Transcript Natura 2000
Slide 1
Natura
2000
Slide 2
Natura 2000 – program
utworzenia w krajach
Unii Europejskiej
wspólnego systemu
(sieci) obszarów
objętych ochroną
przyrody. Podstawą dla
tego programu są dwie
unijne dyrektywy:
Dyrektywa Ptasia i
Dyrektywa Siedliskowa
Celem programu jest
zachowanie
określonych typów
siedlisk przyrodniczych
oraz gatunków, które
uważa się za cenne i
zagrożone w skali całej
Europy
Slide 3
Niektóre z obszarów w
Polsce objętych
programem
Natura 2000:
Slide 4
Bory Tucholskie:
Obszar Borów Tucholskich obejmuje wschodnią część makroregionu
Pojezierza Południowopomorskiego. Obszar jest dość jednolitą równiną
sandrową, rozciętą dolinami Brdy i Wdy oraz urozmaiconą licznymi
jeziorami, oczkami wodnymi i wzniesieniami o charakterze moreny dennej.
Dominują siedliska leśne, przede wszystkim bory sosnowe. Rzeźba terenu
ostoi jest urozmaicona, występują tu wysoczyzny i rozległe wzgórza, liczne
pagórki oraz doliny i rynny. Sieć wodna jest silnie rozwinięta (wody zajmują
ok. 14% powierzchni). Ostoję odwadnia rzeka Brda wraz ze swymi licznymi
dopływami, z których najważniejszym jest Zbrzyca. Wiele rzek
charakteryzuje duży padek i silny prąd. Wśród jezior liczne są jeziora
przepływowe połączone z systemem wodnym Brdy. W sumie jest ok. 60
jezior; największe Charzykowskie - 1363 ha, zaś najgłębsze Ostrowite - 43
m.
Lasy stanowią ok. 70% obszaru, są to głównie bory świeże, ale także
bagienne i suche; występują też grądy, lasy bukowo-dębowe, łęgi i olsy.
Grunty orne, łąki i pastwiska pokrywają ok. 15% terenu.
W ostoi występuje co najmniej 28 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy
Ptasiej, 6 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Gniazduje tu 107
gatunków ptaków. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1%
populacji krajowej następujących gatunków ptaków: bielik, kania czarna,
kania ruda, podgorzałka, puchacz, rybitwa czarna, rybitwa rzeczna,
zimorodek, żuraw, gągoł, nurogęś, tracz długodzioby; w stosunkowo
wysokim zagęszczeniu występuje błotniak stawowy. W okresie wędrówek
występuje na tym obszarze conajmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego
łabędzia krzykliwego (do 400 osobników) i żurawia (do 1800 osobników na
noclegowisku).
Obszar ten to największe w skali regionu skupienie jezior lobeliowych.
Wystepują dobrze zachowane torfowiska i zbiorowiska leśne.
Slide 5
Slide 6
Zagrożenia:
eksploatacja torfu, kredy, piasku;
zmiany stosunków wodnych, zagrożenie
eutrofizacją siedlisk oligotroficznych;
presja turystyczna, zabudowa letniskowa,
zabudowa rozproszona,
kłusownictwo,
drapieżnictwo ze strony norki
amerykańskiej,
odpady, ścieki,
zanieczyszczenie wód,
zakładanie upraw plantacyjnych
(borówka amerykańska).
Slide 7
Cieszyńskie Źródła
Tufowe:
Ostoja położona w zachodniej części Pogórza Śląskiego na terenach
leśnych i rolniczych. Składa się z czterech oddzielnych obszarów:
Morzyk, Góra Jasieniowa, Kamieniec i Skarpa Wiślicka. Na wzgórzach
porośniętych lasami liściastymi i mieszanymi, znajdują się źródła
tworzące stałe lub okresowe strumienie, przy których odkładają się
martwice wapienne, zwane tufami i trawertynami. Zjawisko to zachodzi
przy udziale mchów brunatnych i glonów (biologiczna depozycja
martwic) lub na progach w korycie cieków (fizyczna depozycja martwic).
Cechą tutejszych źródeł jest mała zmienność parametrów w ciągu
całego roku. Ich wydajność wynosi ok., 0,2-2 l/s, temperatura 8,5-9,1
stopni Celsjusza, niezmienny jest również skład chemiczny wody.
Wzgórza zbudowane są głównie z margli i łupków z wkładkami
wapiennymi, a także z wapieni cieszyńskich, które reprezentują
szczególny typ fliszu wapiennego. Jest on wyjątkowy w Polskich
Karpatach Fliszowych. Na uwagę zasługuje również obecność tu żył skał
magmowych tzw. cieszynitów. Ostoja jest jedynym wykształconym na
taką skalę i najlepiej zachowanym, a przy tym czynnym obszarem z
tufami wapiennymi w całym pasie Pogórzy Zachodniobeskidzkich.
Stwierdzono tu występowanie 9 siedlisk z załącznika I Dyrektywy
Siedliskowej (siedlisko kamieniejących źródeł z formacją tufów
wapiennych jest uznane przez Dyrektywę Siedliskową za priorytetowe),
2 gatunków płazów z załącznika II tej dyrektywy oraz jednego gatunku
ptaka z załącznika I Dyrektywy Ptasiej. Ponadto jest to ostoja
salamandry plamistej oraz 22 rzadkich gatunków roślin, wśród których
15 znajduje się pod ochroną.
Slide 8
Zagrożenia:
Podstawowe zagrożenia płyną
ze strony dróg przecinających
ostoję. Istnieje możliwość
zanieczyszczenia źródeł
produktami ropopochodnymi.
Ponadto obszar jest
zaśmiecany, poddany
niekontrolowanej turystyce, a
także nasilającej się presji
budownictwa.
Slide 9
Dolina Górnej
Rospudy:
Ponad połowę obszaru pokrywają siedliska rolnicze, pozostałą część lasy (głównie
iglaste) i obszary wód, w śladowej ilości łąki i zarośla.
Dolina Rospudy położona jest na Pojezierzu Zachodniosuwalskim, w części
Pojezierza Litewskiego graniczącej z Pojezierzem Mazurskim. Pod względem
administracyjnym Dolina Górnej Rospudy leży na obszarze trzech gmin: Filipów,
Bakałarzewo i Raczki powiatu suwalskiego w woj. podlaskim. Obszar obejmuje
górny odcinek doliny rzeki Rospuda, o bardzo dużych walorach przyrodniczych i
krajobrazowych, rozciągający się od granicy z województwem warmińskomazurskim (źródło) po miejscowość Raczki. Dolina rzeki na całym odcinku ma
charakter naturalny. W górnym biegu Rospuda płynie wąskim, krętym korytem z
licznymi meandrami, a jej nurt w wielu miejscach przegradzają przewrócone
drzewa. Rospuda swoim charakterem przypomina tu rzekę górską o wartkim,
szybkim nurcie, kamienistym dnie oraz o wysokich i stromych zboczach doliny.
Rzeka przepływa przez szereg (13) jezior typu rynnowego. Brzegi tych jezior, tak
jak i zbocza doliny rzeki, pokryte są głównie borami mieszanymi, łęgami i grądami,
a także zbiorowiskami nieleśnymi: murawami, łąkami i pastwiskami.
Rzeka Rospuda płynie glacjofluwialną (powstałą przez działalność wód
lodowcowych), rynnową doliną wcinającą się głęboko w utwory sandrowe,
tworzone przez drobno- i średnoziarniste piaski. Powierzchnię sandru pokrywa
miejscami cienka warstwa glin zwałowych lub grubego materiału żwirowego, której
obecność interpretowana jest jako ślad oscylacji brzeżnych - krótkotrwałych
nasunięć lodowca skandynawskiego na usypany wcześniej sandr. Strome zbocza
doliny są w wielu miejscach bardzo silnie porozcinane erozyjnie w wyniku
działalności spływających wód deszczowych i roztopowych. Współcześnie
mikrorzeźba zboczy kształtowana jest gdzieniegdzie w warunkach wypasu i
wydeptywania przez bydło, co przyczynia się do powstania charakterystycznego,
schodkowatego ukształtowania powierzchni stoku.
.
Slide 10
Rzeka Rospuda niemal na całej swej długości w granicach obszaru reprezentuje siedlisko
przyrodnicze "nizinne i górskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników". Charakterystyczną
cechą tego siedliska w północno-wschodniej Polsce, dobrze wyrażoną na terenie ostoi, jest
dominacja rdestnicy nawodnej przy mniejszym udziale włosieniczników, chociaż główny
gatunek charakteryzujący siedlisko, włosienicznik rzeczny, również w Rospudzie występuje.
Bardzo liczną populację w wodach ostoi tworzą grzybienie północne, gatunek uznany za
zagrożony wyginięciem w Polsce. Wody doliny Rospudy to także siedliska dziesięciu
gatunków płazów, w tym kumaka nizinnego i traszki grzebieniastej. Występują tu także dwa
gatunki ryb wymienione w Załączniku do Dyrektywy Siedliskowej - piskorz i różanka. W
dolinie Rospudy dużą populację tworzy bóbr, dość częsta jest także wydra.
W granicach obszaru znajduje się trzynaście jezior: Rospuda, Wysokie, Kamienne, RospudaFilipowskie, Długie, Garbaś, Głębokie, Gatne, Siekierewo, Sumowo, Karasiewek, Okrągłe,
Bolesty. Duże powierzchnie w obrębie ostoi zajmują mezo- i eutroficzne jeziora,
reprezentujące typowo wykształcone siedlisko 3150-1. Ich brzegi i wody tylko w niektórych
miejscach poddawane są niekorzystnym oddziaływaniom związanym z rozwojem zabudowy
rekreacyjnej oraz ze spływem zanieczyszczeń związanych z gospodarką rolną lub
pochodzących z terenów zabudowanych. Potencjalnie niektóre z jezior obszaru mogą
stanowić siedlisko łąk ramienicowych, ale ich występowanie, zróżnicowanie i stan w
granicach ostoi wymaga dalszych badań. Kilka dystroficznych zbiorników wodnych (3160)
zajmuje niewielką powierzchnię i występuje w rozproszeniu w granicach ostoi.
Zagłębienia bezodpływowe wypełniają torfowiska przejściowe (7140-1), a także torfowiska
wysokie, nieleśne (7110-1, 7120) lub z sosnowymi borami bagiennymi (91D0-2). W szerszych
partiach doliny wykształcają się alkaliczne torfowiska przepływowe z mechowiskami i
zbiorowiskami mszysto-turzycowymi, reprezentujące podtyp 7230-3. Najważniejsze z nich to
Bagno Parchacz w okolicach wsi Kamionka Stara i jeziora Okrągłe. Występują tu dwa gatunki
roślin, wymienione w II Załączniku Dyrektywy Siedliskowej - sierpowiec błyszczący i lipiennik
Loesella. Na Bagnie Parchacz, a także w innych częściach ostoi niewielkie stosunkowo
powierzchnie zajmują różne postaci sosnowo-brzozowego lasu bagiennego (91D0-6).
Slide 11
Nieznaczny udział powierzchniowy w Dolinie Górnej Rospudy mają również borealne świerczyny torfowcowe
(91D0-5), których płaty reprezentują siedliska leśne bodaj w najmniejszym stopniu przekształcone przez
człowieka na tym obszarze. Większość lasów w granicach ostoi zajmuje umiarkowanie żyzne siedliska borów
mieszanych i lasów mieszanych i cechuje się stosunkowo młodymi drzewostanami zdominowanym przez
sosnę i świerka. Występują tu także grądy reprezentujące siedlisko 9170. Wysokimi walorami przyrodniczymi
wyróżniają się płaty grądów zboczowych (9170-3), spotykane na stokach doliny oraz łęgi źródliskowe (91E04), wykształcające się u ich podnóży. Przy źródliskach tym ostatnim towarzyszą niekiedy ziołorośla (6430-3) z
lepiężnikiem. Na okrajkach lasów występuje kolejny gatunek z Załącznika II - rzepik szczeciniasty.
Murawy kserotermiczne (6210-3), jak wszędzie w Polsce północno-wschodniej, występują tu w zubożałej
postaci ze względu na suboptymalne warunki klimatyczne. To siedliska o antropogenicznym charakterze,
wykształcone na zboczach doliny o ekspozycji południowo-zachodniej w warunkach ekstensywnego wypasu,
który, co zasługuje na podkreślenie, do dziś jest utrzymywany. Dzięki wypasowi zbiorowiska murawowe mają,
w odróżnieniu od wielu innych regionów Polski, stabilny charakter, a ich perspektywy ochrony są doskonałe.
Szczególnie bogate florystycznie płaty muraw znajdują się w okolicach Filipowa, Raczek, Szafranek i
Kamionki Starej pod Bakałarzewem. W ich składzie gatunkowym występują m.in. gęsiówka szorstkowłosista,
ostrołódka kosmata, tymotka, zawilec wilekokwiatowy oraz pięciornik siedmiolistkowy, osiągający tu
północno-wschodni kres swojego zasięgu w Europie. Na skrajach zadrzewień sosnowych towarzyszących
murawom rośnie leniec bezpodkwiatkowy.
W okolicy Bakałarzewa znajdują się bunkry z okresu II wojny światowej, będące miejscem bytowania
nietoperzy, jednak skład gatunkowy chiropterofauny nie był przedmiotem badań. Brak również danych o
zróżnicowaniu i bogactwie gatunkowym fauny ptaków na tym obszarze.
Dolina Górnej Rospudy cechuje się bardzo dużą różnorodnością siedlisk (14 typów siedlisk Natura 2000,
reprezentowanych w niektórych przypadkach przez kilka podtypów), tak wodnych i mokradłowych, jak i
leśnych, a także zajmowanych przez zbiorowiska trawiaste. Najwyższy walor przyrodniczy mają siedliska
wodne, torfowiska nieleśne, w tym soligeniczne, lasy i bory bagienne oraz murawy kserotermiczne.
Występują tu stabilne populacje czterech gatunków roślin oraz po dwóch gatunków ryb, płazów i ssaków
wymienionych w II Załączniku do Dyrektywy Siedliskowej. Dolina Górnej Rospudy jest także ostoją 14
gatunków uwzględnionych na Czerwonej Liście Roślin i Grzybów Polski (Mirek i in. 2006) i/lub w Polskiej
Czerwonej Księdze Roślin (Kaźmieraczakowa, Zarzycki 2001), a także 33 gatunków objętych ochroną ścisłą
w Polsce lub zagrożonych wyginięciem w regionie północno-wschodnim. Dla lipiennika i sierpowca, obszar
jest jedynym terenem występowania w zachodniej części Suwalszczyzny.
Stabilne stosunki wodne, a także warunki funkcjonowania siedlisk oraz populacji roślin i zwierząt, związane
m.in. z ekstensywnym użytkowaniem siedlisk antropogenicznych, zapewniają doskonałe perspektywy ich
ochrony, Obszar pełni też funkcje korytarza ekologicznego i refugium gatunków związanych z lasami
liściastymi i z torfowiskami w
rolniczym krajobrazie Pojezierza Zachodniosuwalskiego.
Slide 12
Slide 13
Zagrożenia:
- zaprzestanie użytkowania rolnego, przede wszystkim koszenia łąk
i mechowisk,
- zarzucanie wypasu zboczy doliny,
- zalesianie użytków zielonych, w tym cennych przyrodniczo muraw
kserotermicznych,
- przekształcanie gruntów rolnych na tereny pod zabudowę letniskową,
- intensyfikacja rolnictwa, m.in. podsiewanie i nawożenie łąk oraz
intensywny wypas,
- narastająca niekontrolowana presja turystyczna,
- spływ zanieczyszczeń z terenów zabudowanych i z gruntów rolnych do
rzek i jezior,
- sukcesja naturalna, przede wszystkim rozwój zarośli i zapustów na
torfowiskach nieleśnych,
- ekspansja trzciny na torfowiskach,
- ujednolicanie drzewostanów i niedostosowanie ich składu gatunkowego
do warunków siedliskowych przez wprowadzanie monokultur sosnowych
na umiarkowanie żyzne siedliska leśne; zachwianie prawidłowej struktury
wiekowej drzewostanów związane z eliminacją starodrzewi,
- odwadnianie, zniszczenie lub zachwianie stosunków hydrologicznych w
wyniku melioracji.
Slide 14
Dzika Orlica:
Obszar obejmuje fragment doliny rzeki Dzikiej Orlicy w jej górnym biegu, ma
kształt wąskiego pasa. Są to głównie terasy zalewowe, nadzalewowe i dolne
partie zboczy doliny o ekspozycji głównie południowo-zachodniej.
Szata roślinna obszaru należy do piętra regla dolnego, lecz została w
znacznym stopniu przekształcona przez człowieka. Wyjątkowo dobrze
wzdłuż Dzikiej Orlicy zachowały się rzadkie w Sudetach siedliska olszynki
górskiej, głównie na odcinku doliny między Mostowicami a Kolonią Lesica.
Jest to jeden z najlepiej zachowanych kompleksów tych zbiorowisk leśnych
w Sudetach. Lokalnie nad dopływami, rzadziej nad samą Dziką Orlicą,
można spotkać naturalne podgórskie łęgi jesionowe. Występują tu również
zbiorowiska ziołoroślowych łąk wilgotnych i świeżych łąk górskich o dużym
stopniu naturalności. Występują tu również niewielkie powierzchniowo
torfowiska niskie. Mozaikowo występują również zbiorowiska szuwarowe
oraz zarośla wierzbowe. Skład gatunkowy flory ma charakter przejściowy
między Sudetami Zachodnimi i Wschodnimi, zaznacza się znaczny udział
gatunków górskich.
Jest to obszar szczególnie ważny dla zachowania bioróżnorodności. Na
uwagę zasługują dobrze zachowane siedliska nadrzecznych górskich olszyn
(jedne z większych obszarowo wystąpień w Sudetach) i łęgów oraz
związanych z nimi stanowisk gatunków górskich roślin.
Łącznie stwierdzono 7 rodzajów siedlisk z załącznika I Dyrektywy
Siedliskowej (w tym 2 priorytetowe), pokrywających łącznie około 30%
powierzchni. Specyficzna flora z licznym udziałem gatunków górskich i
kilkudziesięcioma zagrożonymi gatunkami. Stwierdzono 2 gatunki ujęte w II
załączniku Dyrektywy Siedliskowej (głowacz białopłetwy - ryba oraz
modraszek nausitous - dzienny motyl z rodziny modraszkowatych) oraz 2
gatunki ptaków ujętych w I załączniku Dyrektywy Ptasiej (derkacz i pluszcz).
Slide 15
Slide 16
Zagrożenia:
Zagrożeniem dla siedlisk
leśnych może być niewłaściwa
gospodarka leśna (głównie
intensyfikacja, wycinka lasów
łęgowych) lub wodna. W
umiarkowanym stopniu
zagrożenie stanowi inwazja
obcych gatunków.
Slide 17
Góry Pieprzowe:
Ostoja Góry Pieprzowe obejmuje część krawędzi Wyżyny Sandomierskiej w pobliżu doliny Wisły
na granicy Sandomierza i gm. Dwikozy. Obejmuje w całości rezerwat Góry Pieprzowe, starorzecze
Wisły u jego podnóża, oraz fragment zboczy doliny Wisły na NE od niego. Obszar posiada
urozmaiconą rzeźbę z licznymi skarpami, wąwozami i rozcięciami erozyjnymi. Góry Pieprzowe
należą do najstarszych górotworów na terenie kraju, datowane są na wiek sprzed 500 mln lat
(środkowy kambr). Skałą budującą są w większości szare łupki ilaste, łupki kwarcowo-mikowe,
piaskowce kwarcowo-wapienne, kwarcyty i zlepieńce, widoczne często jako drobny gruz skalny.
W wielu miejscach łupki te tworzą obszerne odsłonięcia jedyne tego rodzaju w Polsce.
Odsłonięcia utworów kambryjskich pokryte są młodszymi utworami czwartorzędowymi, lessem
oraz gliną morenową. W miejscach o łagodniejszych stokach występują murawy kserotermiczne i
zarośla krzewów z dużą liczbą różnych gatunków (w tym endemicznych) róż.
Najczęstsze zbiorowiska roślinne występujące na tym terenie to murawy kserotermiczne z ostnicą
włosowatą i palczatką kosmatą, oraz zarośla kserotermiczne z dzikimi różami, tarniną, wisienką
stepową, głogiem, berberysem pospolitym i ligustrem.
Stwierdzono występowanie 5 typów siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej,
zajmujących łącznie ponad 71 % obszaru. Najcenniejszym zbiorowiskiem roślinnym jest step
ostnicowy z tworzącą go reliktową roślinnością. Rezerwat Góry Pieprzowe uważany jest za
największe w kraju skupienie dziko rosnących róż, z takimi rzadkościami jak róża Kostrakiewicza i
róża francuska. Niektóre z ich form zostały tu po raz pierwszy opisane. Dotychczas wykazano stąd
12 gatunków róż, co stanowi ponad 70% gatunków występujących w Polsce. Wiele z rosnących tu
gatunków roślin podlega ochronie ścisłej, w tym m. in.: wiśnia karłowata, róża francuska, zawilec
wielkokwiatowy, ostnica włosowata, dzwonek syberyjski, dziewięćsił bezłodygowy, goryczka
krzyżowa. Stwierdzono tu także występowanie ponad 80 gatunków porostów oraz kilkudziesięciu
gatunków mchów.
Wysokie wartości przedstawiają także starorzecza doliny Wisły, zlokalizowane u podnóża
rezerwatu, z masowym wystąpieniem kotewki orzech wodny. W bliskim sąsiedztwie starorzeczy
występują także różne postacie łęgów, zwłaszcza wierzbowe. Niewielkie powierzchnie zajmują
lasy grądowe, porastające głębokie wąwozy lub zbocza, stanowiące jednak w większości ich
inicjalną fazę.
Ostoja jest szczególnie ważna zwłaszcza ze względu na występowanie tu jednych z lepiej w skali
kraju wykształconych muraw kserotermicznych, zwłaszcza ostnicowych z wieloma rzadkimi
gatunkami roślin oraz starorzeczy z bogatą florą podwodnych lub nadwodnych makrofitów,
zwłaszcza kotewka orzech wodny. Istotne znaczenie mają tu również zbiorowiska łęgowe, głównie
wierzbowe. Spośród wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej organizmów
stwierdzono tu pachnicę dębową, kumaka nizinnego, bobra i wydrę, ale obszar może mieć
znaczenie jedynie dla zachowania pachnicy dębowej. Murawy kserotermiczne rezerwatu zasiedla
kilkadziesiąt gatunków ciepło i sucholubnych owadów, kilka gatunków pająków, chrząszczy i
pszczół, często posiadających tu jedyne stanowiska w kraju.
Slide 18
Zagrożenia:
Głównymi zagrożeniami są
dzikie wysypiska śmieci,
nielegalne pozyskiwanie
surowców mineralnych,
wylewanie ścieków na tereny
użytkowane rolniczo,
zanieczyszczenie wód oraz
nielegalna wycinka drzew
Slide 19
Slide 20
Zagrożenia:
Brak (na skutek regulacji Wisły i wybudowania wałów
przeciwpowodziowych) corocznego podmywania podnóża
skarpy, co skutkuje zanikiem procesu osuwania się skarpy oraz
jej denudacji. Wyzwala to w efekcie ekspansywną sukcesję
drzew i krzewów na skarpie powodując zmniejszanie się
powierzchni a często całkowity zanik odsłoniętych i silnie
insolowanych biotopów typowo kserotermicznych.
W wyniku zaniechania prowadzonego niegdyś wypasu, obszar
ulega silnemu zarastaniu przez gatunki krzewiste i drzewiaste,
często obce naszej florze. Intensywnie rozprzestrzenia się
robinia akacjowa, tarnina, a także brzoza i osika. Zbocza z
grubszą pokrywą lessową miejscami zarasta nawłoć późna.
Murawy i zarośla kserotermiczne często graniczą z polami
uprawnymi, skąd narażone są na spływ herbicydów oraz
stopniową eutrofizację i zachwaszczenie. Na terenie rezerwatu
Towarzystwo Badań i Ochrony Przyrody prowadzi zabiegi
mające na celu powstrzymanie procesu zarastania, zwłaszcza
muraw kserotermicznych. Odsłonięte skarpy często ulegają
erozji, głównie na skutek działania wód opadowych. Góry
Pieprzowe, a także przyległy Sandomierz są największą
przyrodniczą atrakcją turystyczną w tej okolicy i ruch turystyczny
okresowo jest tu dosyć intensywny.
Slide 21
Góry Złote:
Obszar obejmuje północno-wschodnią część Gór Złotych,
zbudowaną głównie ze skał metamorficznych i
wylewnych, porośniętą lasami świerkowymi - 23%
powierzchni i bukowo świerkowymi - 38%. Lasy liściaste
(żyzne i kwaśne buczyny) zajmują 14% obszaru.
Niewielkie powierzchnie zajmują łąki, młaki (bardzo
dobrze zachowane fragmenty młak węglanowych) i
ziołorośla górskie. Jest to jedno z dwóch stanowisk
gatunku Carabus variolosus w regionie kontynentalnym,
ważne również dla innych, cennych bezkręgowców.
Obszar jest jednym z ważnych, sudeckich schronisk
(zimowych i letnich) i żerowisk wykorzystywanych przez
nietoperze. W Jaskini Radochowskiej zimuja nietoperze z
7 gatunków, m.in. mopek i nocek duży, nocek Natterera,
podkowiec mały i mroczek późny. Przez Góry Złote
przebiega północna granica występowania podkowca
małego i nocka orzęsionego, nocka dużego i mopka.
Slide 22
Slide 23
Zagrożenia:
Do najpoważniejszych zagrożeń należą:
zabudowa letniskowa, budowa zbiorników
wodnych i regulacje potoków górskich,
ewentualnie nie uwzględnianie w planowej
gospodarce leśnej wymagań ochrony
siedlisk, zimowa penetracja schronień
nietoperzy.
Slide 24
Jaćmierz:
Obszar ten to bardzo jednolity teren łąk kośnych w dolinie
rzeki Pielnicy. Łąki te są koszone dwa lub trzy razy w
roku, nie nawożone lub słabo nawożone. Przypuszcza
się, że obszar ten już w kilka wieków temu miał charakter
pastwiskowo-łąkowy. Dawniej jednak łąki miały charakter
łąk podmokłych. Kilka lat przed II wojną światową teren
zmeliorowano co doprowadziło do zmiany składu
gatunkowego. Obecnie jest to wilgotna postaci łąk
rajgrasowych z obecnością niektórych gatunków łąk
zmienno wilgotnych. Łąki okolic Jaćmierza stanowią
jeden z największych płatów tradycyjnie użytkowanych i
bogatych w gatunki łąk w łuku Karpat. Należy zwrócić
uwagę na ich dobry stan zachowania, ale także na
utrzymywanie się ekstensywnej gospodarki (koszenie), co
zapewnia przetrwanie zbiorowiska. Na uwagę zasługuje
niezwykle liczna populacja zimowita jesiennego
porastającego całość obszaru, jak i liczne występowanie
rzadkich gatunków motyli związanych z rośliną
żywicielską - krwiściągiem lekarskim.
Slide 25
Slide 26
Zagrożenia:
Zaprzestanie koszenia
Intensyfikacja produkcji
Przeznaczenie pod uprawy
zboża
Slide 27
Jezioro Gopło:
Najważniejszym elementem przyrodniczym obszaru jest Jezioro Gopło - dziewiąte
co do wielkości jezioro w Polsce (2154 ha). Bogato rozwinięta linia brzegowa,
liczne wysepki oraz płaskie brzegi sprzyjają rozwojowi rozległych szuwarów i
wilgotnych łąk. Szeroka strefa szuwarów i łąk - zwłaszcza kalcyfilnych oraz resztki
wilgotnych lasów łęgowych są najcenniejszym elementem szaty roślinnej
północnego Nadgopla. W tej części obszaru w strukturze użytkowania dominują
grunty orne i łąki, a lasy zajmują niewielką powierzchnię. W części południowej
obszaru rzeźba terenu jest znacznie bardziej urozmaicona. W biegnącej na
zachód równolegle do Gopła niewielkiej rynnie leżą jeziora Skulskie, Skulska
Wieś, Czartowo. Jest tu też więcej lasów. W spektrum fitocenoz leśnych
zauważalny jest duży udział borów sosnowych porastających wydmowe obszary w
rejonie Jezior Wielkich i Mniszek. W kompleksie borowym występują także
murawy napiaskowe. Zdecydowanie mniejsze znaczenie mają fitocenozy
świetlistej dąbrowy, grądów środkowoeuropejskich i kwaśnej dąbrowy. W rejonie
Jezior Wielkich w miejscu oligotroficznych, śródwydmowych oczek wodnych
istnieją warunki do formowania się licznych zatorfień. Stwierdzono występowanie
18 rodzajów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, zajmujących w sumie
33% obszaru. Obszar ma w skali Wielkopolski duże znaczenie dla zachowania
zbiorowisk łąkowych wykształconych na pokładach wapna łąkowego. Duże połacie
zajmują tu łąki halofilne (czyli słonolubne). Bytuje tu łącznie 7 gatunków z
załącznika II Dyrektywy; utrzymują się bogate stanowiska lipiennika Loesela i
staroduba łąkowego, a także przetacznika wczesnego - rośliny z Polskiej
Czerwonej Księgi Roślin. W szuwarach nadgoplańskich występują jedne z
bogatszych w Polsce stanowisk skolochloi trzcinowatej, wyznaczające
jednocześnie południową granicę zasięgu. Obszar ma także znaczenia dla
zachowania populacji rzadkich kręgowców - występuje tu 5 gatunków zwierząt z
załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Ostoja obejmuje obszar, na którym
zachowały się liczne zabytki kultury z czasów istnienia organizacji plemiennej
Goplan oraz z okresu wczesnopiastowskiego.
Slide 28
Slide 29
Zagrożenia:
Liczne ośrodki wypoczynkowe i turystyczne, wykup
działek rekreacyjnych od rolników i budowa
domków letniskowych w południowej części
Nadgopla stanowią duże zagrożenie dla wartości
przyrodniczych tego obszaru. Dużym problemem,
mimo wyraźnej poprawy po wybudowaniu
oczyszczalni ścieków komunalno-przemysłowych
dla Kruszwicy, są znaczące pokłady osadów w
części północnej Gopła, pochodzące z czasów, gdy
do jeziora zrzucano bezpośrednio ścieki komunalne
oraz przemysłowe z winiarni i zakładów
tłuszczowych. Mimo spadku stosowanej ilości
nawozów mineralnych, jezioro nadal zagrożone jest
eutrofizacją. Czynnikiem pogarszającym warunki
bytowania wielu roślin i ptaków jest prawie
całkowite zaprzestanie wypasu oraz koszenia.
Slide 30
Gorce:
Ostoja obejmuje górne fragmenty pasma Beskidów Zachodnich
(Gorców) wraz ze szczytami Jaworzyny (1288 m npm), Kudlonia
(1276 m npm) i Mostownicy (1251 m npm). Leży na wysokości
600-1288 m npm. Obszar jest górną częścią zlewni kilku
niewielkich rzek (głównie Kamienicy).
W partiach przyszczytowych występują górskie polany i łąki (ok.
3% powierzchni), na których dawniej w dużo większym stopniu
niż obecnie wypasano owce i bydło. W 97% powierzchnia ostoi
pokryta jest lasem reglowym. W skład regla górnego wchodzi bór
świerkowy, a w reglu dolnym dominuje buczyna karpacka i
zbiorowiska borowe. W dolinach potoków występuje olszyna
karpacka.
Obszar jest ostoją ptasią o randze europejskiej. Występuje tu 15
gatunków ptaków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej. Szczególne
znaczenie ma populacja dzięcioła zielonosiwego, dzięcioła
trójpalczastego, dzięcioła białogrzbietowego, głuszca,
muchołówki małej, puchacza, sóweczki, jarząbka, włochatki i
puszczyka uralskiego.
Do rzadkich roślin występujących tu należą wawrzynek
wilczełyko, śnieżynka przebiśnieg, dziewięćsił bezłodygowy,
liczne gatunki goryczek i storczyków. Na terenie ostoi występuje
także wiele innych zwierząt wymagających ochrony - m. in. wilki,
niedźwiedzie, rysie, zaskrońce i żmije zygzakowate oraz 11
gatunków płazów z salamandrą plamistą.
Slide 31
Slide 32
Zagrożenia:
Do najpoważniejszych zagrożeń ostoi zalicza się
zanieczyszczenia atmosferyczne (powodujące usychanie
drzewostanu i jego podatność na wiatrołomy, co z kolei
wywołuje rozwój stokowych procesów erozyjnych - np.
zbocza Mostowicy) oraz zarastanie obszarów otwartych
(pastwisk) na skutek zaprzestania wypasu.
Znaczną degradację terenu powoduje pasterstwo,
połączone z przepędzaniem owiec przez las. Skupiska
domów letniskowych (np. na przełęczy Przysłop, w
Porębie Wielkiej - Koninkach, w Łopusznej) szpecą
krajobraz i zwiększają ilość ścieków w gorczańskich
potokach. Trwają też stałe naciski w sprawie budowy
nowych ośrodków wypoczynkowych wewnątrz Gorców
oraz dalszego powiększania sieci dróg — już i tak
nadmiernie rozwiniętej. Innym realnym zagrożeniem dla
przyrody pozostaje coraz większy ruch turystyczny.
Napełniony już zbiornik czorsztyński na Dunajcu zmienił
klimat nie tylko w Pieninach; będzie też oddziaływał i to z
pewnością negatywnie, na przyrodnicze środowisko
Pasma Lubania.
Slide 33
Krzemionki
Opatowskie:
Obszar położony jest w obrębie mezoregionu Przedgórze Iłżeckie. Są to tereny głównie zajęte
przez zbiorowiska leśne, w tym bory sosnowe i mieszane, grądy, a także świetliste dąbrowy.
Niewielkie powierzchnie zajmują także murawy kserotermiczne. W Ostoi znajduje się rez.
Krzemionki Opatowskie, neolityczna kopalnia krzemienia pasiastego, eksploatowana 35001800 lat p.n.e. Na powierzchni pola górniczego występuje ok. 1000 szybów, część z nich
udostępniona jest zwiedzającym. Murawy kserotermiczne mają charakter wtórny i wykształcają
się na dawnych polach pogórniczych lub w okolicy nieczynnych wyrobisk wapienia. Obszar
położony jest na mniej więcej płaskiej równinie denudacyjnej, w dużej mierze zbudowanej z
wapieni jurajskich, pokrytych cienką powłoką piaszczystych i piaszczysto-gliniastych osadów
plejstoceńskich. W południowej części rez. Krzemionki Opatowskie występują leje krasowe,
doliny erozyjne oraz antropogeniczne deformacje powierzchni w postaci wyrobisk dawnych
kamieniołomów. Cały teren jest suchy, pozbawiony zbiorników i cieków wodnych.
Na obszarze utrzymują się dosyć duże powierzchnie zajęte przez świetliste dąbrowy i
zbiorowiska grądowe. Pozostałe drzewostany mają charakter głównie gospodarczy i stanowią
podstawowe fitocenozy obszaru, są to m.in. bór subkontynentalny oraz bór suboceaniczny.
Łącznie stwierdzono tu występowanie 3 typów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej,
pokrywających ponad 16 % obszaru. We florze roślin naczyniowych wyróżnia się duża grupa
gatunków reliktowych oraz rzadkich i zagrożonych. Występują tu gatunki zamieszczone w
Polskiej Czerwonej Księdze roślin: wawrzynek główkowy, wiśnia karłowata, kostrzewa
ametystowa, buławnik czerwony. Stwierdzono występowanie 2 gatunków roślin z załącznika II
Dyrektywy Siedliskowej, są to obuwik pospolity i dzwonecznik wonny.
Ostoja zabezpieczy wśród wyróżnionych siedlisk przede wszystkim priorytetowe ciepłolubne
dąbrowy, które są tu dobrze zachowane, bardzo cenne pod względem składu gatunkowego, co
wpływa na bioróżnorodność biologiczną na poziomie gatunków w skali regionu i kraju, oraz w
tej części kraju kresowe. Z tego typu siedliskami związane są również gatunki naturowe, tu
występujące - kilka licznych i utrzymujących się od kilkudziesięciu lat populacji dzwonecznika
wonnego oraz mniej liczne, ale stabilne populacje obuwika pospolitego.
Obszar ten jest ważny dla ochrony pachnicy dębowej (stanowisko w Krzemionkach
Opatowskich).
Na terenie wyznaczanej ostoi swoje stanowiska mają gatunki reliktowe oraz rzadkie i
zagrożone: gniewosz plamisty (wąż), modliszka zwyczajna (owad), smukwa okazała (owad),
motyle: paź żeglarz, paź królowej, mieniak strużnik, chrząszcz: biegacz pomarszczony,
mięczak: wałówka trójzębna, szklarka zielonawa.
Slide 34
Slide 35
Zagrożenia:
Największym zagrożeniem dla siedlisk i rzadkich
gatunków jest sukcesja wtórna. Działania
konserwatorskie powinny zmierzać dopowiększenia
i zabezpieczenia areału muraw, widnych zarośli
oraz lasów typu świetlistej dąbrowy. Wyraźnym
zagrożeniem jest także niewłaściwa gospodarka
leśna, chodzi tu zwłaszcza o podsadzanie gatunków
iglastych na siedliskach grądowych i zakwaszanie
runa.
Zagrożeniem są zmiany w środowisku prowadzące
do utraty siedlisk (np. usuwanie starych,
próchniejących drzew w przypadku pachnicy
dębowej; odtworzenie jej siedlisk będzie niemożliwe
w zbyt młodym drzewostanie utrzymywanym na tym
terenie).
Slide 36
Puszcza Białowieska:
Ostoja obejmuje zwarty kompleks leśny, w którym dominują lasy liściaste o dużym stopniu
naturalności i wysokiej różnorodności biologicznej. Stwierdzono w niej 44 gatunki ptaków
umieszczonych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej oraz 12 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi
Zwierząt. W przypadku niektórych, jak muchołówka białoszyja czy orzełek, Puszcza
Białowieska stanowi miejsce bytowania przynajmniej połowy krajowej populacji gatunków. Dla
wielu innych, np.: dzięcioła białogrzbietego, średniego czy trójpalczastego, a także lelka,
sóweczki i włochatki, jest jedną z najważniejszych ostoi w kraju. Ogółem w puszczy
stwierdzono gniazdowanie 240 gatunków ptaków, co stawia tę ostoję wśród najważniejszych
europejskich ostoi ptasich. Niezwykłe jest całe bogactwo przyrodnicze puszczy. Dotychczas
stwierdzono w niej ok. 11 tys. gatunków zwierząt, 1020 gatunków roślin naczyniowych, 260
gatunków mchów, 325 gatunków porostów oraz ok. 1200 gatunków grzybów
wielkoowocnikowych. Pod wieloma względami, przyroda puszczańska stanowi unikat na skalę
krajową, europejską, a nawet światową. To tutaj żyje największa na świecie populacja żubrów,
tu spotkany jest kompletny zestaw gatunkowy ssaków kopytnych Polski, a także niemal pełny
skład krajowych gatunkowy ssaków i ptaków drapieżnych. Dzięki obecności w lesie dużej ilości
obumarłej martwej materii, puszcza stanowi ostoję wielu rzadkich gatunków bezkręgowców, a
w przypadku niektórych gatunków jest to jedyne znane ich stanowisko w Polsce. Aż 36
gatunków zwierząt występujących w puszczy, znajduje się w załączniku II Dyrektywy
Siedliskowej. W tym samym załączniku znalazło się jeszcze 6 gatunków roślin naczyniowych,
obecnych w tej ostoi. Niemal połowę obszaru tworzą grądy, czyli lasy, w których drzewostan
tworzą głównie dęby, lipy i graby. Obniżenia terenu oraz doliny puszczańskich rzek Narewki,
Hwoźnej, Orłówki i in. porastają lasy łęgowe z dominującym jesionem i olszą, a zatorfionych ich
fragmentach wykształciły się subborealne świerczyny na torfie, olsy, brzeziny bagienne i
bagienne lasy sosnowo-brzozowe. Z kolei na terenach wywyższonych, szczególnie na glebach
piaszczystych i żwirowych dominują bory mieszane, a gdzieniegdzie spotykane są reliktowe
grądy wysokie i świetliste dąbrowy. Ubogie piaski eoliczne i wydmy porastają bory brusznicowe
i czernicowe, miejscami również chrobotkowe. W mokrych obniżeniach terenu pomiędzy
wydmami wykształciły się bory bagienne i bezleśne torfowiska wysokie. W pozbawionych lasu
częściach dolin rzecznych spotyka się zarośla wierzbowe, wilgotne łąki, ziołorośla, a czasem
również łąki kośne, zaś w rejonach podtopionych - szuwary trzcinowe i turzycowe. W
przekształconych fragmentach puszczy - przy drogach i nasypach kolejek wąskotorowych wytworzyły się murawy kserotermiczne. Łącznie ok. 80% ostoi zajmują lasy porastające
siedliska wymienione w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej. Oprócz nich, na bezleśnych
obszarach ostoi występują dalsze siedliska z tego załącznika. W sumie, na terenie ostoi,
odnotowano 17 typów siedlisk z załącznika I.
Slide 37
Slide 38
Zagrożenia:
Za podstawowe uznaje się dzisiaj
zagrożenia wynikające z rosnącej presji
ludzi na puszczę. Niektóre formy
gospodarki leśnej mogą stać w
sprzeczności z postulowanymi sposobami
ochrony przyrody puszczańskiej. Coraz
poważniejszym zagrożeniem jest
wzrastająca urbanizacja zachodniego
skraju ostoi. Niekorzystny wpływ ma
również zła gospodarka wodno-ściekowa
Hajnówki i całej zlewni rzeki Leśnej.
Slide 39
Wzgórza ChęcińskoKieleckie
Ostoja położona jest na Wyżynie Małopolskiej, w południowo - zachodniej części krainy
Gór Świętokrzyskich. Na terenie tym występują rozległe doliny rzeczne, które otoczone
są odkrytymi grzbietami górskimi. Ostoja charakteryzuje się urozmaiconą rzeźba terenu
oraz występowaniem zjawisk krasowych związanych ze skałami węglanowymi. Procesy
krasowe doprowadziły tu do utworzenia wielu jaskiń m.in. słynnej w całej Polsce jaskini
Raj. Jaskinia ta utworzona została w wapieniach pochodzących z okresu środkowego
dewonu, które ok. 360 milionów lat temu powstały na dnie płytkiego morza. Choć jest to
niewielka jaskinia wyróżnia się ona wśród polskich jaskiń bogatą i dobrze zachowaną
szatą naciekową. Długość korytarzy jaskini wynosi około 240 m, z czego do zwiedzania
udostępnione jest ok. 180 m. Obszar ostoi ma wyjątkowe walory geologiczne oraz
geomorfologiczne. Często teren ten nazywany jest "rajem dla geologów". Związane jest
to z intensywną eksploatacją surowców skalnych w przeszłości i odsłonięciem
wyjątkowych walorów przyrody nieożywionej. Na terenie tym występują skały z prawie
wszystkich okresów geologicznych, od kambru (paleozoik) po holocen (kenozoik).
Spośród 4 rezerwatów przyrody występujących na terenie ostoi, aż 3 są rezerwatami
geologicznymi. Szata roślinna ostoi charakteryzuje się bogactwem i dużym
zróżnicowaniem. Wśród siedlisk leśnych występują bory sosnowe i mieszane, dąbrowy,
grądy, olsy i łęgi. Na stromych zboczach wzniesień i w kamieniołomach utrzymują się
ciepłolubne murawy zwane murawami kserotermicznymi, a w dolinach - łąki i pola
uprawne. Na terenie ostoi zidentyfikowano 6 rodzajów siedlisk ważnych dla Europy.
Największą powierzchnię z nich zajmują murawy kserotermiczne (8%) i świetlista
dąbrowa (8%). Na terenie ostoi występują 23 gatunki zwierząt cennych dla ochrony
przyrody w Europie. Rośnie tu ponad 1000 gatunków flory naczyniowej, w tym 69
gatunków chronionych oraz 42 gatunki rzadkie i zagrożone w Polsce lub lokalnie.
Spośród roślin cennych z europejskiego punktu widzenia występują tu: sasanka otwarta
i storczyk - obuwik pospolity. Znajdują się tu również liczne stanowiska rzadkich
bezkręgowców m.in. cennych dla UE motyli - modraszka teleiusa i czerwończyka
nieparka. Jaskinie są miejscem zimowania wielu gatunków nietoperzy - spośród których
najcenniejsze są zimowiska mopka, nocka Bechsteina i nocka dużego
Slide 40
Natura
2000
Slide 2
Natura 2000 – program
utworzenia w krajach
Unii Europejskiej
wspólnego systemu
(sieci) obszarów
objętych ochroną
przyrody. Podstawą dla
tego programu są dwie
unijne dyrektywy:
Dyrektywa Ptasia i
Dyrektywa Siedliskowa
Celem programu jest
zachowanie
określonych typów
siedlisk przyrodniczych
oraz gatunków, które
uważa się za cenne i
zagrożone w skali całej
Europy
Slide 3
Niektóre z obszarów w
Polsce objętych
programem
Natura 2000:
Slide 4
Bory Tucholskie:
Obszar Borów Tucholskich obejmuje wschodnią część makroregionu
Pojezierza Południowopomorskiego. Obszar jest dość jednolitą równiną
sandrową, rozciętą dolinami Brdy i Wdy oraz urozmaiconą licznymi
jeziorami, oczkami wodnymi i wzniesieniami o charakterze moreny dennej.
Dominują siedliska leśne, przede wszystkim bory sosnowe. Rzeźba terenu
ostoi jest urozmaicona, występują tu wysoczyzny i rozległe wzgórza, liczne
pagórki oraz doliny i rynny. Sieć wodna jest silnie rozwinięta (wody zajmują
ok. 14% powierzchni). Ostoję odwadnia rzeka Brda wraz ze swymi licznymi
dopływami, z których najważniejszym jest Zbrzyca. Wiele rzek
charakteryzuje duży padek i silny prąd. Wśród jezior liczne są jeziora
przepływowe połączone z systemem wodnym Brdy. W sumie jest ok. 60
jezior; największe Charzykowskie - 1363 ha, zaś najgłębsze Ostrowite - 43
m.
Lasy stanowią ok. 70% obszaru, są to głównie bory świeże, ale także
bagienne i suche; występują też grądy, lasy bukowo-dębowe, łęgi i olsy.
Grunty orne, łąki i pastwiska pokrywają ok. 15% terenu.
W ostoi występuje co najmniej 28 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy
Ptasiej, 6 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Gniazduje tu 107
gatunków ptaków. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1%
populacji krajowej następujących gatunków ptaków: bielik, kania czarna,
kania ruda, podgorzałka, puchacz, rybitwa czarna, rybitwa rzeczna,
zimorodek, żuraw, gągoł, nurogęś, tracz długodzioby; w stosunkowo
wysokim zagęszczeniu występuje błotniak stawowy. W okresie wędrówek
występuje na tym obszarze conajmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego
łabędzia krzykliwego (do 400 osobników) i żurawia (do 1800 osobników na
noclegowisku).
Obszar ten to największe w skali regionu skupienie jezior lobeliowych.
Wystepują dobrze zachowane torfowiska i zbiorowiska leśne.
Slide 5
Slide 6
Zagrożenia:
eksploatacja torfu, kredy, piasku;
zmiany stosunków wodnych, zagrożenie
eutrofizacją siedlisk oligotroficznych;
presja turystyczna, zabudowa letniskowa,
zabudowa rozproszona,
kłusownictwo,
drapieżnictwo ze strony norki
amerykańskiej,
odpady, ścieki,
zanieczyszczenie wód,
zakładanie upraw plantacyjnych
(borówka amerykańska).
Slide 7
Cieszyńskie Źródła
Tufowe:
Ostoja położona w zachodniej części Pogórza Śląskiego na terenach
leśnych i rolniczych. Składa się z czterech oddzielnych obszarów:
Morzyk, Góra Jasieniowa, Kamieniec i Skarpa Wiślicka. Na wzgórzach
porośniętych lasami liściastymi i mieszanymi, znajdują się źródła
tworzące stałe lub okresowe strumienie, przy których odkładają się
martwice wapienne, zwane tufami i trawertynami. Zjawisko to zachodzi
przy udziale mchów brunatnych i glonów (biologiczna depozycja
martwic) lub na progach w korycie cieków (fizyczna depozycja martwic).
Cechą tutejszych źródeł jest mała zmienność parametrów w ciągu
całego roku. Ich wydajność wynosi ok., 0,2-2 l/s, temperatura 8,5-9,1
stopni Celsjusza, niezmienny jest również skład chemiczny wody.
Wzgórza zbudowane są głównie z margli i łupków z wkładkami
wapiennymi, a także z wapieni cieszyńskich, które reprezentują
szczególny typ fliszu wapiennego. Jest on wyjątkowy w Polskich
Karpatach Fliszowych. Na uwagę zasługuje również obecność tu żył skał
magmowych tzw. cieszynitów. Ostoja jest jedynym wykształconym na
taką skalę i najlepiej zachowanym, a przy tym czynnym obszarem z
tufami wapiennymi w całym pasie Pogórzy Zachodniobeskidzkich.
Stwierdzono tu występowanie 9 siedlisk z załącznika I Dyrektywy
Siedliskowej (siedlisko kamieniejących źródeł z formacją tufów
wapiennych jest uznane przez Dyrektywę Siedliskową za priorytetowe),
2 gatunków płazów z załącznika II tej dyrektywy oraz jednego gatunku
ptaka z załącznika I Dyrektywy Ptasiej. Ponadto jest to ostoja
salamandry plamistej oraz 22 rzadkich gatunków roślin, wśród których
15 znajduje się pod ochroną.
Slide 8
Zagrożenia:
Podstawowe zagrożenia płyną
ze strony dróg przecinających
ostoję. Istnieje możliwość
zanieczyszczenia źródeł
produktami ropopochodnymi.
Ponadto obszar jest
zaśmiecany, poddany
niekontrolowanej turystyce, a
także nasilającej się presji
budownictwa.
Slide 9
Dolina Górnej
Rospudy:
Ponad połowę obszaru pokrywają siedliska rolnicze, pozostałą część lasy (głównie
iglaste) i obszary wód, w śladowej ilości łąki i zarośla.
Dolina Rospudy położona jest na Pojezierzu Zachodniosuwalskim, w części
Pojezierza Litewskiego graniczącej z Pojezierzem Mazurskim. Pod względem
administracyjnym Dolina Górnej Rospudy leży na obszarze trzech gmin: Filipów,
Bakałarzewo i Raczki powiatu suwalskiego w woj. podlaskim. Obszar obejmuje
górny odcinek doliny rzeki Rospuda, o bardzo dużych walorach przyrodniczych i
krajobrazowych, rozciągający się od granicy z województwem warmińskomazurskim (źródło) po miejscowość Raczki. Dolina rzeki na całym odcinku ma
charakter naturalny. W górnym biegu Rospuda płynie wąskim, krętym korytem z
licznymi meandrami, a jej nurt w wielu miejscach przegradzają przewrócone
drzewa. Rospuda swoim charakterem przypomina tu rzekę górską o wartkim,
szybkim nurcie, kamienistym dnie oraz o wysokich i stromych zboczach doliny.
Rzeka przepływa przez szereg (13) jezior typu rynnowego. Brzegi tych jezior, tak
jak i zbocza doliny rzeki, pokryte są głównie borami mieszanymi, łęgami i grądami,
a także zbiorowiskami nieleśnymi: murawami, łąkami i pastwiskami.
Rzeka Rospuda płynie glacjofluwialną (powstałą przez działalność wód
lodowcowych), rynnową doliną wcinającą się głęboko w utwory sandrowe,
tworzone przez drobno- i średnoziarniste piaski. Powierzchnię sandru pokrywa
miejscami cienka warstwa glin zwałowych lub grubego materiału żwirowego, której
obecność interpretowana jest jako ślad oscylacji brzeżnych - krótkotrwałych
nasunięć lodowca skandynawskiego na usypany wcześniej sandr. Strome zbocza
doliny są w wielu miejscach bardzo silnie porozcinane erozyjnie w wyniku
działalności spływających wód deszczowych i roztopowych. Współcześnie
mikrorzeźba zboczy kształtowana jest gdzieniegdzie w warunkach wypasu i
wydeptywania przez bydło, co przyczynia się do powstania charakterystycznego,
schodkowatego ukształtowania powierzchni stoku.
.
Slide 10
Rzeka Rospuda niemal na całej swej długości w granicach obszaru reprezentuje siedlisko
przyrodnicze "nizinne i górskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników". Charakterystyczną
cechą tego siedliska w północno-wschodniej Polsce, dobrze wyrażoną na terenie ostoi, jest
dominacja rdestnicy nawodnej przy mniejszym udziale włosieniczników, chociaż główny
gatunek charakteryzujący siedlisko, włosienicznik rzeczny, również w Rospudzie występuje.
Bardzo liczną populację w wodach ostoi tworzą grzybienie północne, gatunek uznany za
zagrożony wyginięciem w Polsce. Wody doliny Rospudy to także siedliska dziesięciu
gatunków płazów, w tym kumaka nizinnego i traszki grzebieniastej. Występują tu także dwa
gatunki ryb wymienione w Załączniku do Dyrektywy Siedliskowej - piskorz i różanka. W
dolinie Rospudy dużą populację tworzy bóbr, dość częsta jest także wydra.
W granicach obszaru znajduje się trzynaście jezior: Rospuda, Wysokie, Kamienne, RospudaFilipowskie, Długie, Garbaś, Głębokie, Gatne, Siekierewo, Sumowo, Karasiewek, Okrągłe,
Bolesty. Duże powierzchnie w obrębie ostoi zajmują mezo- i eutroficzne jeziora,
reprezentujące typowo wykształcone siedlisko 3150-1. Ich brzegi i wody tylko w niektórych
miejscach poddawane są niekorzystnym oddziaływaniom związanym z rozwojem zabudowy
rekreacyjnej oraz ze spływem zanieczyszczeń związanych z gospodarką rolną lub
pochodzących z terenów zabudowanych. Potencjalnie niektóre z jezior obszaru mogą
stanowić siedlisko łąk ramienicowych, ale ich występowanie, zróżnicowanie i stan w
granicach ostoi wymaga dalszych badań. Kilka dystroficznych zbiorników wodnych (3160)
zajmuje niewielką powierzchnię i występuje w rozproszeniu w granicach ostoi.
Zagłębienia bezodpływowe wypełniają torfowiska przejściowe (7140-1), a także torfowiska
wysokie, nieleśne (7110-1, 7120) lub z sosnowymi borami bagiennymi (91D0-2). W szerszych
partiach doliny wykształcają się alkaliczne torfowiska przepływowe z mechowiskami i
zbiorowiskami mszysto-turzycowymi, reprezentujące podtyp 7230-3. Najważniejsze z nich to
Bagno Parchacz w okolicach wsi Kamionka Stara i jeziora Okrągłe. Występują tu dwa gatunki
roślin, wymienione w II Załączniku Dyrektywy Siedliskowej - sierpowiec błyszczący i lipiennik
Loesella. Na Bagnie Parchacz, a także w innych częściach ostoi niewielkie stosunkowo
powierzchnie zajmują różne postaci sosnowo-brzozowego lasu bagiennego (91D0-6).
Slide 11
Nieznaczny udział powierzchniowy w Dolinie Górnej Rospudy mają również borealne świerczyny torfowcowe
(91D0-5), których płaty reprezentują siedliska leśne bodaj w najmniejszym stopniu przekształcone przez
człowieka na tym obszarze. Większość lasów w granicach ostoi zajmuje umiarkowanie żyzne siedliska borów
mieszanych i lasów mieszanych i cechuje się stosunkowo młodymi drzewostanami zdominowanym przez
sosnę i świerka. Występują tu także grądy reprezentujące siedlisko 9170. Wysokimi walorami przyrodniczymi
wyróżniają się płaty grądów zboczowych (9170-3), spotykane na stokach doliny oraz łęgi źródliskowe (91E04), wykształcające się u ich podnóży. Przy źródliskach tym ostatnim towarzyszą niekiedy ziołorośla (6430-3) z
lepiężnikiem. Na okrajkach lasów występuje kolejny gatunek z Załącznika II - rzepik szczeciniasty.
Murawy kserotermiczne (6210-3), jak wszędzie w Polsce północno-wschodniej, występują tu w zubożałej
postaci ze względu na suboptymalne warunki klimatyczne. To siedliska o antropogenicznym charakterze,
wykształcone na zboczach doliny o ekspozycji południowo-zachodniej w warunkach ekstensywnego wypasu,
który, co zasługuje na podkreślenie, do dziś jest utrzymywany. Dzięki wypasowi zbiorowiska murawowe mają,
w odróżnieniu od wielu innych regionów Polski, stabilny charakter, a ich perspektywy ochrony są doskonałe.
Szczególnie bogate florystycznie płaty muraw znajdują się w okolicach Filipowa, Raczek, Szafranek i
Kamionki Starej pod Bakałarzewem. W ich składzie gatunkowym występują m.in. gęsiówka szorstkowłosista,
ostrołódka kosmata, tymotka, zawilec wilekokwiatowy oraz pięciornik siedmiolistkowy, osiągający tu
północno-wschodni kres swojego zasięgu w Europie. Na skrajach zadrzewień sosnowych towarzyszących
murawom rośnie leniec bezpodkwiatkowy.
W okolicy Bakałarzewa znajdują się bunkry z okresu II wojny światowej, będące miejscem bytowania
nietoperzy, jednak skład gatunkowy chiropterofauny nie był przedmiotem badań. Brak również danych o
zróżnicowaniu i bogactwie gatunkowym fauny ptaków na tym obszarze.
Dolina Górnej Rospudy cechuje się bardzo dużą różnorodnością siedlisk (14 typów siedlisk Natura 2000,
reprezentowanych w niektórych przypadkach przez kilka podtypów), tak wodnych i mokradłowych, jak i
leśnych, a także zajmowanych przez zbiorowiska trawiaste. Najwyższy walor przyrodniczy mają siedliska
wodne, torfowiska nieleśne, w tym soligeniczne, lasy i bory bagienne oraz murawy kserotermiczne.
Występują tu stabilne populacje czterech gatunków roślin oraz po dwóch gatunków ryb, płazów i ssaków
wymienionych w II Załączniku do Dyrektywy Siedliskowej. Dolina Górnej Rospudy jest także ostoją 14
gatunków uwzględnionych na Czerwonej Liście Roślin i Grzybów Polski (Mirek i in. 2006) i/lub w Polskiej
Czerwonej Księdze Roślin (Kaźmieraczakowa, Zarzycki 2001), a także 33 gatunków objętych ochroną ścisłą
w Polsce lub zagrożonych wyginięciem w regionie północno-wschodnim. Dla lipiennika i sierpowca, obszar
jest jedynym terenem występowania w zachodniej części Suwalszczyzny.
Stabilne stosunki wodne, a także warunki funkcjonowania siedlisk oraz populacji roślin i zwierząt, związane
m.in. z ekstensywnym użytkowaniem siedlisk antropogenicznych, zapewniają doskonałe perspektywy ich
ochrony, Obszar pełni też funkcje korytarza ekologicznego i refugium gatunków związanych z lasami
liściastymi i z torfowiskami w
rolniczym krajobrazie Pojezierza Zachodniosuwalskiego.
Slide 12
Slide 13
Zagrożenia:
- zaprzestanie użytkowania rolnego, przede wszystkim koszenia łąk
i mechowisk,
- zarzucanie wypasu zboczy doliny,
- zalesianie użytków zielonych, w tym cennych przyrodniczo muraw
kserotermicznych,
- przekształcanie gruntów rolnych na tereny pod zabudowę letniskową,
- intensyfikacja rolnictwa, m.in. podsiewanie i nawożenie łąk oraz
intensywny wypas,
- narastająca niekontrolowana presja turystyczna,
- spływ zanieczyszczeń z terenów zabudowanych i z gruntów rolnych do
rzek i jezior,
- sukcesja naturalna, przede wszystkim rozwój zarośli i zapustów na
torfowiskach nieleśnych,
- ekspansja trzciny na torfowiskach,
- ujednolicanie drzewostanów i niedostosowanie ich składu gatunkowego
do warunków siedliskowych przez wprowadzanie monokultur sosnowych
na umiarkowanie żyzne siedliska leśne; zachwianie prawidłowej struktury
wiekowej drzewostanów związane z eliminacją starodrzewi,
- odwadnianie, zniszczenie lub zachwianie stosunków hydrologicznych w
wyniku melioracji.
Slide 14
Dzika Orlica:
Obszar obejmuje fragment doliny rzeki Dzikiej Orlicy w jej górnym biegu, ma
kształt wąskiego pasa. Są to głównie terasy zalewowe, nadzalewowe i dolne
partie zboczy doliny o ekspozycji głównie południowo-zachodniej.
Szata roślinna obszaru należy do piętra regla dolnego, lecz została w
znacznym stopniu przekształcona przez człowieka. Wyjątkowo dobrze
wzdłuż Dzikiej Orlicy zachowały się rzadkie w Sudetach siedliska olszynki
górskiej, głównie na odcinku doliny między Mostowicami a Kolonią Lesica.
Jest to jeden z najlepiej zachowanych kompleksów tych zbiorowisk leśnych
w Sudetach. Lokalnie nad dopływami, rzadziej nad samą Dziką Orlicą,
można spotkać naturalne podgórskie łęgi jesionowe. Występują tu również
zbiorowiska ziołoroślowych łąk wilgotnych i świeżych łąk górskich o dużym
stopniu naturalności. Występują tu również niewielkie powierzchniowo
torfowiska niskie. Mozaikowo występują również zbiorowiska szuwarowe
oraz zarośla wierzbowe. Skład gatunkowy flory ma charakter przejściowy
między Sudetami Zachodnimi i Wschodnimi, zaznacza się znaczny udział
gatunków górskich.
Jest to obszar szczególnie ważny dla zachowania bioróżnorodności. Na
uwagę zasługują dobrze zachowane siedliska nadrzecznych górskich olszyn
(jedne z większych obszarowo wystąpień w Sudetach) i łęgów oraz
związanych z nimi stanowisk gatunków górskich roślin.
Łącznie stwierdzono 7 rodzajów siedlisk z załącznika I Dyrektywy
Siedliskowej (w tym 2 priorytetowe), pokrywających łącznie około 30%
powierzchni. Specyficzna flora z licznym udziałem gatunków górskich i
kilkudziesięcioma zagrożonymi gatunkami. Stwierdzono 2 gatunki ujęte w II
załączniku Dyrektywy Siedliskowej (głowacz białopłetwy - ryba oraz
modraszek nausitous - dzienny motyl z rodziny modraszkowatych) oraz 2
gatunki ptaków ujętych w I załączniku Dyrektywy Ptasiej (derkacz i pluszcz).
Slide 15
Slide 16
Zagrożenia:
Zagrożeniem dla siedlisk
leśnych może być niewłaściwa
gospodarka leśna (głównie
intensyfikacja, wycinka lasów
łęgowych) lub wodna. W
umiarkowanym stopniu
zagrożenie stanowi inwazja
obcych gatunków.
Slide 17
Góry Pieprzowe:
Ostoja Góry Pieprzowe obejmuje część krawędzi Wyżyny Sandomierskiej w pobliżu doliny Wisły
na granicy Sandomierza i gm. Dwikozy. Obejmuje w całości rezerwat Góry Pieprzowe, starorzecze
Wisły u jego podnóża, oraz fragment zboczy doliny Wisły na NE od niego. Obszar posiada
urozmaiconą rzeźbę z licznymi skarpami, wąwozami i rozcięciami erozyjnymi. Góry Pieprzowe
należą do najstarszych górotworów na terenie kraju, datowane są na wiek sprzed 500 mln lat
(środkowy kambr). Skałą budującą są w większości szare łupki ilaste, łupki kwarcowo-mikowe,
piaskowce kwarcowo-wapienne, kwarcyty i zlepieńce, widoczne często jako drobny gruz skalny.
W wielu miejscach łupki te tworzą obszerne odsłonięcia jedyne tego rodzaju w Polsce.
Odsłonięcia utworów kambryjskich pokryte są młodszymi utworami czwartorzędowymi, lessem
oraz gliną morenową. W miejscach o łagodniejszych stokach występują murawy kserotermiczne i
zarośla krzewów z dużą liczbą różnych gatunków (w tym endemicznych) róż.
Najczęstsze zbiorowiska roślinne występujące na tym terenie to murawy kserotermiczne z ostnicą
włosowatą i palczatką kosmatą, oraz zarośla kserotermiczne z dzikimi różami, tarniną, wisienką
stepową, głogiem, berberysem pospolitym i ligustrem.
Stwierdzono występowanie 5 typów siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej,
zajmujących łącznie ponad 71 % obszaru. Najcenniejszym zbiorowiskiem roślinnym jest step
ostnicowy z tworzącą go reliktową roślinnością. Rezerwat Góry Pieprzowe uważany jest za
największe w kraju skupienie dziko rosnących róż, z takimi rzadkościami jak róża Kostrakiewicza i
róża francuska. Niektóre z ich form zostały tu po raz pierwszy opisane. Dotychczas wykazano stąd
12 gatunków róż, co stanowi ponad 70% gatunków występujących w Polsce. Wiele z rosnących tu
gatunków roślin podlega ochronie ścisłej, w tym m. in.: wiśnia karłowata, róża francuska, zawilec
wielkokwiatowy, ostnica włosowata, dzwonek syberyjski, dziewięćsił bezłodygowy, goryczka
krzyżowa. Stwierdzono tu także występowanie ponad 80 gatunków porostów oraz kilkudziesięciu
gatunków mchów.
Wysokie wartości przedstawiają także starorzecza doliny Wisły, zlokalizowane u podnóża
rezerwatu, z masowym wystąpieniem kotewki orzech wodny. W bliskim sąsiedztwie starorzeczy
występują także różne postacie łęgów, zwłaszcza wierzbowe. Niewielkie powierzchnie zajmują
lasy grądowe, porastające głębokie wąwozy lub zbocza, stanowiące jednak w większości ich
inicjalną fazę.
Ostoja jest szczególnie ważna zwłaszcza ze względu na występowanie tu jednych z lepiej w skali
kraju wykształconych muraw kserotermicznych, zwłaszcza ostnicowych z wieloma rzadkimi
gatunkami roślin oraz starorzeczy z bogatą florą podwodnych lub nadwodnych makrofitów,
zwłaszcza kotewka orzech wodny. Istotne znaczenie mają tu również zbiorowiska łęgowe, głównie
wierzbowe. Spośród wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej organizmów
stwierdzono tu pachnicę dębową, kumaka nizinnego, bobra i wydrę, ale obszar może mieć
znaczenie jedynie dla zachowania pachnicy dębowej. Murawy kserotermiczne rezerwatu zasiedla
kilkadziesiąt gatunków ciepło i sucholubnych owadów, kilka gatunków pająków, chrząszczy i
pszczół, często posiadających tu jedyne stanowiska w kraju.
Slide 18
Zagrożenia:
Głównymi zagrożeniami są
dzikie wysypiska śmieci,
nielegalne pozyskiwanie
surowców mineralnych,
wylewanie ścieków na tereny
użytkowane rolniczo,
zanieczyszczenie wód oraz
nielegalna wycinka drzew
Slide 19
Slide 20
Zagrożenia:
Brak (na skutek regulacji Wisły i wybudowania wałów
przeciwpowodziowych) corocznego podmywania podnóża
skarpy, co skutkuje zanikiem procesu osuwania się skarpy oraz
jej denudacji. Wyzwala to w efekcie ekspansywną sukcesję
drzew i krzewów na skarpie powodując zmniejszanie się
powierzchni a często całkowity zanik odsłoniętych i silnie
insolowanych biotopów typowo kserotermicznych.
W wyniku zaniechania prowadzonego niegdyś wypasu, obszar
ulega silnemu zarastaniu przez gatunki krzewiste i drzewiaste,
często obce naszej florze. Intensywnie rozprzestrzenia się
robinia akacjowa, tarnina, a także brzoza i osika. Zbocza z
grubszą pokrywą lessową miejscami zarasta nawłoć późna.
Murawy i zarośla kserotermiczne często graniczą z polami
uprawnymi, skąd narażone są na spływ herbicydów oraz
stopniową eutrofizację i zachwaszczenie. Na terenie rezerwatu
Towarzystwo Badań i Ochrony Przyrody prowadzi zabiegi
mające na celu powstrzymanie procesu zarastania, zwłaszcza
muraw kserotermicznych. Odsłonięte skarpy często ulegają
erozji, głównie na skutek działania wód opadowych. Góry
Pieprzowe, a także przyległy Sandomierz są największą
przyrodniczą atrakcją turystyczną w tej okolicy i ruch turystyczny
okresowo jest tu dosyć intensywny.
Slide 21
Góry Złote:
Obszar obejmuje północno-wschodnią część Gór Złotych,
zbudowaną głównie ze skał metamorficznych i
wylewnych, porośniętą lasami świerkowymi - 23%
powierzchni i bukowo świerkowymi - 38%. Lasy liściaste
(żyzne i kwaśne buczyny) zajmują 14% obszaru.
Niewielkie powierzchnie zajmują łąki, młaki (bardzo
dobrze zachowane fragmenty młak węglanowych) i
ziołorośla górskie. Jest to jedno z dwóch stanowisk
gatunku Carabus variolosus w regionie kontynentalnym,
ważne również dla innych, cennych bezkręgowców.
Obszar jest jednym z ważnych, sudeckich schronisk
(zimowych i letnich) i żerowisk wykorzystywanych przez
nietoperze. W Jaskini Radochowskiej zimuja nietoperze z
7 gatunków, m.in. mopek i nocek duży, nocek Natterera,
podkowiec mały i mroczek późny. Przez Góry Złote
przebiega północna granica występowania podkowca
małego i nocka orzęsionego, nocka dużego i mopka.
Slide 22
Slide 23
Zagrożenia:
Do najpoważniejszych zagrożeń należą:
zabudowa letniskowa, budowa zbiorników
wodnych i regulacje potoków górskich,
ewentualnie nie uwzględnianie w planowej
gospodarce leśnej wymagań ochrony
siedlisk, zimowa penetracja schronień
nietoperzy.
Slide 24
Jaćmierz:
Obszar ten to bardzo jednolity teren łąk kośnych w dolinie
rzeki Pielnicy. Łąki te są koszone dwa lub trzy razy w
roku, nie nawożone lub słabo nawożone. Przypuszcza
się, że obszar ten już w kilka wieków temu miał charakter
pastwiskowo-łąkowy. Dawniej jednak łąki miały charakter
łąk podmokłych. Kilka lat przed II wojną światową teren
zmeliorowano co doprowadziło do zmiany składu
gatunkowego. Obecnie jest to wilgotna postaci łąk
rajgrasowych z obecnością niektórych gatunków łąk
zmienno wilgotnych. Łąki okolic Jaćmierza stanowią
jeden z największych płatów tradycyjnie użytkowanych i
bogatych w gatunki łąk w łuku Karpat. Należy zwrócić
uwagę na ich dobry stan zachowania, ale także na
utrzymywanie się ekstensywnej gospodarki (koszenie), co
zapewnia przetrwanie zbiorowiska. Na uwagę zasługuje
niezwykle liczna populacja zimowita jesiennego
porastającego całość obszaru, jak i liczne występowanie
rzadkich gatunków motyli związanych z rośliną
żywicielską - krwiściągiem lekarskim.
Slide 25
Slide 26
Zagrożenia:
Zaprzestanie koszenia
Intensyfikacja produkcji
Przeznaczenie pod uprawy
zboża
Slide 27
Jezioro Gopło:
Najważniejszym elementem przyrodniczym obszaru jest Jezioro Gopło - dziewiąte
co do wielkości jezioro w Polsce (2154 ha). Bogato rozwinięta linia brzegowa,
liczne wysepki oraz płaskie brzegi sprzyjają rozwojowi rozległych szuwarów i
wilgotnych łąk. Szeroka strefa szuwarów i łąk - zwłaszcza kalcyfilnych oraz resztki
wilgotnych lasów łęgowych są najcenniejszym elementem szaty roślinnej
północnego Nadgopla. W tej części obszaru w strukturze użytkowania dominują
grunty orne i łąki, a lasy zajmują niewielką powierzchnię. W części południowej
obszaru rzeźba terenu jest znacznie bardziej urozmaicona. W biegnącej na
zachód równolegle do Gopła niewielkiej rynnie leżą jeziora Skulskie, Skulska
Wieś, Czartowo. Jest tu też więcej lasów. W spektrum fitocenoz leśnych
zauważalny jest duży udział borów sosnowych porastających wydmowe obszary w
rejonie Jezior Wielkich i Mniszek. W kompleksie borowym występują także
murawy napiaskowe. Zdecydowanie mniejsze znaczenie mają fitocenozy
świetlistej dąbrowy, grądów środkowoeuropejskich i kwaśnej dąbrowy. W rejonie
Jezior Wielkich w miejscu oligotroficznych, śródwydmowych oczek wodnych
istnieją warunki do formowania się licznych zatorfień. Stwierdzono występowanie
18 rodzajów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, zajmujących w sumie
33% obszaru. Obszar ma w skali Wielkopolski duże znaczenie dla zachowania
zbiorowisk łąkowych wykształconych na pokładach wapna łąkowego. Duże połacie
zajmują tu łąki halofilne (czyli słonolubne). Bytuje tu łącznie 7 gatunków z
załącznika II Dyrektywy; utrzymują się bogate stanowiska lipiennika Loesela i
staroduba łąkowego, a także przetacznika wczesnego - rośliny z Polskiej
Czerwonej Księgi Roślin. W szuwarach nadgoplańskich występują jedne z
bogatszych w Polsce stanowisk skolochloi trzcinowatej, wyznaczające
jednocześnie południową granicę zasięgu. Obszar ma także znaczenia dla
zachowania populacji rzadkich kręgowców - występuje tu 5 gatunków zwierząt z
załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Ostoja obejmuje obszar, na którym
zachowały się liczne zabytki kultury z czasów istnienia organizacji plemiennej
Goplan oraz z okresu wczesnopiastowskiego.
Slide 28
Slide 29
Zagrożenia:
Liczne ośrodki wypoczynkowe i turystyczne, wykup
działek rekreacyjnych od rolników i budowa
domków letniskowych w południowej części
Nadgopla stanowią duże zagrożenie dla wartości
przyrodniczych tego obszaru. Dużym problemem,
mimo wyraźnej poprawy po wybudowaniu
oczyszczalni ścieków komunalno-przemysłowych
dla Kruszwicy, są znaczące pokłady osadów w
części północnej Gopła, pochodzące z czasów, gdy
do jeziora zrzucano bezpośrednio ścieki komunalne
oraz przemysłowe z winiarni i zakładów
tłuszczowych. Mimo spadku stosowanej ilości
nawozów mineralnych, jezioro nadal zagrożone jest
eutrofizacją. Czynnikiem pogarszającym warunki
bytowania wielu roślin i ptaków jest prawie
całkowite zaprzestanie wypasu oraz koszenia.
Slide 30
Gorce:
Ostoja obejmuje górne fragmenty pasma Beskidów Zachodnich
(Gorców) wraz ze szczytami Jaworzyny (1288 m npm), Kudlonia
(1276 m npm) i Mostownicy (1251 m npm). Leży na wysokości
600-1288 m npm. Obszar jest górną częścią zlewni kilku
niewielkich rzek (głównie Kamienicy).
W partiach przyszczytowych występują górskie polany i łąki (ok.
3% powierzchni), na których dawniej w dużo większym stopniu
niż obecnie wypasano owce i bydło. W 97% powierzchnia ostoi
pokryta jest lasem reglowym. W skład regla górnego wchodzi bór
świerkowy, a w reglu dolnym dominuje buczyna karpacka i
zbiorowiska borowe. W dolinach potoków występuje olszyna
karpacka.
Obszar jest ostoją ptasią o randze europejskiej. Występuje tu 15
gatunków ptaków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej. Szczególne
znaczenie ma populacja dzięcioła zielonosiwego, dzięcioła
trójpalczastego, dzięcioła białogrzbietowego, głuszca,
muchołówki małej, puchacza, sóweczki, jarząbka, włochatki i
puszczyka uralskiego.
Do rzadkich roślin występujących tu należą wawrzynek
wilczełyko, śnieżynka przebiśnieg, dziewięćsił bezłodygowy,
liczne gatunki goryczek i storczyków. Na terenie ostoi występuje
także wiele innych zwierząt wymagających ochrony - m. in. wilki,
niedźwiedzie, rysie, zaskrońce i żmije zygzakowate oraz 11
gatunków płazów z salamandrą plamistą.
Slide 31
Slide 32
Zagrożenia:
Do najpoważniejszych zagrożeń ostoi zalicza się
zanieczyszczenia atmosferyczne (powodujące usychanie
drzewostanu i jego podatność na wiatrołomy, co z kolei
wywołuje rozwój stokowych procesów erozyjnych - np.
zbocza Mostowicy) oraz zarastanie obszarów otwartych
(pastwisk) na skutek zaprzestania wypasu.
Znaczną degradację terenu powoduje pasterstwo,
połączone z przepędzaniem owiec przez las. Skupiska
domów letniskowych (np. na przełęczy Przysłop, w
Porębie Wielkiej - Koninkach, w Łopusznej) szpecą
krajobraz i zwiększają ilość ścieków w gorczańskich
potokach. Trwają też stałe naciski w sprawie budowy
nowych ośrodków wypoczynkowych wewnątrz Gorców
oraz dalszego powiększania sieci dróg — już i tak
nadmiernie rozwiniętej. Innym realnym zagrożeniem dla
przyrody pozostaje coraz większy ruch turystyczny.
Napełniony już zbiornik czorsztyński na Dunajcu zmienił
klimat nie tylko w Pieninach; będzie też oddziaływał i to z
pewnością negatywnie, na przyrodnicze środowisko
Pasma Lubania.
Slide 33
Krzemionki
Opatowskie:
Obszar położony jest w obrębie mezoregionu Przedgórze Iłżeckie. Są to tereny głównie zajęte
przez zbiorowiska leśne, w tym bory sosnowe i mieszane, grądy, a także świetliste dąbrowy.
Niewielkie powierzchnie zajmują także murawy kserotermiczne. W Ostoi znajduje się rez.
Krzemionki Opatowskie, neolityczna kopalnia krzemienia pasiastego, eksploatowana 35001800 lat p.n.e. Na powierzchni pola górniczego występuje ok. 1000 szybów, część z nich
udostępniona jest zwiedzającym. Murawy kserotermiczne mają charakter wtórny i wykształcają
się na dawnych polach pogórniczych lub w okolicy nieczynnych wyrobisk wapienia. Obszar
położony jest na mniej więcej płaskiej równinie denudacyjnej, w dużej mierze zbudowanej z
wapieni jurajskich, pokrytych cienką powłoką piaszczystych i piaszczysto-gliniastych osadów
plejstoceńskich. W południowej części rez. Krzemionki Opatowskie występują leje krasowe,
doliny erozyjne oraz antropogeniczne deformacje powierzchni w postaci wyrobisk dawnych
kamieniołomów. Cały teren jest suchy, pozbawiony zbiorników i cieków wodnych.
Na obszarze utrzymują się dosyć duże powierzchnie zajęte przez świetliste dąbrowy i
zbiorowiska grądowe. Pozostałe drzewostany mają charakter głównie gospodarczy i stanowią
podstawowe fitocenozy obszaru, są to m.in. bór subkontynentalny oraz bór suboceaniczny.
Łącznie stwierdzono tu występowanie 3 typów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej,
pokrywających ponad 16 % obszaru. We florze roślin naczyniowych wyróżnia się duża grupa
gatunków reliktowych oraz rzadkich i zagrożonych. Występują tu gatunki zamieszczone w
Polskiej Czerwonej Księdze roślin: wawrzynek główkowy, wiśnia karłowata, kostrzewa
ametystowa, buławnik czerwony. Stwierdzono występowanie 2 gatunków roślin z załącznika II
Dyrektywy Siedliskowej, są to obuwik pospolity i dzwonecznik wonny.
Ostoja zabezpieczy wśród wyróżnionych siedlisk przede wszystkim priorytetowe ciepłolubne
dąbrowy, które są tu dobrze zachowane, bardzo cenne pod względem składu gatunkowego, co
wpływa na bioróżnorodność biologiczną na poziomie gatunków w skali regionu i kraju, oraz w
tej części kraju kresowe. Z tego typu siedliskami związane są również gatunki naturowe, tu
występujące - kilka licznych i utrzymujących się od kilkudziesięciu lat populacji dzwonecznika
wonnego oraz mniej liczne, ale stabilne populacje obuwika pospolitego.
Obszar ten jest ważny dla ochrony pachnicy dębowej (stanowisko w Krzemionkach
Opatowskich).
Na terenie wyznaczanej ostoi swoje stanowiska mają gatunki reliktowe oraz rzadkie i
zagrożone: gniewosz plamisty (wąż), modliszka zwyczajna (owad), smukwa okazała (owad),
motyle: paź żeglarz, paź królowej, mieniak strużnik, chrząszcz: biegacz pomarszczony,
mięczak: wałówka trójzębna, szklarka zielonawa.
Slide 34
Slide 35
Zagrożenia:
Największym zagrożeniem dla siedlisk i rzadkich
gatunków jest sukcesja wtórna. Działania
konserwatorskie powinny zmierzać dopowiększenia
i zabezpieczenia areału muraw, widnych zarośli
oraz lasów typu świetlistej dąbrowy. Wyraźnym
zagrożeniem jest także niewłaściwa gospodarka
leśna, chodzi tu zwłaszcza o podsadzanie gatunków
iglastych na siedliskach grądowych i zakwaszanie
runa.
Zagrożeniem są zmiany w środowisku prowadzące
do utraty siedlisk (np. usuwanie starych,
próchniejących drzew w przypadku pachnicy
dębowej; odtworzenie jej siedlisk będzie niemożliwe
w zbyt młodym drzewostanie utrzymywanym na tym
terenie).
Slide 36
Puszcza Białowieska:
Ostoja obejmuje zwarty kompleks leśny, w którym dominują lasy liściaste o dużym stopniu
naturalności i wysokiej różnorodności biologicznej. Stwierdzono w niej 44 gatunki ptaków
umieszczonych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej oraz 12 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi
Zwierząt. W przypadku niektórych, jak muchołówka białoszyja czy orzełek, Puszcza
Białowieska stanowi miejsce bytowania przynajmniej połowy krajowej populacji gatunków. Dla
wielu innych, np.: dzięcioła białogrzbietego, średniego czy trójpalczastego, a także lelka,
sóweczki i włochatki, jest jedną z najważniejszych ostoi w kraju. Ogółem w puszczy
stwierdzono gniazdowanie 240 gatunków ptaków, co stawia tę ostoję wśród najważniejszych
europejskich ostoi ptasich. Niezwykłe jest całe bogactwo przyrodnicze puszczy. Dotychczas
stwierdzono w niej ok. 11 tys. gatunków zwierząt, 1020 gatunków roślin naczyniowych, 260
gatunków mchów, 325 gatunków porostów oraz ok. 1200 gatunków grzybów
wielkoowocnikowych. Pod wieloma względami, przyroda puszczańska stanowi unikat na skalę
krajową, europejską, a nawet światową. To tutaj żyje największa na świecie populacja żubrów,
tu spotkany jest kompletny zestaw gatunkowy ssaków kopytnych Polski, a także niemal pełny
skład krajowych gatunkowy ssaków i ptaków drapieżnych. Dzięki obecności w lesie dużej ilości
obumarłej martwej materii, puszcza stanowi ostoję wielu rzadkich gatunków bezkręgowców, a
w przypadku niektórych gatunków jest to jedyne znane ich stanowisko w Polsce. Aż 36
gatunków zwierząt występujących w puszczy, znajduje się w załączniku II Dyrektywy
Siedliskowej. W tym samym załączniku znalazło się jeszcze 6 gatunków roślin naczyniowych,
obecnych w tej ostoi. Niemal połowę obszaru tworzą grądy, czyli lasy, w których drzewostan
tworzą głównie dęby, lipy i graby. Obniżenia terenu oraz doliny puszczańskich rzek Narewki,
Hwoźnej, Orłówki i in. porastają lasy łęgowe z dominującym jesionem i olszą, a zatorfionych ich
fragmentach wykształciły się subborealne świerczyny na torfie, olsy, brzeziny bagienne i
bagienne lasy sosnowo-brzozowe. Z kolei na terenach wywyższonych, szczególnie na glebach
piaszczystych i żwirowych dominują bory mieszane, a gdzieniegdzie spotykane są reliktowe
grądy wysokie i świetliste dąbrowy. Ubogie piaski eoliczne i wydmy porastają bory brusznicowe
i czernicowe, miejscami również chrobotkowe. W mokrych obniżeniach terenu pomiędzy
wydmami wykształciły się bory bagienne i bezleśne torfowiska wysokie. W pozbawionych lasu
częściach dolin rzecznych spotyka się zarośla wierzbowe, wilgotne łąki, ziołorośla, a czasem
również łąki kośne, zaś w rejonach podtopionych - szuwary trzcinowe i turzycowe. W
przekształconych fragmentach puszczy - przy drogach i nasypach kolejek wąskotorowych wytworzyły się murawy kserotermiczne. Łącznie ok. 80% ostoi zajmują lasy porastające
siedliska wymienione w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej. Oprócz nich, na bezleśnych
obszarach ostoi występują dalsze siedliska z tego załącznika. W sumie, na terenie ostoi,
odnotowano 17 typów siedlisk z załącznika I.
Slide 37
Slide 38
Zagrożenia:
Za podstawowe uznaje się dzisiaj
zagrożenia wynikające z rosnącej presji
ludzi na puszczę. Niektóre formy
gospodarki leśnej mogą stać w
sprzeczności z postulowanymi sposobami
ochrony przyrody puszczańskiej. Coraz
poważniejszym zagrożeniem jest
wzrastająca urbanizacja zachodniego
skraju ostoi. Niekorzystny wpływ ma
również zła gospodarka wodno-ściekowa
Hajnówki i całej zlewni rzeki Leśnej.
Slide 39
Wzgórza ChęcińskoKieleckie
Ostoja położona jest na Wyżynie Małopolskiej, w południowo - zachodniej części krainy
Gór Świętokrzyskich. Na terenie tym występują rozległe doliny rzeczne, które otoczone
są odkrytymi grzbietami górskimi. Ostoja charakteryzuje się urozmaiconą rzeźba terenu
oraz występowaniem zjawisk krasowych związanych ze skałami węglanowymi. Procesy
krasowe doprowadziły tu do utworzenia wielu jaskiń m.in. słynnej w całej Polsce jaskini
Raj. Jaskinia ta utworzona została w wapieniach pochodzących z okresu środkowego
dewonu, które ok. 360 milionów lat temu powstały na dnie płytkiego morza. Choć jest to
niewielka jaskinia wyróżnia się ona wśród polskich jaskiń bogatą i dobrze zachowaną
szatą naciekową. Długość korytarzy jaskini wynosi około 240 m, z czego do zwiedzania
udostępnione jest ok. 180 m. Obszar ostoi ma wyjątkowe walory geologiczne oraz
geomorfologiczne. Często teren ten nazywany jest "rajem dla geologów". Związane jest
to z intensywną eksploatacją surowców skalnych w przeszłości i odsłonięciem
wyjątkowych walorów przyrody nieożywionej. Na terenie tym występują skały z prawie
wszystkich okresów geologicznych, od kambru (paleozoik) po holocen (kenozoik).
Spośród 4 rezerwatów przyrody występujących na terenie ostoi, aż 3 są rezerwatami
geologicznymi. Szata roślinna ostoi charakteryzuje się bogactwem i dużym
zróżnicowaniem. Wśród siedlisk leśnych występują bory sosnowe i mieszane, dąbrowy,
grądy, olsy i łęgi. Na stromych zboczach wzniesień i w kamieniołomach utrzymują się
ciepłolubne murawy zwane murawami kserotermicznymi, a w dolinach - łąki i pola
uprawne. Na terenie ostoi zidentyfikowano 6 rodzajów siedlisk ważnych dla Europy.
Największą powierzchnię z nich zajmują murawy kserotermiczne (8%) i świetlista
dąbrowa (8%). Na terenie ostoi występują 23 gatunki zwierząt cennych dla ochrony
przyrody w Europie. Rośnie tu ponad 1000 gatunków flory naczyniowej, w tym 69
gatunków chronionych oraz 42 gatunki rzadkie i zagrożone w Polsce lub lokalnie.
Spośród roślin cennych z europejskiego punktu widzenia występują tu: sasanka otwarta
i storczyk - obuwik pospolity. Znajdują się tu również liczne stanowiska rzadkich
bezkręgowców m.in. cennych dla UE motyli - modraszka teleiusa i czerwończyka
nieparka. Jaskinie są miejscem zimowania wielu gatunków nietoperzy - spośród których
najcenniejsze są zimowiska mopka, nocka Bechsteina i nocka dużego
Slide 40