinic – to właśnie efekt zbyt dużej ilości ścieków w wodzie. Natomiast
w egzotycznych krajach może się zdarzyć, że rafy koralowe, które podziwiamy nurkując, umierają
podtruwane przez hotel, w którym się zatrzymaliśmy. Szlaki piesze jak i stoki narciarskie są też przeszkodą
dla zwierząt, które nie mogą ich swobodnie przekraczać. Wszelki hałas i obecność człowieka niepokoi je
i może prowadzić do zmiany ich zachowań. Wytyczenie trasy turystycznej może odciąć zwierzęta od
wodopoju, terenów łowieckich, utrudnić im migracje, zmniejszyć możliwość poszukiwania partnera
i wymiany materiału genetycznego, a izolowane ekosystemy są słabsze, bardziej narażone na negatywne
procesy, a w efekcie ubożeją i zamierają. A do tego wszystkiego zachłanni turyści często zrywają chronione
rośliny i kupują pamiątki wykonane z zagrożonych gatunków zwierząt.
Źródło: Justyna Szambelan, ekonsument.pl
Slide 15
eduglob.zrodla.org
Zagrożenia dla lokalnych społeczności
Przemysł turystyczny nie pozostaje bez wpływu nie tylko na środowisko, ale także na mieszkańców
odwiedzanych przez turystów krajów. Zmiany społeczno-kulturowe w społecznościach lokalnych są
skutkiem:
• bezpośrednich i pośrednich kontaktów tubylców z turystami,
• wpływu przemysłu turystycznego na codzienne życie lokalnych społeczności.
Z wielu powodów społeczności lokalne są najczęściej słabszą ze stron we wszelkich interakcjach z
odwiedzającymi ich turystami oraz z dostawcami usług turystycznych. Ten wpływ wywierany na społeczności
lokalne jest często nieoczywisty, gdyż trudno go zmierzyć – wszystko zależy od tego, jaką miarą się
posłużymy, i od indywidualnej, subiektywnej oceny tego, co uznać za szkodliwe.
Obecność turystów może wywoływać zmiany w systemie wartości oraz w zachowaniu tubylców. Może to
zagrażać tożsamości całych społeczności lokalnych. Obecność przyjezdnych często:
• wywołuje zmiany w strukturze społeczności lokalnych,
• zaburza tradycyjny, wspólnotowy charakter życia społecznego,
• zmienia system wartości członków społeczności lokalnych,
• zaburza ich relacje rodzinne,
• zmienia sposób, w jaki tubylcy celebrują ważne wydarzenia świeckie i religijne.
Trzeba jednak pamiętać, że turystyka może mieć także pozytywny wpływ na lokalne społeczności. Obecność
turystów mobilizuje miejscowych do zachowania pokoju (konflikt oznacza odpływ turystów i straty dla
lokalnej gospodarki), wzbudza u ludności miejscowej dumę z ich kultury i tradycji, co zachęca ich do dbania o
swoje dziedzictwo ,a także ogranicza migrację tubylców ze wsi do miast poprzez kreowanie lokalnych miejsc
pracy.
Źródło: unep.org
Slide 16
eduglob.zrodla.org
Rozwiązanie: odpowiedzialna turystyka
Jak minimalizować negatywny wpływ turystyki na ludzi i środowisko? Należy dążyć do
zrównoważonego rozwoju przemysłu turystycznego.
„Turystyka zrównoważona jest to każda forma rozwoju turystycznego, zarządzania i aktywności
turystycznej, która podtrzymuje ekologiczną, społeczną i ekonomiczną integralność terenów,
a także zachowuje dla przyszłych pokoleń w niezmiennym stanie zasoby naturalne i kulturowe
tych obszarów”.
Kowalczyk A. 2010, Turystyka zrównoważona, PWN, Warszawa.
ŚRODOWISKO
ROZWÓJ ZRÓWNOWAŻONY
EKONOMIA
SPOŁECZEŃSTWO
Slide 17
eduglob.zrodla.org
Odpowiedzialnie czyli jak?
Jednym z najważniejszych dokumentów traktujących o podstawach i zasadach odpowiedzialnej
turystyki jest Deklaracja z Kapsztadu. Dokument ten powstał podczas konferencji zorganizowanej w
2002 roku przez Partnerstwo na rzecz Odpowiedzialnej Turystyki oraz Western Cape Tourism, jako
wydarzenie poprzedzające Światowy Szczyt na rzecz Zrównoważonego Rozwoju w Johannesburgu. W
konferencji uczestniczyli przedstawiciele różnych grup interesu branży turystycznej z całego świata, w
tym biura podróży, przedsiębiorcy z branży turystycznej, parki narodowe, przedstawiciele rządów,
specjaliści w dziedzinie turystyki, organizacje pozarządowe, grupy hotelarzy i wiele innych.
Pełen tekst deklaracji w jęz. angielskim:
http://www.capetown.gov.za/en/tourism/Documents/Responsible%20Tourism/Toruism_RT_2002_Ca
pe_Town_Declaration.pdf
Slide 18
eduglob.zrodla.org
Odpowiedzialnie – czyli jak?
Zgodnie z Deklaracją z Kapsztadu, odpowiedzialna turystyka:
• minimalizuje negatywne wpływy w sferze ekonomicznej, środowiskowej i społecznej
• generuje większe korzyści ekonomiczne dla społeczności lokalnych oraz wspiera dobrobyt
społeczności przyjmujących
• poprawia warunki pracy oraz dostęp do branży turystycznej
• angażuje lokalnych mieszkańców w podejmowanie decyzji, które będą miały wpływ na ich życie i
możliwości życiowe
• wspiera zachowanie dziedzictwa w sferze przyrody i kultury, przez co przyczynia się do zachowania
różnorodności na świata
• dostarcza turystom ciekawsze, przyjemniejsze doświadczenia dzięki bliższym i bardziej znaczącym
kontaktom z lokalnymi mieszkańcami, oraz zwiększa zrozumienie turystów na temat lokalnej kultury,
społeczeństwa i środowiska naturalnego
• zapewnia dostęp dla osób z niepełnosprawnością
• jest wrażliwa kulturowo, rodzi szacunek pomiędzy turystami i społecznościami przyjmującymi,
buduje lokalną dumę
Sygnatariusze Deklaracji wzywają wszystkie strony zaangażowane w organizację turystyki do
wypracowania jednorodnych praktyk na rzecz rozwoju turystyki odpowiedzialnej. Zasady działania
zgrupowano wokół trzech sfer: ekonomicznej, społecznej i środowiskowej.
Źródło: turystykaodpowiedzialnie.pl
Slide 19
eduglob.zrodla.org
Różne formy odpowiedzialnego
podróżowania
Poniżej przedstawiono najpopularniejsze formy turystyki zgodnej z założeniami zrównoważonego
rozwoju. Wszystkie mają ze sobą wiele wspólnego, często jedno działanie bywa w różnych miejscach
przedstawiane pod różnym szyldem. Pojęciami najbardziej ogólnymi, mieszczącymi w sobie wszystkie
pozostałe, wydają się „turystyka zrównoważona” i „odpowiedzialna”. W ramach pierwszej z
wymienionych duży nacisk kładzie się na dyskusję teoretyczną, będącą impulsem do tworzenia
systemów oceny pozwalających na określenie, na ile różne przedsięwzięcia turystyczne zgodne są z
ideą zrównoważonego rozwoju. Pozostałe wymienione rodzaje turystyki skupiają się na aspektach
praktycznych. Turystyka odpowiedzialna ma wymiar najbardziej ogólny, inne skupiają się na
konkretnych zakresach i regionach działania.
Turystyka zrównoważona
Turystyka odpowiedzialna
Pro poor tourism
Ekoturystyka
Community based tourism
Turystyka wolontaryjna
Dziewczynka bawiąca się w slumsie Korogocho, jednym z największych
slumsów w Nairobi w Kenii, będącym domem dla 150-200 tysięcy osób,
żyjących na obszarze 1,5 km2. Źródło: Gates Foundation.
Slide 20
eduglob.zrodla.org
Różne formy odpowiedzialnego
podróżowania c.d
Pro poor tourism – turystyka ukierunkowana na wspieranie ludności najuboższych krajów świata. W
ramach prowadzonego przez UNWTO programu STEP (Sustainable Tourism Eliminating Poverty) w
trzydziestu czterech krajach realizowanych jest ponad sto inicjatyw mających na celu zwiększenie
wkładu turystyki w walkę z ubóstwem.
http://www.unwtostep.org/ oraz http://slumtourism.net/
Ekoturystyka – aktywne i dogłębne zwiedzanie obszarów o wybitnych walorach przyrodniczych i
kulturowych, nienaruszające harmonii ekosystemów przyrodniczych i odrębności kulturowej
lokalnych społeczności.
Zaręba D., 2000, Ekoturystyka: wyzwania i nadzieje, PWN, Warszawa.
Community based tourism (turystyka oparta na społeczności) – turystyka, w której gospodarzami są
społeczności lokalne (często wiejskie, ubogie lub ekonomicznie zmarginalizowane) oferujące turystom
możliwość noclegu, własne produkty i usługi turystyczne. Część zysków przeznaczana jest na projekty
służące nie tylko osobom zaangażowanym w turystykę, ale całej społeczności .
http://tribewanted.com/
Turystyka wolontaryjna – poznawanie odwiedzanej społeczności połączone z aktywną pomocą na jej
rzecz (np. budowanie szkół, prowadzenie zajęć pozalekcyjnych dla uczniów). [kontrowersje]
http://www.europeanvoluntaryservice.com/
Slide 21
eduglob.zrodla.org
Jak podróżować fair
Podróżować możemy nie tylko w różne miejsca, ale także w różny sposób. Dla tych, którzy chcą
aktywnie poznać świat przy jednoczesnym ograniczeniu do minimum negatywnego wpływu na
środowisko naturalne oraz lokalną tradycję i kulturę polecamy kilka podstawowych zasad.
Przede wszystkim nie zamykaj się w czterech ścianach hotelu. Nawiązuj kontakt z lokalną
społecznością, próbuj lokalnych specjałów. Próbuj wtopić się w lokalną społeczność. Nie narzucaj
swoich obyczajów, ale dostosowuj się. Korzystaj z usług lokalnych przewodników i biur podróży, kupuj
lokalne produkty. Pomagasz wtedy w rozwoju społeczności, którą odwiedzasz, zamiast powiększać
budżet międzynarodowych korporacji. Ważna jest też chęć poznawania dzikiej przyrody w taki
sposób, aby jej nie zniszczyć. Ma to przełożenie na wybór środków transportu, miejsca noclegu
i formy wyjazdu.
Źródło: Jak być odpowiedzialnym turystą? Grzegorz Żero, ekonsument.pl
Slide 22
eduglob.zrodla.org
Jak podróżować fair c.d.
Poznawaj kulturę
1. Przygotuj się do podróży, poczytaj w przewodnikach i internecie
o miejscu, do którego jedziesz.
2. Naucz się podstawowych zwrotów w języku odwiedzanego kraju/regionu.
3. Rozmawiaj ze stałymi mieszkańcami miejsca, które odwiedzasz, nawiąż
z nimi kontakt.
4. Odwiedzaj również miejsca mniej znane, nieopisane w przewodnikach.
5. Bądź otwarty na poznawanie odmiennych poglądów, stylów życia, kultur
i religii
Szanuj środowisko naturalne
1. Śmieci wyrzucaj do pojemników, w miarę możliwości posegregowane.
2. Używaj środków czystości ulegających biodegradacji.
3. Unikaj używania opakowań jednorazowych, zwłaszcza plastikowych.
4. Przestrzegaj zasad obowiązujących w obszarach chronionych.
5. Nie płosz dzikich zwierząt, nie zbliżaj się do nich.
6. Oszczędnie zużywaj wodę i prąd.
7. Rozważ czy wejście na teren o unikatowych walorach przyrodniczych, nie
będzie miało na niego negatywnego wpływu.
8. Uiszczaj wszelkie obowiązujące opłaty za wstępy do parków narodowych,
rezerwatów itp. (te pieniądze idą na ochronę przyrody, którą podziwiasz).
Źródło: Jak być odpowiedzialnym turystą? Grzegorz Żero, ekonsument.pl, zdjęcia: u góry
odyssei.com, na dole Agnieszka Bajtyngier
Slide 23
eduglob.zrodla.org
Jak podróżować fair c.d.
Wybieraj przyjazne dla środowiska środki transportu
1.
2.
3.
4.
Podróżuj, gdy to możliwe, komunikacją zbiorową, najlepiej koleją.
Na krótkich dystansach przemieszczaj się pieszo lub rowerem.
Z samochodu korzystaj jak najrzadziej. Do zneutralizowania gazów
wyemitowanych w ciągu 1 roku przez jedno auto potrzebne jest aż
siedem drzew.
Samolot wybieraj tylko na bardzo dalekie trasy. Emisja gazów
cieplarnianych na większych wysokościach jest dwu- do trzykrotnie
bardziej szkodliwa niż ta sama ilość emisji przy powierzchni Ziemi.
Więcej o środkach transportu:
http://ekonsument.pl/a66450_srodki_transportu.html
Wybieraj zrównoważone formy turystyki
1.
2.
3.
4.
Zamiast w wielkich hotelach, nocuj w gospodarstwach
agroturystycznych, prywatnych kwaterach, schroniskach
młodzieżowych.
Unikaj wyjazdów masowych.
Wybieraj formy turystyki nastawione na poznanie różnych aspektów
odwiedzanego regionu, a nie tylko na bierny wypoczynek.
Korzystaj z propozycji małych biur podróży lub wyjazdów
niezorganizowanych.
Źródło: Jak być odpowiedzialnym turystą? Grzegorz Żero, ekonsument.pl, zdjęcia: u góry
mekongresponsibletourism.org, na dole Agnieszka Bajtyngier
Slide 24
eduglob.zrodla.org
Jak podróżować fair c.d
Szanuj prawa i obyczaje
1. Staraj się nie łamać prawa obowiązującego w danym państwie,
zapoznaj się z podstawowymi przepisami.
2. Dowiedz się jakie są lokalne obyczaje i nie naruszaj ich.
3. Z szacunkiem odnoś się do lokalnych zwyczajów i tradycji, nie
wyśmiewaj ich.
4. Dostosuj się do rytmu życia miejscowej społeczności, nie próbuj
narzucić swoich zasad.
Myśl globalnie, kupuj lokalnie
1. Kupuj lokalne produkty, wspierając tym samym miejscową
społeczność.
2. Korzystaj z usług lokalnych biur podróży i przewodników.
3. Nie staraj się unikać podwyższonych opłat dla obcokrajowców
(pamiętaj o różnicach w dochodach).
4. Nie kupuj produktów ze zwierząt pochodzących z kłusownictwa
5. Nie kupuj i nie wywoź produktów ze zwierząt i roślin zagrożonych
wyginięciem, szczególnie tych objętych Konwencją Waszyngtońską
tzw. CITES
Źródło: Jak być odpowiedzialnym turystą? Grzegorz Żero, ekonsument.pl, zdjęcia: u
góry wyprawy.victoriatravel.pl, na dole WWF
Slide 25
eduglob.zrodla.org
Czego NIE przywozić z wakacji?
Na stronie WWF znajdziesz mapę, na której sprawdzisz, jakich pamiątek nie
przywozić z podróży.
http://assets.wwfpl.panda.org/img/original/mapa_swiata.jpg
Slide 26
eduglob.zrodla.org
Polecane lektury
„Świadomi i pomocni. W stronę odpowiedzialnej turystyki.” S. Kulczyk, A. Bajtyngier, wyd. PAH
„Pamiątka, która nie krzywdzi. Poradnik dla turystów”, WWF, dostępny tutaj:
http://awsassets.wwfpl.panda.org/downloads/pamiatka_ktora_nie_krzywdzi.pdf
„Zielony azymut. Przewodnik świadomego podróżnika”, National Geographic
„Witajcie w raju. Reportaże o przemyśle turystycznym”, Jennie Dielemans
Slide 27
eduglob.zrodla.org
Linki i źródła wiedzy – do dalszych poszukiwań
www.UNWTO.org
www.turystykaodpowiedzialnie.pl
www.etycznepodroze.pl/
http://www.unep.fr/greenpassport/
www.responsibletravel.com
www.responsibletourismpartnership.org
www.wtmresponsibletourism.com
http://www.responsibletravelreport.com/
www.facebook.com/OdpowiedzialnaTurystyka
http://www.unep.org/resourceefficiency/Portals/24147/scp/business/tourism/greeneconomy_tourism.pdf
http://www.unep.org/resourceefficiency/Business/SectoralActivities/Tourism/FactsandFiguresaboutTourism/ImpactsofTourism/tabid/7
8774/Default.aspx - więcej o wpływie turystyki na środowisko, społeczności lokalne oraz ekonomię (po angielsku)
http://www.bbc.co.uk/programmes/p00xh32v - reportaż radiowy w języku angielskim
www.tribewanted.com
Publikacje książkowe:
Kowalczyk A. 2010, Turystyka zrównoważona, PWN, Warszawa.
Zaręba D., 2000, Ekoturystyka: wyzwania i nadzieje, PWN, Warszawa.
eduglob.zrodla.org
Postaw na rozwój. Zrównoważony!
ODPOWIEDZIALNA
TURYSTYKA
Projekt „Postaw na rozwój. Zrównoważony! – 2. edycja” jest współfinansowany w ramach programu polskiej
współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2014 r. Zawartość prezentacji wyraża
wyłącznie poglądy Ośrodka Działań Ekologicznych „Źródła” i nie może być utożsamiana z oficjalnym
stanowiskiem MSZ.
Treść szkolenia jest dostępna na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa
zastrzeżone na rzecz Ośrodka Działań Ekologicznych „Źródła”. Utwór powstał w ramach programu polskiej
współpracy rozwojowej realizowanej za pośrednictwem MSZ RP w roku 2013 i w roku 2014. Zezwala się na
dowolne wykorzystanie pod warunkiem zachowania ww. informacji, w tym informacji o stosowanej licencji,
o posiadaczach praw oraz o programie polskiej współpracy rozwojowej.
Slide 2
eduglob.zrodla.org
Turystyka – przemysłowa
produkcja beztroski
Turystyka jest jedną z najszybciej rozwijających się gałęzi światowego przemysłu. W 1960 r. na świecie było ok. 25
milionów turystów. W ciągu kolejnych 30 lat, do roku 1990, ta liczba wzrosła do 425 milionów, czyli
siedemnastokrotnie! Do 2000 r. wzrosła o kolejne 50% i osiągnęła liczbę 682 milionów. W 2008 roku podróżujących
było już 982 miliony – czyli przez niespełna 20 lat, liczba turystów więcej niż podwoiła się. WTO (Światowa
Organizacja Turystyki) przewiduje, że do roku 2020 liczba turystów może wzrosnąć do 1,6 miliarda osób.
Skąd ten nagły pęd do podróżowania?
• wzrost poziomu życia, głównie w krajach Globalnej Północy, a co za tym idzie więcej wolnego czasu, dłuższe
wakacje, regularne urlopy i większa zasobność portfela pozwalająca na odległe podróże
• postęp technologiczny w transporcie, zapoczątkowany w latach 50t. XX wieku przez pierwsze długodystansowe
loty pasażerskie. Rozwój lotnictwa pasażerskiego umożliwił relatywnie niedrogie przemieszczanie się do
najodleglejszych zakątków świata.
• długie okresy pokoju i stabilizacji politycznej, które dały ludziom poczucie bezpieczeństwa, sprzyjające odkrywaniu
nieznanych, odległych miejsc
• telewizja, filmy i inne media rozbudziły w ludziach zainteresowanie innymi częściami globu
• przemysł turystyczny na przestrzeni lat bardzo się sprofesjonalizował i stać go na wielkie, bardzo dobrze
dofinansowane kampanie reklamowe promujące turystykę
Źródło: UNESCO
Slide 3
eduglob.zrodla.org
Ekonomiczne znaczenie turystyki
Turystyka wytwarza, według różnych szacunków, od 5% do 9% światowego PKB i generuje ok. 6-8% światowych
miejsc pracy (uwzględniając stanowiska pracy bezpośrednio i pośrednio związane z obsługą ruchu
turystycznego). W dojrzałych, wewnętrznie zróżnicowanych gospodarkach wkład turystyki w PKB waha się od
2 do 10%. Jednak w krajach rozwijających się (lub w ich turystycznych regionach) oraz na małych wyspach,
które są mocno uzależnione od turystyki, potrafi być znacznie wyższy. Dla wielu krajów na świecie turystyka jest
głównym źródłem dochodu i zatrudnienia.
Miliard turystów to miliard szans
- przynajmniej tak twierdzi
Światowa Organizacja
Turystyki i przypomina, że
ta gałąź światowej gospodarki
generuje 1 na 12 miejsc pracy na
świecie i wytwarza olbrzymie zyski
(m.in. odpowiada za 6% światowego
handlu i 8% eksportu z
krajów najmniej rozwiniętych).
Źródło danych: UNESCO
Żródło ikonografiki: UNWTO
Slide 4
eduglob.zrodla.org
Dokąd jeżdżą turyści?
Większość światowego ruchu turystycznego koncentruje się w krajach Globalnej Północy, przede
wszystkim w Europie, na którą w 2010 r. przypadło 50,7% przyjazdów turystycznych. W ostatnich
kilkudziesięciu latach turystyczna mapa świata bardzo się jednak rozszerzyła – podróżowanie jest
nie tylko modne, ale też coraz łatwiejsze.
Chociaż kryzys gospodarczy ostatnich lat spowodował znaczne spowolnienie w sektorze
turystyki, w sezonie 2008/2009 liczba turystów odwiedzających np. Afrykę wzrosła o 3,7%, a w
kolejnym roku (wyjątkowym ze względu na rozgrywane w Republice Południowej Afryki
Mistrzostwa Świata Piłki Nożnej) zwiększyła się o kolejne 7%.
Wprawdzie w 2010 r. Afrykę odwiedziło zaledwie 49,4 mln osób (nieco mniej niż Hiszpanię),
jednak kontynent ten jest coraz częściej odwiedzany. Liczba turystów i kierunki ich podróży
podlegają gwałtownym wahaniom, w dużej mierze zależnym od sytuacji politycznej. Np. kryzys
polityczny na Madagaskarze zaznaczył się w statystykach spadkiem liczby gości o ponad połowę
[2009/08 – (-56,6%)], jednak ustabilizowaniu się sytuacji na wyspie towarzyszył dynamiczny
wzrost wskaźnika przyjazdów [2010/09 – (+20,5%]. W 2010 r. dwucyfrowy wzrost liczby turystów
zanotowały również Wyspy Zielonego Przylądka, Tanzania, Seszele i Maroko (UNWTO Highlights
2011). Statystyki pokazują coraz to większy udział krajów Globalnego Południa w ruchu
turystycznym.
Slide 5
eduglob.zrodla.org
Kto i dokąd jeździ?
Slide 6
eduglob.zrodla.org
50 popularnych atrakcji turystycznych na świecie
– w tych miejscach turystów liczy się w milionach
Slide 7
eduglob.zrodla.org
Trendy w turystyce
Czego poszukuje turysta?
3s vs 3e
Współczesne społeczeństwo cechuje wysoki stopień indywidualizmu, dbałości o własny rozwój i
zainteresowanie zachodzącymi zmianami. Wiele osób utożsamia turystyką z szansą na autentyczne, wyjątkowe
przeżycia. Obok modelu biernej, turystyki wypoczynkowej typu 3S (sun, sand and sea), coraz większą
popularnością cieszy się zakładająca poznawczą i fizyczną aktywność turystyka 3E (entertainment, excitement,
education) oraz jeszcze kilka innych, akcentujących postawy prośrodowiskowe i prospołeczne. Celem takich
podróży nie jest oglądanie świata przez szybę autokaru, ale poznawanie go poprzez osobiste przeżycia.
Niszowe formy i produkty turystyczne
Pojawianie się nowych, niszowych form i produktów jest charakterystyczną cechą oraz ważnym trendem
współczesnej turystyki. Zróżnicowanie to może mieć charakter przestrzenny (rosnąca popularność coraz to
nowych, zazwyczaj egzotycznych celów podróży) bądź demograficzny (coraz większe znaczenie ma turystyka
osób o specjalnych potrzebach, np. osób starszych). W dużej mierze dotyczy też nowych, oryginalnych
sposobów udostępnienia znanych już wcześniej walorów (np. przejazdy na linie nad Wodospadami Wiktorii
zamiast statecznego oglądania). W poszukiwaniu nowych i oryginalnych celów podróży turyści nie wahają się
odwiedzać rejonów powszechnie kojarzonych z zagrożeniem bezpieczeństwa.
Slide 8
eduglob.zrodla.org
Czego poszukują turyści?
Pożądane przez turystów cechy podróży:
• Brak innych turystów. A także kolejek, standardowych „atrakcji turystycznych” i plastikowych pamiątek.
• Szansa na kontakt z kulturą, którą jeszcze nie zawładnęła globalizacja.
• Bliski kontakt z przyrodą, bez brukowanych ścieżek i barierek.
• Możliwość zanurzenia się w zupełnie innym środowisku, docenienia wartości rzeczy prostych i
nieskomplikowanych.
• Fascynacja niewiadomą, odkrywanie i uczenie się świata na własną rękę.
• Możliwość podróżowania po terenach rzadko odwiedzanych przez innych. Zaskakująco wiele osób jest gotowych
do dużych wyrzeczeń, aby móc powiedzieć: „Byłem w…”.
• Chęć pomocy. Polska jest dziś członkiem UE, a jej gospodarka dynamicznie się rozwija, ale nie zawsze tak było.
Pamięć o trudnych politycznie i ekonomicznie momentach rodzi u wielu osób potrzebę pomocy słabszym.
• Spełnienie marzeń z dzieciństwa. Przygody Tomka Szklarskiego czy Stasia Wilmowskiego wychowały już kilka
ciekawych świata pokoleń.
Slide 9
eduglob.zrodla.org
Zagrożenia płynące z turystyki
Niestety, rozwój przemysłu turystycznego ma często negatywne skutki dla przyrody i lokalnych
społeczności, a więc dla tych walorów, które w największym stopniu przyciągają turystów w dane
miejsce. Problemy nękające turystyczne rejony można wymieniać bez końca: rosnący ruch drogowy,
tłok w lokalach i na popularnych szlakach, oblężenie dostępnych atrakcji, dewastacja krajobrazu przez
chaotyczną zabudowę i źle rozplanowaną infrastrukturę, nadmierna eksploatacja zasobów
naturalnych, kurczenie się cennych przyrodniczo obszarów, zmiany klimatu, niepożądane zmiany
społeczne takie jak prostytucja czy żebractwo. Do tego często mamy do czynienia z niską kulturą
turystyczną samych podróżujących. Wszystko to sprawia, że turystyka może zagrażać podstawom
swojej egzystencji.
Negatywny wpływ przemysłu turystycznego na środowisko przyrodnicze wiąże się najczęściej
z budową infrastruktury takiej jak lotniska, porty, drogi, ośrodki wypoczynkowe, hotele, kempingi,
restauracje, sklepy, parkingi, pola golfowe, wyciągi narciarskie itp. Infrastrukturę turystyczną tworzy
się zwykle w pobliżu najbardziej atrakcyjnych krajobrazowo terenów, turyści oczekują więc
malowniczych widoków z okien hoteli lub restauracji. Obiekty wypoczynkowe są sytuowane u stóp
szczytów górskich, na śródleśnych polanach, brzegach mórz i jezior itp.
Źródło: Justyna Szambelan, ekonsument.pl
Slide 10
eduglob.zrodla.org
Zagrożenia płynące z turystyki
Rejony o najwyższych walorach przyrodniczych to często jednocześnie najbardziej wrażliwe i cenne
ekosystemy, szczególnie podatne na negatywne wpływy turystyki. Na przykład parki narodowe:
z jednej strony są to strefy utworzone w celu ochrony i zachowania unikatowych form i zjawisk
przyrodniczych oraz krajobrazowych, z drugiej strony te właśnie walory przyciągają tam liczne rzesze
turystów.
Najbardziej dotkliwie odczuwają skutki obciążenia turystyką:
- obszary nadmorskie (wyspy, wody przybrzeżne, rafy koralowe, laguny, namorzyny, plaże i wydmy),
-obszary wysokogórskie (zobacz: http://www.youtube.com/watch?v=PSxH5_UPUGI)
- ekosystemy słodkowodne (stawy, jeziora, bagna).
W Europie regionami, które najsilniej doświadczyły i wciąż odczuwają skutki ekologicznych zagrożeń
związanych z turystyką są Alpy oraz wybrzeże Morza Śródziemnego – najczęściej odwiedzany region
świata.
Źródło: Justyna Szambelan, ekonsument.pl
Slide 11
eduglob.zrodla.org
Zagrożenia dla środowiska
Z jakimi problemami dla środowiska wiąże się turystyka?
Degradację środowiska wynikająca z niezrównoważonego rozwoju przemysłu turystycznego możemy
zaobserwować na różnych poziomach. Lokalnie zauważalne jest zanieczyszczenie wody i powietrza,
degradacja gleby, zwiększenie ilości odpadów, hałas, zmiany w krajobrazie. Z szerszej perspektywy
widać także, jak kurczą się cenne przyrodniczo obszary i zanika bioróżnorodność. Na poziomie
globalnym wylesianie i wzrost emisji CO2 przyczyniają się zaś do zmian klimatu.
Nadmierne zużycie wody
Obiekty hotelarskie i inne elementy infrastruktury turystycznej potrzebują ogromnych jej ilości,
zarówno w celu spełniania indywidualnych potrzeb samych turystów, jak i do ich obsługi: sprzątania,
przygotowywania posiłków, zapewnienia różnorodnych rozrywek. Skutkuje to brakami wody
i pogorszeniem jej jakości oraz większą ilością ścieków. Np. w rejonie Morza Śródziemnego niedobory
wody są powracającym, poważnym problemem – w sezonie duża ilość turystów naraz, którzy
z powodu gorąca często używają więcej wody niż na co dzień, powoduje że miejscowość turystyczna
zużywa prawie dwa razy więcej wody niż miejscowość nie odwiedzana przez turystów. Coraz
popularniejsze pola golfowe pochłaniają ogromne ilości wody, a jeśli są umiejscowione w pobliżu
obszarów cennych przyrodniczo albo obszarów zamieszkania ludzi, konkurują z nimi o ograniczone
zasoby. Średniej wielkości pole golfowe w takim kraju jak Tajlandia zużywa tyle wody co 60-tysięczna
wioska (więcej: Wakacyjny rachunek za wodę).
Źródło: Justyna Szambelan, ekonsument.pl
Slide 12
eduglob.zrodla.org
Zagrożenia dla środowiska c.d.
Zanieczyszczenie wody
Obiekty hotelarskie i gastronomiczne produkują niebezpieczne ścieki (np. woda z detergentami po
praniu ręczników i pościeli, zlewki olejów spożywczych), które nie zawsze podlegają właściwemu
oczyszczeniu, zwłaszcza w krajach Globalnego Południa, gdzie standardy ochrony środowiska są
niskie, a lokalnym władzom brakuje pieniędzy na systemy oczyszczania ścieków. Wodę zanieczyszczają
też wycieki benzyny lub ropy z łodzi motorowych i innych pojazdów, np. w rejonie miasteczka Zermatt
w Szwajcarii używanie ratraków na trasach narciarskich powoduje wyciekanie olejów
i zanieczyszczanie lodowców, które są głównym źródłem wody pitnej dla mieszkańców tej
miejscowości. Śmieci produkowane przez turystów i firmy obsługujące ruch turystyczny bywają
składowane na dzikich wysypiskach albo nawet wrzucane wprost do oceanu lub jeziora – to także
dotyczy zwłaszcza krajów Globalnego Południa, ale także naszego kraju, np. z dna Morskiego Oka
płetwonurkowie wydobyli w czasie jednej z akcji oczyszczania Tatr całą tonę śmieci.
Zanieczyszczenie powietrza
Samochody, samoloty, autobusy, motocykle, quady, skutery śnieżne, wyciągi, ratraki, armatki śnieżne
– wszystkie one emitują szkodliwe związki (m.in. dwutlenek siarki, dwutlenek i tlenek węgla, tlenki
azotu, węglowodory, metale ciężkie). Przyczyniają się one do kwaśnych opadów, które niszczą
przyrodę. Powodują też hałas, który niepokoi zwierzęta i może przyczynić się do zmiany ich zachowań.
Wyziewy i hałas szkodzą też ludziom, zarówno miejscowym, jak i turystom.
Źródło: Justyna Szambelan, ekonsument.pl
Slide 13
eduglob.zrodla.org
Zagrożenia dla środowiska c.d.
Odpady
Duża ilość turystów zostawia za sobą dużą ilość odpadów. W mniej rozwiniętych rejonach świata,
gdzie mieszkańcy generują statystycznie mniej śmieci na osobę niż ma to miejsce w krajach
rozwiniętych, skąd pochodzą turyści, jest to szczególnie widoczne. Przy tym w krajach
rozwijających się systemy gospodarki odpadami są mniej wydolne lub w ogóle nie istnieją, co
czyni dodatkową ilość śmieci jeszcze większym problemem. Obszary cenne przyrodniczo, które
przyciągają turystów, są szczególnie wrażliwe na pozostawiane przez nich śmieci, np. stworzenia
morskie i ptaki w morzach giną w wyniku zanieczyszczenia wody odpadami z rejsów
wycieczkowych.
Zmiany w krajobrazie
Przemysł turystyczny często rozwija się zupełnie lekceważąc walory krajobrazowe i miejscowe
wzorce architektury. Powstają obiekty turystyczne zupełnie nie pasujące do lokalnych warunków,
których obecność pozbawia dane miejsce jego pierwotnych uroków, np. zakłócając widok na
dziką przyrodę albo jaskrawo kontrastując z historyczną zabudową miasta. Infrastruktura często
rozrasta się w sposób niezaplanowany, powodując chaos przestrzenny albo utrudnienia dla
miejscowej ludności.
Źródło: Justyna Szambelan, ekonsument.pl
Slide 14
eduglob.zrodla.org
Zagrożenia dla środowiska c.d.
Degradacja gleb
Mówi się, że popularne szlaki są „zadeptanie” przez turystów i jest to prawdziwe stwierdzenie. Ciągły ruch
na tym samym szlaku powoduje zwiększenie zwięzłości gleby, co utrudnia przenikanie wody
i przemieszczanie się substancji w glebie. Zmienia się mikrorzeźba terenu, tworzą się bruzdy, rynny,
osuwiska. Gleba przesusza się albo wypłukiwane są sole mineralne. Ma to wpływ na roślinność, która nie
może się właściwie ukorzenić, a wraz z przekształceniem roślinności zmienia się cały ekosystem. Nie tylko
nasilona turystyka piesza może mieć takie skutki - narciarstwo zjazdowe walnie przyczynia się do degradacji
gleb. Gwałtowna dewastacja gleby następuje podczas prac ziemnych związanych z przygotowywaniem tras
zjazdowych, wycinaniem drzew, wykopywaniem dołów pod słupy nośne wyciągów i kolejek linowych.
Utrata bioróżnorodności
Wszystkie powyższe problemy utrudniają też życie zwierzętom i roślinom. Zanieczyszczenia wody powodują
wymieranie życia w jeziorach, zatokach i morzu. Podczas wakacji w Polsce coraz częściej rozczarowują nas
plaże zamknięte z powodu zakwitu sinic – to właśnie efekt zbyt dużej ilości ścieków w wodzie. Natomiast
w egzotycznych krajach może się zdarzyć, że rafy koralowe, które podziwiamy nurkując, umierają
podtruwane przez hotel, w którym się zatrzymaliśmy. Szlaki piesze jak i stoki narciarskie są też przeszkodą
dla zwierząt, które nie mogą ich swobodnie przekraczać. Wszelki hałas i obecność człowieka niepokoi je
i może prowadzić do zmiany ich zachowań. Wytyczenie trasy turystycznej może odciąć zwierzęta od
wodopoju, terenów łowieckich, utrudnić im migracje, zmniejszyć możliwość poszukiwania partnera
i wymiany materiału genetycznego, a izolowane ekosystemy są słabsze, bardziej narażone na negatywne
procesy, a w efekcie ubożeją i zamierają. A do tego wszystkiego zachłanni turyści często zrywają chronione
rośliny i kupują pamiątki wykonane z zagrożonych gatunków zwierząt.
Źródło: Justyna Szambelan, ekonsument.pl
Slide 15
eduglob.zrodla.org
Zagrożenia dla lokalnych społeczności
Przemysł turystyczny nie pozostaje bez wpływu nie tylko na środowisko, ale także na mieszkańców
odwiedzanych przez turystów krajów. Zmiany społeczno-kulturowe w społecznościach lokalnych są
skutkiem:
• bezpośrednich i pośrednich kontaktów tubylców z turystami,
• wpływu przemysłu turystycznego na codzienne życie lokalnych społeczności.
Z wielu powodów społeczności lokalne są najczęściej słabszą ze stron we wszelkich interakcjach z
odwiedzającymi ich turystami oraz z dostawcami usług turystycznych. Ten wpływ wywierany na społeczności
lokalne jest często nieoczywisty, gdyż trudno go zmierzyć – wszystko zależy od tego, jaką miarą się
posłużymy, i od indywidualnej, subiektywnej oceny tego, co uznać za szkodliwe.
Obecność turystów może wywoływać zmiany w systemie wartości oraz w zachowaniu tubylców. Może to
zagrażać tożsamości całych społeczności lokalnych. Obecność przyjezdnych często:
• wywołuje zmiany w strukturze społeczności lokalnych,
• zaburza tradycyjny, wspólnotowy charakter życia społecznego,
• zmienia system wartości członków społeczności lokalnych,
• zaburza ich relacje rodzinne,
• zmienia sposób, w jaki tubylcy celebrują ważne wydarzenia świeckie i religijne.
Trzeba jednak pamiętać, że turystyka może mieć także pozytywny wpływ na lokalne społeczności. Obecność
turystów mobilizuje miejscowych do zachowania pokoju (konflikt oznacza odpływ turystów i straty dla
lokalnej gospodarki), wzbudza u ludności miejscowej dumę z ich kultury i tradycji, co zachęca ich do dbania o
swoje dziedzictwo ,a także ogranicza migrację tubylców ze wsi do miast poprzez kreowanie lokalnych miejsc
pracy.
Źródło: unep.org
Slide 16
eduglob.zrodla.org
Rozwiązanie: odpowiedzialna turystyka
Jak minimalizować negatywny wpływ turystyki na ludzi i środowisko? Należy dążyć do
zrównoważonego rozwoju przemysłu turystycznego.
„Turystyka zrównoważona jest to każda forma rozwoju turystycznego, zarządzania i aktywności
turystycznej, która podtrzymuje ekologiczną, społeczną i ekonomiczną integralność terenów,
a także zachowuje dla przyszłych pokoleń w niezmiennym stanie zasoby naturalne i kulturowe
tych obszarów”.
Kowalczyk A. 2010, Turystyka zrównoważona, PWN, Warszawa.
ŚRODOWISKO
ROZWÓJ ZRÓWNOWAŻONY
EKONOMIA
SPOŁECZEŃSTWO
Slide 17
eduglob.zrodla.org
Odpowiedzialnie czyli jak?
Jednym z najważniejszych dokumentów traktujących o podstawach i zasadach odpowiedzialnej
turystyki jest Deklaracja z Kapsztadu. Dokument ten powstał podczas konferencji zorganizowanej w
2002 roku przez Partnerstwo na rzecz Odpowiedzialnej Turystyki oraz Western Cape Tourism, jako
wydarzenie poprzedzające Światowy Szczyt na rzecz Zrównoważonego Rozwoju w Johannesburgu. W
konferencji uczestniczyli przedstawiciele różnych grup interesu branży turystycznej z całego świata, w
tym biura podróży, przedsiębiorcy z branży turystycznej, parki narodowe, przedstawiciele rządów,
specjaliści w dziedzinie turystyki, organizacje pozarządowe, grupy hotelarzy i wiele innych.
Pełen tekst deklaracji w jęz. angielskim:
http://www.capetown.gov.za/en/tourism/Documents/Responsible%20Tourism/Toruism_RT_2002_Ca
pe_Town_Declaration.pdf
Slide 18
eduglob.zrodla.org
Odpowiedzialnie – czyli jak?
Zgodnie z Deklaracją z Kapsztadu, odpowiedzialna turystyka:
• minimalizuje negatywne wpływy w sferze ekonomicznej, środowiskowej i społecznej
• generuje większe korzyści ekonomiczne dla społeczności lokalnych oraz wspiera dobrobyt
społeczności przyjmujących
• poprawia warunki pracy oraz dostęp do branży turystycznej
• angażuje lokalnych mieszkańców w podejmowanie decyzji, które będą miały wpływ na ich życie i
możliwości życiowe
• wspiera zachowanie dziedzictwa w sferze przyrody i kultury, przez co przyczynia się do zachowania
różnorodności na świata
• dostarcza turystom ciekawsze, przyjemniejsze doświadczenia dzięki bliższym i bardziej znaczącym
kontaktom z lokalnymi mieszkańcami, oraz zwiększa zrozumienie turystów na temat lokalnej kultury,
społeczeństwa i środowiska naturalnego
• zapewnia dostęp dla osób z niepełnosprawnością
• jest wrażliwa kulturowo, rodzi szacunek pomiędzy turystami i społecznościami przyjmującymi,
buduje lokalną dumę
Sygnatariusze Deklaracji wzywają wszystkie strony zaangażowane w organizację turystyki do
wypracowania jednorodnych praktyk na rzecz rozwoju turystyki odpowiedzialnej. Zasady działania
zgrupowano wokół trzech sfer: ekonomicznej, społecznej i środowiskowej.
Źródło: turystykaodpowiedzialnie.pl
Slide 19
eduglob.zrodla.org
Różne formy odpowiedzialnego
podróżowania
Poniżej przedstawiono najpopularniejsze formy turystyki zgodnej z założeniami zrównoważonego
rozwoju. Wszystkie mają ze sobą wiele wspólnego, często jedno działanie bywa w różnych miejscach
przedstawiane pod różnym szyldem. Pojęciami najbardziej ogólnymi, mieszczącymi w sobie wszystkie
pozostałe, wydają się „turystyka zrównoważona” i „odpowiedzialna”. W ramach pierwszej z
wymienionych duży nacisk kładzie się na dyskusję teoretyczną, będącą impulsem do tworzenia
systemów oceny pozwalających na określenie, na ile różne przedsięwzięcia turystyczne zgodne są z
ideą zrównoważonego rozwoju. Pozostałe wymienione rodzaje turystyki skupiają się na aspektach
praktycznych. Turystyka odpowiedzialna ma wymiar najbardziej ogólny, inne skupiają się na
konkretnych zakresach i regionach działania.
Turystyka zrównoważona
Turystyka odpowiedzialna
Pro poor tourism
Ekoturystyka
Community based tourism
Turystyka wolontaryjna
Dziewczynka bawiąca się w slumsie Korogocho, jednym z największych
slumsów w Nairobi w Kenii, będącym domem dla 150-200 tysięcy osób,
żyjących na obszarze 1,5 km2. Źródło: Gates Foundation.
Slide 20
eduglob.zrodla.org
Różne formy odpowiedzialnego
podróżowania c.d
Pro poor tourism – turystyka ukierunkowana na wspieranie ludności najuboższych krajów świata. W
ramach prowadzonego przez UNWTO programu STEP (Sustainable Tourism Eliminating Poverty) w
trzydziestu czterech krajach realizowanych jest ponad sto inicjatyw mających na celu zwiększenie
wkładu turystyki w walkę z ubóstwem.
http://www.unwtostep.org/ oraz http://slumtourism.net/
Ekoturystyka – aktywne i dogłębne zwiedzanie obszarów o wybitnych walorach przyrodniczych i
kulturowych, nienaruszające harmonii ekosystemów przyrodniczych i odrębności kulturowej
lokalnych społeczności.
Zaręba D., 2000, Ekoturystyka: wyzwania i nadzieje, PWN, Warszawa.
Community based tourism (turystyka oparta na społeczności) – turystyka, w której gospodarzami są
społeczności lokalne (często wiejskie, ubogie lub ekonomicznie zmarginalizowane) oferujące turystom
możliwość noclegu, własne produkty i usługi turystyczne. Część zysków przeznaczana jest na projekty
służące nie tylko osobom zaangażowanym w turystykę, ale całej społeczności .
http://tribewanted.com/
Turystyka wolontaryjna – poznawanie odwiedzanej społeczności połączone z aktywną pomocą na jej
rzecz (np. budowanie szkół, prowadzenie zajęć pozalekcyjnych dla uczniów). [kontrowersje]
http://www.europeanvoluntaryservice.com/
Slide 21
eduglob.zrodla.org
Jak podróżować fair
Podróżować możemy nie tylko w różne miejsca, ale także w różny sposób. Dla tych, którzy chcą
aktywnie poznać świat przy jednoczesnym ograniczeniu do minimum negatywnego wpływu na
środowisko naturalne oraz lokalną tradycję i kulturę polecamy kilka podstawowych zasad.
Przede wszystkim nie zamykaj się w czterech ścianach hotelu. Nawiązuj kontakt z lokalną
społecznością, próbuj lokalnych specjałów. Próbuj wtopić się w lokalną społeczność. Nie narzucaj
swoich obyczajów, ale dostosowuj się. Korzystaj z usług lokalnych przewodników i biur podróży, kupuj
lokalne produkty. Pomagasz wtedy w rozwoju społeczności, którą odwiedzasz, zamiast powiększać
budżet międzynarodowych korporacji. Ważna jest też chęć poznawania dzikiej przyrody w taki
sposób, aby jej nie zniszczyć. Ma to przełożenie na wybór środków transportu, miejsca noclegu
i formy wyjazdu.
Źródło: Jak być odpowiedzialnym turystą? Grzegorz Żero, ekonsument.pl
Slide 22
eduglob.zrodla.org
Jak podróżować fair c.d.
Poznawaj kulturę
1. Przygotuj się do podróży, poczytaj w przewodnikach i internecie
o miejscu, do którego jedziesz.
2. Naucz się podstawowych zwrotów w języku odwiedzanego kraju/regionu.
3. Rozmawiaj ze stałymi mieszkańcami miejsca, które odwiedzasz, nawiąż
z nimi kontakt.
4. Odwiedzaj również miejsca mniej znane, nieopisane w przewodnikach.
5. Bądź otwarty na poznawanie odmiennych poglądów, stylów życia, kultur
i religii
Szanuj środowisko naturalne
1. Śmieci wyrzucaj do pojemników, w miarę możliwości posegregowane.
2. Używaj środków czystości ulegających biodegradacji.
3. Unikaj używania opakowań jednorazowych, zwłaszcza plastikowych.
4. Przestrzegaj zasad obowiązujących w obszarach chronionych.
5. Nie płosz dzikich zwierząt, nie zbliżaj się do nich.
6. Oszczędnie zużywaj wodę i prąd.
7. Rozważ czy wejście na teren o unikatowych walorach przyrodniczych, nie
będzie miało na niego negatywnego wpływu.
8. Uiszczaj wszelkie obowiązujące opłaty za wstępy do parków narodowych,
rezerwatów itp. (te pieniądze idą na ochronę przyrody, którą podziwiasz).
Źródło: Jak być odpowiedzialnym turystą? Grzegorz Żero, ekonsument.pl, zdjęcia: u góry
odyssei.com, na dole Agnieszka Bajtyngier
Slide 23
eduglob.zrodla.org
Jak podróżować fair c.d.
Wybieraj przyjazne dla środowiska środki transportu
1.
2.
3.
4.
Podróżuj, gdy to możliwe, komunikacją zbiorową, najlepiej koleją.
Na krótkich dystansach przemieszczaj się pieszo lub rowerem.
Z samochodu korzystaj jak najrzadziej. Do zneutralizowania gazów
wyemitowanych w ciągu 1 roku przez jedno auto potrzebne jest aż
siedem drzew.
Samolot wybieraj tylko na bardzo dalekie trasy. Emisja gazów
cieplarnianych na większych wysokościach jest dwu- do trzykrotnie
bardziej szkodliwa niż ta sama ilość emisji przy powierzchni Ziemi.
Więcej o środkach transportu:
http://ekonsument.pl/a66450_srodki_transportu.html
Wybieraj zrównoważone formy turystyki
1.
2.
3.
4.
Zamiast w wielkich hotelach, nocuj w gospodarstwach
agroturystycznych, prywatnych kwaterach, schroniskach
młodzieżowych.
Unikaj wyjazdów masowych.
Wybieraj formy turystyki nastawione na poznanie różnych aspektów
odwiedzanego regionu, a nie tylko na bierny wypoczynek.
Korzystaj z propozycji małych biur podróży lub wyjazdów
niezorganizowanych.
Źródło: Jak być odpowiedzialnym turystą? Grzegorz Żero, ekonsument.pl, zdjęcia: u góry
mekongresponsibletourism.org, na dole Agnieszka Bajtyngier
Slide 24
eduglob.zrodla.org
Jak podróżować fair c.d
Szanuj prawa i obyczaje
1. Staraj się nie łamać prawa obowiązującego w danym państwie,
zapoznaj się z podstawowymi przepisami.
2. Dowiedz się jakie są lokalne obyczaje i nie naruszaj ich.
3. Z szacunkiem odnoś się do lokalnych zwyczajów i tradycji, nie
wyśmiewaj ich.
4. Dostosuj się do rytmu życia miejscowej społeczności, nie próbuj
narzucić swoich zasad.
Myśl globalnie, kupuj lokalnie
1. Kupuj lokalne produkty, wspierając tym samym miejscową
społeczność.
2. Korzystaj z usług lokalnych biur podróży i przewodników.
3. Nie staraj się unikać podwyższonych opłat dla obcokrajowców
(pamiętaj o różnicach w dochodach).
4. Nie kupuj produktów ze zwierząt pochodzących z kłusownictwa
5. Nie kupuj i nie wywoź produktów ze zwierząt i roślin zagrożonych
wyginięciem, szczególnie tych objętych Konwencją Waszyngtońską
tzw. CITES
Źródło: Jak być odpowiedzialnym turystą? Grzegorz Żero, ekonsument.pl, zdjęcia: u
góry wyprawy.victoriatravel.pl, na dole WWF
Slide 25
eduglob.zrodla.org
Czego NIE przywozić z wakacji?
Na stronie WWF znajdziesz mapę, na której sprawdzisz, jakich pamiątek nie
przywozić z podróży.
http://assets.wwfpl.panda.org/img/original/mapa_swiata.jpg
Slide 26
eduglob.zrodla.org
Polecane lektury
„Świadomi i pomocni. W stronę odpowiedzialnej turystyki.” S. Kulczyk, A. Bajtyngier, wyd. PAH
„Pamiątka, która nie krzywdzi. Poradnik dla turystów”, WWF, dostępny tutaj:
http://awsassets.wwfpl.panda.org/downloads/pamiatka_ktora_nie_krzywdzi.pdf
„Zielony azymut. Przewodnik świadomego podróżnika”, National Geographic
„Witajcie w raju. Reportaże o przemyśle turystycznym”, Jennie Dielemans
Slide 27
eduglob.zrodla.org
Linki i źródła wiedzy – do dalszych poszukiwań
www.UNWTO.org
www.turystykaodpowiedzialnie.pl
www.etycznepodroze.pl/
http://www.unep.fr/greenpassport/
www.responsibletravel.com
www.responsibletourismpartnership.org
www.wtmresponsibletourism.com
http://www.responsibletravelreport.com/
www.facebook.com/OdpowiedzialnaTurystyka
http://www.unep.org/resourceefficiency/Portals/24147/scp/business/tourism/greeneconomy_tourism.pdf
http://www.unep.org/resourceefficiency/Business/SectoralActivities/Tourism/FactsandFiguresaboutTourism/ImpactsofTourism/tabid/7
8774/Default.aspx - więcej o wpływie turystyki na środowisko, społeczności lokalne oraz ekonomię (po angielsku)
http://www.bbc.co.uk/programmes/p00xh32v - reportaż radiowy w języku angielskim
www.tribewanted.com
Publikacje książkowe:
Kowalczyk A. 2010, Turystyka zrównoważona, PWN, Warszawa.
Zaręba D., 2000, Ekoturystyka: wyzwania i nadzieje, PWN, Warszawa.