Slide 1

OCHRONA PRZYRODY
I KRAJOBRAZU
W POLSCE


Slide 2

OCHRONA PRZYRODY
Ochrona przyrody jest to wszelka działalność zmierzająca do zachowania
twórczych, naukowych i estetycznych wartości przyrody.
Celem ochrony przyrody jest:
 utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów,
 zachowanie różnorodności biologicznej,
 zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego,
 zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów wraz z ich
siedliskami, przez ich utrzymanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony,
 ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień,
 utrzymanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a
także zasobów, tworów i składników przyrody,
 kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody poprzez edukację,
informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody.


Slide 3

FORMY OCHRONY PRZYRODY
Formy ochrony przyrody

Liczba obiektów

Powierzchnia [w ha]

Parki narodowe

23

314 570

Rezerwaty przyrody

1 469

164 463

Parki krajobrazowe

121

2 607 728

Obszary chronionego krajobrazu

386

7 078 116

Pomniki przyrody

36 318

-

Użytki ekologiczne

6 952

51 653

Stanowiska dokumentacyjne

157

893

Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

324

94 926

Obszary NATURA 2000

983

9 362 665

Gatunkowa ochrona zwierząt,
grzybów i roślin

-

-


Slide 4

Ochrona
przyrody
w Polsce

Parki narodowe
Parki krajobrazowe
Otuliny parków i obszary chronionego krajobrazu
Faunistyczne Rez. Przyrody pow. 200ha
Rez. Przyrody –florystyczne i leśne
Rez. Przyrody nieożywionej i krajobrazowe
światowe rezerwaty biosfery UNESCO
lasy


Slide 5

Parki narodowe
Park narodowy to najwyższa prawna forma ochrony przyrody obejmuje obszar
wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi,
społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha,
na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe.
 W celu ochrony przyrody parku przed szkodliwym wpływem z zewnątrz, wokół parku

tworzy się barierę ochronną, zwaną otuliną parku.
 W Polsce istnieją 23 parki narodowe, które łącznie obejmują powierzchnię 314 551

ha, co stanowi ok. 1% powierzchni kraju.
 W polskich parkach narodowych prowadzone są liczne programy badawcze. Parki

odgrywają istotną rolę w edukacji ekologicznej społeczeństwa. Na terenie parków
narodowych możliwe jest zwiedzanie oraz turystyka. Wiele z nich posiada specjalnie
przygotowane szlaki i centra dydaktyczne oraz muzea przyrodnicze.


Slide 6

Rozmieszczenie Parków Narodowych
1. Babiogórski
2. Białowieski
3. Biebrzański
4. Bieszczadzki
5. Borów Tucholskich
6. Drawieński
7. Gorczański
8. Gór Stołowych
9. Kampinoski
10. Karkonosko
11. Magurski
12. Narwiański
13. Ojcowski
14. Pieniński
15. Poleski
16. Roztoczański
17. Słowiński
18. Świętokrzyski
19. Tatrzański
20. Ujście Warty
21. Wielkopolski
22. Wigierski
23. Woliński

17 17

22
22

23
23

6

6

5

5

20

3

12

2

9
21
18
10

13

8

15

1

11

16

7
19

14

4


Slide 7

Parki krajobrazowe
Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze,
historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania i
popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju.
 Obecnie na terenie naszego kraju znajduje się 121 parków krajobrazowych.
 Parki krajobrazowe tak jak parki narodowe posiadają otulinę.

Kaszubski Park Krajobrazowy

Park Krajobrazowy Dolina Baryczy


Slide 8

Obszary chronionego krajobrazu
Obszary chronionego krajobrazu - obszary takie zajmują różnej wielkości tereny,
zwykle rozległe, obejmujące pełne jednostki środowiska naturalnego takie jak
doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi wzgórz, pola wydmowe, torfowiska.
 Obszary chronionego krajobrazu są bardzo słabą formą ochrony przyrody, o

niewielkich rygorach ochronności.
 W Polsce istnieje 386 obszarów chronionego krajobrazu.

Obszar Kleckie – część Pojezierza Drawskiego


Slide 9

Rezerwaty przyrody
Rezerwat przyrody - obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało
zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin,
siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej,
wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi
lub walorami krajobrazowymi.
 Biorąc pod uwagę przedmiot ochrony lub charakter środowiska przyrodniczego

podlegającego ochronie, wyróżnia się 9 typów rezerwatów przyrody:
florystyczne, faunistyczne, krajobrazowe, leśne, wodne, torfowiskowe, stepowe,
słonoroślowe, przyrody nieożywionej.
 Rezerwaty dzielimy na ścisłe (gdzie wykluczona jest ingerencja człowieka) i częściowe

(dopuszcza się tu niektóre prace, np. zabiegi ochronne)


Slide 10

Pomniki przyrody
Pomnikami przyrody są to pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich
skupienia o szczególnej wartości, np. okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków
rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe
oraz jaskinie.
 Pomniki są najstarszą formą ochrony przyrody w Polsce.


Najstarszym polskim drzewem jest 1 260-letni cis z Henrykowa Lubańskiego

 70 % drzew-pomników przyrody stanowią dęby (głównie szypułkowe) i lipy, z drzew

iglastych najczęściej pomnikami są cisy


Slide 11

Stanowiska dokumentacyjne
Stanowiska dokumentacyjne - cenne pod względem naukowym i dydaktycznym miejsca
występowania formacji geologicznych, skamieniałości, tworów mineralnych, jaskinie,
schroniska podskalne oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk
powierzchniowych i podziemnych.
 Stanowiska dokumentacyjne często mogą być miejscami zupełnie nie

niewyróżniającymi się na powierzchni ziemi lecz muszą być oznakowane tablicami.
 Sankcjom prawnym podlega tam jakiekolwiek niszczenie lub przekształcanie

chronionego obiektu. Nie można też w żaden sposób ingerować w glebę, wydobywać
minerałów, torfu ani skamieniałości. Ochroną na stanowiskach dokumentacyjnych
objęta jest cała fauna i flora.


Slide 12

Użytki ekologiczne
Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających
znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej: naturalne zbiorniki wodne,
śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy,
płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce,
siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin,
zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego
przebywania.
 Powodem tworzenia użytków ekologicznych jest potrzeba objęcia ochroną niewielkich

powierzchniowo obiektów, ale cennych pod względem przyrodniczym.
Użytek ekologiczny „Pustynia Błędowska”
położony w Małopolsce. Celem ochrony tego
obszaru jest zachowanie pozostałości po
największym w Polsce obszarze śródlądowych
piasków wydmowych


Slide 13

Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe
Zespół przyrodniczo-krajobrazowy wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo cennych
fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, dla zachowania jego wartości
przyrodniczych, kulturowych i estetycznych.
 Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe często obejmują zabytkowe (choć niekoniecznie)

budowle, np. pałacyki, dworki, kościoły wraz z towarzyszącą im przyrodą, np. zespoły
pałacowo-parkowe.
Zespół przyrodniczo-krajobrazowy
„Gościnna Dolina” w Bielsku-Białej
o pow. ponad 38 ha utworzono na obszarze
doliny, przez którą przepływają potoki
wypływające spod góry Dębowiec.
Występują tam zbiorowiska roślinne,
takie jak grąd subkontynentalny,
wilgotne łąki ostrożeniowe oraz pastwiska.


Slide 14

Ochrona gatunkowa
Ochrona gatunkowa jest w Polsce jedną z
form ochrony przyrody. Ma ona na celu
zapewnienie przetrwania i właściwego stanu
ochrony dziko występujących roślin,
grzybów i zwierząt oraz ich siedlisk, a także
zachowanie różnorodności gatunkowej i
genetycznej.

Chroniony gatunek

Ilość gatunków objętych
ochroną

zwierzęta

360

rośliny

Ok. 500

Grzyby i porosty

125

Ochrona ta dotyczy gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na

zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów
międzynarodowych.
 W Polsce przepisy ochronne dotyczące niektórych gatunków zwierząt, m.in. bobra i tura

wprowadzono już w średniowieczu (XI i XII w.)
 W stosunku do gatunków objętych ochroną gatunkową obowiązują określone zakazy (zabijania,

zbierania, przetrzymywania, niszczenia ich siedlisk, handlowania, wywożenia za granicę,
płoszenia itp.).


Slide 15

Obszary Natura 2000
Obszary Natura 2000 – program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego
systemu (sieci) obszarów objętych ochroną przyrody.
 Podstawą dla tego programu są dwie unijne dyrektywy: Dyrektywa Ptasia (obszary

specjalnej ochrony ptaków) i Dyrektywa Siedliskowa (obszary specjalnej ochrony
siedlisk).
 Celem programu jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz

gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy.

 Dotychczas Polska zgłosiła do Komisji Europejskiej 145 obszarów specjalnej

ochrony ptaków, oraz 845 specjalne obszary siedlisk. Zajmują one łącznie ok. 20%
powierzchni Polski, ponieważ część z obszarów „ptasich” i „siedliskowych” pokrywa
się ze sobą.

 Przykłady: Beskid Śląski, Dolina Baryczy, Ujście Warty, Dolina Biebrzy, Bieszczady,

Puszcza Kampinoska, Karkonosze, Masyw Ślęży


Slide 16

Obszary Natura 2000
Obszary specjalnej ochrony
ptaków

Obszary specjalnej ochrony
siedlisk


Slide 17

Opracowanie: Marcelin Makowski na podstawie prezentacji Justyny Drop
umieszczonej na platformie edukacyjnej portalu www.szkolnictwo.pl