Slide 1

“Ақтөбе облыстық тілдерді
дамыту басқармасы” ММ

«Ақтөбе облысындағы тілдік ахуал: облыс
тұрғындарының тілдерді меңгеруі және тілдік
мәдениетінің деңгейі» тақырыбындағы
әлеуметтік-лингвистикалық зерттеу бойынша

ТАЛДАУ ЕСЕБІ
2011 ж. 01 наурыздағы
№ 23 келісім-шартқа сәйкес дайындалды


Slide 2

Көрсетілімнің мазмұны






КІРІСПЕ
ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК БӨЛІМ
РӘСІМДІК-ӘДІСТІК БӨЛІМ
ТАЛДАУ БӨЛІМІ
ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ КЕҢЕСТЕР


Slide 3

Кіріспе
Әлеуметтік-лингвистикалық зерттеудің сипаттамасы
Тақырыбы:
«Ақтөбе
облысындағы
тілдік
ахуал:
облыс
тұрғындарының тілдерді меңгеруі және тілдік мәдениетінің деңгейі»
Есептің мақсаты: зерттеу тақырыбы бойынша талдау материалын,
қорытындылар мен кеңестерді беру.
Көрсетілімнің
көрсету.

мақсаты:

алынған

деректерді

қысқаша

шолып


Slide 4

Теориялық-әдістемелік бөлім
Әлеуметтік-лингвистикалық зерттеудің мақсаты мен
міндеттері



Зерттеудің мақсаты
облыс

тұрғындарының

- Ақтөбе облысындағы тілдік ахуалды,
тілдерді

мәдениеті дәрежесін зерттеу.

меңгеру

деңгейін

мен

тілдік


Slide 5

Теориялық-әдістемелік бөлім
Әлеуметтік-лингвистикалық зерттеудің мақсаты мен
міндеттері
 Зерттеудің міндеттері:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•

Ақтөбе облысындағы тілдік ахуалды зерттеу;
шешуді қажет ететін тілдік даму проблемаларын айқындау;
халықтың аймақта жүзеге асырылып жатқан тіл саясаты мен тілдік жоспарлаудан
күтетін үмітін бағалау;
мемлекеттік тілді қолдану саласындағы жағымсыз стереотиптер мен теріс
ұғымдарды айқындау, қажетті шаралар кешенін белгілеу;
тұрғындардың аймақтағы ономастикалық жұмысқа қанағаттанушылық дәрежесін
зерттеу;
тұрғындардың терминологиялық жұмысқа қанағаттанушылық дәрежесін зерттеу;
қазақ, орыс және ағылшын тілдерін қолдану деңгейін анықтау;
тұрғындардың қазақ, орыс және ағылшын тілдерін меңгеру деңгейін анықтау;
облыс халқының Қазақстандағы тілдік ахуал үдерістері жайлы хабардарлығының
дәрежесін зерттеу;
әртүрлі қатынас салаларында тілдердің жеткілікті қолданылмауы себептерін,
сондай-ақ, тілдерді меңгеруді қиындататын себептерді талдау;
қорытындылар мен ұсыныс-кеңестерді әзірлеу.


Slide 6

Теориялық-әдістемелік бөлім
Жұмыс болжамдары






Ақтөбе облысының тарихи немесе аумақтық даму факторларына
байланысты аймақ халқының көпшілігі әлі күнге дейін тұрмыста да,
кәсіби сала деңгейінде де негізінен орыс тілді қолданады.
Халық қазақ тілін оқып-меңгерудің маңыздылығын пайымдайды,
тілдерді, соның ішінде мемлекеттік тілді оқытуға бағытталған жаңа
курстар мен орталықтар ашылуда, қазақ тілін білетін адамдардың
саны айтарлықтай көп, алайда тұрғындардың ағылшын тілін
меңгеру деңгейі және бұл тілдің аймақ халқының өміріндегі рөлі әлі
төмен болып отыр.
Облыс тұрғындары мемлекет егемендігінің айшықты белгілі ретінде
мемлекеттік тілді бұдан әрі қарай дамытуға, сондай-ақ, біздің
елдің, оның экономикасының дамуына елеулі ықпалын тигізетін
ұлтаралық және халықаралық қатынас құралдары ретінде орыс
және ағылшын тілдерін дамытуға мүдделі – яғни, жалпы алғанда,
үштұғырлы тіл саясатын қолдайды.


Slide 7

Рәсімдік-әдістік бөлім
Сұрыптау көлемі мен жиынтығы
 Бас жиынтық


Бас жиынтық – әлеуметтік құбылысты зерттеу шеңберінде
қарауға жататын барлық әлеуметтік объектілердің жиынтығы.



Соңғы (2009 жылғы) санақ деректері бойынша Ақтобе
облысының тұрғындары 757 768 адамды құрайды. Ұлттық
құрамы: қазақтар –79%-ға жуық, орыстар –14%-ға жуық,
украиндар – 3%-ға жуық, басқа этностарға жалпы алғанда
4%-ға жуығы келеді екен.


Slide 8

Рәсімдік-әдістік бөлім
Сұрыптау көлемі мен жиынтығы


Іріктеме жиынтық



Зерттеу талаптарын ескере отырып, сұхбаткерлерді іріктеудің
бағыттық-адрестік әдісі қолданылды. Бұл іріктеме жиынтықтың
іріктеу алдында аудандастыру, яғни бастапқы жиынтықты
статистика немесе сапа тұрғысынан біркелкі кіші жиынтықтарға
бөлу қолданылатын түрі. Біздің зерттеуімізде Ақтобе облысының
қазіргі бөліністегі аудандары мен Ақтөбе қаласы сол кіші
жиынтықтар болып табылады.
Іріктеуде аймақтың демографиялық ахуалы көрініс тапқан, яғни
облыстың ересек тұрғындары жынысы, жас мөлшері, білім деңгейі,
ұлты, тұрғылықты жері және қызмет саласы бойынша жіктелген.
Іріктеудің көлемін 1 200 сауалнама
және 31 сұхбат құрады.
Әлеуметтанымдық ақпарат сауалнама жүргізу және сарапшылармен
тереңдетілген сұхбат әдістері арқылы жиналды, сұрақ-жауапқа
1207 адам қатысып, 1200 сауалнама, 31 гайд толтырылды.






Slide 9

Рәсімдік-әдістік бөлім
Әлеуметтік-лингвистикалық зерттеу құралдары


Жұмыс кестесі


1.
2.

Зерттеуді жүргізу кестесі 7 негізгі бөлімнен тұрады:
Зерттеу тақырыбы бойынша әдебиеттерді оқып-зерттеу.
Бастапқы ақпаратты жинауды жүргізу – статистикалық материалдарды, басқа зерттеулердің
нәтижелерін, осы тақырып бойынша тағы басқа материалдар мен жарияланымдарды жинау.
Зерттеу құралдарын (жұмыс кестесін, бағыт парағын, сауалнаманы және гайдты дайындап, келісу).
Дала жұмыстарын ұйымдастырып, өткізу.
Алынған деректерді талдау және қорытындыларды беру.
Зерттеу нәтижелерінің электронды көрсетілімін өткізу.
Орындалған жұмыстар актілерін жабу.
Сауалнама, гайд, жұмыс кестесі мен бағыт парағы
әзірленіп болған соң, құралдарды келісу
жүргізілді.
Дала жұмыстарын жүргізу сынама сұхбатты өткізуден басталды, оның нәтижесі бойынша
сауалнамаға түзету енгізілмеді, себебі сұхбаткерлер тарапынан бұл жағынан ешқандай сұрақ немесе
ескерту берілмеді.
Содан соң бағыт парағы бойынша сарапшылармен сауалнамалық сұрақ-жауап жүргізілді.
Жұмыстың алғашқы кезеңінде сұхбатшылардың жұмысына бақылау жасалып, зерттеу нәтижелерінің
сапалы болуы үшін, түзетулер енгізілді.
Сауалнаманың алғашқы сандары алынған соң дереу деректерді талдау жүргізіле бастады. Алынған
деректердің барлығы қорға енгізілген соң ,талдау материалын дайындау басталды.

3.
4.
5.
6.
7.








Slide 10

Рәсімдік-әдістік бөлім
Әлеуметтік-лингвистикалық зерттеу құралдары


Бағыт парағы



Бағыт парағына Ақтобе облысының 12 ауданы мен Ақтөбе қаласы
енгізілді. Іріктеудің аудандастыру әдісіне сәйкес әрбір аудан бір елді
мекені – аудан орталығы арқылы көрініс тапты (Алға ауданы, Алға
қ.; Әйтеке би ауданы, Комсомол а.; Байғанин ауданы, Байғанин а.;
Қарғалы ауданы, Бадамша а.; Қобда ауданы, Қобда а.; Мортық
ауданы, Мортық а.; Мұғалжар ауданы, Қандыағаш қ.; Ойыл ауданы,
Ойыл а.; Темір ауданы, Шұбарқұдық к.; Хромтау ауданы, Хромтау
қ.; Шалқар ауданы, Шалқар қ.; Ырғыз ауданы, Ырғыз а.).
Сонымен қатар, бағыт парағында көпшілік сұрақ-жауапқа және
сараптамалық сұхбатқа қатысқан сұхбаткерлердің саны, сондай-ақ,
әрбір елді мекендегі сұхбаткерлер саны көрініс тапқан.
Дала жұмыстарын жүргізуге 2 ай бөлінді.






Slide 11

Рәсімдік-әдістік бөлім
Әлеуметтік-лингвистикалық зерттеу құралдары


Сауалнама

Зерттеу міндеттеріне сай техникалық сипаттамаға сәйкес сауалнама құрастырылды.
10 бөлімнен тұратын сауалнамаға сұхбаткерлер туралы жалпы ақпаратты қамтитын 6 сұрақ және зерттеу
тақырыбына қатысты 29 сұрақ, сонымен қатар сұрақ-жауапқа қатысушылардың ұсыныстары мен кеңестері кірді.
Бірінші бөлімі тілдік ахуалды айқындауға бағытталған. Онда сұхбаткерлердің ана тіліне және олардың
облыстағы тілдік ахуалды бағалауына қатысты сұрақтар қамтылған.
Екінші бөлімінде қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылу және оларды меңгеру деңгейі зерттелді.
Сұхбаткерлерге үш тілді меңгеру деңгейін «сөйлеймін», «оқимын», «түсінемін» және «жазамын» деген өлшемдер
бойынша бағалау және өмірдің әртүрлі салаларында қай тілді басымдықпен қолданатынын атап көрсету
ұсынылды.
Үшінші бөлімі аймақтағы тілдердің дамуы мәселесін қамтыды. Яғни қазақ, орыс және ағылшын тілдерін оқу
қажеттілігі және осы тілдердің қазіргі кезеңдегі даму проблемалары жайлы сұрақтар қойылды.
Төртінші бөлімі халықтың тілдік ахуал үдерістері жөнінде хабардарлығы мәселесіне арналды. Атап айтқанда,
Елбасымыздың Қазақстан халқына жолдауын естіп-білуіне және үш тілдің қолданылуына қатысты сұрақтар
қойылды.
Бесінші бөлімі тұрғындардың тіл саясаты мен тілге қатысты жоспарлаудан күтетін үміті мәселесін қамтыды.
Алтыншы бөлімінде мемлекеттік тілді қолдану саласындағы жағымсыз стереотиптер мен теріс ұғымдар
айқындалды.
Жетінші бөлімінде тілдерді меңгеруге кедергі туғызатын себептерге қатысты сұрақтар көрініс тапты.
Сегізінші бөлімі халықтың аймақта жүргізіліп жатқан ономастикалық және терминологиялық жұмысқа
қанағаттанушылық дәрежесін зерттеуге бағытталды.
Тоғызыншы бөлімінде мемлекеттік тілді оқуға деген қызығушылықты арттыру үшін жергілікті органдардың
тілдік саясатын іске асыруда қандай жұмыс түрлері мен әдістерін қолдану қажеттілігі жөнінде пікір сұралды.
Соңғы оныншы бөлімде сұхбаткерлер туралы жалпы ақпарат алу көзделген, яғни жынысын, жас мөлшерін,
білім деңгейін, ұлтын, тұрғылықты жерін және қызмет саласын атап көрсету ұсынылды.


Slide 12

Рәсімдік-әдістік бөлім
Әлеуметтік-лингвистикалық зерттеу құралдары


Сауалнама

Сауалнаманың соңында сұхбаткерлерге осы сауалнаманы ұйымдастырушыларға зерттеудің ұйымдастырылуы
және техникалық іске асырылуы, сауалнаманың жүргізілуі, сұрақтары жайлы пікір білдіруге мүмкіндік берілген.
Сауалнама Тапсырысшының осы әлеуметтік-лингвистикалық зерттеу алдына қойған міндеттерінің барлығын
шешуге мүмкіндік берді. Сұрақтардың мазмұны, тұжырымдалуы, реттілігі және өзара байланысы зерттеліп отырған
тақырыптың ерекшелігін ескере отырып әзірленді.
Сонымен қатар сұрақ-жауапқа қатысып, ақпарат берген сұхбаткерлердің әлеуметтік-психологиялық
ерекшеліктері, олардың сауалнаманың нысаны жайлы хабардарлығы және қарым-қатынаста қолданатын тілі
ескерілді. Бұл мақсатта «UNIQCON» ЖШС сауалнаманы екі тілде әзірлеп, орыс және мемлекеттік тілдерде еркін
сөйлейтін сұхбатшыларды жұмысқа тартты.
Сауалнамада келтірілген барлық сұрақтарды екі топқа бөліп қарастыруға болады: бірінші тобы – ашық
сұрақтар, екіншісі – жабық сұрақтар. Яғни сұхбаткерлерге берген жауабында өзінің жеке сана-сезімін, тілін,
стилін, ақпараттық қорын, ассоциациялар шеңберін дербес түрде көрсету мүмкіндігі де, бастапқы ақпаратқа
сүйеніп, сұрақ-жауапқа дейін арнайы әзірленген дайын жауап нұсқаларының бірін таңдау мүмкіндігі де берілді.


Slide 13

Рәсімдік-әдістік бөлім
Әлеуметтік-лингвистикалық зерттеу құралдары


Тереңдетілген сұхбатқа арналған гайд



Зерттеуді тереңдетіп жүргізу үшін 17 сұрақтан тұратын тереңдетілген
сұхбатқа арналған гайд әзірленді. Бұл сұрақ-жауап түрі сауалнамада
ескеру қиын болатын сұрақтарға толық жауап алуға мүмкіндік береді.
Гайд сұхбаткермен бөгде адамдарсыз жеке кездесу немесе телефон
арқылы жүргізіледі, оны сұхбатшы немесе сұхбаткердің өзі
толтырады.
Гайдтың
сауалнамадан
айырмашылығы
–
онда
қатысушының жұмыс орны мен қызмет саласы ғана көрсетіледі.
Ғылыми-зерттеу ұйымдарының, жоғары және орта оқу орындарының,
үкіметтік
емес
ұйымдардың
осы
зерттеуде
қарастырылған
мәселелерге қандай да қатысы бар өкілдері сұрақ-жауапқа сарапшы
ретінде тартылды.
Бұл
сұхбаттың
соңында
да
сұхбаткерлерге
зерттеуді
ұйымдастырушыларға зерттеудің ұйымдастырылуы мен техникалық
тұрғыда іске асырылуына қатысты пікір білдіруге, зерттеу бойынша
қорытынды жасап, ұсыныс-кеңестер айтуға мүмкіндік берілді.




Slide 14

Талдау бөлімі
Кіріспе
Қазіргі заманда қоғамдық процестердің ұтымды түрде іске асырылуының негізгі өлшемі
– орнықты даму болса, оның басты шарттарының бірі – ұлтаралық қатынастардың
тұрақтылығы. Өз кезегінде көпэтносты мемлекетте ұлтаралық бейбіт қатынастар мен
келісімді сақтаудың бірден-бір факторы дұрыс қойылған тіл саясаты болып табылады. Ол
саясат тіл проблемаларын шешудің іс жүзінде белсенді, тиімді әрі нәтижелі факторы болуы
тиіс. Елде бірыңғай тілдік саясатты жүзеге асыру үшін күш салуда мемлекеттік
органдардың, қоғамдық бірлестіктердің, діни және өзге де ұйымдардың әрекет үйлесімділігі
қажет.
Жекелеген этностардың ұлттық мәдениетінің тұғыры – сол ұлттардың тілін сақтауға,
мәдениеттердің өзара әрекеттесуіне және сол арқылы бірін-бірі байытуына бағытталған тіл
саясаты олардың мемлекет аясында үйлесімді, орнықты дамуына септігін тигізеді.
Бүгінгі жағдай еліміздің әр аймақтарындағы тілдік үрдістерді ғылыми тұрғыда,
объективті түрде зерттеу және ұтымды тілдік ортаны қалыптастыруға бағытталған шаралар
кешенін әзірлеу қажеттілігін алға шығарып отыр. Бұл орайда тілдің нақты таралу аймағы
мен көлемін және оның қоғамдағы қолданысын кеңейтудің нақты мүмкіндіктерін ескеру
қажет.
Тілдік ахуал халықтың әлеуметтік-демографиялық құрамымен айқыналады. Қазақстан
Республикасының көпұлтты мемлекет екені белгілі. Атап айтқанда, соңғы (2009 ж.) халық
санағы бойынша Қазақстанда тұратын әртүрлі этностардың ара қатынасы келесі болып
келеді: қазақтар - 63,1%/, орыстар – 23,7%, өзбектер – 2,8%, украиндар – 2,1%, ұйғырлар
– 1,4%, татарлар - 1,3%, немістер – 1,1%, басқа этностар – 4,5%. Яғни Қазақстанда нақты
көптілділік қалыптасқан: жүзден астам тіл мақсатты түрде қолданылады.


Slide 15

Талдау бөлімі
Кіріспе
Ақтөбе облысына келсек, тұрғындардың жалпы саны 757 768 адам болса, соның ішінде
қазақтар –79%-ға жуық, орыстар –14%-ға жуық, украиндар – 3%-ға жуық, басқа
этностарға жалпы алғанда 4%-ға жуығы келеді екен.
Сонымен қатар 2009 жылғы санақ мәліметтері бойынша ҚР халқының (жасы 15-бастап
және одан жоғары тұрғындар арасында) үш тілді меңгеру деңгейі келесідей болған:
- қазақ тілі: ауызекі тілді түсінетіндер 74%, соның ішінде еркін оқып, жазатындар 62%;
- орыс тілі: ауызекі тілді түсінетіндер 94,4%, соның ішінде еркін оқып, жазатындар
84,8%;
- ағылшын тілі: ауызекі тілді түсінетіндер 15,4%, соның ішінде еркін оқып, жазатындар
7,7%.
Ал Ақтөбе облысы бойынша үш тілді меңгеру деңгейі мынадай:
- қазақ тілі: ауызекі тілді түсінетіндер 86%, соның ішінде еркін оқып, жазатындар 73%;
- орыс тілі: ауызекі тілді түсінетіндер 94%, соның ішінде еркін оқып, жазатындар 78%;
- ағылшын тілі: ауызекі тілді түсінетіндер 19%, соның ішінде еркін оқып, жазатындар
9%.
Бұл орайда облыс тұрғындарының қазақ және ағылшын тілдерін меңгеру деңгейі
жалпы республикалық көрсеткіштен едәуір жоғары екендігін атап өткен жөн.


Slide 16

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Сұхбаткерлер жайлы жалпы ақпарат
Сұхбаткерлердің жынысы
бойынша жіктелуі:

Сұхбаткерлердің жас
мөлшері бойынша жіктелуі
51 -ден
60-қа
дейін
11%

әйел
58%

жауабы
жоқ
2%

ер
40%

41-ден
50-ге
дейін
16%

31-ден
40-қа
дейін
24%

жауабы
жоқ
1%
18-ден
22-ге
дейін
26%

23-тен
30-ға
дейін
22%


Slide 17

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Сұхбаткерлер жайлы жалпы ақпарат
Сұхбаткерлердің білімі:

Сұхбаткерлердің ұлты:

жауабы
жоқ
2%
жоғары
40%
аяқталмаған
жоғары
білім
9%

арнаулы
орта
31%

аяқталмаған
арнаулы
орта
білім
6%

орта
білім
12%

орыс
12%

қазақ
75%

басқа
этностар
13%


Slide 18

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Сұхбаткерлер жайлы жалпы ақпарат
Сұхбаткерлердің
тұрғылықты жері:
Мәртөк
ауданы
5%

Сұхбаткерлердің қызмет
саласы:

Ақтөбе қ.
42%

жауабы
жоқ
3%

Ырғыз
ауданы
3%
Мұғалжар
ауданы
9%

Қобда
ауданы
4%
Шалқар
ауданы
6%

Қарғалы
ауданы
3%
Хромтау
ауданы
6% Байғанин
ауданы
4%

Темір
ауданы
6%

Мемлекеттік
ұйымдар
14%

Алға
ауданы
5%
Ойыл
ауданы
3%
Әйтеке би
ауданы
4%

зейнеткер
3%

басқа
салалар
10%

жұмыссыз
/үй
ауыл
шаруасын
шаруашы
дағы әйел
лығы
6%
4%
оқушы
12%
құрылыс
4%

мұнай-газ
индустрия
сы
6%

білім беру
10%
тамақ
өнеркәсібі
3%
жеңіл
өнеркәсіп
өндіріс 2%
көлік сауда 4%
қаржы 5% ұйымдары
5%
10%


Slide 19

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Облыстағы тілдік ахуал

Сұхбаткерлердің ана тілі

орыс тілі
16%

татар тілі
3%
украин тілі
2%
жауап беру қиын
1%

қазақ тілі
76%

басқа тілдер
2%


Slide 20

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Облыстағы тілдік ахуал

Облыстағы тілдік
ахуалды бағалау

ахуал нашарлауда

0.2%

ахуал тұрақсыз

0.1%

жауабы жоқ

облыстағы ахуал өте жақсы

тілдік ахуал тұрақты
мемлекеттің ағымдағы саясатында тілдік, демографиялық
және саяси ахуалдың ерекшеліктері ескерілген, ол елдің
көпэтносты халқының мұқтаждықтарына жауап береді
облыста мемлекеттік тілде оқытып, тәрбие беретін мекемелер
саны күннен-күнге артуда
облыста тілдерді оқуға қолайлы тиісті жағдай туғызылған
облыстағы ахуалды тұрақты деуге болады, үш тілді оқитын
адамдардың саны жылдан-жылға көбеюде

0.1%
0.1%
2.7%
12.5%
14.4%
23.0%
46.8%


Slide 21

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылуы және
тұрғындардың оларды меңгеру деңгей



Сауалнамаға қатысушылар өздерінің қазақ, орыс және ағылшын тілдерін
«сөйлеймін»,

«оқимын»,

«түсінемін»

және

«жазамын»

өлшемдері

бойынша меңгеруі 5 балдық шкала бойынша бағаланды, ондағы:
•

1 балл – «мүлдем білмеймін»,

•

2 балл – «бастапқы білімім бар»,

•

3 балл – «тілді меңгердім, бірақ нашар әрі сенімсіз түрде»,

•

4 балл – «жақсы меңгердім, бірақ кейде қате жіберемін»,

•

5 балл – «еркін және сенімді түрде меңгердім».


Slide 22

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылуы және
тұрғындардың оларды меңгеру деңгей
Қазақ тілін меңгеру деңгейі:
"сөйлеймін"
5 балл
48%

Қазақ тілін меңгеру деңгейі:
"жазамын"

жауабы
жоқ
1%
1 балл
8%

4 балл
18%
3 балл
16%

4 балл 3
17% балл
17%

2 балл
10%

4 балл
18%

2 балл
9%

3 балл
16%

Қазақ тілін меңгеру деңгейі:
"оқимын"
5 балл
46%

жауабы
жоқ
1 балл 1%
9%

5 балл
46%

Қазақ тілін меңгеру деңгейі:
"түсінемін"

жауабы
жоқ
1%

5 балл
48%

1 балл
9%
2 балл
10%

жауабы
жоқ
1 балл 1%
8%
2 балл
9%

4 балл
17%

3 балл
17%


Slide 23

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылуы және
тұрғындардың оларды меңгеру деңгей
Орыс тілін меңгеру деңгейі:
"сөйлеймін"
5 балл
53%

жауабы жоқ
1%
1 балл
4%
2 балл
11%

4 балл
18%

3 балл
13%

Орыс тілін меңгеру деңгейі:
"оқимын"
5 балл
53%

жауабы
жоқ
1 балл
1%
6%
2 балл
10%

4 балл
18%

3 балл
12%

Орыс тілін меңгеру деңгейі:
"жазамын"
жауабы жоқ
1%
1 балл
5%
2 балл
10%

5 балл
50%

4 балл
19%

3 балл
15%

Орыс тілін меңгеру деңгейі:
"түсінемін"
жауабы жоқ
1%
5 балл
56%

1 балл
6%
2 балл
9%

4 балл
15%

3 балл
13%


Slide 24

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылуы және
тұрғындардың оларды меңгеру деңгей
Ағылшын тілін меңгеру деңгейі:
"сөйлеймін"
4 балл
7%
5 балл
7%

3 балл
15%
2 балл
26%

жауабы жоқ
2%

1 балл
43%

Ағылшын тілін меңгеру деңгейі:
"оқимын"
3 балл
15%

2 балл
30%

4 балл
6%

5 балл
7%

1 балл
40%

жауабы жоқ
2%

Ағылшын тілін меңгеру деңгейі:
"жазамын"
4 балл
5 балл
9%
7%
жауабы жоқ
2%

3 балл
9%

2 балл
30%

1 балл
43%

Ағылшын тілін меңгеру деңгейі:
"түсінемін"
3 балл
11%

4 балл
5 балл
9%
7%
жауабы жоқ
2%

2 балл
28%

1 балл
43%


Slide 25

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылуы және
тұрғындардың оларды меңгеру деңгей
Үш тілді меңгеру деңгейінің орташа мәні
3.85

4.04

2.07

Қазақ тілі

Орыс тілі

Ағылшын тілі

Сонымен қатар тұрғындардың үш тілді 5 балдық шкаламен меңгеру деңгейінің
орташа мәні есептеп шығарылды, яғни әрбір тіл бойынша «сөйлеймін»,
«оқимын», «түсінемін» және «жазамын» деген төрт ұғым біріктірілді.


Slide 26

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылуы және
тұрғындардың оларды меңгеру деңгей
•

Қазақ тілі бойынша білім деңгейінің орташа мәні 3,85 балды құрайды, яғни
бұл сауалнамаға қатысқан сұхбаткерлердің қазақ тілінен бастапқы білім
деңгейі жақсы, олар сөйлеген сөзді түсініп, жаза алады, сөйлей алады, бірақ
синтаксистік, орфографиялық және лексикалық қателерді жіберуі ықтимал
деген сөз.

•

Орыс тілі бойынша орташа мән 4,04 балды құрады, бұл тұрғындардың орыс
тілін жақсы меңгергенін, сенімді түрде пайдаланатынын, өз ойын сауатты әрі
айқын білдіре алатынын, осы тілде жазу және оқу дағдылары жақсы
қалыптасқанын сипаттайды.

•

Ағылшын тілі бойынша орташа мән 2,07 балл болды, бұл ахуал сұрақ-

жауапқа қатысқандардың көпшілігінің білім деңгейінің мектеп қабырғасынан
қалған бастапқы біліммен шектелетінін айғақтап отыр.


Slide 27

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылуы және
тұрғындардың оларды меңгеру деңгей
Жұмыста басым
қолданылатын тіл

орыс тілі
38.1%

ағылшын
тілі
1.8%

қазақ
және
орыс
тілдері
9.4%
үш тілдің
барлығы
1.3%

украин
тілі
0.2%

қазақ тілі
46.6%

орыс
және
қазақ
ағылшын
және
ағылшын тілдері
0.8%
тілдері
0.2%

Оқу орнында басым
қолданылатын тіл

жауабы
жоқ
1.8%

ағылшын
тілі
2.0%

орыс тілі
40.1%

қазақ
және
орыс
тілдері
7.2%
үш тілдің
барлығы
1.0%

жауабы
жоқ
2.8%

қытай
тілі
0.1%
қазақ тілі
46.3%

украин
орыс
тілі
және
0.2%
ағылшын
тілдері
0.4%


Slide 28

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылуы және
тұрғындардың оларды меңгеру деңгей
Отбасындағы қарымқатынаста басым
қолданылатын тіл

орыс тілі
29.8%

қазақ
ағылшын және
тілі
орыс
1.3%
тілдері
10.3%
татар тілі
0.1%

қазақ тілі
56.4%
армян
түрік тілі тілі
0.1%
0.1%

үш тілдің
барлығы
0.2%

жауабы
жоқ
1.3%

Дос-таныстармен қарымқатынаста басым
қолданылатын тіл
ағылшын
қазақ
тілі
және
1.3%
орыс тілі
орыс
36.7%
тілдері
11.3%

украин
тілі
0.4%
орыс
және
ағылшын
тілдері
0.1%

қазақ тілі
48.5%

татар тілі
0.1%
үш тілдің
барлығы
0.3%
жауабы
жоқ
1.3%
украин
тілі
орыс
0.3%
және
ағылшын
армян тілдері
0.2%
тілі
0.1%
түрік тілі
0.1%


Slide 29

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылуы және
тұрғындардың оларды меңгеру деңгей
Қоғамдық бос уақыт өткізу
орындарында басым
қолданылатын тіл
ағылшын
тілі
2.0%

үш тілдің
қазақ
және орыс барлығы
0.2%
тілдері
10.1%
жауабы
жоқ
1.7%

орыс тілі
45.3%

украин
тілі
0.2%
қазақ тілі
40.4%

Қоғамдық орындарда басым
қолданылатын тіл

орыс және
ағылшын
тілдері
0.2%

ағылшын
тілі
1.5%
қазақ және
орыс
тілдері
10.4%

орыс тілі
38.1%

қазақ тілі
47.1%

жауабы
жоқ
2.4%

татар тілі
0.2%
үш тілдің
барлығы
0.1%

украин тілі
0.2%
орыс және
ағылшын
тілдері
0.1%


Slide 30

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылуы және
тұрғындардың оларды меңгеру деңгей
Газет, журналдарды оқуда,
телехабарларды көруде
басым қолданылатын тіл
қазақ
және
ағылшын орыс
тілі
тілдері
2.0%
6.9%

орыс тілі
49.8%

қазақ тілі
39.1%

орыс
және
ағылшын
тілдері
0.2%

Іс жүргізуде басым
қолданылатын тіл
ағылшын
тілі
1.0%

үш тілдің
барлығы
0.1%

жауабы
жоқ
1.6%
украин
тілі
0.3%

орыс тілі
44.7%

қазақ
және
орыс
тілдері
6.0%

үш тілдің
барлығы
0.1%
жауабы
жоқ
3.3%
украин
тілі
0.2%

қазақ тілі
44.6%
түрік тілі
0.1%

қазақ
және
ағылшын
тілдері
0.1%


Slide 31

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылуы және
тұрғындардың оларды меңгеру деңгей
Көркем әдебиеттті оқуда
басым қолданылатын тіл
ағылшын
тілі
1.8%

орыс тілі
48.2%
қазақ тілі
41.4%

қазақ
және
орыс
тілдері
6.2%

Ғылыми әдебиеттерді оқуда
басым қолданылатын тіл

үш тілдің
барлығы
0.2%

жауабы
жоқ
1.9%
украин
орыс
тілі
және
0.2%
ағылшын
тілдері
0.1%

түрік тілі
0.1%

ағылшын
тілі
1.6%

орыс тілі
50.6%
қазақ тілі
39.3%

қазақ
және
орыс
тілдері
5.4%
үш тілдің
барлығы
0.1%
украин
тілі
0.2%

жауабы
жоқ
2.8%

қазақ
және
ағылшын
тілдері
0.1%
түрік тілі
0.1%


Slide 32

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылуы және
тұрғындардың оларды меңгеру деңгей
Интернетке кіруде басым
қолданылатын тіл
ағылшын қазақ
және
тілі
орыс
2.4%
тілдері
5.9%

орыс тілі
58.5%
қазақ тілі
29.2%

Әуесқойлықта басым
қолданылатын тіл
қазақ
ағылшын және
тілі
орыс
1.6%
тілдері
5.1%

үш тілдің
барлығы
0.4%
жауабы
жоқ
2.8%

украин
тілі
0.2%
орыс
және
қазақ
ағылшын
және
тілдері
ағылшын
0.5%
тілдері
0.1%

орыс тілі
49.3%

қазақ тілі
38.6%

татар тілі
0.1%
үш тілдің
барлығы
0.3%
жауабы
жоқ
4.4%

армян
тілі
0.1%

украин
тілі
0.2%

орыс
және
ағылшын
түрік тілі тілдері
0.1%
0.3%


Slide 33

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылуы және
тұрғындардың оларды меңгеру деңгей
Жұмыс ұжымында бәрінен жиі қолданылатын тіл

орыс тілі
42.3%

ағылшын тілі
0.8%
қазақ және орыс
тілдері
6.4%
жауабы жоқ
1.3%
украин тілі
0.1%
татар тілі
0.1%

қазақ тілі
48.7%

түрік тілі
0.2%

орыс және
ағылшын тілдері
0.3%


Slide 34

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ

Тіл дамуы саласындағы проблемалар
Өзіңіз бен балаларыңызға
қазақ тілін оқып-үйрену
қажет деп санайсыз ба?
жоқ жауап
5.5% беру
қиын
11.3%

иә,
себебі ол
мемлекет
тік тіл
4.4%

иә, себебі
Қазақстан
да
тұрғандық
тан, қазақ
тілін
білуіміз
иә,
қажет п
себебі ол 3.4%

иә
71.2%

жоқ, мен
қазақ
тілін
онсыз да
білемін
0.1%

менің ана
тілім
4.1%

Облыстағы қазақ тілінің даму
проблемалары
басқа жауап нұсқасы

проблемалар жоқ

жауабы жоқ
қазақ тілін үйрену үшін
уәждемелер мен
ынталандырудың жоқтығы
тілді үйрену үшін жеткілікті тілдік
ортаның болмауы

тіл оқыту курстары болғанымен,
ондағы сабақ беру сапасы
нашарлығы
тілдерді оқу мүмкіндігінің
болмауы, соның ішінде тіл оқыту
курстарының жоқтығы

0.6%
2.0%
12.6%
21.2%

17.8%
23.7%
22.3%


Slide 35

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ

Тіл дамуы саласындағы проблемалар
Өзіңіз бен балаларыңызға
орыс тілін оқып-үйрену
қажет деп санайсыз ба?
жоқ
8.8%

иә, себебі
жауап
ол
беру қиын
ұлтаралық
13.3%
қатынас
тілі
7.8%

иә, себебі
көбінесе
орыс
тілінде іс
жүргізу
қалыптасқан
0,3%
жауабы
жоқ
0.1%

иә
68.3%

жоқ,
себебі мен
орыс тілін
онсыз да
білемін
0.7%

иә, себебі
иә, себебі ол менің
біз тұратын ана тілім
0.7%
аймақ
Ресеймен
көршілес
орналасқан
0.3%

Облыстағы орыс тілінің даму
проблемалары
орыс тілінің құнсыздануы,
орыс тілінде сөйлейтін
адамдарға теріс көзқарастың…
проблемалар жоқ

0.4%

5.9%

30.8%

жауабы жоқ
орыс тілін үйрену үшін
уәждемелер мен
ынталандырудың жоқтығы
тілді үйрену үшін жеткілікті
тілдік ортаның болмауы
тіл оқыту курстары
болғанымен, ондағы сабақ
беру сапасы нашарлығы
тілдерді оқу мүмкіндігінің
болмауы, соның ішінде тіл
оқыту курстарының жоқтығы

15.7%

13.8%

16.6%

16.8%


Slide 36

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ

Тіл дамуы саласындағы проблемалар
Өзіңіз бен балаларыңызға
ағылшын тілін оқып-үйрену
қажет деп санайсыз ба?

Облыстағы ағылшын тілінің
даму проблемалары

иә, себебі

жоқ
7.2%

жауап
ол
беру қиын халықара15.7%
лық
қатынас
тілі
6,5%

иә
67.8%

жоғары
оқу
орнына
түсу
жауабы
кезінде
жоқ
0.4% ағышлын
тілін білу
қажет
0.1%

иә, ол тілді
иә, қазіргі білген
адамның
өмір
келешегі
деңгейі
зор,
ағылшын
ағылшын
тілін
оқып- тілін білуім
білуімізді болашақта
қажет
талап
болады
етеді
1.3%
0.3%

иә, себебі
ағылшын
тілін
білсең,
жұмыс
табу оңай
0.8%

проблемалар жоқ

жауабы жоқ
ағылшын тілін үйрену үшін
уәждемелер мен
ынталандырудың жоқтығы
тілді үйрену үшін жеткілікті
тілдік ортаның болмауы
тіл оқыту курстары
болғанымен, ондағы сабақ
беру сапасы нашарлығы
тілдерді оқу мүмкіндігінің
болмауы, соның ішінде тіл
оқыту курстарының жоқтығы

0.4%

16.3%

10.1%

26.6%

25.9%

20.7%


Slide 37

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Халықтың тілдік ахуал үдерістері жайлы хабардарлығы деңгейі
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына
жолдауы жайлы, тіл саясатын 2020 жылға дейін дамыту
стратегиясы жөнінде хабардарсыз ба?
жоқ, білмеймін
31%

иә, оның
жекелеген
тұжырымдарын
әртүрлі көздерден
естіп, оқып білдім
26%

жауабы жоқ
3%

иә, Жолдауды
білемін, себебі
оны теледидардан
(радиодан)
тыңдағанмын,
мәтінін оқығанмын
40%


Slide 38

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Халықтың тілдік ахуал үдерістері жайлы хабардарлығы деңгейі
ҚР-да мемлекеттік тілдің қолданылу деңгейі
48.1%

28.3%
18.9%

4.3%

мемлекеттік тіл
мәртебесі толық іске
асырылмаған, ол тек
декларация сипатына
ие

тілдің қолданылу
деңгейі жылданжылға артып,
кеңеюде

мемлекеттік тілдің
қолданылу деңгейі
бұрынғыдай төмен
болып қалуда

жауабы жоқ

0.4%

ауызекі тіл кең
қолданыста, ал әдеби
тіл көп
қолданылмайды


Slide 39

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Халықтың тіл саясаты мен тіл дамыту жоспарларынан күтетін
үмітінің сипаты
Облыста мемлекеттік тілді меңгеру үшін қажетті жағдайлар
бар ма?

жоқ, ондай
жағдайлар жоқ
25.3%

жауабы жоқ
7.0%

тіл оқыту
курстары бар,
бірақ олар ақылы
негізде жұмыс
істейді
0.7%

иә, ондай
жағдайлар бар
66.8%

онша жағдай жоқ
0,3%


Slide 40

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Халықтың тіл саясаты мен тіл дамыту жоспарларынан күтетін
үмітінің сипаты
Облыста белсенді тіл
саясатын жүргізу қажет
пе?
жауабы
жоқ
0.2%
жоқ
13.1%

жауап
беру
қиын
25.0%

иә
61.6%

иә,
келешек
те бұл іс
жақсы
нәтиже
бермек
0.1%
оның
қажеті
жоқ
0.1%

Тіл саясатының нысандары мен
іс-шаралары
басқа жауап нұсқасы

1%

жауабы жоқ

6%

тілдерді қашықтықтан үйретуді
насихаттау және ұйымдастыру

7%

ұйымдар, аудандар, облыс көлемінде
тіл біліміне қатысты байқаулар өткізу

8%

жұмыс орны негізінде міндетті тіл
оқыту курстарын ұйымдастыру

17%

теледидардан тіл оқыту сабақтары
циклын жүргізу
радиодан тіл оқыту сабақтары циклын
жүргізу
газет-журналдарда тіл оқыту
сабақтарын жариялау

8%
4%
9%
27%

тіл курстары

семинарлар

13%


Slide 41

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Мемлекеттік тілді қолдану саласындағы жағымсыз стереотиптер
мен теріс ұғымдар
Мемлекеттік тілге көшіруде
мәжбүрлеу тетіктерін
қолдану керек пе?

иә
40%
жоқ
41%
жауап
беру
қиын
19%

Мемлекеттік тілді меңгеру
деңгейін арттыруға және оның
қолданыс аясын кеңейтуге
кедергі болып отырған
басқа
себептер
тілдерді
(орыс,
ағылшын
және т.б.)
пайдалану
анағұрлы
м қолайлы
12%

мемлекеттік тілдің
қызмет
етуін
реттейтін
тиісті
заңдық
негіздің
болмауы
11%

жауабы
жоқ
5%

мемлекеттік тілді
оқу мен
қолдануға
деген
уәждеменің
жоқтығы
18%

мемлекеттік тілдің
тиісінше
қадірленбеуі
31%

мемлекеттік тілді
оқу мен
қолданудың аса
қажет
болмай
отырғаны
23%


Slide 42

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ

Тiлдердi меңгеруге және оларды толық көлемде пайдалануға
кедергi туғызатын себептер
Тағы бір тілді меңгергіңіз немесе
біліміңізді тереңдеткіңіз келе ме?

иә, орыс
тілін
4%

иә,
ағылшын
тілін
38%

иә, қазақ
тілін
19%

жоқ, оқығым
келмейді
29%

жауабы
жоқ
иә, француз
2%
тілін
4%
қытай тілін
2%
өзге тілді
2%

Теріс жауаптардың осыншама үлкен пайыздық ара қатынасы (29%) тілдерді
оқып-меңгеру қажеттілігінің болмауымен немесе, сұхбаткердің әлеуметтікэкономикалық жағдайына қарай, тілдерді оқуға қажетті жағдайлардың
жасалмауымен байланысты болса керек.


Slide 43

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ
Тiлдердi меңгеруге және оларды толық көлемде пайдалануға кедергi
туғызатын себептер
ҚР-ның мемлекеттік
мекемелерінде мемлекеттік
тіл неге толық көлемде
қолданылмайды?

жауабы жоқ
себебі, оны оқуды және
пайдалануды қамтамасыз
ететін реттелген тетіктер
жоқ
себебі, басқа тілдерді
(орыс, ағылшын және т.б.)
пайдалану анағұрлым
қолайлы
себебі, мемлекеттік
қызметшілер мемлекеттік
тілді жеткілікті білмейді

ҚР-да мемлекеттік тіл
мемлекеттік емес секторда
неге толық көлемде
қолданылмайды?

4%

жауабы жоқ

себебі, оны оқуды және
пайдалануды қамтамасыз ететін
реттелген тетіктер жоқ

17%

32%

себебі, басқа тілдерді (орыс,
ағылшын және т.б.) пайдалану
анағұрлым қолайлы

47%

себебі, заң бойынша мемлекеттік
емес сектор жұмыскерлері үшін
мемлекеттік тілді меңгеру міндетті
емес

6%

23%

39%

32%


Slide 44

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ

Халықтың аймақтағы ономастикалық және терминологиялық
жұмысқа қанағаттану дәрежесі
Өз аймағыңыздағы
ономастикалық жұмыстың
өткізілу барысына көңіліңіз
тола ма?
жоқ
17.3%

иә
64.6%

жоқ,
себебі ол
дұрыс
жауап
емес,
беру қиын бастапқыд
17.3%
а
қойылған
аты қалуы
тиіс, бұл
біздің
тарихымы
жоқ,
з
себебі
0.7%
көбінеде
тұрғындар
дың пікірі
назарға
алынбайд
ы
0.2%

Қазақ тілі саласында жүргізіліп
жатқан терминологиялық
жұмысқа (терминдердің,
қолданылуына, реттелуіне,
жаңа терминдердің
жасалуына) қанағаттанасыз
ба?
жоқ,
себебі
аудармасы
түсініксіз
1%

жауап
беру
қиын
25%

иә
54%

жоқ
20%


Slide 45

САУАЛНАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ ЖИНАЛҒАН АҚПАРАТ

Респонденттердің ұсыныс-кеңестері
Тілді оқып-білуге деген қызығушылықты арттыру үшін
тіл саясатында қолданылатын әдіс-тәсілдер
қазақ тілінің маңызын және оған деген құрметті арттыру мақсатында
халықпен ақпараттық жұмыс жүргізу қажет

0.8%

ешқандай шараларды қолданудың қажеті жоқ, тілді оқимын деген адам
өзі оқып алады

0.3%

мәжбүрлеу шараларын қолдану қажет

1.3%

халық қызығушылық танытады, оны әртүрлі қоғамдық іс-шаралар
көмегімен қолдап отыру қажет

0.8%

жастармен тілді дамыту мәселелеріне қатысты жұмысқа көбірек көңіл
бөлу керек

0.8%

Оқу қызғылықты болуы үшін, жоғары білікті мамандары бар тіл оқыту
орталықтарын құру. Тәжірибенің маңызы зор.

0.6%

тегін курстарды ұйымдастыру

2.3%

материалдық көтермелеу

1.3%

теледидар арқылы оқыту

0.8%

мектепте оқыту сапасын арттыру
жауабы жоқ

3.3%
88.0%


Slide 46

САРАПТАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ АЛЫНҒАН АҚПАРАТ

Сұхбаткерлер жайлы жалпы ақпарат
Сұхбаткерлердің жұмыс
орны

БАҚ
6%

Мемлекеттік
ұйым
68%

жеке
меншік
ұйым
23%

жауабы
жоқ
3%

Сұхбаткерлердің қызмет
саласы

Мемлекеттік
тіл
саясаты
26%

БАҚ
7%

өнеркәсі
п
10%

сауда
6%
тілдік
аударма
лар
3%

білім
беру
32%
жауабы
жоқ
10%

медицина
6%


Slide 47

САРАПТАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ АЛЫНҒАН АҚПАРАТ
Облыстағы тілдік ахуал
Сұхбаткерлердің қалыптасқан тілдік ахуалды бағалауы

12%

қазақ және ағылшын тілдерін білмеушілік қалыптасқан

теріс бағалаймын

2%

тілдік ахуал күрделі, проблемасы көп

2%

халық қазақ және орыс тілдерін біледі, ал ағылшын
тілінің дамуы нашар

2%

29%

қанағаттанарлық

үш тіл де жақсы дамуда

жақсы

17%

34%


Slide 48

САРАПТАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ АЛЫНҒАН АҚПАРАТ
Облыстағы тілдік ахуал
Тілдік ахуалға ықпал ететін факторлар
25%
20%
15%
10%
5%

0%

.

жауабы жоқ

халықтың
мемлекеттік
тілді оқуға
ынтасы
және
уәждемесі
жоқ

қабылданға
н заң
шаралары
және
мемлекеттің
тіл саясаты

ұлттық
құрам

тілді оқуға
ниет таныту

тілдік орта

21%

8%

8%

8%

8%

23%

тіл
саясатына
қатысты
көпшілік ісшараларды
ң іске
асырылмау
ы
5%

тұрғындард
ың білімі,
тәрбиесі
және
мәдениеті

тарихи
факторлар,
қазақтарды
ң көбі ана
тілін
білмейді

10%

10%


Slide 49

САРАПТАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ АЛЫНҒАН АҚПАРАТ
Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылуы және
тұрғындардың оларды меңгеру деңгей
Облыс тұрғындарының қазақ тілін меңгеру деңгейі.
Қолданыс аясы
барлық салаларда
қолданылады
16%
тұрмыс
саласында
қолданылады
31%

мемлекеттік
мекемелерде
қолданылады
2%
тілді меңгеру
деңгейі жақсы
8%

еңбек саласында
қолданылады
12%

тілді меңгеру
деңгейі орташа
29%

жауабы жоқ
2%


Slide 50

САРАПТАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ АЛЫНҒАН АҚПАРАТ
Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылуы және
тұрғындардың оларды меңгеру деңгей
Тұрғындардың орыс тілін меңгеру деңгейі. Қолданыс аясы

ғылыми салада
қолданылады
6%

барлық салаларда
қолданылады
31%

тұрмыс саласында
қолданылады
21%

тілді меңгеру
деңгейі жақсы
40%

қанағаттанарлық,
көп қате
жіберіледі
2%


Slide 51

САРАПТАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ АЛЫНҒАН АҚПАРАТ
Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылуы және
тұрғындардың оларды меңгеру деңгей
Облыст тұрғындарының ағылшын тілінің меңгеру деңгейі.
Қолданыс аясы
мектепте
оқытылатындықтан,
оны негізінен
жастар
пайдаланады
17%

ешқайда
қолданылмайды
дерлік, меңгеру
деңгейі орташадан
төмен
19%
меңгеру деңгейі
орташа
17%

жауабы жоқ
меңгеру
6%
деңгейі жақсы
2%
ғылыми салада
қолданылады
12%

еңбек саласында
қолданылады
19%

оған мұқтаждық
бар жерлерде ғана
қолданылады
8%


Slide 52

САРАПТАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ АЛЫНҒАН АҚПАРАТ
Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылуы және
тұрғындардың оларды меңгеру деңгей
Мемлекеттік, орыс және ағылшын тілдерінің сыртқы жарнама және
бұқаралық ақпарат құралдарындағы жарнама мәтіндерінде
қолданылуына қаншалықты қанағаттанасыз? Бұл салада қандай
кемшіліктерді атап өтер едіңіз?
42%

19%
13%

13%
6%

жауабы жоқ

жарнамада
негізінен қазақ
тілі
қолданылады

6%

жарнама
мәтіндерінде,
соның ішінде
мемлекеттік
тілдегі
жарнамада өте
көп қате
кездеседі

кемшілік жоқ

жарнама
мәтіндері
мемлекеттік
тілге дұрыс
аударылмайды

жарнама үш
тілде болуы тиіс


Slide 53

САРАПТАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ АЛЫНҒАН АҚПАРАТ
Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылуы және
тұрғындардың оларды меңгеру деңгей
Мемлекеттік тілдің бұқаралық ақпарат құралдарында
қолданылу деңгейін қалай бағалайсыз?

орыс тілімен
«50 де 50» ара
қатынасында
қолданылады
38%

оң баға беремін,
ол белсенді түрде
қолданылады
52%

жауабы жоқ
7%
бүкіл хабар тарату
негізінен қазақ
тілінде жүргізіледі.
Екі тіл бірдей
қолданылуы
қажет.
3%


Slide 54

САРАПТАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ АЛЫНҒАН АҚПАРАТ
Тіл дамуы саласындағы проблемалар
Аймақта жүргізіліп отырған тіл саясатына қанағаттасыз ба?
жоқ, себебі біздің
ауданда тіл оқыту
курстары жоқ
6%
иә,
қанағаттанамын
45%

жоқ,
қанағаттанбаймын
10%
жауабы
жоқ
10%

онша
қанағаттанбаймын, тіл
саясаты нашар
жүргізілуде
13%

иә, бірақ бұл бағытта
бұдан гөрі белсенді ісқимыл қажет
6%
жоқ, себебі жүзеге
асырылып жатқан
саясат, іс-шаралар
туралы ақпарат
берілмейді
3%
онша
қанағаттанбаймын, тіл
саясатын және
мемлекеттік тілді
енгізуді бірте-бірте
жүргізу керек
7%


Slide 55

САРАПТАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ АЛЫНҒАН АҚПАРАТ
Тіл дамуы саласындағы проблемалар
Облыстағы шешуін талап ететін тілдік даму проблемалары
мемлекеттік тіл ақылы негізде оқытылады және де оқу ақысы
ағылшын тілінікінен қымбат, неге?

6%
8%

қазақ тілінің "ластануы", қазақ және орыс тілдерінің араласуы
жастардың отансүйгіштігі проблемасы. Мемлекеттік тілді
қолдануға ұялады.
ағылшын тілін дамыту әрі қолдану проблемасы

6%
3%
22%

мектептерге қазақ тілінің жақсы мамандары қажет

25%

мемлекеттік тілдің қолданыс аясын кеңейту проблемасы

19%

проблемалар жоқ

жауабы жоқ

11%


Slide 56

САРАПТАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ АЛЫНҒАН АҚПАРАТ
Мемлекеттік тілді қолдану саласындағы жағымсыз стереотиптер
мен теріс ұғымдар
Мемлекеттік тілді пайдалану және қолдану саласындағы
жағымсыз стереотиптер мен теріс ұғымдар

проблема
қазақтардың
өздерінің өзара
орыс тілінде
сөйлесуінде, бұл
тарихи қалыптасқан
жағдай сияқты
16%

ондай жағымсыз
жайттар жоқ
38%

мемлекеттік тілдің
қолданыста беделі
жоқ
9%

мәжбүрлеу
шаралары
12%

жауабы жоқ
19%

тілді мәжбүрлеп
оқыту стереотипі –
ол кері нәтижеге
апарып соғады
6%


Slide 57

САРАПТАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ АЛЫНҒАН АҚПАРАТ
Мемлекеттік тілді қолдану саласындағы жағымсыз стереотиптер
мен теріс ұғымдар
Осы проблеманы шешу үшін қолданылуы тиіс шаралар?

халықпен ақпараттық және отансүйгіштік жұмысты
белсенді түрде жүргізу

15%

бастысы - тіл саясатын дұрыс жүргізе білу, тілді
мәжбүрлеп оқытпай, оны меңгерудің қажеттілігін
түсіндіре білу
лингвистикалық капиталды дамыту, тілді оқыту
әдістемелерін жетілдіру

тілді өмір мен қызметтің барлық салаларына енгізу қажет

жауабы жоқ

22%

20%

17%

27%


Slide 58

САРАПТАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ АЛЫНҒАН АҚПАРАТ
Тілдерді меңгеруге және оларды толық көлемде пайдалануға кедергі
туғызатын себептер
Сіздің пікіріңізше, қазақ тілін меңгеруді не қиындатады?

орыс тілінің кең қолданысы. Қазақ тілін оқу
мұқтаждығының жоқтығы
қазақ тілінде іс жүргізуді үйрету курстарының
жоқтығы
проблемалар мен кедергілер жоқ

тілдерді оқыту әдістемелерінің нашарлығы
тіл оқыту курстарына бару мүмкіндігінің болмауы
немесе тіл оқыту курстарының жоқтығы
жауабы жоқ

14%

3%

17%

19%

22%

25%


Slide 59

САРАПТАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ АЛЫНҒАН АҚПАРАТ
Тілдерді меңгеруге және оларды толық көлемде пайдалануға кедергі
туғызатын себептер
Сіздің ойыңызша, орыс тілін меңгеруді не қиындатады?

жалпы, орыс тілі басынан бастап оқу үшін аса
күрделі тіл

10%

58%

проблемалар мен кедергілер жоқ

орыс мектептерінің жабылуы

жауабы жоқ

6%

26%


Slide 60

САРАПТАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ АЛЫНҒАН АҚПАРАТ
Тілдерді меңгеруге және оларды толық көлемде пайдалануға кедергі
туғызатын себептер
Қалай ойлайсыз, ағылшын тілін меңгеруді не қиындатады?

оқыту деңгейі төмен

проблемалар мен кедергілер жоқ

3%
9%
21%

тілдік орта сәйкес келмейді
тіл дамып жатқан жоқ, халықтың
оған мұқтаждығы төмен

21%

тілді оқыту курстарының жоқтығы

21%

тілді оқудың қымбаттығы

жауабы жоқ

9%
18%


Slide 61

САРАПТАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ АЛЫНҒАН АҚПАРАТ
Тілдерді меңгеруге және оларды толық көлемде пайдалануға кедергі
туғызатын себептер
Әртүрлі қарым-қатынас салаларында тілдердің жеткіліксіз
қолданылуы себептері

тілдерді нашар
білуіміз
45%
орыс тілі белсенді
түрде
қолданылады,
басқа тілдерге
мұқтаждық жоқ
13%

бұл әдетке
айналған жағдай
3%
жауабы жоқ
39%


Slide 62

САРАПТАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ АЛЫНҒАН АҚПАРАТ
Халықтың аймақтағы ономастикалық және терминологиялық
жұмысқа қанағаттану дәрежесі
Аймақта жүргізіліп жатқан
ономастикалық жұмыс
жөнінде не білесіз және оған
қаншалықты
қанағаттанасыз?

бұрынғы
атауларды
ауыстырмаса
дер едім, ол
біздің
тарихымыз
емес пе
15%

қанағаттана
мын
38%

қандай
атаудың
өзгертілгені
және жаңа
атаулар
туралы тиісті
әдебиеттер
жоқ
6%
жауабы жоқ
6%

бұл бағытта
бірқатар
жұмыс
атқарылды
15%

бұл
саладағы
істердің
барлығы
қанағаттанд
ыра
бермейді.
Атаулардың
өзгеруі
салдарынан
қиындықтар
туындайды
20%

Өзіңіздің кәсіби салаңызда
қазіргі терминдерді қолдану
проблемасын кездестіргеніңіз
бар ма? Ондай оқиғалар орын
алған жағдайда, проблеманы
шешу үшін нақты не істеу
керек?
иә, жиі
кездесіп
тұрады
17%

қазақ
тілінде
терминдердің
жетіспеу
шілігі бар
25%

жаңа
сөздіктер
қажет
11%
жауабы
жоқ
11%

жоқ,
кездеспе
ді
36%


Slide 63

САРАПТАМАЛЫҚ СҰРАҚ-ЖАУАП НӘТИЖЕСІНДЕ АЛЫНҒАН АҚПАРАТ
Респонденттердің ұсыныс-кеңестері
Респонденттердің қорытындылары мен кеңес-ұсыныстары
Проблемаларды айқындап, оларды шешу үшін, осы сияқты
зерттеулерді жиірек өткізіп тұру қажет

8%

тілді балабақшадан бастап оқытып-үйрету керек. Себебі ол
білім негізі қаланатын жер
қазақ тілі оқытушыларына арналған тренингтер мен
семинарларды ұйымдастырып өткізу қажет

10%
3%
18%

белсенді әрі тиімді тіл саясаты керек

мемлекеттік тілді белсенді түрде насихаттау қажет

тіл оқыту курстары халыққа қолжетімді болуы тиіс

жауабы жоқ

10%
26%

26%


Slide 64

Алынған деректердің бұрынғы зерттеулер нәтижелеремін
салыстырма талдауы
Қорытынды





2005 жылдан бері қазақ тілінің қолдану аясы едәуір кеңейді, қазақ тілін
меңгерген адамдардың саны баяу болса да, жылдан-жылға нық артуда.
2006 жылдан бергі кезең ішінде көркем және ғылыми әдебиетті қазақ тілінде
оқуға бейім адамдар саны өсіп келеді, мысалы, 2008 жылы олар
сұхбаткерлердің жалпы санының үштен бірін құраған, ал биылғы зерттеу
нәтижесі бойынша осы сипаттамаға жауап беретін адамдардың саны
сұхбаткерлердің барлығының жартысына жуығы болды. Бұл келесі
себептермен шартталады: біріншіден, қазақ тілін еркін меңгерген ересек
адамдардың саны артуда (бұған мектептен қазақ тілін оқып шығып, ересек
халықтың санын жылдан-жылға көбейтіп отырған оқушыларды қосамыз),
екіншіден, қазақ тіліне аударылған әдебиеттердің саны көбеюде, үшіншіден,
интернет-ресурстардың
дамуы
арқасында
қызықтыратын
әдебиетке
қолжетімділік айтарлықтай оңайлады.
2010 жылмен салыстырғанда, облыста мемлекеттік тілді меңгеру үшін барлық
қажетті жағдайлар жасалған деп санайтын сұхбаткерлер саны
3,1%-ға
артқан, ал теріс пікір білдірген сұхбаткерлердің саны 10,7%-ға кеміген, бұл
жайт осы бағытта атқарылып жатқан жұмыстардың жоғары тиімділігінің
айғағы болып отыр.


Slide 65

Алынған деректердің бұрынғы зерттеулер нәтижелеремін
салыстырма талдауы
Қорытынды




Дегенмен, қазақ тілін оқуға «уәждеменің болмауы» деген себеп күні бүгінге
дейін орын алып келеді, оның тек көрініс табатын пішін-нысандары мен осы
пікірді ұстанатын адамдар саны өзгереді екен. Сонымен қатар тіл оқыту
курстарына бару мүмкіндігінің болмауы проблемасы да аса өзекті болып
отыр, ол уақыттың тапшылығынан, курстар сұхбаткердің үйінен немесе
жұмыс орнынан қашық орналасуы немесе сұраққа жауап берген сұхбаткер
тұратын елді мекенде ондай курстардың болмауы себепті туындайды.
Ағылшын тілін ең болмаса бастапқы, негізгі білім деңгейінде меңгерген
адамдардың саны жылдан-жылға көбеюде, бірақ оны еркін меңгерген
адамдар саны кемуде. Бұған себеп – жеткілікті тілдік ортаның және бұл тілді
іс жүзінде қолдану тәжірибесінің болмауы сияқты.

Облыстағы тілдік ахуал

Сауалнамалық сұрақ-жауап сұхбаткерлерінің жартысына жуығы және
тереңдетілген сұхбатқа қатысқан сұхбаткерлердің үштен бірі облыстағы тілдік
ахуал айтарлықтай тұрақты, қазақ, орыс және ағылшын тілдерін оқыпмеңгеріп жүрген адамдардың саны жылдан-жылға артуда, сондай-ақ,
қазақтар мен басқа да ұлт өкілдері қазақ тілін жақсы біледі деген тұжырым
жасады.


Slide 66

Қорытынды және кеңестер
Қорытынды
Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылуы және тұрғындардың
оларды меңгеру деңгей








Жоғарыда біз қазақ, орыс, ағылшын тілдерінің жалпы меңгерілу деңгейін есептеп
шығарылған деректерді келтіргенбіз:
Қазақ тілі – сұхбаткерлердің 81%-ы;
Орыс тілі – 83,75%-ы;
Ағылшын тілі – 27,2%-ы
Бұл орайда сұхбаткерлер тілдерді меңгеру деңгейін өздері бағалағандықтан, кейбір
жағдайларда берілген баға олардың нақты біліміне сәйкес келмеуі мүмкін екендігін
ескертуіміз қажет.
Сонымен қатар сұхбаткерлердің арасындағы қазақтан басқа ұлт өкілдерінің қазақ тілін
меңгеру деңгейі есептеп шығарылды:

77 кесте. Қазақтан басқа ұлт өкілдері арасында қазақ тілін меңгеру деңгейі

Осы кестеден қазақтан басқа ұлт өкілдерінің қазақ тілін меңгеруіндегі «сөйлеймін»,
«түсінемін», «оқимын» және «жазамын» өлшемдері бойынша барлық төрт көрсеткіштің
қосындысын алып, олардың орташа мәнін есептеп шығарсақ, олардың арасында қазақ тілін
меңгеру деңгейі 21%-ды құрайтынын көреміз.


Slide 67

Қорытынды және кеңестер
Қорытынды
Қазақ тілін меңгеру деңгейі: «сөйлеймін»
01)
3 балл
02)
4 балл
03)
5 балл
Барлығы

Сұхбаткерлердің барлығы
Қазақтан басқа ұлт өкілдері
195
212
575
1200

Қазақ тілін меңгеру деңгейі: «оқимын»
01)
3 балл
02)
4 балл
03)
5 балл
Барлығы

Сұхбаткерлердің барлығы
Қазақтан басқа ұлт өкілдері
205
202
557
1200

71
80
96
247

Қазақ тілін меңгеру деңгейі: «түсінемін»
01)
3 балл
02)
4 балл
03)
5 балл
Барлығы

Сұхбаткерлердің барлығы
Қазақтан басқа ұлт өкілдері
202
204
574
1200

66
86
105
257

Қазақ тілін меңгеру деңгейі: «жазамын»
01)
3 балл
02)
4 балл
03)
5 балл
Барлығы

Сұхбаткерлердің барлығы
Қазақтан басқа ұлт өкілдері
188
220
551
1200

61
97
92
250

%
55
81
119
255

21,25
%

20,59
%

21,4
%

20,83


Slide 68

Қорытынды және кеңестер
Қорытынды
Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылуы және тұрғындардың
оларды меңгеру деңгей
Қазақ, орыс, ағылшын тілдерінің және басқа тілдердің өмірдің әртүрлі салаларында қолданылуын
зерттеу нәтижесі бойынша аймақта барынша қолданылатын тілдер қазақ және орыс тілдері болып
табылады деп тұжырымдауға болады.

Қазақ тіліне мұқтаждық деңгейі қолданыс аясына қарай 29%-дан 57%-ға дейінгі аралықты
қамтиды. Тереңдетілген сұхбат барысында келесі пікірлер айтылды:
- қазақ тілі еңбек саласында белсенді түрде қолданылады – жауаптардың 12%-ы;
- қазақ тілі тұрмыста қолданылады – 31%-ы;
- қазақ тілі мемлекеттік мекемелерде қолданылады – 2%-ы;
- қазақ тілі барлық салаларда қолданылады – 16%.

Орыс тіліне мұқтаждық деңгейі қолданыс аясына қарай 29%-дан 59%-ға дейінгі аралықта көрініс
тапты. Тереңдетілген сұхбатқа қатысушылар тұрғындардың орыс тілін қолдануда грамматикалық және
лексикалық қателерді көптеп жіберетінен атап көрсетті. Сондай-ақ, олар орыс тілі келесі салаларда
қолданылатынын атап өтті: - ғылыми салада – 6%; - тұрмыс саласында – 21%; - барлық салаларда –
31%.

Ағылшын тіліне мұқтаждық деңгейі өте төмен, нақты айтқанда, 1% бен 2,5% аралығын қамтиды.
Оның қолданыс аясына қатысты келесі пікірлер айтылды:
- ағылшын тілі ғылыми салада қолданылады – 12%;
- ағылшын тілі еңбек саласында қолданылады – 19%;
- ағылшын тілі оған мұқтаждық бар жерлерде ғана қолданылады – 8%;
- ағылшын тілін жастар ғана қолданады, себебі оны орта және жоғары оқу орындарында оқытады – 17%;
- ағылшын тілі ешқайда дерлік қолданылмайды – 19% (бұл пайыздық көрсеткіш «ағылшын тілінің даму
деңгейі орташадан төмен» деген жауапқа да жатады).



Slide 69

Қорытынды және кеңестер
Қорытынды
Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің қолданылуы және тұрғындардың
оларды меңгеру деңгей


Сонымен қатар сұхбаткерлер өздерінің бір тілді ғана таңдап алмай, қазақ және
орыс тілдерін, қазақ және ағылшын тілдерін, орыс және ағылшын тілдерін қатар
қолданатынын атап өтті.

Тілдерді меңгеруге және оларды толық көлемде пайдалануға кедергі
туғызатын себептер


Сұхбаткерлер тілдердің әртүрлі қатынас салаларында жеткіліксіз қолданылуының
үш себебін атап көрсетті: 1) тілдерді нашар білу – жауаптардың 45%-ы; 2) орыс
тілінің белсенді қолданылуы, нәтижесінде басқа тілдерді қолдану қажеттілігі
төмендейді – 13%;
3) әртүрлі қатынас салаларында бір тілді қолдануға
әдеттену. Алайда, сұхбаткерлердің үштен бірінен астамы (39%) бұл сұраққа жауап
беруде қиындық сезінді, бұл жайт халықтың аталмыш проблемаға қығызушылық
танытпайтынының дәлелі болса керек.


Slide 70

Қорытынды және кеңестер
Қорытынды
Тіл дамуы саласындағы проблемалар




Қазақ тілін оқып-меңгеру қажет деп санайтын сұхбаткерлердің жалпы саны
83,1%-ды құрады. Жалпы алғанда, сұхбаткерлердің 77,4%-ы өздері мен
балаларына орыс тілін оқып-меңгеру қажет деп санайды. Аймақта ағылшын
тілінің меңгерілуі мен қолданылуына келсек, жалпы алғанда, сұхбаткерлердің
76,8%-ы өздері мен балаларына ағылшын тілін оқып-меңгеру қажет деп
санайды. Өздері мен балаларына қазақ, орыс және ағылшын тілдерін оқыпмеңгеру қажет деп санайтын адамдардың осыншама үлкен саны келешекте
осы тілдерді меңгеру деңгейінің артатынын айғақтайды.
Сауалнамалық сұрақ-жауап және тереңдетілген сұхбат нәтижелерінде
алынған деректерге негізделіп, қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің негізгі
даму проблемаларының жалпы кестесі құрастырылды:

79 кесте. Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің негізгі даму проблемалары
(жалпылама деректер)


Slide 71

Қорытынды және кеңестер
Қорытынды
№
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Қазақ тілі
Орыс тілі
Ағылшын тілі
Тілдерді оқіп-меңгеру мүмкіндігінің жоқтығы: материалдық қордың жеткіліксіздігі, уақыттың жеткіліксіздігі, курстардың тұрғылықты
жерден қашықтығы, тіл курстарының жоқтығы және т.б.
Оқыту сапасының төмендігі: оқытушылар біліктілігінің жеткіліксіздігі, оқыту әдістемелерінің ескіруі, сыныптардың жеткіліксіз
техникалық жабдықталуы, оқулықтар мен сөздіктердің жеткіліксіздігі
жеткілікті тілдік ортаның болмауы
қазақ тілін үйрену үшін уәждемелер мен ынталандырудың жоқтығы
тіл оқыту курстары туралы ақпараттың жеткіліксіздігі
Басқа тілдерді қолдану анағұрлым қолайлы
сұхбаткерлердің пікірінше, тілді «оқу қиын»
басынан бастап оқып-меңгеретіндер
үшін тіл өте күрделі
тілге деген тиісті құрметтің жоқтығы
тілдің құнсыздануы және оны
тілді қолданудың аса қажеттілігі болмауы
қолданатындарға теріс көзқарастың
оның дамуына кедергі келтіреді
қалыптасуы

9.

орыс тілінің кең қолданылуы

орыс мектептері санының қысқаруы

-

10.

тілдің қолданылуы үшін тиісті заңнамалық негіздің
болмауы
тілдерді оқып-меңгеру мен қолдануды қамтамасыз
ететін тетіктердің жолға қойылмауы

-

-

-

тілдерді оқып-меңгеру мен қолдануды
қамтамасыз ететін тетіктердің жолға
қойылмауы

Жастардың отансүйгіштігі проблемасы, тілді
қолдануда «ұялу»
Тілдің "ластануы"
қазақ және орыс тілдерінің араласуы

-

-

қазақ және орыс тілдерінің араласуы

-

-

-

11.

12.

13.
14.
15.

Тілді мәжбүрлеп қолдандыру стереотипінің кері
әсер етуі


Slide 72

Қорытынды және кеңестер
Қорытынды
Халықтың тіл саясаты мен тіл дамыту жоспарларынан күтетін үмітінің
сипаты

Әрбір төртінші сұхбаткер мемлекеттік тілді меңгеруге кедергі туғызатын
проблемалар мен факторларды атап көрсетті.

Сауалнамаға қатысқандардың көпшілігі, яғни пайыздық өлшеммен алғанда,
сұхбаткерлердің 61,6%-ы облыста белсенді тіл саясатын жүргізу қажеттілігіне
сенімді.

Тіл саясаты саласындағы іс-шаралардың ішінде халық аса мұқтаж болып
табылатыны – тіл оқыту курстары және сол курстардың жұмыс орнында
болуы – сұрақ-жауапқа қатысқандардың тиісінше ширегінен астамы мен тағы
17%-ы босы пікірді білдірді.

Сұрақ-жауап барысында мемлекеттік тілді меңгеру деңгейін тексеру үшін
ұйымдар мен облыс аудандары көлемінде байқаулар өткізу керек,
қашықтықтан оқытуды насихаттап-ұйымдастыру қажет, сондай-ақ, мектепте
тілді оқыту сапасын жақсарту керек; облыста тілдердің меңгерілуін
тереңдетуге бағытталған қоғамдық іс-шараларды өткізу қажет; мемлекеттік
тілді ойын түрінде оқыту керек деген тұжырымдар жасалды.


Slide 73

Қорытынды және кеңестер
Қорытынды
Мемлекеттік тілді қолдану саласындағы жағымсыз стереотиптер мен теріс
ұғымдар




Сұхбаткерлердің сауалнама сұрақтарына берген жауаптары бойынша мемлекеттік тілді
пайдалану және қолдану саласындағы келесі жағымсыз стереотиптер мен теріс ұғымдар
айқындалды:
- мемлекеттік тілдің қолданыста беделі жоқ;
- мемлекеттік тілді пайдалануға мәжбүрлеу шаралары қолданылады;
- тілді қолдануға мәжбүрлеу стереотипі кері әсер етеді;
қазақтардың өздері өзара орыс тілінде сөйлеседі, мұның тарихи себептері бар.
Зерттеу жүргізу кезінде сұхбаткерлер жоғарыда айқындалған проблемаларды шешуге
бағытталған келесі шараларды ұсынды: тіл саясатын дұрыс жүргізіп, тілді қолдануға
мәжбүрлеу шараларын емес, оны қолдану қажеттілігін түсіндіру шараларын іске асыра
білу қажет; лингвистикалық капиталды дамыту, тілді оқыту әдістемелерін жетілдіру керек;
тілді өмір мен қызметтің барлық салаларына енгізу қажет; халықпен ақпараттық және
отансүйгіштік жұмысты белсенді түрде жүргізу қажет тілігін атап көрсетті.

Сұхбаткерлердің ұсыныс-кеңестері


Сауалнамалық сұрақ-жауаптан және тереңдетілген сұхбаттан алынған деректерге сәйкес
сұхбаткерлердің ұсыныс-кеңестері өңдеуден өтіп, бір кестеге біріктірілді:

80 кесте. Сұхбаткерлердің облыста үш тілді дамыту жөніндегі ұсыныс-кеңестері


Slide 74

Қорытынды және кеңестер
Қорытынды
№ Қазақ тілі
Орыс тілі
Ағылшын тілі
1.
семинар, тіл курстары, тілдерді оқыту сабақтары циклы (газет-журналдарда, радио, теледидарда), жұмыс
орнындағы тіл курстары, ұйымдар негізінде тіл меңгеру деңгейін тексеру байқаулары, қашықтықтан оқыту т.с.с.
нысандарда белсенді тіл саясатын жүргізу
орта, жоғары оқу орындарында, сондай-ақ, оқыту орталықтары мен тіл курстарында тіл оқытудың сапасын
жақсарту
ойын, концерт және әртүрлі ақпараттық акциялар сияқты қоғамдық іс-шаралар өткізу

2.
3.

6.
7.

тегін оқыту курстарын немесе жеңілдікпен оқыту курстарын ұйымдастыру
жоғары білікті мамандар жұмыс істейтін және оқытудың жаңа әдістемелері қолданылатын тіл оқыту орталықтарын
ашу
үш тілді оқытуды балабақшадан бастап ұйымдастыру
осы саладағы проблемаларды бақылап отыру және уақтылы шешу мақсатында мезгіл-мезгіл зерттеу жүргізіп тұру

8.

тіл оқытушыларының біліктілігін арттыру мақсатында тренингтер және семинарлар өткізіп тұру

4.
5.

9.

тілдің маңызын және оған деген құрметті
арттыру мақсатында халықпен ақпараттық
жұмыс жүргізу

-

-

10

тілді бірте-бірте өмірдің барлық
салаларына енгізу

-

тілді бірте-бірте өмірдің барлық
салаларына енгізу

.


Slide 75

Қорытынды және кеңестер
Болжамдар (растау немесе теріске шығару)
1. Ақтобе облысының тарихи және аумақтық даму факторларына байланысты халықтың көпшілігі
тұрмыста және кәсіби деңгейде негізгі тіл ретінде бұрынғысынша орыс тілін қолданады.
Қазақ тілінің қоғамда алатын орны күннен-күнге ұлғайып, ол түрлі салаларда қолданыс табуда. Зерттеу
барысында алынған деректерге сәйкес тұрмыстық деңгейде ол орыс тілімен бірдей маңызды орын
алып отыр. Кәсіби деңгейде де осы екі тіл бірдей жиілікпен қолданылады. Бірақ ғылыми салада оның
сиректеу қолданылатындығы байқалуда. Болжам жартылай расталды.
2. Халық қазақ тілін меңгерудің маңыздылығы мен қажеттілігін түсінеді, тілдерді, соның ішінде
мемлекеттік тілді оқытудың жаңа курстары ашылып жатыр, қазақ тілін меңгергендер саны
айтарлықтай үлкен. Алайда халықтың ағылшын меңгеру дәрежесі мен оның қоғам өміріндегі рөлі
бұрынғысынша төмен болып отыр.

Алынған деректерге сүйенсек, сұхбаткерлердің көпшілігі өзіне және балаларына қазақ тілін
оқып-үйрену қажет екендігін пайымдайды. Олар мемлекеттік тілді оқығысы немесе қазақ
тіліне қатысты білімін жақсартуға ниет танытады. Алайда тұрғындардың ағылшын тілін
меңгеру деңгейі айтарлықтай төмен. Болжам расталды.
3. Облыс тұрғындары мемлекет егемендігінің айшықты белгісі ретінде мемлекеттік тілді бұдан әрі қарай
дамытуға, сондай-ақ, біздің елдің, оның экономикасының дамуына елеулі ықпалын тигізетін
ұлтаралық және халықаралық қатынас құралдары ретінде орыс және ағылшын тілдерін дамытуға
мүдделі – яғни, жалпы алғанда, үштұғырлы тіл саясатын қолдайды.

Облыс тұрғындары жүргізіліп жатқан тіл саясатының барысына қызығушылық танытып, бұл
салада қабылданған нормативтік актілерді біледі. Сұхбаткерлер өз лингвистикалық
капиталын дамытуға мүдделілік танытып, тілдерді меңгеру және қолдану саласындағы
айқындалған проблемаларды шешу жөніндегі шараларды ұсынды. Болжам расталды.


Slide 76

Қорытынды және кеңестер
Кеңестер
Қазақ тілі











Жеткілікті қамтамасыз етілмеген тұрғындарға арнап тегін немесе жеңілдікпен тіл оқыту
курстарын ұйымдастыру;
ірі кәсіпорындар негізінде тілдік курстар ұйымдастыру;
тіл ұстартуға қолайлы ортаны құру үшін қазақша сөйлейтін адамдарды (жазушыларды,
ғалымдарды, журналистерді, көрнекті қоғам қайраткерлерін т.с.с.) тарта отырып,
тұрақты қызмет ететін тіл орталықтарын ашу;
тәжірибе алмасу мақсатында оқытушыларға арнап тіл семинарларын және біліктілікті
арттыру курстарын ұйымдастыру;
қазақ тілі оқытушылары арасында жаңа әрі қызғылықты оқыту әдістемелерін әзірлеуге
байқау ұйымдастыру, сондай-ақ, тәжірибе жинақтау және тиімді оқыту тәсілдерін
қабылдау мақсатында шет тілдерінің белгілі оқулықтарын зерттеп-талдау;
халықтың әртүрлі санаттарына арналған әртүрлі жұмыс салалары бойынша (медицина,
білім беру, өнеркәсіп, ғылым және т.б.) қызықты дыбыстық оқулықтарды әзірлеу;
бизнес құрылымдарын тіл оқыту сыныптарын жабдықтау үшін материалдық көмек
беруге тарту;
тіл оқыту сыныптары мен мектептерге арналған әдемі буклеттер, оқу құралдарын,
ақпараттық стендтерді жасауға мектеп оқушылары мен шығармашыл жастарды тарту;


Slide 77

Қорытынды және кеңестер
Кеңестер
Қазақ тілі











БАҚ тарту жолымен халыққа қолданыстағы тілдік курстар мен орталықтар туралы
белсенді түрде ақпарат тарату;
жастармен қазақ тілін қолдануға «ұялудан» арылу бағытында жұмыс жүргізу;
радио, теледидар, газет-журнал жарияланымдары арқылы тіл оқыту сабақтары
циклдарын беруді жалғастыру;
ұйымдар көлемінде орыстілді қазақтар мен қазақтілді басқа ұлт өкілдері арасында
қазақ тілі байқауларын ұйымдастыру және үздік білім деңгейін көрсеткен
қызметкерлерді материалдық көтермелеу шараларын қолдану;
қазақ тілі оқытушыларымен желіде қатынас жасау мүмкіндігін бере отырып, интернет
ресурстар арқылы қашықтықтан оқыту жүйесін әзірлеу;
қазақ тілін қолдану «қолайлылығын» арттыру мақсатында оқу құралдары мен
оқулықтарды әзірлеу (іс жүргізу, құжат айналымын жүргізу оқулықтары т.с.с.);
белгілі бір мақсатты аудиторияларға арналған оқу құралдарын және кітаптарды
шығару: жастарға арнап – тілашарлар, жұмыс істейтін адамдарға арнап еңбек оқу
құралдарын, ғылым саласы жұмыскерлері үшін – ғылыми оқу құралдарын т.б.;
адамдарға тілді меңгеру деңгейі жөнінде сертификаттар беру жүйесін енгізу (TOEFL
қағидасы бойынша).


Slide 78

Қорытынды және кеңестер
Кеңестер
Орыс тілі




оқытушыларға арналған семинарлар мен біліктілікті арттыру курстарын ұйымдастыру;
бизнес құрылымдарын тіл оқыту сыныптарын жабдықтау үшін материалдық көмек
беруге тарту;
шығармашыл жастарды орыс тілі кабинеттеріне арналған әдемі буклеттер мен оқу
құралдарын жасауға тарту.

Ағылшын тілі









тегін немесе жеңілдікпен тіл оқыту курстарын ұйымдастыру;
тіл ұстартуға қолайлы ортаны құру үшін ағылшынша сөйлейтін адамдарды
(журналистерді, жазушыларды, шетелдіктерді) тарта отырып, тұрақты қызмет ететін
тіл орталықтарын ашу;
оқытушыларға арнап тіл семинарларын және біліктілікті арттыру курстарын
ұйымдастыру;
бизнес құрылымдарын мектептердегі ағылшын тілі кабинеттерін жабдықтау үшін
материалдық көмек беруге тарту;
шығармашыл жастарды ағылшын тілі кабинеттеріне арналған әдемі буклеттер, оқу
құралдарын жасауға тарту;
халыққа ағылшын тілін оқытатын курстар туралы ақпаратты белсенді түрде тарату.


Slide 79

Қорытынды және кеңестер
Кеңестер
Жалпы кеңестер








Жарнамалық баннерлер мен брошюраларда қателіктерді және дұрыс аудармауды
болдырмау мақсатында бақылау және түзету жөніндегі жұмысты белсенді түрде
жүргізу, себебі үнемі халықтың көз алдында тұратын мәтіндерде қате жіберілуі тілдің
беделін түсіріп, оған деген көзқарасты нашарлатады, сондай-ақ, көркем фильмдердің,
телехабарлардың, қазіргі балалар әдебиеті басылымдарының (кітаптарының,
буклеттердің т.с.с.) қазақ тіліне аудармаларын бақылау керек.
Облыстың көпэтностығы ерекшеліктерін ескеріп, тілдерді оқып-меңгеру үшін қажетті
жағдайлар жасау.
«Тілдердің үштұғырлығы» бағдарламасының маңыздылығын арттырып, үш тілді білу
қажеттілігі түсінігін тереңдету мақсатында осы бағдарламаны түсіндіру үшін халықпен
белсенді жұмыс жүргізу.
Үш тілді оқыту бағдарламасы мен «тілдік» ортада қатынас жасау тәжірибесі енгізілген
жазғы спорт-сауықтыру лагерлерін ашу.
Халықты өзгертілген атаулар жөнінде хабардар ету мақсатында ақпараттық
бюллетендерді әзірлеу. Ол материалдарды БАҚ-да жариялау.


Slide 80

Қорытынды және кеңестер
Кеңестер
Жалпы кеңестер









«Тіл күндері» сияқты қоғамдық іс-шараларды өткізу. Тілдерге деген қызығушылықты
арттыру, ағарту және оқуға уәждеу мақсатында ұлттық және мемлекеттік мерекелер
шеңберінде әртүрлі (оқыту және ағартушылық сипаттағы) тілдік іс-шараларды өткізу.
Мемлекеттік тілді оқуға ынталандыру және уәждеу мақсатында халықпен ақпараттық
және ағартушылық жұмыс жүргізу, соның ішінде Президенттің жыл сайынғы
Жолдаулары туралы ақпарат беру.
Мектепке дейінгі мекемелердегі оқыту бағдарламаларының мазмұнын жақсарту және
оқыту сапасын аттыру мақсатында балаларға арналған мектепке дейінгі мекемелердегі
тілдерді оқытуды бақылау.
Облыстағы тілдік ахуалдың шынайы динамикасын айқындау үшін, тілдік зерттеулерді
жүргізудің немесе тіл меңгеру деңгейін бақылаудың біртұтас әдістемесін әзірлеу.
Бірлік сезімін тәрбиелеу, орыс тілін ығыстыру идеясымен күресу мақсатында халықпен
белсенді жұмыс жүргізу. «Тілдердің үштұғырлығы» бағдарламасын іске асыру арқылы
халықты біріктіру идеясын іске асыру.


Slide 81

Назар қойып
тыңдағандарыңызға рахмет!